Տոմարագիտական աշխատութիւններ

Հարցումն. - Ընդ է՞ր է, զի ի շրջանս Լուսնին եւ ի գլուխ բոլորին ամենայն լրմանցն` զապրիլի Դ. (4)ն դնեն, որ այսպէս եդին հինքն` գտողք զարուեստիս:

Պատասխանի. - Զայս վասն առաջին լրմանն, որ յետ ստեղծմանն, զի յապրիլի Դ. (4)ն եղեւ եւ վասն այն յապրիլի Դ. (4)ն եդին զսկիզբն լրմանցն ի շրջան ԺԹ. (19) երեկացն:

Հարցումն. - Արդ, խնդրեմ ուսանել զիա՞րդ եթէ հաւասարաբար ի Դ. (4)ն ապրիլի դիպեցաւ ԺԴ. (14)ն Լուսնին յառաջնում նուագին զկնի ստեղծմանն:

Պատասխանի. - Ծանիր, որդի, զի յոյժ դժուարին եղեւ գիւտ սորա, զի Ց. (6000) ամ տարակուսանօք եւ երկբայութեամբ կացին ի վերայ առաջին լրմանն, զի Դ. (4) կերպիւ ասացին զստեղծումն Լուսնին ըստ քանակութեան աւուրց եւ ըստ ձեւոյ վասն ոչ հաւաստի գիտելոյ զյեղանակ ստեղծման Լուսնին դասք իմաստասիրացն եւ եկեղեցւոյ սուրբ վարդապետաց: Զի ըստ բնական քննութեան ասացին ոմանք յիմաստասիրաց` մերձ ստեղծեալ զԼուսինն եւ անկատար, եւ ոմանք` հեռի ստեղծեալ եւ կատարեալ: Իսկ եկեղեցւոյ վարդապետաց առաջինն` Արիստէս եպիսկոպոս, զկնի առաքելոցն, որ արար զտումարս հռոմայեցւոց, սա սկիզբն արարչութեան զապրիլի Ա. (1)ն ասաց եւ յապրիլի Դ. (4)ն` ստեղծեալ զԼուսինն կատարեալ, ի լրման ձեւի: Եւ յետ սորա Եփրեմ Խորին ասորի` ԺԱ. (11)ն աւուր ըստ քանակութեան լուսոյ եւ յանկատար ձեւի:

Արդ, ցուցցուք զմտածութիւն սոցա, այլեւ զուղղութիւնս եւ զսխալանս, եւ ապա զհաւաստին` յիմաստասիրացն Էասանց:

Արդ, առաջին` որք մերձ եւ անկատար ասացին, այսպիսի մտօք ասացին եթէ ըստ կարգի բնութեան նախ ծնանելն է եւ ապա աճմամբ ի կատարումն հասանելն: Եւ վասն այսմ պատշաճ էր, զի Արարիչն զԼուսինն միօրեայ ստեղծանէր ըստ ծննդեան կարգի, զի գտանիցի Լուսինն մերձ Արեգականն եւ ի միում կենդանակերպի եւ յարեւմուտս կոյս: Սոքա զայս ուղիղ ասացին, զի ի միում կենդանակերպի եւ ի շաւղի լիցի ի ստեղծմանն, բայց զի անկատար ասացին, որ է միօրեայ եւ մերձ Արեգականն յարեւմուտս կոյս ըստ այժմու ծննդեանս` զայս յոյժ սխալեցին:

