Իսլամը հայ մատենագրութեան մէջ

Ը. Ութերորդ մոլորութիւն Այլազգեաց ։
       Որ զհրեշտակս եւ զհոգի մարդոյ մահկանացու ասեն։ Այս՝ քան զամենայն հերձուած չարագոյն է, եւ ընդդէմ՝ աստուածեղէն գրոց։ Որ եւ բառնայ զհաւատ յարութեան եւ գործոց հատուցման։ Եւ կարծիս տայ ոչ գոլ անմարմին էութիւն. այլ եւ կամացն Աստուծոյ տկարութեան է ցոյցք, զոր տեսցուք առաջիկայդ ։
       Բայց թէ որո՞վ պատճառաւ այսպիսի իմն դնեն հիմն բանից իւրեանց։ Եթէ Աստուած միայն է անմահ, զի անեղ եւ անսկիզբն է, եւ անսկիզբն՝ անվախճան է։ Իսկ ամենայն եղեալքս սկիզբն ունին, եւ որ սկիզբն ունի, ի հարկէ եւ ապա վախճան։ Ապա ուրեմն հրեշտակք եւ հոգիք մարդկան եղեալք են. ապա եւ սկիզբն ունին եւ վախճան ։
       * , թէ Աստուած միա՛յն է անեղ եւ անմահ. իսկ հրեշտակք եւ հոգիք՝ եղեալք եւ անմահ. իսկ այլքն ամենեքեան եղեալք եւ մահկանացուք ։
       * ։
       * հարցցուք զնոսա եթէ յորժամ մեռանին, եւ որպէս ասեն մեզ թէ ի վերջին կէտ ժամանակի, ի վախճան աշխարհի, ի քթել ական մեռանին հոգիք եւ հրեշտակք ամենայն, եւ դարձեալ կենդանան։ Եւ թէ զպատճառն հարցանեմք թէ վասն է՞ր մեռանին, ոչ այլ ինչ ասեն, բայց զայն թէ միայն Աստուած է անմահ . զի անեղ եւ անսկիզբ է, եւ անսկիզբն՝ անվախճան է։ Իսկ ամենայն եղեալք սկիզբն ունի[ն], եւ որ սկիզբն ունի, ի հարկէ ապա եւ վախճան ։
       Ասեմք նախ, եթէ հարկ է ամենայն որ ոչ ունի սկիզբն, ո՛չ գոլ եւ վախճան։ Այլ ո՛չ է հարկ թէ ամենայն անվախճանն եւ անսկիզբն է. որպէս մշտնջենաւորն, զի սկսեալ եւ անվախճան. ապա ուրեմն կարէ լինել հրեշտակք եւ հոգիք սկսեալք եւ անվախճան։
       * ասեմք. անմահ է բնութեամբ, եւ արար հրեշտակս եւ զհոգիս ի պատկեր իւր անմահ բնութեամբ. զի որպէս անձնիշխան եւ անմարմին են, նոյնպէս եւ անմահ բնութիւն։ Ապա թէ ոչ կամ ուրացի՛ր զպատկերին ձեւ, կամ զնախատիպն ոչ գոլ անմահ, որ է անհնարին չար։
       Դարձեալ. արար Աստուած զհրեշտակս անմահ եւ միշտ փառաբանիչս իւր, որպէս յայտ է ի սահմանէ նորին. էութիւն անմահ, անմարմին, Աստուծոյ սպասաւոր։ Արդ եթէ հրեշտակք մահկանացուք, փառաբանութիւն Աստուծոյ ոչ է մշտնջենաւոր։
       * հոգին ինքնաշարժ է, ինքնաշարժն մշտաշարժ է, եւ մշտաշարժն՝ անմահ . ապա ուրեմն հոգին անմահ է։
       * , ապա եւ մահկանացու. իսկ թէ անմարմմին, ապա եւ անմահ. զի անմարմին էութիւն ոչ մեռանի։
       * ։
