Պատմութիւն Պարսից

ՊՐԱԿ ԵՐԵՔՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
Վասն նախ՝ թէ յորո՛ւմ ամի թագաւորեաց Նատըր։ Եւ ապա զծննդենէ, եւ զայլոց նորա կարճ ի կարճոյ բացայայտեսցուք ըստ խոստման մերում. եւ տարեալ մինչեւ ի սպանումն նորա եզերեսցուք։

1185/1736. Ա. Իսկ Նատըր Արքայն թագաւորեաց յամին՝ յորում մեռաւ զմանուկ արքայն Աբաս. բայց թէ հի՞մ արդեօք, եւ կամ թէ որո՛վք գործովք շքեղացեալ ճոխացաւ ի գահ թագաւորութեան՝ ահա ի յառաջիկայդ արտաճառեալ ծանուցից։

Արդ՝ նախ զծննդենէ նորա գրեսցուք, եւ ապա կարգաւ զայլ կիրառնութեանց նորա՝ որով յոյժ պերճապայծառ փառօք ճոխացաւ՝  ուղիղ եւ մեկին տեսութեամբ արտայայտեալ վճարեսցուք։ Եւ օն անդր ի բաց նահանջելով զայաւէտ եւ զերկար տեսութիւն քննութեանն՝ ի յոճոյ բանից մերոց. ի կարեւորացն եւ ի յոյժ պիտելեաց մերոց կարեաց հանդիպեալ՝ յորոց ծառաքաղ արարեալ սակաւուք ի լոյս ածել ջանասցուք։ Որովք իսկ բացայայտեալ հռչակեսցի՝ զհանդէս զերեւելի եւ զքաջափառ արութեանց նորա հանգամանս։

Արդ՝ ծնանի Նատըր ի 1136 թուոջս Արամազեան՝ ի գեղջ միում, մերձ ի Քալաթ քաղաքի, յանարգ, եւ ի ռամիկ ծնողաց. որք հազիւ հազ կարէին ի ձեռ բերել զպարենս հանապազորդական կերակոց։ Այլ Նատըրն յորժամ ի փառս թագաւորութեան բարձրացեալ պերճացաւ՝ նա երբեմն պանձայր սակս անշքութեան տոհմի իւրոյ. թէ Ամենազօր արարչին Աստուած հաճեցաւ զնուաստութիւնս իմ բարձրացուցանել ի յայս շքեղափայլ աստիճան։ Որպէս եւ ի դառնալ իւր ի յաղթութենէ հնդկաց աշխարհի՝ եհաս եւ ժամանակաւ նա ի տեղի ծննդեան իւրոյ. ուր խօսիլ սկսաւ ընդ համայն նախարարաց իւրոց, եւ պատմեաց նոցա զեղկութեանց եւ զգձձուատեսակ թշուառութեանց իւրոց զոր անդ կրեալ էր։ Եւ ապա յոյժ վսեմագոյն բանիւք եզերէ զբանս իւր՝ այսպիսի իմն օրինակաւ թէ ահա՛ արդեօք տեսանէք՝ զի ցո՛րքան վեհագոյն եւ գերադրական փառօք բարգաւաճեալ ճոխացոյց զիս Տէր ամենայնի։ Ուրեմն՝ այսու օրինակաւ զգուշ կալ պարտ է ձեզ՝ մի՛ արհամարհել եւ նշկահել  զոք յեղկելեաց եւ ի նուաստից. որոց կարէ Աստուած ամենակարողն՝ իբրեւ զիս, եւ զնոսա իսկ բարգաւաճս եւ յերեւելիս առնել։

Իսկ երբեմն միտեալ խորամանկութեամբ ի սնապարծութիւնս՝ խրոխտապանձ պարծի՛ւր զանձնէ. իբր թէ իցէ արդեօք ի տոհմէ քաջայաղթ Ճէնկիզ խան սկիւթացւոյն, եւ Թամուրլանկին։

Այլ ստոյգ է՝ զի սա ի ռամկաց եւ յաննշան տոհմից վերաբուսեալ շառաւիղեցաւ. քանզի եւ հայր նորա էր թաղեացագործ՝ որով աշխատեալ ուտէր զհաց իւր, եւ անուն նորա Իմամ Ղուլի։

Եւ ինքն իսկ Նատըր Ղուլի ոչ յայլ ինչ գործ էր մարզեալ եւ հրահանգեալ, բայց միայն յուղտապանութեան. իսկ յորժամ մեռան ծնօղք նորա՝ նա գնաց յարեցաւ առ բէկ ոմն Խորասանայ, եւ եղեւ նմա պատգամաւոր պաշտօնատար ի 1161 թուոջս մեր։ Եւ ապա սպան զԲէկն՝ եւ զդուստր նորա յափշտակեալ խոյս ետ ի լերինս, յորմէ ծնաւ զԸռզայ Ղուլի միրզայ անդրանիկ որդին. առ որ բազումք ի ծառայից Տեառն իւրոյ եկին եւ յարեցան ընդ նմա որք ի դէպ ժամանակի անդ զյափշտակութիւնս գործէին, որով եւ զայթայթանս կենաց կարեաց իւրեանց գտանել մարթանային։ Իսկ ի վաղճանին մատոյց Նատըր զանձն իւր ի ծառայութենէ Բաբուլու խանին բդեշխին Խորասանոյ ի 1163 թւոջս մեր. ուր յետոյ ի 1169 թուականիս եղեւ սպարապետ, եւ գնաց տալ մարտ ընդ Եօզպէկաց՝ որք եկեալ էին աւերել եւ կողոպտել զգաւառսն Խորոսանու. որոց անպարտելի քաջութեամբ պարտասեալ յաղթեաց, եւ վանեալ հալածեաց զնոսա զամենեսեան ի սահմանացն Խորասանու։ Եւ յորժամ յաղթութեամբ դարձաւ առ տէր իւր՝ յետ այնորիկ զկնի աւուրց ինչ քանեաց, ըմպահկեալ արհամարհեցաւ զնմանէ. ուստի թողու զնա՝ եւ դիմեալ դէպ ուղիղ ի Քալաթ առ հօրեղբայր իւր՝ որ էր իշխան Քալաթու։ Իսկ նա թէպէտ յառաջնում նուագին ընկալեալ եղեւ պատուով զնմանէ, սակայն զկնի եւս նմանէ եւս անարգեցաւ վասն մեծագոյն փառամոլութեան իւրոյ։ Նմին իրի դարձեալ խոյս անտի տուեալ զնմանէ ընթացեալ գնայ ի լերինս. եւ ապաստան ունելով զգործ աւազակութեան եւ զյափշտակութեան։ Ուր ժողովեալ գումարեաց զայրս սրիկայս՝ եւ զսիկարիանս, որոց թիւն լինիւր իբրեւ ութն հարիւր. որովք զբազում փաղանգս վաճառականաց ասպատակեալ կողոպտեաց՝ ի պէտս փարթամութեանց արանց իւրոց։ Եւ այսպէս իսկ զբռնաւորական իշխանութիւն նորա ըստ դիպման ժամանակին յաջողեցաւ ըստ կամաց իւրոց. որվ օր ըստ օրէ յոյժ զօրացաււ, եւ բազմացոյց զգունդս զօրացն՝ իբրեւ հազարաց հնգից։ Որոց զպիտոյս ամենայն արեաց՝ ի շրջակայ գաւառացն Խորասաանյ բռնութեամբ լցուցանէր։ Յետ այսքանեաց իրագործութեանց առնելոց ոճրագործութեանց՝ թողութիւն ի Շահ Թամազայ գտանէ միջնորդութեամբ հօրեղբօր իւրոյ. եւ ապա այնուհետեւ եթէ զի՞նչ նա գործեցաւ գնալով ի Քալաթ առ հօրեղբայր իւր, եւ կամ թէ զկնի մատուցման անձին իւրոյ ի ծառայութի՛ւն Արքային։ Ահաւասիկ զառ յայսցանեաց ի կարճոյ գրեալ եղեւ եւ ծանուցաւ ի վերագոյն պրակոջն, մինչ ցայն վայր, յորժամ գահընկէց արար զԹամազ Արքայն, եւ փոխանակ նորա կացոյց թագաւոր զերրորդն Աբաս որդի նորա։ Ուրեմն՝ արդ այժմիկ ճահ դիպի մեզ զառ յայնցանեաց մնացելոց գործոց նորա բուռ արկանել, եւ յոյժ ճշդիւ զայնս իսկ համառօտաբար եւ բացայայտ ձեռնազննին վերլուծութեամբ արտաճառեալ՝ աստստին պարունակել. որով իսկ բացափայլեալ յայտնիցի զմեծայաղթ՝ եւ զանվանելի կարողութիւն նորա, եւ միանգամայն իսկ զանազդակ եւ զահափետ՝ զանողորմ վարս կենաց նորա։

Արդ՝ յորժամ ի 1182 թուոջն՝ կացոյց թագաւոր ի վերայ պարսից զմանուկն Աբաս, յայնժամ փոխարկեաց զանուն իւր Թամազ ղուլի խան՝ Վէլինամատ. եւ ասաց յայնմհետէ Վէլինամատ կոչել զանունն, եւ ո՛չ եւս իսկ բնաւ Թամազ ղուլի խան. եւ գումարտակ յոգնախուռն զօրաց առնէր, եւ որովք իսկ չուեալ խաղայր, եւ ժամանեալ հասանէր՝ եւ մատչիւր առ Բաղդատ քաղաք օսմանցւոց. եւ շուրջ զպարսպաւ քաղաքին շինէ զպատնէշս եւ զմարտկոցս։ Եւ այսպէս իսկ հանդերձ նոքօք տայ գուպարս մարտից ընդ քաղաքին Բաղդատու ցվեց ամիս, եւ յուսակտուր զքաղաքն եւ զնոսա արարեալ ի վերջին թշուառութիւնս հասուցանէ։ Իսկ այնուհետեւ գայ՝ ժամանէ ի Կոստանդինուպօլսէ հազար զօրօք յօգնութիւն եւ ի զօրավիգ թշուառացեալ եւ պաշարեալ քաղաքին։ Որոց տուեալ մարտ ընդ պարսից՝ յաղթեն եւ ստնանեն զնոսա, եւ մերժեալ հալածեն ի սահմանացն Բաղդատայ զպարսիկս ամենայն, հանդերձ զօրագլխովն իւրեանց։ Եւ զքաղաքն լքեալ եւ պաշարեալ՝ ի խստագոյն ճնշմանէ պաշարմանց որոց ազատեն, եւ խնդապատար ցնծութեամբ՝ զտրտմեալ եւ զխաթարեալ սիրտսն նոցա լցուցանեն։ Իսկ քաջամարտիկ զօրագլուխն պարսից Վէլինամատ, այս է՝ Թամազ Ղուլի խան՝ թէպէտ յաղթեցաւ յօսմանցւոց, եւ փախստեայ անկաւ մազապուրծ ի յԱհմադան, բայց սակայն փոյթ ընդ փոյթ վերանորոգեաց զդիպուած ժամանակին, եւ ո՛չ իսկ ընդ երկար ժամանակ կացեալ մնաց ի բէկման իւրում։ Այլ քանզի միշտ գոլով՝ բարեբաստ աջողութեամբ ստանալ զյաղթանակ մրցանակի, յայսմ վայրի յոյժ կարեվէր վիրաւորիւր յորմէ, եւ կարծէր վաղճան եւ եզր լեալ յաջողութեան բազկի իւրոյ։ Վասն որով զկնի երեց ամսոց պարտութեանց իւրոյ՝ դարձեալ զզօրս ժողովէ, եւ զգունդս կազմէ, որովք անդրէն վաղվաղակի ճեպեալ արշաւմամբ դառնայ ի բանակն տաճկաց. որոց բանակետղ՝ էր մերձ ի Քէրքուդ քաղաքի։ Ըստ որոց կրկին տուեալ մարտ ի պարտութիւն մատնեաց զտաճիկս, եւ զբազումս ի յորոց ի ծայր սուսերի մատնեալ թաւալագլորս արար. ի միջի որոց սպասեալ եղեւ եւ քաջ սպարապետն Թօփալ Օսման։ Զմարմին նորա դիազարդեալ Թամազ Ղուլի խան՝ առաքեաց առ դուքս Բաղդատոյ պատուով թաղել զնա ի փառաւոր շիրմի։

Այնուհետեւ մինչ ի խորհուրդ ձկտեցաւ՝ առ ի դառնալ եւ կրկին պաշարել զԲաբիլօն քաղաք. որով ի բաց տարատրոհեալ զչքնաղանիստ քաղաքն ի տաճկաց պատութենէ՝ առ ինքն կորզեալ գրաւեսցէ։ Ի նմին ժամու՝ լուր ի Շիրազոյ հասանէ թէ՝ ահա ընդվզեալ ապստամբեցաւ ի քէն Մահմատ խան բալուչն՝ (որ զկնի զօրաց գնացեալ էր ի սահմանս Պարսկաստանի, առ ի տանել զնոսա ի բանակն նորա) եւ ընդ նմա զուգակցեալ համաձայնեցաւ իսկ Սէֆի Մահմատ խան մարզպան սահմանացն այնոցիկ, որ ի քէն կարգեցաւ տէր եւ իշխան ի Շիրազայ, եւ ի վերայ այնց գաւառաց։ Նմին իրի յոյժ գրգռեալ որով իրօք ի բարկութիւնս՝ անհնարինս բրդեցաւ, եւ իսկոյն դարձոյց զերեսս իւր ի Բաբիլօնէ՝ գազանաբար մռնչմամբ ժամանեցաւ ի Շիրազ, եւ արձակեալ ի վերայ նոցա՝ կորոյս զնոսա զամենեսեան սրով սուսերի. որք կամէին թագաւորեցուցանել զՇահ Թամազ օրինաւոր Արքայն ի վերայ պարսից։ Եւ ի վճարման գործոյս՝ դառնայ անտի շքեղ եւ մեծահանդէս փառօք յԱսպահան քաղաք ի 1183 թուականիս մերոյ. ուր ի յայն ամ, կացեալ մնացեալ ի հանդէս առնէր զօրաց իւրոց՝ եւ օր ըստ օրէ զթիւ քաջամարտիկ հրոսակացն եւս քան զեւս բազմացուցանէր։ Զի նոքօք գուն գործեալ հեշտաբար մարթասցի թափել մարտիւ ի բռնութենէ տաճկաց զգաւառսն զայնոսիկ՝ զորս ի տէրութենէ պարսից բռնութեամբ յափշտակեալ էին։ Քանզի ո՛չ առին յանձն յօժարակամ խաղաղութեամբ դարձուցանել. վասն որոյ ի զէն վառեալ սպառազինեցաւ նա, եւ զճանապարհ մարտի հորդեաց առ նոսա՝ զի որով կարասցէ իսկ պարտաւորել զտաճիկսն ի բաց տալ զնահանգսն զայնոսիկ։ Նաեւ այնու իսկ մարտիւ ջանահնար նա լինէր, եւ զմիտս կամաց իւրոց ի չափազանց յիրողութիւնս ձկտեցուցանել. զի գուցէ արդեօք մարթասցիւր որով իսկ զբովանդակ պետութիւնս տաճկաց ընդ իշխանութեամբ իւրով նուաճել։ Ըստ որում եւ զորմէ մերթ ընդ մերթ ի լու զօրաց իւրոց, իբր առ նոսա զխրախոյսս ձօնելով յոխորտաբար ասէր. թէ ո՛չ իւիք տարակուսեալ երկմտիմ վասն կանգնելոյ զդրօշակս իմ ի դոյզն ժամանակի ի վերայ պարսպացն Կոստանդինուպօլսի։ Արդ՝ արդարեւ ո՛չ վրիպեալ ինկճիւր նա ի խորհրդոց մտաց իւրոց, եթէ ոչ իցէր ամբարհաւաճութիւն նորա գերազանցեալ զքաջութեամբքն։

Իսկ այնուհետեւ ի սպառիլ ամին այնորիկ, եւ ի մուտն 1184 ամին՝ ճէտ տուեալ հանդերձ հարիւր հազար զօրօք՝ գնայ՝ խաղայ՝ եւ ժամանէ ի կողմանս հիւսիսոյ արեւմտականաց։ Եւ ռազմ ընդ տաճկաց եդեալ՝ առնու ի նոցանէ՝ զՎրաց տուն, զԳանձակ, զՇամքար եւ զԵրեւան, եւ զայլս գաւառս՝ եւ զաւանս բազում յոյժ։ Եւ ապա տաճկաց տեսեալ զանհնարին վտանգս աղէտից ի պարսից եկեալ առ իւրեանս. վասն որոչ հաճեալ հաւանի Խոնդաքարն ընդունել զամենայն դաշինս՝ զորս Նատըրն խնդրէր։ Իսկ եւ առաքեաց զդեսպան մի՝ ի Սանթ Պետերբուրգ առ Թագուհին Ռուսաց, եւ պահանջեաց յորմէ զհամայն հատուածեալ երկիրսն ի Տէրութենէ Պարսից։ Եւ նա վաղվաղակի թարց իրիք սպուժելոյ զխնդիր նորա կատարեաց։ Եւ ապա յամին յորժամ մեռաւ զմանուկ թագաւորն Աբաս՝ թագաւորեցաւ ի վերայ պարսից ի տասներորդն Մարտի ամսոյն՝ որ տարագլուխ է ազգին պարսից. եւ յայնմհետէ անուանակոչեցաւ Նատըր շահ՝ մինչեւ ի սպառումն կենաց իւրոց։ Եւ ի նոյն ամին՝ զկնի թագաւորութեան իւրոց՝ թողու զանապատն Մուղամ, ուր թագաւորեցաւ ի վերայ պարսից. չուեալ հասանէ ընդ ամենայն բանակաւն իւրով ի Ղազուին քաղաք։ Ուր հրաւիրեալ կոչէ զամենայն մօլայսն, եւ զօրինապահսն, եւ ի նոցանէ յափշտակէ զբոլոր կալուածսն՝ որք նուիրեալք էին մզկիթաց՝ եւ մատրասայից, որովք զպարէնս հանապազորդական ծախուց, եւ կերակրոց իւրեանց հայթայթէին։ Եւ ապա վճռահատէ՝ միաբանիլ զՇիայ, եւ զՍիւնի ազգսն. եւ հրամայէ ի բաց բառնալ զամենայն տարաձայնութիւնս, այսինքն՝ ո՛չ անիծանել զՕմարն, զՕսմանն եւ զԱբուբաքրն, եւ ո՛չ առնել զխառնիճաղանճ եւ զբանդագուշեալ ամբոխն ի տօնի մահուան Հօսէնին, եւ զայլս այսպիսիս, որովք զհակառակութիւնս կրէին ընդ տաճկաց։ Յետ այնորիկ յղէ զդեսպան ի Կոստանդինուպօլիս՝ առ ի ազդել Խօնդքարին զնստիլն իւր յաթոռ թագաւորութեան պարսից. որոյ ժամանելն ի Բիւզանդիոն՝ ընդունեցին զնա մեծաւ պատուով, եւ ընկալան զՆատիրն որպէես զթագաւոր օրինաւոր ի վերայ պարսից, եւ ի բաց դարձուցին զամենայն երկիրս որոց տիրեալ էին, եւ շնորհեալ ետուն զհամարձակութիւն պարսից յուխտ ելանել թարց իրիք ինչ կասկածանաց ի գերեզման Մահմետին։ Եւ յայնմհետէ չուեա՛ց Նատըր ամենայն զօրօք իւրովք, եւ եմուտ չքնաղագեղ հանդիսաւ ի Սպահան քաղաք՝ խորհելով ի կարգի դնել զամենայն միջերկրայսն պարսից։ Արդ՝ աստ ուրեմն եդ ի մտի չուել՝ խաղալ՝ եւ գնալ ի վերայ Ղանդահարայ քաղաքին՝ առ ի հնազանդութիւն ածել զաղուանսն. քանզի Հօսէն խան եղբայր Մահմուտին՝ որ իշխէր ի վերայ Ղանդահարայ, ո՛չ հնազանդեալ մտանէր ընդ լծով իշխանութեան Նատըրին, եւ ո՛չ անսայր իսկ ականջալուր լինելով բանից նորա գալ ի պարս ի հանդիպումն  նորա։ Այլ ընդվզեալ առ ոչինչ համարէր զնա եւ զբանս նորա, եւ ամենայն պատրաստութեամբ ամրանայր ի պահպանել զերկիր իւր. վասն որոյ հանդերձեալ յարդարեաց Նատըր զճակատ իւր ի վերայ  նորա գնալ անհուն քաջամարտիկ հրօսակօք, խորտակել՝ փշրել՝ մանրել՝ եւ ի կոր կործանել զվտարանջութիւնս նորա, եւ ապա անտի սփռել ասպատակս ի վերայ աշխարհին հնդկաց։ Ուստի ի 1186 թուոջն՝ ելանէ Նատըր ի քաղաքէս, եւ գնացեալ դէպ ուղիղ ի Ղանդահար վերաժամանէ, եւ ապա չուեալ անտի գնայ առնու զՔապօլ քաղաք, եւ անտի գնացեալ՝անցանէ ընդ Հինդոս գետ, մտանէ ի սահմանս Հնդկաստանայ։ Ուր արդեօք եթէ ո՛րչափ իսկ քաջագոյն արութեամբ ետ պատերազմ ընդ զօրաց հնդկաց։ Եւ կամ որքան անձինք ամբաւք ի զօրաց հնդկաց ի սրոյ պարսից իսկ տապաստք անկեալք սատակեցան։ Եւ կամ թէ հի՞մ արդեօք ի պարտութիւնս մատնեցան հնդիկք յերեսաց պարսից։ Եւ թէ իսկ որո՞վ օրինակաւ եմուտ արքայն Նատըր ի Դիլլի քաղաք։ Եւ կամ թէ ո՞րպէս իսկ անդանօր առնէ զհարսանիս երկրորդ որդւոյ իւրում ընդ եղբօր դստեր հնդկաց արքայի։ Արդ՝ ահաւասիկ զառ յայսցանեաց, եւ զայլոց եղելոց իրագործութեանց որ ի հնդիկս՝ բովանդակապէս քեզ ծանուցանէ նախաշաւիղ Անգլիացի ճառագիրն. որ եւ զառ յայնցանեաց իսկ առնել երկրորդաբանութիւն՝ է անպատշաճ եւ անտեղի։ ուրեմն արժան  մեզ խոյս տալ յերկրաբանութենէ՝ որ է ծնօղ ձանձրութեան. եւ յոյժ շեշտիւ ճեպ տալ ի համառօտ եզերել զբանս մեր։ Արդ՝ ի 1190 թուոջն՝ դարձաւ Նատըր մեծաւ յաղթանակօք, եւ անհամար աւարօք ի Պարսկաստան։

Բայց մինչ հասանէր նա ի մեջ սահմանացն Խորասանոյ եւ վրկանայ. անդանօր իսկ ոմն աղուան քաջասիրտ՝ դարանակալ եղեւ նմա, եւ եհար զնա գնդակաւ հրացանի՝ ի սատրելոյ Ըռըզայ Ղուլի Միրզայ որդւոյ նորա։ Այլ ո՛չ յաջողեացւ զգործն եւ ոչ ի լրումն էառ զխորհուրդ Ըռըզա Ղուլի Միրզայի. քանզի զերծաւ նորա Նատըր ի սատակմանէ մահուն։ Եւ թէպէտ ո՛չ կարաց գտանել զայրն՝ յորմէ հարեալ եղեւ գնդակաւ հրացանի, սակայն ծանեաւ զի ի ձեռս խորհրդոյ եւ դաւաճանութեան անդրանկածին որդւոյ իւրոյ եղեալ էր իրն։ Վասն որոյ բերէ զնա առաջի իւր, եւ զերկուսին աչս նորա բրէ ձեռամբ իւրով։ Եւ ապա չուեալ անտի համայն բանակաւ իւրով աճապարեալ ընթացիւք գայ ի շրջակայս Սպահանայ։ Եւ յոյժ ցնծացեալք բերկրէին պարսիկք վասն դարձին նորա ի Հնդկաստանայ ի Պարսկաստան. քանզի կարծէին թէ՝ զմեծամեծ գանձսն զորս եբեր ընդ իւր, թեթեւանայր որովք զհարկս իւրեանց ծանրագոյն։ Այլ ո՛չ ինչ իւիք օգտեցան նոքա ի սնոտի յուսոյ իւրեանց, քանզի նա՝ եւս քան զեւս յաճախէր ի բռնաւորական իշխանութիւն՝ որով եւ օր ըստ օրէ առաւել աճիւր եւ զօրանայր ախտ ագահութեան ի սրտի նորա։ Եւ որով իսկ գրեթէ զբոլոր Պարսկաստան ընկլուզեալ ընկղմէր ի սաստիկ եւ յանբերելի թշուառութիւն։ Իսկ ի 1191 թւոջ՝ հրամայէ՝ թագմանել զչորս գիրս, այսինքն՝ զհին եւ նոր կտակարանսն, այս է՝ զօրէնսն Մովսէսի, զպատգամս մարգարէից, եւ զաւետարանն սուրբ բնաւ առաքելական թղթովք. ընդ որոց եւ զպղծաշուրթ, եւ զնէսարաբան Ղուրանն Մահմետի պղծոյն՝ յեղեղելի ի բարբառոյ արաբացւոց ի պարսից լեզու։ Որք եւ թարգմանեցան ի ձեռս վսեմագոյն վարդապետաց հայոց, եւ լատինացւոց, վերակացութեամբ ուրումն Միրզայ Մէթւոյ՝ որ էր այր հանճարեղ եւ գիտնական. ճշմարիտ հաւատոյ դաւանութեամբ՝ խոստովանեցաւ զՔրիստոս Աստուած ճշմարիտ գոլ, ծնեալ անմարմնաբար ի հօրէ յառաջ քան յաւիտեանս համագոյաբար, եւ ապա ընդ ժամանակաւ մարմաին  զգեցեալ միաւորութեամբ ի սրբոյ կուսէն Մարիամայ վասն փրկութեան ազգի մարդկան։ Եւ այսպիսի ուղիղ դաւանութեամբ վերածնեալ նա եղեւ մկրութեամբ ի Հոգին սուրբ՝ զանխլաբար յազգաց իւրոց ի ձեռս Տեառն Գէորգայ Աստուածաբան եւ հանճարապերճ րաբունապետի եւ Առաջնորդի սրբոյ վանացս նորոյ Ջուղայի։ Եւ յորժամ լրացեալ իսկ կատարեցաւ զթարգմանութիւնն, եւ յամբոկ էառ զծանրագոյն գործ թարգմանութեան. իսկ այնուհետեւ ելեալք ի Սպահանայ գնացին առ թագաւորն Նատըր՝ որ յայնմ ժամանակի բանակէր մերձ ի Թէհրան քաղաքի։

Եւ մատուցին նմա զթարգմանեալ գրեանս՝ որ ի վերայ որոց ուրախ եղեւ, եւ ընկալեալ պատուեաց զթարգմանիչսն մեծաւ յարգանօք. եւ ետ նոցա ընթեռնուլ զթարգմանեալ գրեանս առաջի իւր։ Առ որս կար մտադրութեամբ ունկն մատուցանէր, եւ զանքննելի եւ զանճառելի մասանց Քրիստոնէականի վարդապետութեան՝ բազում շաղփաղփաբան մեկնութիւնս ձօնէր։ Որով կամել կարէր՝ իբր ի դոյզն ենթակայոջ իմիք. զլայնատարած ընդարձակութեան երկնի արփակեալ պարունակեալ. որում եւ ո՛չ բոցեղէն կարճառք հրանիւթից զուարթնոց՝ կարացին բովանդակապէս խորհրդազգածք իսկ լինիլ։ Եւ ի վաղճանի բոլորովիմբ ծաղր առնէր զհրէայսն, այսպէս եւ զՄահմետն, եւ զԱլին այպանէր. որով պարագայիւք յայտնապէս երեւիւր իսկ՝ զի կամէր զնոր կրօն իմն հաւատոյ հնարել։ Որպէս եւ յատնաապէս ի լու ամենեցուն ասէր. եթէ Տէր կամեսցի շնորհել ինձ զկեանս՝ յերկոցունց օրինացս այսոցիկ՝ զբարեգոյն կրօնն մի յօրինեցից որ լաւագոյն քան զայլ ամենայն կրօնս լիցի հաւատոց, որովք յառաջն վարեցան զմարդիկք յաշխարհի։ Եւ այնուհետեւ արձակէ յերեսաց իւրոց զՏէր Գէորգ երջանկազարդ Առաջնորդն մեր՝ ընդ որում եւ զայլս քահանայս եւ եկեղեցականս որք ընդ նմա էին հանդերձ ոսկեճամուկ խելայիւք, եւ իբր հարիւր թուման ընծայիւք։ Եւ թէպէտ դոյզն ինչ էր զոր նա պարգեւեաց նոցա, որ եւ չեւ եւս էր բաւական ծախուց ճանապարհին. սակայն աստանօր զարմանք իմն մեծ երեւի. քանզի ի տատասկէ թուզ քաղեն, եւ ի մորենւոջ խաղող։ Քանզի սա որ ի բնուստ իսկ ունէր զսովորութիւն՝ առնուլ, ստանալ եւ ժողովել զինչս. արդ ահաւասսիկ ձօնէր նոցա զպարգեւս, որ թուի թէ՝ որով իսկ ակն ունէր առ յապա զմեծամեծ պարգեւս գանձուց ի նոցանէ ստանալ։ Թէ ոչ՝ զի՛նչ արդեօք դիտաւորութեամբ կարծել ետ նոցա հարիւր թուման, վասն վաստակո՞ցն, ո՛չ, այլ վասն իւրոյ իսկ սաստիկ ագահութեան։ Որպէս եւ ի նոյն իսկ ամին՝ յառաջագոյն պահանջեաց ի սրբազան Ղազար կաթուղիկոսէն զքսան եւ չորս հազար դահեկանս. ասելով ցնա թէ՝ չէ՛ պարտ Քահանայապետից ստանալ զգանձս, որով աղմկեալ շփոթին, եւ հեստին ի շաւաղացն Աստուծոյ։ Ապա հի՞մ արդեօք կարելի՛ վարկցես՝ զպարգեւն ընծայից փոքրագունից, թարց մեծամեծ ակնկալութեան լեալ. որոյ ջանն էր միշտ զգանձս բազմացուցանել եւ ո՛չ արբէք իսկ սպառել։ Արդ՝ այսչափ ինչ բաւական ի վերայ այնորիկ լիցի՝ որ զորմէ յառաջ քան զմեզ ոմանք հեղինակք, երկայնավէպ ճառիւք լայնասփիւռ արձանագրեալ են։ Ահա ուրեմն՝ աստանօր դարձեալ մատուցուք ի կարգ բանիս մերոյ, եւ զնմանէ ճառեսցուք, եւ զնոյն իսկ վճարել փութացուք։

Իսկ եւ ի նոյն թուոջն զոր ի վեր անդր եդաք՝ զզօրս բազումս յղէ ի վերայ Բասրայ ծովեզերեայ քաղաքի քաղդէացւոց առ ի նուաճել զքաղաքն զայն ընդ իշխանութեամբ իւրով. որոց գնացեալ պաշարեցին զքաղաքն, այլ ստնանել զնոսա ո՛չ կարացին։ Եւ դարձեալ իսկ ի նոյն ամին՝ ինքն Նատըր չուեալ խաղայ ընդ ամենայն բանակաւն իւրով ի վերայ ազգին Ալանաց՝ կամ լեկզեաց, որոց բնակութիւն է յայնկոյս լերինն Կովկասու, այս է՝ Եալբուզ սարի։ Որք ի ժամանակին յայնմիկ՝ յորում Նատըրն ի հնդիկս էր՝ դիպօղ ժամ գտեալ արշաւեցին ի վերայ իսկ Փայտակարան աշխարհի, եւ ի վերայ այլոց գաւառաց։ Իսկ Իբրայիմ խան եղբայր Նատըրին՝ որ նստէր ի Դաւրէժ, եւ իշխէր ի վերայ գաւառացն այնոցիկ. յորժամ լսէ իսկ զտուեալ դռոյն նոցա, ելանէ պատերազմ ընդդէմ որոց՝ որ եւ ի յորոց սուսերահար սատակի ի մարտի խռանն։ Վասն որոյ յոյժ մրմռեալ Նատըր ի վերայ նոցա՝ զայրագնաբար գազանութեամբ զճամբար ճակատուն դէպ ուղիղ առ նոսա արձակեաց. ոով կամէր լեղաջինջ եւ արմատասպառ զնոսա առնել յերեսաց յերկրէ։ Բայց զվաղճան գործոյ մարտին ըստ խորհրդոց նորա ո՛չ կատարեցաւ, այլ ինքն իսկ պարտեցաւ յերեսաց նոցա, եւ սակաւուք իմիք անտուստ իսկ գրեթէ՝ շիջեալ իջաւ նա ի լեռնակուտակ եւ ունայնափուք յամբարտաւանութենէ սրտիցն, որով զբոլոր տիեզերս ընդ բռամբ ածել ջանայր։ Քանզի չափաւորական եւ դոյզն իրօք ո՛չ լցուցանէր զախորժակ կամաց իւրոց. այլ միշտ եւ հանապազ յանչափն նկրտեալ ձգտէր զմկանս իւր։ Ուստի անճարակ լեալ Նատըր՝ թողու զալանս, եւ բնաւ հեռանայ ի նոցունց, եւ յամին 1192 մտանէ յանապատն Մուղամ, եւ խորհի իսկ տալ մարտ ընդ տաճկաց։ Այլ ի նոյն ամի իսկ վտարանջեալ ապստամբեցաւ Թաղի խան բդեշխն Շիրազայ, եւ յայտնեցաւ Նատըր արքայի զապստամբութիւն նորա յամի՝ 1193. ուստի առաքէ զգունդս զօրաց ի վերայ նորա, եւ զնա ձերբակալ արարեալ ածին առաջի նորա. եւ հրամայէ զմին յաչաց նորա բրել եւ հանել զամուրձիս նորա եւ ի վաղճանի խնայեալ նորա՝ ետ նմա զիշխանութիւն Քայպօլայ։ Իսկ եւ ի յայնմ ամի՝ Հասան խան ղաջարն ընդվզեալ ապստամբի զնմանէ, եւ զզօրս ի թուրքմանց եւ ի թաթարաց ժողովէ՝ առ ի տալ որովք ընդ որում պատերազմ։ Բայց զգործ թեկնածութեանն ըստ դիտման մտաց իւրոց ո՛չ յառաջեցաւ. քանզի Սան ոմն՝ որ քարոզէր զինքն ի տոհմէ Շեխ Սէֆւոյ գոլ, եւ զբազում զօրս գումարտակ արարեալ էր առ ի նոքօք մարտնչել ընդ Նատըր արքայի. ոորյ եւ Հասան խան ղաջարն ի բաց ընկէց զլուծն յանձնէ իւրմէ։ Նմա իսկ ի նոյն ամի ըմբռնեալ ածին առ Նատըր, եւ որդւոյ իւրում տայ հրաման հանել զաչս նորա. եւ առաքել զնա ի Բիւզանդիոն առ Խոնդքարն տաճկաց. զի նա եւս զնմանէ վկայեալ էր՝ հաւաստեցաւ գւլ նա ի ցեղէ Սէֆւոյն։ Ուստի եւ Հասան խան՝ փոյթ ընդ փոյթ խորտակեալ ցիր եւ ցան լինի համայն զօրօք իւրովք յերեսաց զօրացն Նատըրի որք հասին ի Խորասանայ։ Եւ թէպէտ ի յայսմ դիպուածոյս զերծաւ Հասան խան ի հարուածոց նոցա, սակայն բոլոր գաւառն Վրկանայ ի յապականութի՛ւն եւ ի յաւեր վարեցաւ։ Եւ ապա ի 1194 յամի հայկազունեացս՝ Նատըր արքայն վերստին տայ ռազմ ընդ տաճկաց մերձ ի յԵրեւան քաղաքի, եւ զբազումս ի նոցանէ ի բերան ծարաւի սրոյ իւրեանց մատնէ։

Արդ՝ թէպէտ կանխաւ քան զայս՝ Խոնդքարն տաճկաց կատարեաց զամենայն խնդիրս Նատըր արքայի՝ ըստ որում եւ զորմէ ի վեր անդր յիշատակեցաք, զի մտ՛ եւս յաւելցին ելանել ի վերայ միմեանց պատերազմաւ։ Սակայն Նատըր Արքայն՝ նիւթ հրոյ հպարտութեան եւ փառասիրութեան ներգոյացուցեալ ի հոգւոջ իւրում. որով եւ բորբոքեալ տոչորիւր՝ ելանել անդր քան զսահմանս մարդկային, եւ անցանել զուխտիւք եւ զօրինօք իւրովք։ Վասն որոյ եւ պատերազմ անդադար ի վերայ տաճկաց յարուցանէր՝ զի միանգամայն եւ տիրեսցէ ի վերայ տաճկաց պետութեանց. որով եւ զայլս տեղիս նուաճել մարթասցէ։ Արդ՝ աստանօր յորժամ տեսանէ Նատըր թէ վտանգ մեծ անձին իւրոյ պատահեսցի ի շփոթեալ խռովութեանց երկրին իւրոյ, եթէ ո՛չ դարձցի յետս յերկիր իւր. վասն որոյ խօսի զխաղաղութիւն ընդ տաճկաց, եւ մշտնջենաւոր դաշամբ զհաշտութիւն առ նոսա հաստանէ ի 1195 յամի արամազեանս տումարի։ Եւ ապա ի բաց թողացուցեալ զտաճիկսն ի սաստկութենէ պատերազմաց՝ կամեցաւ չուել առ կողմամբքն վերիացւոց աշխարհին, եւ գնալ յԱսպահան ժամանել։ Բայց նախ գրէ զհրովարտակս՝ եւ առաքէ ի վրաց տուն, եւ ի նոցանէ պահանջէ զորդիս համայն Ազնուականաց երկրի ի պատանդս պահել զնոսա առ ինքն. սակայն վիրք եդին ի մտի մանաւանդ զձեռս իւրեանց ի սուր արկանել, քան թէ հնազանդել անիրաւ հրամանի նորա։ Եւ այսպէս իսկ նշկահեալ արհամարեցին նոքա զհրամանաս նորա, եւ ի բաց յանձանց իւրեանց թօթափեցին զամեհի լուծ ապառում բռնաւորին այնորիկ. եւ քաջութեամբ իսկ յետս վարեցին զգունդս պարսից՝ որք գնացեալ էին անդ ժողովեալ զհարկս արքունական, եւ յերկիւղի պահել զնոսա։ Այլ Նատըր արքայն գոլով յամենուստ կուսէ ի մէջ մեծի վտանգից, որոյ վասն ո՛չ կարաց զվրէժս նոցա հատուցանել. այլ վաղվաղ ընթացիւք աճապարեալ ժամանեցաւ յԱսպահան. քանզի լուր եհաս նմա թէ ապստամբութիւն ինչ սկսեալ է ի Խորասան լինել։ Եւ յայնմհետէ յորժամ զդիպուած բարեբաղդ ժամանակի յաջողութեանց նորա փոխարկեցան ի վատթարն կոյս, եւ զանաջողակ արկածք վատաբաստիկ թշուառութեանց շուրջ զնովաւ պատեցան ըստ կանոնի յեղափոխ ժամանակի՝ որ գրեթէ՝ ո՛չ կարէ պահել զիրս միշտ ի մի եւ ի նոյն կացութեան։ Այնուհետեւ յայտնէ զփոքրոգութիւնս իւր՝ ո՛չ կարելով տանել զդուզնաքեայ զանաջողակ դիպուածս. ուստի թողու նա բնաւին զմարդկային իրագործութիւնս՝ որով ամենայն մարդիկք՝ մարդ վերաձայնին, զգենու այնուհետեւ գազանական, եւ կամ թէ իսկ դիւական կերպարան։ Եւ մինչ յայնմ ժամանակի կայր նա յԱսպահան՝ զբարբարոսութիւնս մեծամեծս՝ եւ զսարսափելիս գործէ. քանզի ափեցոյց զբեռինս բնակչաց նորա ծանրագոյն տուգանօք, եւ զբազումս ի յորոց անպարտ մահու դատապարտէր։ Որպէս յազգէս մերոյ եւս ընդ կենդանւոյն այրել հրամայեաց զԷմնիազ աղայն Խօջայ Մինասեանց, եւ զՅարութիւն աղայն Շէհրիմանեանց. զսուտ բաղայս ի վերայ նոցա դնելով՝ որպէս թէ գնեալ իցեն արդեօք զզարդ ինչ ձիոյ Հօսէն արքայի։ Բայց թուի թէ՝ կասկածէր նա զազգէն հայոց, համակիցիք լեալք ընդ ապստամբութեան ազգին վրաց։ Քանզի յառաջագոյն յորժամ Նատըր պարտեաց զաղուանս, եւ եկն ի քաղաքս. գնացին պարսիկք ոմանք ի Շէյնուն գեղջէ առ Նատըր, եւ բողոք բարձեալ գանգատեցին զազգէս հայոց առաջի նորա։ Թէ ահաւասիկ ի սատրելոյ նոցա ապստամբեցան աղուանք, եւ եկին զքաղաքս մեր ճնշեալ կործանեցին. որպէս եւ ի հաստատութիւն բանիս վկայ հաւատարիմ ունիմք, զի եւ հայք իսկ համակցեալ միաբանեցան ընդ աղուանից եւ նոքօք հանդերձ զգեղս մեր հրձիգ արարին, եւ զաղխ մթերից մերոց յափշտակեալ կողոպտեցին, եւ զմեզ իսկ ի վերջին թշուառութիւնս հասուցին։

Եւ ի վճարել բանիցս այսոցիկ՝ պատասխանի տայ Նատըր առ նոսա եւ ասէ. Այո՛, գիտեմ եւ ես՝ զի յոյժ վշտացուցին հայք զձեզ։ Ուրեմն՝ եթէ կամիցի՛ք լսել ինձ, եկայք զի առաքեցից զձեզ ի Խորասան. եւ անդ կեցջի՛ք դուք խաղաղութեամբ։ Որոց լուեալ զայնպիսի զլուր նժդեհութեան, մեծաւ թախանձանօք աղաչեցին զնա՝ տալով ցնա եւ զկաշառս եւս ի բաց դարձուցին զվճիռն զայն։ Բայց հրամայէ եւ ազգիս հայոց տալ ամ ըստ ամէ զտասն հազար թիւմանս, եւ մինչեւ ի յայս ամ յայնմհետէ այնպէս ետուն. այլ ի սոյն ամի՝ խստութեամբ պահանջեաց զազգէս հայոց զքառասուն եւ զհինգ հազար թիւմանս։ Որ եւ ի սոյն պատճառ է՝ բազումք յազգէս հայոց ետուն զամենայն ստացուածս իւրեանց, եւ ինքեանք մերկք եւ կողոպուտք անկան փախստականք ի տար աշխարհ. եւ յայնմհետէ սկսաւ իսկ խաթարեալ աղարտիլ զբազմամարդ եւ զգեղեցկաշէն աւանս մեր նոր Ջուղայ։ Արդ՝ Նատըր արքայն զայն իսկ ի մտի իւրում ունելով, կարծեաց զազգէս հայոց գոլ համակիցք ապստամբութեան վրաց։

Եւ արդ՝ զայսոսիկ զառ ի յինէն հակրճիւ քեզի տեսեալ եղեւ Ազնիւ ցանկալի իմ. իսկ այսուհետեւ զսպանմանէ նորա զդոյզն իմիք գրեսցուք, եւ զբովանդակ ճառս նորա ի նորայ իսկ եզերեալ կնքեսցուք։ Արդ՝ ի 1196 յամի տոհմի Թորգոմեան՝ եթող Նատըր զՍպահան. եւ չուեալ խաղայր ընդ ամենայն բանակաւ իւրով առ կողմամբն Կրմանայ մտանել ի Մաշատ քաղաք. որ եւ զորաց ո՛չ սակաւ տառապեցոյց զանողորմութիւն նորա քան զբնակչացն Սպահանայ։ Քանզի որպէս գրէ Անգլիացի վիպագիրն վասն նորա թէ՝ Անսանձ եւ անխափան էր նա ի կապից իւրեանց եւ արդարութեանց. որով իսկ եւ զամենայն չարութիւն ի գործ արկեալ լրմամբ կատարէր։ Եւ իբրեւ իսկ ել նա ի Մաշատայ յետ բազում խստասիրտ անողորմութեանց, եւ չուեալ ժամանէ ի դաշտ մի՝ որում Սուլտան Մէյտանայ վերակոչեն՝ միով աւուրբ հեռի Մաշատայ։ Եւ անդանօր կոչէ զոմանս ի գլխաւորաց սարմատանցւոց, եւ զայլոց զօրաց սիւնիականաց. զորոց հրամայէ յայնմ գիշերի ի սայր սուսերի մաշել զամենայն պարսիկս որք էին ի բանակի իւրում։

Եւ իբրեւ ծանուցեալ եղեւ զօրաց պարսից զկորուստ իւրեանց՝ արք ոմանք քաջազօրք եւ արիասիրտք, որոց գլխաւորն կոչիւր Սալէհ բէկ. ի գիշերայն իսկ դիմեցին ի խորան նորա, եւ ի վրանի անդ իւրում սպանին զնա։ Ահա՝ այսպէս անկեալ սատակեցաւ պատուհասն երկնային Նատըր՝ ի վատսուն եւ մի ամի կենաց իւրոց, եւ ի մետասան ամի թագաւորութեան իւրոյ, եւ վասն խստագոյն չարութեանց իւրոց՝ ո՛չ կարաց ժամանել ի բարի վաղճանի։ Որով ուսանիմք մեք՝ զի թագաւոր մի, եւ կամ իշխան՝ որ փոխանակէ զգութ եւ զողորմութիւն, ընդ անիրաւութեան եւ անգթութեան. նոյն գունակ թշուառաբար կորնչելոց է յաւուր միում, եւ ո՛չ դիպեսցի նմա եւս՝ զբարի վաղճան, որպէս եւ նոր այն։ Նաեւ՝ եւ զայս գիտել իսկ ճահ է, զի եթէ ժողովուրդք, եւ կամ հնազանդեցեալք՝ ո՛չ վարեսցեն զկեանս իւրեանց մոլեկան ախտիւք, եւ ո՛չ հեռասցեն իսկ ի յառաքինական գործոց՝ ոչ կարէ թագաւոր, եւ իշխանն՝ անսանձ կամօք ի գործ արկանել զեղեռնագործութիւնս իւր։ Քանզի վասն հեշտասէր եւ մոլեգնական բարուց ժողովրդեան՝ առաքէ ի վերայ նոցա Ամենախնամն Աստուած՝ զհովիւս չարս, եւ զթագաւորս անողորմս՝ եւ զխստասիրտս. որով պատժակոծք եւ դատապարտք լինիցի։ Որպէս եւ բան ինչ զՆատըր արքայէ ճառեն ժողովուրդք քաղաքին թէ նա յաւուր միում կոչէ նա զհամայն նախարարս եւ զկուսակալս, եւ զամենայն Ազնուականս ժողովրդոց։ Ընդ որոց առ որս խօսի այսպէս թէ՝ Ասացէ՛ք դուք միաբան՝ թէ պատժեսցէ եւ պատուհասեսցէ Տէր՝ զարս չարս եւ զանողորմս. իսկ նոքա ո՛չ կամեցան ասել՝ վասն զի գիտէին ամենեքեան՝ թէ քան զնա, այր չար եւ անողորմ ո՛չ գոյ, նաեւ ի կարծինս անկան՝ զի զփորձ առեալ էին զհնարագիտութենէ նորա.. վասն որոյ կարծեցին թէ՝ այնու կամի զնորագոյն վասն ինչ հասուցանել նոցա։ Եւ իբրեւ ստէպ ստէպ զնմանէ բռնադատեցան՝ ասացին. եւ նա պատասխանի տայ ցնոսա չետ այնորիկ եւ ասէ՝ ահա՛ դուք արք անողորմք եւ խիստք, եւ ես ի վերայ ձեր պատիժ եւ պատուհաս ի Տեառնէ առաքեցեալ։ Ուրեմն՝ ասէ՝ մի՛ ոք այսուհետեւ զիս պախարակեալ հենգնեսցէ որպէս թէ ես իմեմ վատ եւ նաողորմ։ Ահա՛ արդարեւ ճշմարիտ վճիռ՝ որ զնմանէ արտադրեցաւ առ նոսա. քանզի անողորմ բռնաւորք ո՛չ երբէք կարեն խուել եւ կեղեքել զկեանս ժողովրդոց, եթէ չիցեն (պակասին յայնմիկ յերկրէ՝ որոյ ժողովուրդն) ընկղմեալ եւ ընկլուզեալ (իցեն) ի խորս մեղաց, եւ անիրաւութեանց։ Որպէս եւ յայտնապէս իսկ Պարսկաստանաւ մեզ ծանուցանի. վասն զի ո՛չ երբէք ընդհատ եւ պակաս գտանին անողորմք եւ խստասիրտք բռնաւորք, յաղուանից պետութենէ ցարդ՝ յերկրէ այսորիկ, վասն մեղաց մերոց եւ անօրէնութեանց։ Քանզի յորժամ վերջաւորեցաւ բռանւորութիւնք աղուից, այնուհետեւ զսկզբնաւորեցաւ ար բռնակալութիւն Նատըր Արքայի. որ բռնակալութիւն աղուանից ազգին՝ առ որով համեմատելով՝ թեթեւագոյն գտանի, եւ նորայնն յոյժ ծանրագոյն։ Որով իսկ բոլորովիմբ կաշկանդեալ տուայտեցաւ բոլոր Պարսկաստան, եւ ի ծայրագոյնն իսկ ըմբոշխնեաց զթշուառութիւն։

Եւ իբրեւ սպառեալ եզերեցաւ չար բռնակալութիւն նորա, յայնժամ իսկ եւ իսկ կալաւ սկիզբն այլոց չարագունից բռնակալութեանց. որք մինչեւ ցայսօր մի զկնի միոյ ելեւէջս առնելով տզրկաբար ծծեն զարիւնս մեր. եւ զկեանս ողորմելի ժողովրդոց յերկրիս խոշտանգանօք քաղեն։ Ըստ որում եւ զորոց իսկ ի վայր գնացեալ՝ դուզնաքեայ բանիւք ծանուցից. որով իմասջի՛ք, եւ գիտասջի՛ք արդեօք՝ զի ճշգրիտ է յոյժ զասացեալս թէ՝ Մեղքն՝ թշուառական առնէ զժաղավուրդս, այլ արդարութիւն բարձրացուցանէ զազգս։ Եւ զի՞ է ինձ արդեօք յաճախ ի սոյն դեգերիլ՝ որ ստուգութեամբ զառյայսցանեաց գիտեն ամենեքեան, եւ կարի իսկ քաջ. ուրեմն արդէն իսկ վերստին դարձուցից զբանս իմ առ Նատըր, եւ զնմանէ խօսեցայց, եւ զնոյն իսկ ջանացից եզերել։ Արդ՝ երանի՞ թէ Նատըր արքայն ըստ հաւասար քաջութեան իւրոյ՝ բարոյական առաքինութեամբ պերճացեալ իցէց եւ բարգաւաճեալ. արդա՛րեւ ճշմարիտ իսկ գոգջի՛ր՝ զի թարց իմիմք խոչնդակի, եւ առանց իրիք սպուժելոյ՝ իսկ եւ իսկ հասանիցէց ի կատար ցանկութեան ըղձից իւրոց։ Բայց նա այքան չափազանցաբար ի յանողորմութիւնս եւ յամբարտաւանութիւնս հակեալ ձկտեցաւ, մինչ զի ասեն թէ՝ նա երբեմն զգայլս անբանս՝ սաստկապէս տուժեաց տուգանօք։ Քանզի պատմեն ամենայն ոք ի Պարսկաստան բան զորմէ թէ ի ժամանակս յեղանակոկչ գարնանա յորժամ զվտառս եւ զջոկս ջորւոց նորա ի մարգագետին եւ ի խոտաւէտ տեղիս ուրուք յարօտս ճարակէին՝ գայ գայլ մի եւ ուտէ մու ի ջորւոց անտի. եւ իբրեւ զգացաւ Նատէր թէ եկեր գայլն զջորին իւր, յոյժ զայրացեալ ցասնու ի վերայ գայլուն ասելով։ Մի՛թէ ո՛չ գիտէր գայլն՝ թէ ջորին ի՛մ է. ապա ո՜րպէս իշխել համարձակեցաւ  ուտել զջորին իմ։ Ուստի ի նմին ժամու վաղվաղակի առաքէ զջորեպետն՝ գնալ եւ բերել զգայլն զայն առաջի իւր։ Իսկ նա թէպէտ ո՛չ կարէր գտանել իսկ զգայլն զայն որ եկեր զջորին. սակայն գնացեալ կալաւ զայլ գայլ մի ի յանապատի ուրուք, եւ եբեր զնա խստագոյն կապանօք առաջի արքայի։ Եւ նա հրամայէ տանել զգայլն, եւ առ դրան վրանի համայն նախարարաց իւրոց բրածեծ առնել. առ որոյ խորանաւ ասէ զգայլն սատակեսցի՝ առջի՛ք զնմանէ զքսան եւ հինգ հազար թումանս։ Եւ մինչ նա յածեալ շրջեցուցանէր զգայլն ի բանակի անդ՝ առ ի կատարել զհրաման արքայի. ապա ամենայն ոք ելեալք աղաչէին զնա, եւ տային ցնա զկաշառս բազումս՝ առ ի դարձուցանել զգայլն ի դրանէ իւրեանց։ Քանզի ասէր իսկ ամենայն ոք՝ մի՛ գուցէ արդեօք սատակեսցի զգայլն առաջի դրան խորանի մերոյ. եւ ապա միայն մեք վճարեսցուք զքսան եւ հինգ հազար թիւման տուգանս գայլոյն։ Արդ՝ այսպէս առնելով ի միջոյ դոյզն ժամանակի՝ առաւել քան զոր պահանջէրն Նատէր առին զկաշառս ի նախարարաց նորա։ Ահա՛ քեզ արդեօք գազանական մտաց բերք, եւ տարապայման ագահութեան, առաւել ազանց խստասրտութեան։ Վասն զի կամէր առ ի որով զբռնաւորական իշխանութիւն իւր ի գործ արկանել, եւ զախտ ագահութեան սրտի իւրոյ լցուցանել։ Ապա զմէ՞ իսկ, եւ կամ որո՞վ բարի պարագիայիւք՝ կարէր նա մերձ ընդ մերձ վերաժամանել ըղձի իւրում, զոր ոչ միայն թէչկարաց հասանել, այլ եւ դժպատեհ եւ չարագոյն օրհասիւ վաղճանեալ կնքեաց զժամանակս կենաց իւրոց։ Քանզի պատե՛հ է օրինաւոր թագաւորաց եւ իշխանաց՝ բազում անգամ վասն օգտի հասարակաց կերպիւ իւիք զփառս անուան իւրեանց իբր թէ կորուսանել։ Բայց ո՛չ եթէ բոլորովիմբ կորուսանել՝ այլ զի այնու առ յապա զմեծամեծ փառս եւ զգովութիւնս որսասցեն եւ գտցեն։ Իսկ իշխանք եւ դատաւորք բռնակալք՝ հանապազ դիտեն, եւ զհնարս գուն գործեալ հայթայթեն ամբոջղ պահել զփառս իւրեանց՝ զմեծագոյն ոճիրս եւ զվնասս հատուցանելով հասարակաց. յայն սակս գլխովին կորուսանեն զփառս իւրեանց, եւ ո՛չ երբէք իսկ գտանել կարեն։ Զո՛ր օրինակ Նատիր արքայն, եւ այլք բազումք՝ կամելով միշտ զփառս իւրեանց իբր թէ անփոյթ եւ անվկանդ պահել. յաւուր միում զբովանդակ փառս անուան իւրեանց եղծին, եւ աղարտել ապականեցին։ Իսկ զկնի սուսերահատ սատակման Նատըր արքայի՝ այր զօրամբք ելեալ իւրաքանդիւր ոք յինքն կորզել կամէր զպետութեան գահ։ Ուստի մեծամեծ խռովութիւնք եւ սասանութիւնք, եւ ամպրոպք աշխատրոյզ վտանգից առաւել քան զառաւել յայնմհետէ պատեալ պաշարեցին զՊարսկաստանս։

Ահա՛ արդ բաւական լիցի զոր ինչ զսմանէ ի պահանջմանէ կամաց քոց ստիպեալ՝ կարճ ի կարճոյ, հարեւանցի իմիք քեզ ծանուցաք։ Արդ՝ աստանօր ժա՛մ է մեզ, այնուհետեւ իսկ զկնի եկելոց նորա արտաճառել հակրճիւ, որք ի չարագոյն ծննդոց նորա, եւ ի հարազատութենէ՝ մի զկնի միոյ թագաւորեցին սակաւ ժամանակօք ի վերայ պարսից։ Զայսու ժամանակաւ մեռանի Երանելի Առաջնորդն Աստուածատուր Րաբունապետ ի 1194 յամի Արամազեանս. եւ այնուհետեւ փոխանորդէ զաթոռն զՏէր Պօղոս վարդապետն Ջուղայեցի, որ էր այր առաւել վարժեալ եւ հրահանգեալ ի գիտութիւն մարմնականս, քան յաստուածային գրոց։ Ահա՛ յայնմհետէ բաց ի Տէր Գէորգայ երջանկափայլ Րաբունւոյ, ամենեքեան իսկ յաւէտ բռնակալութեամբ՝ քան օրինօք նստան ի գահ այցելութեան. եւայլն։