Երկրորդ` զի ոմանք հեռի եւ կատարեալ ճառեցին եւ սոքա այսպիսի մտօք ասացին, թէ վասն զի սկիզբն էր արարչութեան, ոչ վայելէր ըստ կարգի ծննդեանն անկատար ստեղծանել, այլ կատարեալ եւ հեռի Ե. (5) կենդանակերպիւ եւ յարեւելս, զի ի լրմանն ստեղծաւ, որպէս եւ այժմ ըստ կարգի է տեսանել, քանզի ի լրմանն յերեկոյս եւ յարեւելս երեւի եւ Ե. (5) կենդանակերպիւ հեռի: Զհեռիսն կրկին կերպիւ իմա. Ա. (1)` ըստ ճանապարհին եւ Բ. (2)` ըստ կենդանակերպիցն: Սոքա, զի կատարեալ ասեն ստեղծեալ եւ յարեւելս, եւ զհեռին` ըստ ճանապարհին, այս ուղիղ է: Բայց զի զԵ. (5)ն ըստ կենդանակերպիցն հեռի ասելով թիւր եւ սխալ է բազում կերպիւ. նախ, զի ի մի շաւիղ ընթացան Արեգակն եւ Լուսին յաւուրն ստեղծման, եւ սոքա հեռի ասեն Ե. (5) կենդանակերպիւ, երկրորդ` զի Արեգականն տարւոյն սկիզբն Խոյն է եւ ըստ Լուսնին` Կոյսն է, երրորդ` զի թէ ի նոյն աւուրն դառնայր լոյսն ի ժողով իւր, անպատշաճ էր, եւ թէ ընթանայր զԺԴ. (14) վասն ծննդեանն ըստ կարգի արշաւանին ի կենդանակերպսն, մերձենայր ի կենդանակերպ Արեգականն եւ անդ առնոյր զլրումն, որպէս այժմ ծննդեանն առնու, եւ լինէր մեծ սխալումն, չորրորդ` զի թէ զԺԴ. (14)նն ի նոյն կենդանակերպի ընթանայր զծննդեանն կարգ, յայնժամ առանց արշաւանի մնային այլ կենդանակերպքն:

Երրորդ` զի ասաց Արիստէս ի լրմանն ստեղծեալ զԼուսինն, եւ յապրիլի Դ. (4)ն զլրումն առաջին. այս ուղիղ է, բայց զի զսկիզբն արարչութեան յապրիլի Ա. (1)ն ասաց` սխալ է, զի առ օրին ցուցանէ դառնալ զԼուսինն ի ժողով իւր եւ կորուսանէ զթիւ աւուրց ծննդեանն ԺԴ. (14) Լուսնին:

Չորրորդ` սուրբն Եփրեմ մետասանօրեայ ասէ ստեղծեալ զԼուսինն, զոր ոմանք ընդդիմանան սրբոյս մեղադրական բանիւ, զի ոչ ուղղակի իմանան զմիտս սրբոյն. ասեն եթէ ի չորրորդումն աւուր ստեղծաւ Լուսինն եւ աստի է ԺԱ. (11) օրն, որ ասէ վասն Լուսնին: Քաւ լիցի կարծել զայս ի վերայ սրբոյն, եթէ յառաջ քան զգոյանալ աւուրց աւուր ստեղծաբանէ, այլ զմետասան աւուրս ըստ ձեւոյ եւ քանակութեան աւուր ասէ եւ ոչ ըստ գոյացեալ աւուրց: Եւ զԴ. (4) օրն ըստ Արեգականն ունել ասէ եւ զԺԱ. (11) յաղագս լուսալիրն գոլոյ, որպէսզի առ չորիւքն եղիցի ԺԵ. (15) եւ զնոյն ԺԱ. (11) թիւս ամի ամի յաւելուլ ասէ ԺԹ. (19) մասամբք քան զԱրեգակ, ուստի լինին վերադիրք եւ ԺԹ. (19) երեակք: Բայց թէպէտ պատկառելի է մեզ ի սրբոյս, զի յԷասանց եկեղեցւոյ մին ասէ, եւ ոչ ընդդիմանամք յանդգնաբար, քաւ եւ մի լիցի, բայց նուազ ունի զտեսութիւն Գ. (3) կերպիւ: Նախ, զի ԺԱ. (11) աւուր ստեղծեալ ասել անկատար ցուցանէ զԼուսինն, երկրորդ` զի թէ սկիզբն արարածոցս լինելութեան մարտի ԺԷ. (17) տաս, որպէս եւ է, առաջին լրումն մարտի ԻԴ. (24)ն գայ, եւ այս ոչ է ուղիղ. զի թէպէտ առաջինքն զգլուխ շրջանին յապրիլի Բ. (2)ն ասացին, բայց մարտի ԻԴ. (24) ոչ ոք ասաց բնաւ: Իսկ թէ զապրիլի Ա. (1)` որպէս ասաց Արիստէս, յայնժամ Լուսինն ի լրմանն զԺԴ. (14) աւուրսն ծննդեանն գոյացութեամբ եւ ներգործութեամբ ոչ ունի, այլ ըստ քանակութեան լուսոյն, յորում եւ ոչ այս է ուղիղ: Երրորդ` զի զԺԱ. (11) թիւ վերադրին առանձին Լուսնին տայ, զոր Արեգականն եւ Լուսնին ցուցաւ ի վերոյ:

Եւ մի պակասութիւն երեւեսցի սրբոյս այս, զի յատուկ է վարդապետաց կարծեօք մերձ լինել ի ճշմարտութիւն, որպէս ասէ սուրբն Գրիգոր Նարեկացի վասն Քրիստոսի «ոչ թէ ռաբբի անուանեմ, որ վարդապետացն է պատիւ կարծողական զիսկն գիտելոյ, այլ Տէր երկնի եւ երկրի հաւատամե: Զի եւ այս անհասութեան խորոցն Աստուծոյ է` ծածկել զիմաստութիւն եւ ըստ պատշաճ ժամանակի եւ դիմաց չարչարանօք խնդրողացն յայտնել զճշմարտութիւն իմաստիցն, զի դժուարագիւտ լինելովն առաւել ազնուասցի, զի ունօղքն առ ի պահել զնա յարթնութեամբ զգուշասցին, զի մի' դիւրաւ զտանելին դիւրաւ արհամարհելի լիցի:

Ծանիր աստ, զի ի լնուլ երկերիւրեկին Անդրէասայ եկեղեցիք քրիստոնէից զամս ինն մեծ տառապանս կացեալ, վասն զի շփոթեցան ամենայն կանոնեալքն յԱնդրէասայ եւ այլ ոչ կարէին ուղղել, թէպէտ եւ յոյժ ջանացին: Ուստի Էաս իմաստասէրն Աղեքսանդրացի եւ ուշիմն ի նուրբ քննութիւնս, ձայն արկեալ կոչէ առ ինքն զարս կորովամիտս ի բազում աշխարհաց եւ մտեալ ի քննութիւն այսմ իրինոքօք հանդերձ եւ գոչելով հառաչմամբ ի խորոց սրտի աղաղակէին առ Աստուած առ ի յայտնել զաստուածային արհեստն իւր, զոր եդ յարշաւանս լուսաւորացն: Ուստի գթացեալ մարդասէրն եւ ողորմածն Աստուած եւ բաց զմիտս նոցա, որպէս զառաքելոցն, եւ զՑ. (6000)ամեան ծածկեալ գիտութիւնս ի բազում խնդրողաց յայտնեաց նոցա: Արդ, Էասանքն հաւանեալ այսմ կարծեաց եւ միաբանեալ ասեն` զԼուսինն կատարեալ ստեղծեալ եւ առ օրին ոչ դարձեալ ի ժողով իւր, այլ զԺԴ. (14) ի նմին լուսաւորութեան կացեալ եւ ապա զլրումն առեալ յապրիլի Դ. (4)ն: Եւ այսմ վկայեն մեկնիչք տումարաց, թէ անվայելուչ էր մեծի արարչութեան եւ արուեստաւորութեան բանին զկատարեալ իւր գործ, անդրէն վաղվաղակի առ օրին դարձուցանել յանկատարութիւն եւ ի նուազութիւն, այլ պատշաճ էր եւ ի դէպ անսալ թողուլ զնա մինչեւ յօրն ԺԵ. (15)երորդ ի նմին լուսաւորութեան, զի ի ԺԵ. (15)երորդի սկսանիցի դառնալ ի ժողով իւր, որպէս եւ այժմ ըստ բնութեան կարգին տեսանի: Արդ, ահա յայտնի եղեւ եթէ վարդապետք եկեղեցւոյ եւ հոյլք իմաստասիրաց անտարակոյս հաստատեցին զԼուսինն կատարեալ ստեղծեալ եւ ԺԴ. (14)ն ի նմին լուսաւորութեան պահեալ վասն կարգի ծննդեանն եւ ապա զլրումն առեալ եւ ամփոփեալ այնուհետեւ ըստ կարգի բնութեան զլոյսն ի ծոց պատենիցն ի ժողով իւր:

Հարցումն. - Զարշաւանս ընթացիցն զիա՞րդ կատարեալ, խնդրեմ ուսանել:

Պատասխանի. - Իմա զայս, զի ոմանց այսպէս թուեցաւ ընթացիցն կարգ. եթէ զԺԴ. (14) աւուրսն յամելով ընթացաւ Լուսինն յարեւելս, զի ըստ կարգի բնութեան այս է ընթացիցն կարգ Լուսնին, զի ի լրմանն յարեւելս կոյս յամելով գայ Լուսինն մինչեւ ի ԺԴ. (14)ն ի ներքին կիսագնդէն ի վեր, որպէս ի ծննդեանն յամելով իջանէ ի վերին կիսագնդէս ի ներքինն, մինչեւ ի ԺԴ. (14): Եւ զայս յաղագս այն ասացին, եթէ Լուսինն ի լրմանն ստեղծաւ եւ այս է ընթացիցն կարգ, պարտ է, զի յամելով գայցէ յարեւելս: Բայց ոչ է հաւանական, այլ յոյժ սխալ եւ անմտութեան բանք, զի թէ այսպէս լեալ էր, մինչեւ յաւիտեան Լուսինն զվերին կիսագունդն ոչ լուսաւորէր ի լրմանն, այլ զներքինն, եւ մնայր վերինս խաւար: Եւ զիա՞րդ իշխան գիշերոյ արար զնա Աստուած, յորժամ ոչ լուսաւորէր զվերին կիսագունդս: Բայց այս է ճշմարիտն, որպէս ասեն մեկնիչք, եթէ զԺԵ. (15) օրն զարեւելեանն ունէր տրամագիծ, զի ընդ մտանելն Արեգականն ելանէր Լուսին եւ զգիշերն ողջոյն լուսաւորէր, ապա մտանէր ընդ երկրաւ, որպէս եւ այժմ տեսանեմք ի լրմանն:

Հարցումն. - Եւ երբ յԵկաւորն եւ ի Խեցգետինն ընթանայր Լուսինն, որ երկարանայր ճանապարհն Լուսնին, զի ի սոսա ի ԺԵ. (15) ժամն ընթանայ, զիա՞րդ ընդ Արեգական մտանելն ելանէր Լուսինն յարեւելս, զի Արեգակ ի հասարակական կէտն ընթանայր ի Խոյն, եւ ԺԲ. (12) ժամ էր ճանապարհ նոցա:

Պատասխանի. - Ծանիր, զի օրն ընդ տիւ եւ ընդ գիշերն ԻԴ. (24) ժամ է, զի ի ԺԵ. (15) ժամէն զԳ. (3) ժամն ի տիւն ընդ Արեգական գնայր ի վերին կիսագունդս եւ հասանէր ի կէտն արեւմտից եւ մնայր Լուսնին Թ. (9) ժամէն ճանապարհ ի ներքին կիսագունդն եւ ընդ Արեգականն` ի վերին կիսագունդս, ապա ընդ մտանել Արեգականն ելանէր Լուսինն եւ զգիշերն ողջոյն լուսաւորէր: Եւ զայս ընթացք վասն հարկի լրմանն հաւանել արժան է, զի ի լրումն ԺԵ. (15) աւուրն գտցի ելք Լուսնին յարեւելս ի մտանելն Արեգական, զի զգիշերն ողջոյն լուսաւորեսցէ, որպէս եւ յայժմուս տեսանի եւ ըստ կարգի բնութեան, որով երեւեսցի իշխան գիշերոյ ըստ հրամանին Աստուծոյ, զի այն սակս արարաւ: Եւ ապա սկսանիցի դառնալ ի ժողով իւր եւ այնուհետեւ յամելով գայ յարեւելս կոյս, զի կարգ արշաւանին մի' այլայլեսցի, որպէս եւ Տէրն առ խաչելութեամբն զկարգ արշաւանին անսխալ պահեաց: Եւ յաղագս այսմ պատճառի եւ մեծն Յեսու զերկոսինն կացոյց եւ արգել յընթացից:

Եւ այժմ աստ ուսիր, զի Դ. (4) կերպիւ գեղեցիկ եւ հաւանական է բան Էասանցն. նախ զի յասելն «կատարեալ ստեղծանիլե բառնայ զանկատարութիւն Լուսնին եւ կատարեալ ի մէջ համացեղիցն երեւի ընդ նոսա եւ այլոց եղանակաց կատարեալ արարչագործեցելոց: Երկրորդ` յասելն զԺԴ. (14)ն մնալ ի նոյն լուսաւորութեան` բառնայ զանվայելչութիւն ի մեծի արարչութենէն Աստուծոյ, որպէս ասեն մեկնիչք, թէ անվայելուչ էր Աստուծոյ` առ օրին անդրէն վաղվաղակի դարձուցանել յանկատարութիւն եւ ի նուազութիւն: Երրորդ` զի ընթանալ ըստ կարգի զկենդանակերպսն անսխալ բերէ զկարգ արշաւանին ըստ ծննդեանն կարգի եւ ցուցանէ զԼուսինն ի ստեղծմանն ընդ Արեգականն ի միում շաւղի եւ կենդանակերպի: Չորրորդ` զի զլրումն ԺԴ. (14)ին լիակատար բերէ յապրիլի Դ. (4)ն, ընդ որում գլուխ շրջանին եդին:

Հարցումն. - Զիա՞րդ է, զի ոմանք յապրիլի Բ. (2)ն ասացեալ են զլրումն առաջին:

Պատասխանի. - Գիտելի է, զի զայս նախագոյնքն եւ առաջինքն հոռոմոց իմաստասիրաց զսկիզբն լրմանց Լուսնոյ Զատկաց յերկուսն ապրիլի եդին եւ անտի հրամայեն առնել սկիզբն հնգեկի եւ վեցեկի, եւ ոչ ոք կարէ հակառակել, քանզի բերէ ԺԴ. (14) զաւուրս Լուսնոյն եւ ըստ անուանն ամենայն ուրեք յամենեցունց յաճախագոյն ասելոց յոյժ է պատեհագոյն եւ դիպաւոր: Բայց զի գտանի անդ եւ յամենայն իսկ քանիս լրման Լուսնոյ Զատկաց աւելի, քան զԺԴ. (14) Լուսնին, զի զԺԶ. (16) լինի, ըստ որում տեսեալն լինի եւ իմացեալ, թէպէտ եւ անուանն նոյն պատահեցաւ յիմաստասիրաց ԺԶ. (16) ասել ԺԴ. (14)ն եւ պատահեսցի յաւիտեան, եւ մի ոք համարձակեսցի հակառակել վասն անուանն, թէ ընդ է՞ր է ԺԶ. (16)ն ասել ԺԴ. (14): Բայց իմա, զի ժողովք իմաստասիրացն Էասանց յԱղեքսանդրացւոց քաղաքին եդին սկիզբն եւ գլուխ Շ. (500) եկին ոչ զԲ. (2)ն ապրիլի ամսոյ, այլ զԴ. (4)ն, զի թէպէտ զնոյն կարգն կալան եւ պահեցին ամբողջ զԺԹ. (19) երեկին եւ ոչ նորոգաձեւել ինչ ասացին զառաջինն, բայց սակայն ոչ անտի զսկիզբն արարին արուեստին, քանզի հանապազ երկու թուով պակաս գտանին բովանդակ տարւոյն աւուրք Լուսնին, այլ եւ վերադիրք եւ լրմունք Զատկաց քանզի ԺԶ. (16)ն ԺԴ. (14) գոլ ցուցանէ եւ զնոյն թիւ երկուցդ ցանկ պակաս բացաբերէ յամենայն ուրեք: Իսկ այն, որ յապրիլի Դ. (4)ն թէպէտ եւ ոչ զանունն, զի ԺԶ. (16) է եւ ԺԴ. (14) անուանի, սակայն զէութիւն ցուցանէ ստուգապէս եւ քաջ է էութիւն իսկական, որ է ԺԶ. (16) աւուր, Լուսինն քան զանուն պիտակ, որ կոչի ԺԴ. (14), եւ ոչ ունի զաւուրքն ի լրման:

