Իսլամը հայ մատենագրութեան մէջ

Թ. Իններորդ մոլորութիւն Այլազգեաց ։
       Որք անարգեն զնաշան խաչին, եւ զպատկերս սուրբս։ Այսպիսի իմն յիմար կարծեօք բամբասեն զմեզ, եթէ ձեռագործի եւ կռոց երկրպագէք, եւ թէ յարեւելս՝ արեգականն։
       Ասեմք. եթէ յիմարութեամբ խօսեսցին եւ սիրտք նոցա զնանրութիւն խոկասցէ ։ Մեք ոչ երկրպագեմք արարածոց եւ ոչ կռոց. զի կուռք հեթանոսաց դեւք են. այլ մեք զԱստուած պաշտեմք եւ [եմք] Քրիստոնեայք։
       Արդ դուք միայն զխաչին նիւթն տեսանէք, եւ զծածուկ խորհուրդ նորա ո՛չ իմանայք, որպէս այր, որ ո՛չ գիտէ զդպրութիւն, զձեւ գրոյն միայն տեսանէ, այլ զծածկեալ բանն որ ի նմա, ոչ գիտէ։ Խաչն նշա՛ն է Քրիստոսի եւ փրկութեան մերոյ, եւ զէ՛ն ընդդէմ թշնամոյն, զոր դուք ո՛չ գիտէք։ Այլ զյայտնին ասեմ ձեզ։ Խաչն ունի նիւթ եւ ձեւ, եւ զօրութիւն Աստուծոյ միացեալ ի նմա։ Նիւթն է քար կամ փայտ կամ երկաթ , կամ այլ ինչ։ Իսկ ձեւն է չորեքկուսի, ըստ նմանութեան խաչելոյն Քրիստոսի։ Եւ զօրութիւն Քրիստոսի ի նմա բեւեռեալ, անմեկնելի ի նմանէ յաւիտեան։ Զի ուր խաչ է, անդ է եւ խաչելեալն, անդ եւ խաչելութիւն ։
       Այլ միայն նիւթոյն ոչ երկրպագեմք, եւ ոչ առանձին՝ ձեւոյն։ Եւ յայտնի քեզ, որ բազում են ի կենդանիս եւ յանկենդանս նկար եւ ձեւ քառակուսի, եւ ո՛չ են երկրպագելի մեզ։ Այլ երկիրպագանեմք զօրութեան Աստուծոյ, որ ի խաչն է միացեալ. այսինքն է Քրիստոս, միջնորդութեամբ ձեւոյն ի նիւթն բեւեռեալ։ Եւ կոչի խաչ՝ նիւթն քառակուսի ձեւացեալ, անքակտելի [ի] ձեւոյն եւ ի նիւթոյն։ Վասն որոյ ընդ խաչելոյն եւ զխաչն պաշտեմք եւ պատուեմք։
       * , այլ ի հարց անտի։ Գաւազան ի ձեռինն Մովսէսի, որով նշանս առնէր, խաչի՛ն էր խորհուրդ, որ եւ խաչաձեւ պատառեաց զծովն՝ ասելով. այիայ, շրայիայ, անդոնիայ . առաջի մեր լե՛ր Աստուած, եւ ընդ աջմէ եւ ընդ յահեկէ։
       * եւ գաւազանն Ահարոնի որ ծաղկեցաւ, որ ընդ ինքեան շրջեցուցանէին եւ պատուէին Իսրայէլացիքն . որով գետն յորդանան յետս դարձաւ, եւ պարիսպն Երիքովի կործանեցաւ։ Սոքա եւ այլ բազում , խաչին էին օրինակ։ Արդ՝ Մովսէս եւ Յեսու եւ Դաւիթ եւ այլ մարգարէքն զօրինակն ա՛յնպէս պաշտէին, մեք զճշմարտութիւնն ընդէ՞ր ոչ պաշտեմք։ Եւ եթէ դուք զնալն պատուէք, որ է նշան եղընգան Մելքիսեդեկի, մեք զխաչն ընդէ՞ր ոչ պաշտեմք, որ նշան է Քրիստոսի։
       Եւ թէ ասեն այլազգիքն առ մեզ, խաչ ձեր ի թիկանց իշոյն կայ. ասեմք, թէ նալն ձեր ի յոտներն կայ։ Եւ թէ ասեն՝ զխաչն ձեր յոստանի՛ նկարեմք. ասեմք, թէ զնալն ձեր նալչա՝ բաբուճի դնեմք։ Եւ թէ ոք չար խորհրդով զկինն անարգէ իբրեւ զխաչին ձեւ ունել, ասեմք. թէ կինն ի կիսոյն ի վեր խաչ է. այլ կիսոյն ի վար մրհեպ է, զոր անարգես։ Այսքան վասն խաչին, ։
       * եթէ պատկերքն կուռք են, ասեմք. եթէ մեք զԱստուծոյ պատկերն նկարեմք եւ ոչ կռոց. եւ աստուածապաշտ եմք եւ ոչ կռապաշտ ։ Զի ա՛յլ է նախատիպն պատկերացս, զոր մեք կանգնեմք, եւ ա՛յլ նոցա որ զկուռս կանգնեն. զի նախատիպի մեր Աստուա՛ծ է, եւ նախատիպն նոցա՝ դեւն ։ Ուրեմն ա՛յլ է պաշտօնն մեր, եւ այլ է նոցայն ։
       Եւ թէ ասեն. նո՛յն է նիւթն այս պատկերիս եւ այն, ոսկի եւ քար, կամ այլ ինչ, ասեմք. թէ ի մի նիւթոյ կարէ գործել զանազան ինչ. որպէս ի մի փայտէ կազմեմք աթոռ եւ անիւ. եւ ի նոյն քարանաց շինի տաճար Աստուծոյ եւ տաճար կռոց։ Ահա նիւթ մի եւ կատարմունք այլեւայլ ։ Ապա ոչ է զարմանք թէ մի նիւթն լինի պատկեր սրբոց եւ պատկեր։
       Եւ թէ առասպելաբանեն, ոգի՛ խնդրելոց են ի պատկերահանէն. ասեմք, եթէ զայս ասէ Աստուած. Հոգի յինէն ելցէ, եւ զամենայն շունչ ես արարի։ Եւ թէ նա է արարիչ հոգոց, ի մարդոյ զիա՞րդ խնդրէ։ Եւ Աստուած զկարն խնդրէ ի մարդոյ եւ ոչ զանկարն։ Եւ թէ ծնողքն մանկանց միայն զնիւթ մարմնոյն տան եւ ոչ հոգի , ի նկարողէն զիա՞րդ խնդրէ զհոգի։
       Եւ զի այլ շնչաւոր կենդանիս նկարէք դուք, շունչ ունի՞ք տալ նոցա ։
       Եւ թէ ասեն, մարգարէն ասէ. Ում նմանեցուսցուք զՏէր . ասեմք, թէ դուք զՍուրբ գիրս ո՛չ ընդունիք, զիա՞րդ այժմ վկայ ածէք։ Սոյն այս մարգարէ ասէ. Բարձրեալն ի ձեռագործ տաճար ոչ բնակէ ։ Ապա՝ մի՛ կանգնէք տաճար Աստուծոյ. ապա՝ ընդվայր էր խորանն Մովսէսի եւ տաճարն Սողոմոնի ։
       * ։
       Այլ ե՛կ, որովհետեւ ի Գրոց բերես վկայ . ի Գրոց պատասխանեցից քեզ։ Ասէ Մովսէս. Արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր։ Արդ՝ եթէ Աստուած արար իւր պատկեր, չէ՛ աննման թէ եւ մեք առնիցեմք Աստուծոյ պատկեր։
       * , Եզեկիէլիւ նստեալ ի վերայ չորեքկերպեան աթոռոյ։ Վասն որոյ զերեւեալ պատկերս նկարեմք մեք ։
       * ։
       Դարձեալ. Տիրամայրն, ի վերայ փոխման աւուրն, ձեռամբ իւրով ետ մեզ զկենդանագիր պատկերն ի նշան բժշկութեան, եւ է՛ մինչեւ ցայսօր։ Յորմէ առեալ հրաման, ի բազում տեղիս նկարեալ զպատկերս սրբոց։ Զի տեսեալ մարմնոյ աչօք եւ իմանալի մտօք հայիցիմք ի նախատիպն։ Այս է պատճառ պատկերագրութեան Սրբոցն։
       Այժմ պատասխանեցից վկայութեանն զոր ասէ. Ո՞ւմ նմանեցուցէք զՏէր ։
       Գիտելի է զի արգել ի հին օրէնսն զպատկերն, ասելով՝ Մի՛ արասցես զնմանութիւն Աստուծոյ. որ ինչ յերկինս եւ որ ինչ յերկրի։ Նախ, զի աննման է աստուածային էութիւն արարածոց։ Երկրորդ, զի մի՛ մոլորեսցին ի կռապաշտութիւն, զի դեռ անկատարք էին. որպէս եւ զոսկերս Մովսէսի ծածկեաց, զի մի՛ պաշտեսցեն։ Երրորդ, զի ոչ էր մարմնացեալ Բանն Աստուած։ Այլ յորժամ երեւեցաւ մարդ, ապա հրաման ետ մեզ կատարելոցս պատկերս նկարել, որպէս ասացաք։
       Իսկ որ զրպարտեն զմեզ թէ յարեւելս երկրպագէք արեգական. ասեմք, թէ ո՛չ երկրպագեմք արեգական , այլ արարչին արեգականն։ Ուստի յայտ է զի որ զարեգակն պաշտէ առաւօտուն յարեւելս, եւ յերեկոյն՝ յարեւմուտս երկրպագէ. այլ մեք՝ ազգ քրիստոնէից ՝ միշտ յարեւելս։ Եւ այս է պատճառն. զի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս յարեւելից կողմանէ համբարձաւ յերկինս. եւ խոստացաւ դարձեալ միւսանգամ գալուստն յարեւելից գալ։ Վասն որոյ մեք ակն ունելով գալստեան Փրկչին՝ յարեւելս երկրպագեմք։
       * տան երկրպագէք. ապա ուրեմն մարդապաշտ էք եւ ո՛չ աստուածապաշտ։
       Եւ թէ ասեն . Իսրայէլացիքն ի հարաւ երկրպագէին. ասեմք, ապա ջհուտ էք եւ նալաթ ամենայն ազգի։
       Դարձեալ. ասեմք թէ նոքա ոչ ի հարաւ, այլ ամենայն կողմանց յԵրուսաղէմ երկրպագէին Քրիստոսի, որ անդ յայտնելոց էր մարմնով , եւ զդատաստանն վերջին անդ դատելոց է։ Այլ դուք ոչ այնպէս, այլ մարդոյ մեռելոյ եւ գերեզմանի երկրպագէք։
       * ։