       Դարձեալ. հրեշտակք եւ դեւք են միոյ սեռի տեսակի։ Արդ՝ որպէս դեւք անմահ եւ մշտնջենաւոր տանջին, նոյնպէս եւ հրեշտակք անմահ եւ մշտնջենաւոր փառաւորին*։
       [Դարձեալ. մահ է որոշումն հոգոյ ի մարմնոյ. եւ յարութիւն է դարձեալ միաւորութիւն հոգոյ։ Ապա թէ հրեշտակն ունի մահ, պիտոյ է զի ունիցի [հոգի]. զի որոշմամբն մեռցի, եւ միաւորութեամբն կենդանասցի] ։
       Դարձեալ. երկինքն է հինգերորդ էութիւն անապական, եւ հրեշտակք յերկնէ եւ յերկինս. ապա ուրեմն անմահք են եւ անապական։
       Դարձեալ. թէ հոգիք յերկրի են մահկանացու , եւ հրեշտակքն յերկինս. ապա ոչ ուրեք գոյ անմահութեան տեղիք ։
       * *Դարձեալ. ի կատարածի թէ մեռանին հոգիք եւ հրեշտակք, որպէս դուք ասէ. արդ՝ կատարած աշխարհի է՛ նորոգումն եւ կենդանութիւն ամենեցուն։ Արդ՝ եթէ հոգին, որ կենդանի է մեռանի, մեռեալ մարմինն որպէ՞ս կենդանանայ։ Եւ յորժամ ամենայն տարերք նորոգին, հրեշտակք վասն է՞ր ապականին։
       Դարձեալ. յարութիւն մարմնոյն եղիցի վասն անմահութեան հոգոյն։ Արդ եթէ հոգին մահկանացու է, եւ ո՛չ մարմնոյն իցէ յարութիւն։ Եւ թէ ո՛չ յարութիւն, եւ ո՛չ դատաստան եւ հատուցումն գործոց։ յիրաւի՛ ապա զամենայն մեղս անխտիր գործեն . զի զհոգին մահկանացու ասեն . եւ մարմինն ի հող լուծեալ է եւ ոչ գոյ հատուցումն եւ ոչ դատաստան։
       Եւ թէ ասիցեն. եւ անփոփոխ եւ անմահք են հրեշտակք եւ հոգիք որպէս զԱստուած. ապա ո՛չ է զանազանութիւն ի մէջ նոցա եւ Աստուծոյ։ Ասեմք. եթէ մարմինք կրկին ունին զփոփոխումն. [ի] սկիզբն եւ ի վախճանն. եւ անմարիմինք ի մին կողմն, այսինքն՝ ի սկիզբն եւ ո՛չ է վախճան։ Իսկ Աստուած ամենեւին անփոփոխ. զի ոչ ունի սկիզբն եւ ոչ վախճան, որպէս ասացա ի վերոյ։
       Նմանապէս եւ մահն է կրկին. զգալեացս բնական եւ իմանալեացն բարուական։ Արդ՝ բնական մահն է որոշումն կենաց, եւ բարուականն՝ որոշումն շնորհաց, որ է մեղքն։ Արդ՝ մարդն ունիկրկին մահ, բնական եւ բարուական, ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգոյ . իսկ հրեշտակն զբարուական . զի է միայն հոգի։ Իսկ Աստուած ամենեւին անմահ։
       * . զթողութիւն մեղաց եւ զանմահութիւն կենաց։ Իսկ հրեշտակն ո՛չ ունի զթողութիւն մեղաց, որպէս դեւք։ Իսկ Աստուած ամենեւին արտաքոյ այսց բաժանմանց. զի ո՛չ մեղանչէ եւ ո՛չ թողութեան կարօտի. այլ բաշխօղ կենաց եւ թողութիւն մեղաց։
       Այսքան առ այս։