Եւ դարձեալ, զի էութիւն առաջին է, քան զանուն, զի նախ պարտ է էանալ եւ ապա անուան հանդիպիլ: Եւ դու ի սոսկ ի պիտակ անունն մի պատրիլ, որ սովորաբար ԺԶ. (16) լրումն Զատկաց ԺԴ. (14)ն անուանեցաւ, թէ ի վերայ չորիցն ապրիլի եւ թէ ի վերայ երկուցն, զի ԺԴ. (14)ն ասի, զէութիւն աւուրցն ԺԵ. (15) աւելի ունի, իսկ որ պարտ է հայել, որ հաւաստին է եւ ճշմարիտ: Զի որ ապրիլի Դ. (4)ն ԺԴ. (14)ն ասի, զէութիւն աւուրցն ԺԵ. (15) աւելի ունի, իսկ որ յերկուսն ապրիլի` միայն սոսկ զանուանակոչութիւն ունի, զի ԺԴ. (14)ն ասի, բայց զաւուրսն ոչ ԺԵ. (15): Անուանի եւ վասն այսորիկ յորժամ գլուխ շրջանին յապրիլի Բ. (2)ն լինի, լրումն Զատկաց եւ բովանդակ տարւոյն, այլեւ վերադիրն Բ. (2) թուով պակաս գան: Իսկ յորժամ յապրիլի Դ. (4) լինի գլուխ շրջանին, էութեամբ ունի զաւուրս Լուսնին զլրման Զատկաց եւ զբովանդակ տարւոյն, նաեւ զվերադիրս: Եւ վասն զի էութիւն պատուական է, քան զանուն, զի ճշմարտութիւն ունի յինքեան, եւ վասն այն զգլուխ բոլորին յապրիլի Դ. (4)ն եդին հոյլք հանճարասիրացն Էասանց:

Հարցումն. - Զարմանալի իրս իմն աստ երեւի, զի յապրիլի Դ. (4)ն վերադիրն ԺԱ. (11) է եւ յապրիլի Բ. (2)ն` վերադիրն ԺԳ. (13). զիա՞րդ վերադիրն սորա Բ. (2) թիւ պակաս է, զի ԺԳ. (13)ն քան զԺԱ. (11)ն Բ. (2) թիւ աւելի է, աղաչեմ բացայայտել զպակասս զայս:

Պատասխանի. - Գիտեա, զի պակասն կրկին կերպիւ ասի. զի է աւելի պակաս եւ է պակաս պակաս, եւ երկոքեանքս են պակաս: Զի ըստ աստուածադիր սահմանին Լուսինն ԺԱ. (11) օր ունի պակաս եւ յորժամ ԺԳ. (13)ն լինի վերադիրն, որպէս այժմ ունի, Բ. (2) թիւ այլ աւելի պակաս ունի, քան զԺԱ. (11), եւ թե Թ. (9) լինի վերադիրն, որպէս այնժամ ունէին, յայնժամ քան զԺԱ. (11) պակասն Բ. (2) թիւ այլ ի խոնարհ լինի պակասն: Եւ այսքան զԺԱ. (11) պակասն այլեւս ասի պակաս եւ երկոքեանքս յաջմէ եւ յահեկէ պակասեցուցիչք եւ ապականիչք են աւուրց Լուսնին եւ վերադրին, յորժամ ապրիլի Բ. (2)ն գլուխ շրջանին եղիցի: Վասն այն անտարակոյս զապրիլի Դ. (4)ն գլուխ շրջանին գիտիցես ըստ Էասանց, զի անպակաս եւ անաւելորդ ունի զբովանդակ տարւոյն զաւուրս Լուսնին, այլեւ զլրումն Զատկաց եւ զթիւ վերադրին: Քանզի ասեն զԺԷ. (17) մարտի ամսոյ առաջին օր գոլ արարչութեան, եւ է այսպէս, եւ ի չորրորդումն աւուր զլինելութիւն լուսաւորացդ, ապա եւ դիպողագոյն առաւել եւս է զօրն չորրորդ ապրիլի ամսոյն կարծել դիպիլ լրման Լուսնոյն: Քանզի ի ներկայէս երեւին երկոքին` ոչ միայն անցեալն, այլեւ ապառնին, զի այժմ յորժամ լինի ծնունդ ընծայութեան Լուսնոյն ի Ի. (20)ն մարտի ամսոյ ընդ երեկոյս, գտանեմք զօր լրմանն ի Դ. (4)ն ապրիլի, իսկ յերկուցն ապրիլի կարծել զլրումն, առնէ ի մարտի Ի. (20) էն ԺԲ. (12) օր եւ գիշեր մի, որ յայտնապէս երեւի պակասութիւն երկու թուոյն ի ԺԵ. (15)երորդ Լուսնէն: Արդ, վասն չորիցն ապրիլի շատ ասացի այսքան, զի թէ զսորա կատարեալ խնդիրն արասցուք, կարի յերկարի ի վերայ նորամուտ ուսումնասիրաց եւ այնուհետեւ դժուարութիւն իրին զարհուրեցուցեալ ի բաց փախուցանէ յուսմանէ զոչ ներհմտացեալն միտք: