ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ ԺԶ

2 Եւ վասն զի զիմաստասիրութիւն ի տեսականն եւ ի գործականն երկատեցաք, պարտ է գիտել, զի երկաքանչիւր ոք յերկատելոց մասանցս ստորաբաժանի։ 3 Եւ նախ եւ առաջին տեսականն, վասն զի պատուականագոյն է, քան զգործականն, վասն զի տեսականին ամենայն գոյք ենթակային, իսկ գործականին միայն մարդկային հոգիք։

4 Եւ պարտ է գիտել, եթէ այլաբար Պղատոն ստորաբաժանէ զտեսականն եւ այլաբար Արիստոտէլ։ 5 Քանզի Պղատոն ստորաբաժանէ զտեսականն ի բնաբանականն եւ յաստուածաբանականն, վասն զի ոչ կամի զուսումնականն մասն գոլ իմաստասիրութեան, այլ նախակրթութիւն ինչ, որպէս զքերթողականն եւ զճարտասանականն. ուստի եւ առաջի իւրում համալսարանին մակագրեաց՝ Աներկրաչափ ոք մի ներսամտեսցէ։ 6 Արդ զայս մակագրեաց այսպէս, վասն զի բազում իրս Պղատոն իմաստասիրէ, աստուածաբանէ եւ վասն աստուածաբանութեանն կահաւորի։ 7 Իսկ ուսումնականն գործակից լինի առ ի գիտել զաստուածաբանութիւնն, որոյ մասն ինչ է երկրաչափութիւնն։

8 Իսկ Արիստոտէլ ստորաբաժանէ զտեսականն ի բնաբանականն, յուսումնականն եւ յաստուածաբանականն։ 9 Վասն զի եւ զուսումնականն, որպէս մակացութիւն, մասն իմաստասիրութեան ստորագրէ։ 10 Եւ արդ այսոքիկ այսպէս։

11 Բայց պարտ է գիտել, թէ վասն է՞ր յերիս բաժանի տեսականն։ 12 Վասն որոյ ասեմք, թէ տեսականին ամենայն գոյք ենթակային առ ի գիտել. իսկ ամենայն գոյք եռակի են՝ կամ ենթակայութեամբ եւ մակամտածութեամբ նիւթաւորք գոն, որպէս փայտ եւ քար եւ այլքն ամենայն ի տեսանելեացն։ 13 Քանզի այսոքիկ եւ ենթակայութեամբ եւ մակամտածութեամբ նիւթաւորք գոն, վասն զի ոչ է կարողութիւն զքար եւ զփայտ առանց նիւթոյ իմանալ։ 14 Եւ կամ ենթակայութեամբ եւ մակամտածութեամբ իսկ աննիւթք, որպէս աստուած, հրեշտակ, միտք, հոգի։ 15 Քանզի այսոքիկ եւ ենթակայութեամբ աննիւթք են եւ մակամտածութեամբ, վասն զի ոչ գոյ կարողութիւն նիւթաւոր իմանալ զաստուած կամ զհրեշտակս, կամ զմիտս, կամ զհոգի։ 16 Եւ կամ ենթակայութեամբ նիւթաւորք գոն, իսկ մակամտածութեամբ աննիւթք, որպէս ձեւք, քանզի ձեւք ենթակայութեամբ նիւթաւորք գոն։ 17 Քանզի ոչ կարէ եռանկիւնին եւ քառանկիւնին կամ այլ ձեւք առանց նիւթոյ բաղկանալ. այլ կամ ի քարում, եւ կամ ի փայտում, եւ կամ յայլ ինչ նիւթում ունի զգոյութիւն։ 18 Իսկ մակամտածութեամբ աննիւթք գոն, քանզի յորժամ երեւակայէ ոք զձեւս ի տրամախոհութեան, զնա ինքն զձեւն ըստ ինքեան տպաւորէ ի մակամտածութեան։ 19 Քանզի որպէս մոմ առատպելով յինքեան զգիր մատանւոյ, զնոյն ինքն առանձին զգիրն առատպէ յինքն, եւ ոչ այլ ինչ նիւթ առնու ի մատանւոյն, ըստ նմին աւրինակի եւ տրամախոհութիւն, երեւակայելով յինքեան զձեւս, ոչ ինչ առնու ի նիւթոյ, այլ զնոյն ինքն զձեւս երեւակայէ եւ տրամատպաւորէ յինքեան։ 20 Եւ արդ, վասն զի տեսականին ամենայն գոյք ենթակային առ ի գիտել, իսկ գոյքդ, որպէս ասացաք, եռակի են, վասն այսորիկ եւ տեսականն յերիս բաժանեցաւ. ի բնաբանականն, յուսումնականն եւ յաստուածաբանականն։

21 Եւ պարտ է գիտել, զի բնաբանականն կահաւորի վասն այնոցիկ, որք ենթակայութեամբք եւ մակամտածութեամբ, նիւթաւորք գոն։ 22 Իսկ ուսումնականն կահաւորի վասն այնոցիկ, որք ենթակայութեամբ նիւթաւորք գոն, իսկ մակամտածութեամբ աննիւթք։ 23 Իսկ աստուածաբանականն՝ վասն որք ենթակայութեամբք եւ մակամտածութեամբք աննիւթք։ 24 Արդ այսոքիկ այսպէս ելոց, ասասցուք եւ վասն դասաւորութեան նոցին։

25 Եւ պարտ է գիտել, զի բնաբանականն զառաջինն ընկալաւ դաս, որպէս սննդակից եւ հուպ ի մեզ, եւ որպէս ամենեւիմբ նիւթական։ 26 Իսկ ուսումնական զմիջինն ընկալաւ դասաւորութիւն, այսինքն ի մէջ բնաբանականին եւ աստուածաբանականին, որպէս երկոցունց հաղորդ, վասն զի եւ նիւթաւոր է, որպէս բնաբանականն, եւ աննիւթ՝ որպէս աստուածաբանականն։ 27 Իսկ աստուածաբանականն ի հարկէ զվերջինն ընկալաւ դասաւորութիւն, վասն զի ոչ է կարողութիւն յետ բնաբանականին յաստուածաբանականն ամբառնալ. վասն զի եւ ոչ է պարտ յամենեւիմբ նիւթականացն՝ այն ինչ յամենեւին աննիւթականս մատչել. ապա եթէ ոչ՝ զնմանսն կրեմք այնոցիկ, որք բազում ժամանակս յաղջամղջին տեղւոջ կացեալք, այն ինչ առ արեգակն հայել ձեռնարկեն, որք եւ նոյնժամայն կուրանան։ 28 Արդ այսպէս որք յամենեւիմբ նիւթականացն յամենեւիմբ աննիւթականս մատչել, զորս առակելով քերթութիւնն վասն Ոտոսի եւ Եփիալտոսի, որք զՈսայ զլեառն ի վերայ Ոլիմպիոսի յաւժարեցան դնել եւ ի վերայ զՈսայ զտերեւաշարժն զԲիլոն, որպէս զի երկին ճեմարան եղիցի. որ նշանակէ ոչ այլ ինչ, այլ եթէ իմաստասէրք գոլով ձեռնարկեցին առանց ուսումնականին յամենեւիմբ նիւթականացն յամենեւիմբ աննիւթականսն գոլ, այսինքն ի բնաբանականացն յաստուածաբանականսն ամբառնալ։

29 Եւ զի պարտ է յետ բնաբանականին զուսումնականն ի կիր առնուլ, պատուիրեաց հրաշալին Պղոտինոս [1] ասելով, թէ աւանդելի է նորագունիցն զուսումնականն առ ի յընտանեցուցանել զանմարմին բնութիւնն, յորոց ձեռն անմարմին բնութիւնն, գայ ի գիտութիւն։

30 Բայց տարակուսեն ոմանք ասելով, եթէ ոչ միայն ուսումնականն ուսանի առ ի մէնջ, այլ եւ բնաբանականն եւ աստուածաբանականն, վասն է՞ր սա միայն լսի ուսումնական։ 31 Առ որս պատասխանատրեն պիթագորականք ասելով, թէ յիրաւի սա միայն լսի ուսումնական, վասն զի ի տրամախոհութեան ունի զգոյութիւն։ 32 Իսկ որ ուսանիլն բնաւորեցաւ, տրամախոհութիւն միայն է, քանզի միտք պարզաբար ըմբռնումն գոյիցն է։