Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

ԺԱ. Նորին դարձեալ քարոզ ի նոյն բանն. (Եղիցին կամք քո որպես յերկինս եւ յերկրի։) Ղուկ. 11. 2։

Վարդապետք ասեն եթէ՝ հինգ պատճառ տեսանի հիվանդութեան մարմնոյ եւ հինգ առողջութեան։ Նախ՝ ներքին խառնումն տարերաց՝ հաւասարութիւնն առողջութիւն է մարմնոյ. ջերմ եւ ցուրտ՝ չոր եւ գէջ. այլ առաւել եւ նւազն՝ հիւանդութիւն առնէ։ Երկրորդ՝ արտաքին օդոց բարեսնունդն՝ առողջութիւն առնէ. եւ ստահակաանութիւնն հիւանդութիւն։ Երրորդ՝ կերակրոյն շահեկանն եւ չափաւորն՝ առողջութիւն է. իսկ անչափն եւ վնասակարն՝ հիւաանդութիւն։

Չորրորդ՝ կենդանական զօրութիւն հոգւոյն յորժամ թուլանայ, հիւանդութիւն է. եւ պակասիլն մահ։ Իսկ զօրութիւն նորին՝ առողջութիւն է մարմնոյ։ Հինգերորդի՝ հիւանդանայ մարդ եւ առողջանայ։ Արդ՝ առաջին երեքն բժշկանկան դեղով լինիլ առողջացեալք. իսկ վերջին երկունքն ոչ։ Այսպէս եւ հինգ պատճառս այսոքիկ՝ հիւաանդութեան եւ առողջութեան հոգւոյն տեսանին։ Նախ՝ չորից առաքինութեանց մասամբ հոգւոյն՝ չափաւորն առողջութիւն է. իսկ առաւելն եւ նուազն՝ հիւանդութիւն է հոգւոյ։

Երկրորդ՝ յարտաքին զգայութեանց, եւ յայսոց չարաց հիւանդանայ հոգին. եւ ի նոյն զգայութեանց եւ կրից բարեաց առողջանայ։ Երրորդ՝ նոյն չափաւոր կերակուրք եւ պահք՝ առողջութիւն են հոգւոյ. ըստ այնմ, (յորժամ տկարանամ՝ յայն ժամ զօրանամ. ) եւ շուայտութիւնն հիւանդութիւն գործ է որպէս ի մարմնի։ Չորրորդ՝ տեսական զօրութիւնքն չորսն են. այսինքն, գիտութիւն. հաւատն. եւ սէրն. թուլութիւն սոցա՝ հիւանդութիւն է հոգւոյ. եւ պակասիլն մահ. իսկ զօրութիւն սոցա՝ առողջութիւն եւ կեանք է հոգւոյ։ Հինգերորդ՝ ի խնամոցն Աստուծոյ՝ զոմանս պահէ առանց գայթակղութեան. զթիւրեալսն ուղղէ. որպէս. զընտրեալնէ։ Եւ զոմանս թոյլ տայ եւ կորչին. որպէս զխոտեալն. որ գիտէ զպատճառն. եւ ի մէնջ լռութիւն։ Արդ՝ առաջին երեք հիւանդութիւնք հոգւոյն՝ բժշկին ի ձեռն մեր, եւ այլոց բժշկաց. չորրորդն՝ միայն Աստուծոյ է կարելի. որ տայ զգիտութիւն եւ զհաւատ. եւ զյոյս եւ սէր։ Իսկ հինգերորդն՝ անջնջելի ունի պատճառն։ Եւ որպէս բազում եւ զանազան հիւանդութիւն մարմնոյ. ուստի յայտ է՝ զի բազմազան է նիւթ բժշկական դեղոց. որ յարմատս եւ ի տերեւս. եւ ի զանազան ծաղիկս. նոյնպէս բազում է եւ ազգ ազգի ախտ հոգւոց. եւ զանազան է բժշկութիւն նոցին որ ի սուրբ գրոց հաւատքի։ Եւ զայս վասն այն յիշեցի՝ որ կամքն Աստուծոյ է պատճառ առողջութեան մերոյ. եթէ հոգւոյ եւ եթէ մարմնոյ մերոյ։ Որպէս յայտ է ի բնութիւնս մեր. յորժամ նախահայրն Ադամ՝ հնազանդ էր կամացն Աստուծոյ. ի դրախտին բնակէր. եւ զանմահ կեանս ունէր. առողջ էր մարմնով. անծերանելի հասակաւ. առանց հիւանդութեան եւ ախտի։ Նոյպէս եւ առողջ էր հոգւով. ընդ Աստուած քօսէր. ի հրեշտակաց սպասաւորիւր. միշտ Աստուած տեսանէր եւ զուարճանայ։ Այլ յորժամ անհնազանդ եղեւ կամացն Աստուծոյ, եւ էանց զպատուիրանն, հիւանդութիւն եւ մահ հոգւոյ եւ մարմնոյ տիրեաց նմա. ըստ այնմ, (յաւուր յորում ուտիցես ի նմանէ, մահու մեռանիցիս. ) Արդ՝ Տէր մեր կամեցաւ տանիլ զմեզ յառաջինս առողջութիւնն հոգւոյ եւ մարմնոյ՝ զկամսն առաջի դնէ աղօթել եւ ասել։ (Եղիցին կամք քո։) Այսինքն, քո հաճոյքդ եւ քո խնամքդ. զի կամքն՝ զԱստուծոյ խնամարկութիւն եւ զհաճոյսն ցուցանէ։ Եւ ասեմք զայս վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ խնդրեմք զառաջին կեանս դրախտին. եւ որպէս Ադամ եթող զկամսն Աստուծոյ՝ եւ կորոյս զամենայ բարութիւնսն. մեք խնդրեմք զկամսն Աստուծոյ՝ զի դարձեալ տացէ մեզ։ Երկրորդ՝ որպէս հիւանդն ասէ ցբժիշկն թէ՝ քո կամօքդ բժշկեա զիս. այսպէս եւ մեք հիւանդ եմք զանազան մեղօք. աղաչեմք զբժիշկն հոգւոց՝ զի առողջացուսցէ զմեզ որպէս իւր կամքն գիտէ։ Այլ որպէս նախ ասեմք բժշկին զցաւն եւ զպատճառնորին. նոյնպէս նախ խոստովանիլ պարտիմք զմեղս մեր եւ ցուցանել նմա, եւ ապա բժշկէ զմեզ. ըստ այնմ, (խոստովանելուք զմեղս՝ որպէս զի բժշկեսջիք։) Երրորդ՝ զի թողաք զկամս Աստուծոյ. եւ զհետ կամաց չարին գնացաք. եւ զկամս մարմնոյս կատարեցաք. շնութիւն՝ պոռնկութիւն՝ արբեցութիւ՝ ատելութիւն, եւ այլն ամենայն. այժմ ասեմք։ Եղիցին կամք քո Աստուած՝ եւ ոչ սատանային. հան զմեզ ի կամաց մերոց. եւ քո կամօքդ առաջնորդեա առ քեզ։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ո՞ւր է կամքն Աստուծոյ. զի մեր կամքս չար է. եւ չարին հետեւիմք։ Ասեմք եթէ՝ կամքն Աստուած անգիտելի է տխմարաց. զի մասունք միայն նշմարեն։ Այլ կամքն Աստուծոյ՝ նախ ի սուրբ գիրս տեսանի առաքելոց մարգարէից եւ աւետարաանին. զինք նոքա պատուիրեն՝ այլ է կամքն Աստուծոյ։

Երկրորդ՝ կամքն Աստուծոյ ի յառաջնորդս է. զինչ առաջնորդն եւ վերակացուն ասէ՝ այն է բարի եւ կամքն Աստուծոյ. եւ որ ոք նոցա լսէ՝ զկամսն Աստուծոյ կատարէ։ Երրորդ ասեմք. զի ամենայն բարի գործոց կամքն Աստուծոյ է օգնական. արդարութեան, արիութեան, խոհեմութեան, եւ այլոցն։ Որպէս կամքն սատանայի՝ զմարդն ի չարն տանի. այսպէս կամքն Աստուծոյ ի բարին առաջնորդէ. վասն զի մարդ դիւրաւ զմեղս գործէ. եւ դժուարաւ զբարիս. ի չարն առաքեալ հեշտանայ քան ի բանին։ Եւ այսմ կրկին է պատճառ։ Նախզի՝ ջլատեցաւ բարին ի բնութիւնս մեր. եւ զօրացաւ չարն ի սատանայէ։ Երկրորդ՝ զի բնութիւն մարմնոյս հեշտասէր է. եւ զմեղսն առաւել սիրէ որ հեշտէ. որպէս քարն զառ ի վայր դիրաւ գլորի. այլ զառ ի վեր դժուարաւ տանի։ Նոյնպէս մեղաւորք ի դժոխս հեշտ երթան. այլ ի վեր յերկինս օգնական պիտի։ Եւ որպէս շուտով խոցի մարմինն եւ հիւանդանայ. այլ դժուարաւ առողջանայ. այսպէս փութով խոցիմք ի մեղաց. եթէ ի սատանայէ, եթէ ի սատանայէ, եւ թէ ի մարդկանէ. այլ դժուարաւ առողջանամք ի հոգեւորն։

Եւ երեք իր պիտի առողջութեան։ Նախ՝ ճարտար բժիշկ։ երկրորդ՝ փահրիզն ի յառաջին ցաւոյն։ Երրորդ՝ դառն դեղ առնուլ, կամ հատանել։ Նոյնպէս ի հոգեւորն իմաստուն բժիշկ Քրիստոս է. եւ քահանայն երեսփոխան նորա. պարտ է զղջանալ եւ դառնալ յառաջին մեղացն. եւ խոստովանութեամբ հատանել. եւ ապա դառն ապաշխարութեամբ առողջանալ հոգւով։ Յաղագս այնորիկ՝ զկամսն Աստուծոյ խնդրեմք. որ ամենայն բարի գործ ի կամսն Աստուծոյ է. եւ նա առաջնորդէ մեզ ի բարիս։ Եւ որպէս լոյսն զխաւարն հալածէ՝ եւ առողջութիւն եւ կեանք զմահ. այսպէս բարի կամքն Աստուծոյ՝ զամենայն չար կամս սատանայի եւ զմեղս հալածէ ի մէնջ եւ կորնչին։ իսկ չորրորդ զի՞նչ է ասելն։ (որպէս յերկինս եւ երկրի։) Գիտելի է զի երկու բնութիւն է բանականաց. այսինքն հրեշտակաց եւ մարդկան. հրեշտակք իմանալիք են. եւ մարդիք զգալիք. եւ բնակութիւն հրեշտակացն՝ ի վեր ի յերկինս է. զի իմանալիք են եւ թեթեւ եւ լուսաւոր. վասն այն զիմանալի եւ զլուսաւոր եւ զթեթեւ տեղիսն ետ նոցա Աստուած։ Իսկ մարմին մեր հողեղէն է եւ ծանր եւ թանձր եւ վայրաքարշ. զներքին վայրս եւ զհողեղէն տեղիս ընկալաւ ի բնակութիւն։ Եւ որպէս գինի կամ ձէթ որ պարզի եւ մրուրն յատակն ժողովի. այսպէս հրեշտակք ի յերկինս կամօքն Աստուծոյ՝ մնացին անմեղք եւ անարատք. եւ չարն սատանայ եւ դեւք նորա եւ չար գործիքն՝ ծանրացան եւ իջին ի վերոյ երկրի։ Նոյնպէս եւ Ադամ ի դրախտէն մեղօքն իւր անկաւ յերկիր։

Եւ այսպիսի խաւար մեղաց ըմբռնեալ է զաշխարհս. եւ ոչ կարեմք տեսանել զլոյսն Աստուծոյ. եւ ամենայն մարդ ըստ իւր կամացն ի զանազան չարիս ընթանայ։ Այժմ խնդրեմք նախ եթէ՝ հրեշտակք ի յերկինս քո կամօքդ մնացին ի բարին. եւ կամք քո կատարեալ է ի նոսա. նոյնպէս եւ զմեզ քո կամօքդ պահեա եւ ի բարին առաջնորդեա. եւ կամք քո կատարեալ լիցի ի մեզ։ Եւ դարձեալ՝ ի հանդերձեալ կեանսն յորժամ յարութիւն լինի ամենայն մարդկան, հան զմեզ յերկինս. եւ ընդ հրեշտակս քո դասեա ընդ անսուտ խոստմանն քում. (երթամ եւ պատրաստեմ ձեզ տեղի. գամ եւ առնում զձեզ առ իս. զի ուր ես եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի։) Վասն զի քոյ հաւատացեալք եմք. եւ յաւազան քո մկրտեալք. եւ արեամբ միածնիդ գնեցաք. եւ անուն քո կոչե միածնիդ գնեցաք. եւ անուն քո կոչեցեալ է ի վերոյ մեր։ Այս է միտքն ի կարճոյ որ ասէ։ (Եղիցին կամք քո որպէս յերկինս եւ յերկրի։) Այս է ըստ կարգի չորրորդ բան աղօթիցն։ Իսկ հինգերորդ բանն որ ասէ։ (Զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր։) Այն որ ասաց մինչեւ ցայժմ՝ հոգեւոր խնդիր էր. իսկ այս մարմնաւոր պիտոյից։ Հաց մեր ասելն՝ չորս բան ցուցանէ։ Նախզի՝ պարտ է զաղօթսն հասարակաց առնել վասն ամենայն մարդկան. եւ ոչ միայն վասն իւր անձին. զի այն ընկերսիրութիւն է. եւ այս անձնասիրութիւն. վասն այն զամենայն բան աղօթիցս՝ հասարակ բառիւդնէ։ Երկրորդ՝ ցուցանէ զչափաւորն. թէ զմեր պիտանին տուր, եւ ոչ զաւելորդն։ Երրորդ՝ ցուցանէ թէ զմեր շահն եւ զհալալ վաստակն տուր մեզ. եւ ոչ զօտարացն եւ զանիրաւն։ Չորրորդ՝ մեր հացն՝ այսինքն մարմին եւ արիւնն Քրիստոսի. որ մեզ հաւատացելոցս է հաց. եւ մեր կենացս պատճառ. ըստ այնմ, (հաց յԱստուծոյ է յերկնից իջեալ. եւ կեանս տայ աշխարհի։) Եւ կրկին կերպիւ տայ Աստուծոյ զհացն։ Նախ՝ որ ի տարերեաց եւ ի տնկոց եւ ի կենդանեաց տայ զհացն մեր. յերկնէ զանձրեւ եւ արեւ. եւ երկրէ պտուղ եւ զայլ։ Եւ այնպէս տայ ամենայն կենդանեաց. ըստ այնմ, (աչք ամենեցուն ի քեզ յուսան. եւ դու տաս զկերակուր նոցա ի ժամու։) Երկրորդ՝ տայ Աստուած հաց ի հալալ վաստակոց եւ յաշխատանաց մերոց. ընդ այնմ, (աչք ամենեցուն ի քեզ յասուն. եւ դու տաս զկերակուր նոցա ի ժամու։) Երկրորդ՝ տայ Աստուած հաց ի հալալ վաստակոց եւ աշխատանաց մերոց. ընդ այնմ, (քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո։) Այս հացս որ յԱստուած է տուրք, եւ հալալ վաստակ մեր, կարեմք ի սմանէ Աստուած բաժին տալ. ըստ այնմ, (պատւեա զՏէր ի քոյոց արդար վաստակոց։) Իսկ օտար հացն՝ եւ զրկանօք եւ գողութեամբն՝ ոչ է հաց յԱստուած. այլ ի սատանայէ. զի նա է հայր անիրաւութեան եւ զրկանաց. եւ զայնպիսի պատարագն Աստուած ոչ ընդունի. այլ սատանայ. ըստ այնմ, (ոչ ընդունիմ ի տանէ քումմք զուարակս։) Եւ թէ՝ (եզն այնպէս է, որպէս թէ զշուն ոք մորթիցէ, եւ այլն. ) Այլ զայնպիսի զոհսն սատանայ ընդունի, եւ ոչ Աստուած։ Եւ տես՝ զի հաց խնդրեմք որ հարկաւորն է. եւ ոչ զաւելորդն. ոչ ոսկի, ոչ արծաթ, ոչ երկիր, ենոչ այլ ինչ հեշտութիւն մարմնոյ. որ հեթանոսացն է խնդիր։ Այլ հաց, որ է կերակուր. որով մարմինք մեր զկենդանութիւնն պահեն. եւ զայն օրըստօրէ խնդրեմք. որ նշանակէ զչափաւորն, եւ զաւելորդ ագահութիւնն։ Իսկ ասելն (այսօր՝) կրկին իմն նշանակէ։ Նախ՝ ցուցանէ զառօրեայ կեանս մեր. որ այս մին օրս է մեր. զի երէկ անցեալ է եւ կորեալ՞ եւ այգուցն չէ ի միջի. եւ յամենայն կեանս մեր՝ այս մին օրս է մեզ. անցեալ եւ հանդերձեալն չէ մեր. զի այն Աստուած եւ մշտնջենաւորացն վայելէ։ Երկրորդ այսօրն՝ ցուցանէ թէ, զայս աւուրս միայն հոգա, եւ մի՛ զվաղւեանն. զի վաղիւն անյայտ է. ոչ գիտեմք թէ զի՛նչ ծնանի մեզ. չա՞ր թէ բարի. մա՞հ թէ կեանք։ Վասն այն ասէ Տէրն. (զվաղւեանն մի՛ հոգեաք. շատ է աւուրն չար իւր. ) այսինքն, աւուր չարչարանքս եւ հոգս՝ այս աւուր բաւական է. զվաղուեանն միհոգալ. եւ մի չարչարիլ այսօր. ապա թէ ոչ՝ ամենայն աւուր կրկին լինի չարչարանքն եւ հոգն։ Եւ թէ ոք ասիցէ, ապա չափաւորք եմք՝ եւ պարտէզ չառնեմք. եւ յայս աշունս ոչ վարեմք. զի վասն առաջիկայ տարւոյն է։ Ասեմք՝ այդ չէ վաղւեան հոգն. զի այն որ յաշունն վարեմք՝ թէ զայգի, թէ զայլ ինչ, այն այս աւուր գործն է. եւ այս աւուր չարչարանք. զայն ոչ արգելու Տէրն. զի այնպիսին շինութիւն է երկիր. այլ զայն խափանէ՝ թէ աւելի մի հոգալ. եւ աւելի մի չարչարիլ վասն մարմնոյդ. այլ զչափաւորնհոգա վասն մարմնոյդ պիտոյից. եւ զաւելորդն վասն հոգւոյդ։ եւ թէ ոք ասիցէ Տէրն ասէ. (մի՝ հոգալ վասն վաղւենն. ) եւ յայլ ուր ասէ. (քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո. ) եւ սաղոմօն ասէ. (Ով վատ՝ երթ առ մրջիւնն եւ առ մեղուն. եւ ուսիր ի նմանէ զգործն։) Ասեմք եթէ՝ ոչ են հակառակ միմեանց. այլ յոյժ միաբան. Սողոմօն զծոյլսն խրատէ, որք վատ եւ թոյլ են ի վաստակս պիտոյից։ եւ Տէրն զաւելորդ ստուցուածն եւ զագահութիւնն բառնայ։ Նոյնպէս ասելն (քրտամբք երեսաց քոց՝) զգողանալն եւ զրկելն բառնայ. եւ արդար վաստակիլն հրամայէ։ Այսպէս ասելն՝ (հայեցարուք ի թռչունս, զի ոչ վարեն եւ այլն. ոչ ասէ մի՛ աշխատիք եւ մի գործէք. այլ զայն թէ՝ աւելի մի ջանայք վասն մարմնոյդ. այլ զչափուորն՝ եւ այնու շատասջիք. որպես թռչունք որք զաւուր կերակուրն միայն խնդրեն։ Այս է ասելն։ (Զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր։) Վեցերորդ բան աղօթիցն որ ասէ։ (Թող մեզ զպարտիս մեր՝ որպէս եւ մեք թողումք մերոզ պարտապանաց։) Եկն յառաջանով բանս ի մարդասիրութիւն. որ գլուխն է ամենայն բարի գործոց. (զի լրումն օրինաց սէր է։) Եւ այս բանս՝ վեց միտս ունի։ Նախ՝ ցուցանէ զմարդն Աստուծոյ գործակից լինիլ. զի Աստուծոյ միայն է թողուլ զմեղս. որպէս ասէ աւետարանն. (ո՞ կարէ թողուլ զմեղս. բաց մի աստուած։) Եւ աստ Բ հարցումն է։ Նախ թէ՝ վասն է՞ր միայն Աստուած կարէ թողուլ զմեղս։ Ասեմք թէ՝ յամենայն մեղս զինչ եւ գործեմք, լուծանեմք զբանն Աստուծոյ. եւ պարտական լինիմք հրամանաց նորա. յիրաւի Աստուած կարէ թողուլ՝ զի նորա եղաք յանցաւոր միայն։ Երկրորդ հարցումն թէ՝ ապա վասն է՞ր մարդիկ ի երկրի թողու զմեղս։ Ասեմք թէ՝ իշխանութիւն գոյ մարդոյ՝ իւր բանիւն թողուլ զպարտս իւր՝ զոր պարտին մարդիկ եւ խոստովանեալ է այս. ապա ուրամն բանն Աստուծոյ թողուլ կարէ զիւր պարտս ամենայն մարդոյ։ Արդ՝ քահանայն թողու զպարտս Աստուծոյ՝ ոչ ընդ այնմ որ մարդ է, այլ ընդ այնմ որ իշխանութիւն ունի բանիւն Աստուծոյ թողուլ զպարտս մարդոյ։ այս առաջին տեսութիւն բանիս որ զմարդն աստուծոյ գործակից առնէ։ Երկրորդ ցուցանէ այնչափ արժանաւոր լինիլ՝ որ Հօրն երկնաւորի որդի կոչին. եւ այլն ըստ կարգի. եւ ապա իշխեն զանյիշխանութիւ խնդրել յԱստուծոյ եւ ասել. (թո՛ղ մեզ զպարտս մեր. ) ապա թէ չեն արժանաւոր՝ ոչ խնդրեսցեն։ երրորդ զայն ցուցանէ թէ՝ ո՞րք կարեն զթողութիւն գտանել յԱստուած. զի այն որ բանիւ մաղթէ եւ խնդրէ՝ թողութիւն ո՛չ գտանէ. այլ որ գործով կատարէ, եւ ինքն այլոց թողու, նա գտանէ զթողութիւն յԱստուծոյ։ Չորրորդ զայն ցուցանէ թէ՝ մարդն Աստուծոյ նման լինի. զի Աստուած բարի է եւ գթած՝ եւ ողորմած եւ քաղցր, ե այլն. եւ զամենայն մարդկան զպարտս թողու, եւ զամենայն մեղս։ այսպէս եւ մարդ որ լինի բարի եւ գթած եւ ողորմած եւ այլն, եւ ամենայն պարտականացն իւր զամենայն յանցանսն թողու, ստուգապէս աստուածանման լինի եւ բարերար։ Հինգերորդ՝ ա՛յլ խոր եւ բարձր տեսութիւն ունի. զի որպէս Աստուած ամենայն բարեաց նախատիպ եւ օրինակ է. որ զամենայն բարութիւնս ի նմանէ ուսանիմք. որպէս Պօղոս. (նմանօղք ինձ եղերուք՝ որպէս եւ ես Քրիստոսի։) Այսպէս եւ զայս կարգս փոխէ. եւ օրինակ մեք լինիմք սիրոյ. եւ Աստուած ի մէնջ ուսանի. զայն ասէ. (որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց. ) նոյնպէս եւ դու ուսիր, եւ թող քո պարտապանիդ։ Այսպէս ասէ ցԱստուած. ես թողու եւ դու թող՞ արձակեցի արձակեա։ (Ես ողորմեցայ այլոց՝ եւ դու ողորմեա ինձ։) զի դու հրամայեցեր. (թողէք եւ թողցի ձեզ. արձակիցիք. տուք եւ տացի ձեզ։) Եւ թէ իմ յանցանքն մեծ է առ քեզ քան ընկերին առիս, այո եւ ես ասեմ. եւ դու քանի՞ առաւել մեծ ես քան զիս։ դու Աստուած եւ ամենազօր եւ թագաւոր. եւ ես մարդ տկար եւ աղքատ. յիրաւի ընդ քոյ մեծութեանդ առնես թողութիւն։ վեցերորդ՝ խոնարհութիւն ուսուցանէ ասելն. (թող մեզ զպարտս մեր. ) զի յոր ժամ աղօթեմք, ոչ կարծեմք զմեզ սուրբ եւ մաքուր ի մեղաց որպէս փարիսեցին՝ որ սնապարծութեամբ կորեաւ։ Զի թէպէտ սուրբ լինի ոք ի մարմնաւոր մեղաց, մտօքն յանցաւոր է պարտական Աստուած. որպէս ասէ Սողոմօն. (ո՞ պարծեսցի ի միտս սուրբ ունիլ։) Եւ թէպէտ սուրբ լինի գործով ի մեղաց, սկզբնական մեղօքն պարտական է. որպէս Յոբ. (թէ մի օրեայ է կեանք մարդոյ, անհնար է առանց մեղաց լինիլ։) Եւ թէպէտ սուրբ լինի ի մահու չափ մեղաց, անսուրբ է ի ներելոյն։ Եւ այլ յայտնի. բնութիւն մարդոյս մեղաւոր է ի մեղանչելոյն Ադամայ. եւ որ ոք ունի զբնութիւն մարդոյ՝ ունի զմեղս Ադամայ։ Այսպէս է տեսութիւն բանիս որ ասէ. (թող մեզ զպարտս մեր՝ որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց։) Եւ թէ ոչ թողումք, բազում վնաս է յարղօթիցս։ Նախզի՝ անիծանեմք զմեզ մեր լեզուաւս. որպէս մեք ոչ թողաք այլոց, նոյնպէս դու մի թողուր մեզ. ընդ այնմ, (թէ ոչ թողուցուք մարդկան զյանցանս նոցա, եւ ոչ հայրն երկնաւոր թողցէ ձեզ զյանցանս ձեր։) Երկրորդ՝ զի ոխն սատանայի նման առնէ. զի ոխակալն սատանայ է՝ որ ունի ոխ ընդ Աստուծոյ եւ ընդ հրեշտակաց եւ մարդկան. եւ որպէս սատանայ հեռի է յԱստուծոյ. նոյնպէս եւ ոխակալ մարդն։ Երրորդ՝ զի ծառայական երկիւղիւն զարհուրի, յորժամ ոչ թողու զպարտսն։ Չորրորդ՝ զի իւր խղճմտանքն տանջէ եւ չարչարէ զինքն։ Հինգերորդ՝ զի բանիւ ողոքէ եւ բախէ զԱստուած թէ, չու թո՛ղ ինձ զպարտս. եւ ես ոչ թողում ընկերին։ Վեցերորդ՝ որ ի լեզուն թողութիւն խնդրէ, եւ ի սիրտն ոչ թողու, հակառակի Աստուծոյ տեսութեանն. որ նախ զսիրտն տեսանէ. եւ ապա զբանն լսէ եւ զայլ գործսն. զի մարդն մարմին է՝ գործովն եւ բանիւն զսիրտն ճանաչէ. այլ աստուած անմարմին է. նախ զանմարմին սիրտն տեսանէ, եւ ապա զգործն եւ զբանն։ Այսպէս վեց կերպիւ վնաս է ոխակալին, յորժամ ոչ թողու զպարտս ընկերին։ Տեսցուք եւ զայն թէ՝ զի՞նչ պարտիս դու Տէր քոյ, եւ զի՞նչ պարտի քո ընկերն քեզ։ Քո ընկերն՝ կամ բանիւ է պարտական որ անարգեալ է քեզ, կամ բամբասեալ, կամ զուր ասացեալ. եւ այլ սոյնպիսիք. եւ կամ ինչս պարտի եւ ոչ կարէ վճարել. կամ գողացեալ է, կամ զրկեալ, կամ այլ սոյնպիսի. սակաւ իրօք պարտական է քեզ։ Եւ դու Աստուած բազում ես պարտական եւ յանցաւոր. քանի մտօքդ զչարն խորհիս. քանի՞ լեզւաւ զչարն խօսիս. քանի աչօքդ եւ այլ զգայութեամբդ մեղանչես. քանի՞ հայհոյես. քանի՞ ծուլանաս ի պատուիրանաց նորա. եւ այսպէս ասենայն իրօք պարտական ես դու Տէր քոյ. որ ստեղծ զքեզ՝ եւ ետ քեզ հոգի եւ մարմին. եւ զարարածոց բարութիւնս. եւ հանդերձեալ խոստմունսն։ Արդ՝ թէ դու զսակաւ պարտսն ոչ թողուս, եւ զբազումն մի խնդրեր ի Տէնէ։ Որպէս առակն ասէ աւետարանին. որ մինն պարտ էր բիւր տաղանդ. յորժամ աղաչեաց զՏէրն, եթող նմա զամենայն պարտսն. եւ ի դուրս ելեալ եգիտ զմին ծառայ որ իւրն պարտ էր հարիւր դահեկան. խեղդէր զնա թէ զպարտս իմ հատո. յորժամ ծառայքն ասացին զայս տանուտեառն, ասէ ցնա. (ծառայչար եւ վատ. դու աղաչեցեր զիս՝ եւ զամենայն պարտսն քո թողի. յորժամ դու պարտականին քոյ ոչ թողեր, զիմ զամենայն պարտս վճարեա ի յանվճար տանջանսն։) Այսպէս դիւրին է զպարտս ընկերին թողուլ. եւ այսպէս դժւարին է որք ոչ թողուն։ վասն այն ասեմք. (թո՛ղ մեզ զպարտս մեր. որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց։) Եօթներորդ եւ ութներորդ բանն որ ասէ։ (Մի տար զմեզ ի փորձութիւն. այլ փրկեա ի չարէ։) Երկու տարակոյս աստ հարցանելի է։ Առաջին թէ՝ Աստուած որպէ՞ս տայ զմեզ ի փորձութիւն։ Ասեմք եթէ՝ Աստուած զմարդ ի փորձութիւն եւ ի չար ոչ ձգէ. այլ յորժամ մեք անձնիշխան կամօք զհետ մեղացն ընթանամք, թոյլ տայ եւ ոչ բռնութեամբ արգիլէ. այն է տալն զմեզ ի չարիս. որպէս ասաց՝ (ես խոստացուցի զսիրտն Փարաւօնի. այսինքն, որ թոյլ ետ նմա խստանալ ի չարն։) Երկրորդ՝ հարցումն է աստ որ ասէ. (մի տար ի փորձութիւն. եւ առաքեալն ասէ. (երանի որ համբերօղ է փորձանաց. զի առցէ զպսակն կենաց։) Ասեմք եթէ՝ կրկին է փորձութիւն. մին մեղաց զոր ի մարմնոյս մեր եւ ի սատանայէ կրեմք. այս չար է. աղօթեմք մի տալ զմեզ ի յայս փորձութիւնս. եւ միւսն որ ի յօտարաց կրեմք փորձութիւնս. որ վասն հաւատոց եւ օրինաց չարչարեն զմեզ եւ տանջեն. այս բարի է. (որ համբերէ՝ առնու զպսակն ի Քրիստոսէ։) Այժմ ասեմք թէ զի՞նչ է չարն. եւ զի՞նչ փորձութիւն. որք աղօթեմք փրկել զմեզ։ Թշնամին մեր սատանայ՝ բազում անուամբ կոչի։ Երբեմն բանսարկու. երբեմն հակառակ. երբեմն զեբուղ. երբեմն այսն չար. երբեմն փորձութիւն. որ փորձէ զմարդ եւ ի չար որոգայթ ձգէ։ Եւ փորձելն ի յայլում տեղւոջ քննել եւ ընտրել ասի։ Իսկ աստ՝ խաբելն եւ պատրելն է սատանայի. որպէս խէծ զկարթն եւ զորոգայթն ծածկէ՝ եւ զձուկն եւ զթռչունն ըմբռնէ. այսպէս զհեշտութիւն մեղացն խէծ դնէ սատանայ. եւ զզգայարանս պատրէ. եւ զմեզ ի յորոգայթ մեղացն ըմբռնէ։ Եւ որպէս չար է ալիք ծովուն՝ զի ընկղմէ զմարդ. եւ չար է բորբոքել զհուրն՝ զի այրէ եւ ապականէ. եւ չար է պատերազմ՝ որ սպանանէ զմարդ. եւ որ կամի զիրծանիլ՝ հեռանայ ի նոցանէ։ Նոյնպէս չար է ալէկոծութիւն ցանկութեանն. եւ չար է հուր բարկութեանն. եւ չար է պատերազմ սատանայի. վասն այն խնդրեմք յԱստուծոյ զերծանիլ ի նոցանէ։ Դարձեալ՝ փորձութիւն է ակամայ եւ անգիտութեամբ մեղքն. եւ չար է կամաւորն եւ գիտութեամբ մեղանչելն. աղօթեմք առ Աստուած՝ զի յերկոցունցն փրկեսցէ զմեզ։ Դարձեալ՝ փորձութիւն է զգայարանաց մեղքն. որ աչօքն յանկարծակի տեսանէ՝ եւ լսէ՝ եւ մեղանչէ. եւ չար է որ մտօքն խորհի եւ յօժարի. եւ ապա կամօքն գործէ։ Դարձեալ՝ փորձութիւն է խաբէութիւնն սատանայի. եւ չար է բռնաւոր զօրութիւնն. զի այս է երկու ձեռքեն նորա. այսինքն, խաբէութիւնն եւ բռնութիւնն։ Դարձեալ՝ փորձութիւն է մարմնաւոր պատուհասն զոր աստ կրեմք. եւ չար է անտի տանջանքն յաւիտենից։ Յայսցանէ աղօթեմք փրկել զմեզ։ Եւ ապա ի վերայ բերէ զիններորդ բանն որ ասէ։ (Զի քո է արքայութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք յաւիտեանս։) Որպէս թէ՝ քեզ պարտ է զմեզ փրկել. որ արքայ եւ Տէր ես եւ թագաւոր ես մեր. եւ քո է կարօղ զօրութիւն՝ որ փրկես զտկարս ի բնութենէ չարին. եւ փրկութիւնն մեր քեզ փառք է եւ քո անուն. որ ի չարէն եւ ի յաւիտենիզ տանջանացն ողորմութեամբդ քո փրկես եւ ազատես։ Եւ տասներորդ բանն որ ասէ։ (Ամէն։) Այսինքն, եղիցի զոր խնդրեցաք ի քէն. զանազաան խնդիրս մեր կատարեսցի։ Եւ դարձեալ՝ ստուգապէս արքայ եւ Տէր եւ զորաւոր դու ես. եւ փառք եւ գոհութիւն քեզ յամենայն յաւիտեանս. յանցեալն, եւ ի ներկայս այժմ, եւ ի հանդերձեալն որ գալոցն է։ Յամենայն արարածոց՝ յերկնաւորաց եւ յերկրաւորաց, եւ ի սանդարամետականաց. յամենայն լեզուէ յամենայն բերանոյ եւ յամենայն շնչոյ, փառք եւ երկրպագութիւն Հօր ամենակալի, եւ Որդւոյ Միածնի Փրկչին մերոյ, եւ կենդանարար եւ ազատիչ Սուրբ Հոգւոյն, գոհութիւն եւ բարեբանութիւն եւ փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին առաջին քարոզ վասն հաւատոյ. ի բանն որ ասէ առաքեալն յեբրաեցւոց։ (Հաւատալ պարտ է այնմ, որ մերձենայ առ Աստուած թէ՝ է Աստուած. եւ որք խնդրեն զնա՝ լինի պարգեւատու։) Եբրայ 11. 6։ (Գլուխ ԺԲ)

Զաստուածպաշտութեան օրինակ՝ յերից իրաց ուսուցանէ գոլ աստուածաբան մարգարէն Եսայի։ Նախ՝ ի լուր լսելեաց. երկրորդ՝ իմացմամբ մտաց. երրորդ՝ ի տեսս աչաց։ Վասն առաջնոյն ասէ. (ո՞չ լուարք, եւ ո՞չ պատմեցաւ ձեզ։) Վասն երկրորդին՝ (ո՞չ իմանամք, եւ ո՞չ գիտացիք։) Վասն երկրորդին՝ (ամբարձէք զաչս ձեր եւ տեսէք. ո՞ հասռտատեաց զամենայն։) Այս է՝ զի ի նախնենաց պատմութեանց, ի ծանօթս գամք Աստուծոյն ճշմարիտ. որպէս ասացաւ յօրէնսն։ (Ես եմ Տէր Աստուած առաջին, եւ առ յապայ. եւ չիք այլ ոք բաց յինէն. ) եւ հաւատալ պարտ է թէ, է Աստուած։ Երկրորդ՝ ի կարգէ իրաց մտօք իմանամք զԱստուած. զի ամենայն եղելոց պարտ է սկիզբն եւ պատճառ գոլ. զի իր ինչ՝ ինքն ինքեան սկիզբն եւ պատճառ անկար է լինիլ։ Ապա ուրեմն սկիզբն եւ պատճառ ամենայնի է Աստուած. որպէս միակ թիւն՝ բազմութեան թուոցն։ Երրորդ՝ ի տեսութենէ աչաց. զի տեսանեմք զհաստատութիւն երկրի. եւ զգնացս ջուրց. եւ զլայնատարած կամարն երկնի. եւ զշարժումն ստեղծած եւ զայլոց։ Եւ յայսմանէ ճանաչեմք թէ՝ գոյ արարիչ սոցա։ Որպէս ասէ առաքեալն ի հռօմեայեցւոց թէ՝ (աներեւոյթ Աստուած երեւելի արարածովքս իմացեալ տեսանի։) Որպէս եւ ոմն իմաստուն այսու տեսութեամբ նկատեաց զսկիզբն առաջին ասելով. (է՛ ոմն՝ որ շարժէ զերկնային մարմին. եւ ինքն մի է. եւ անմարմին է. եւ անբաւազօրէ, եւ անեղէ. վասն որոյ եւ անվախճան է։ Եւ նա է արարիչ ամենայն եղելոց. եւ նմա է տալի պաշտօն եւ հաւատ։ այպէս եւ առաքեալն ուսուցանէ մեզ. (հաւատալ պարտ է այնմ, որ մերձենայ առ Աստուած թէ՝ է՛ Աստուած. եւ որք խնդրեն զնա՝ լինի պարգեւատու։) Եւ վասն առաջիկայ բանիս՝ վեց իրս տեսանելի է մեզ։ Նախ թէ՝ զի՞նչ է հաւատն։ Երկրորդ՝ ո՞րն է առաւել տեսութիւն. հաւատո՞յն, թէ մտացն, եւ թէ աչացն։ Երրորդ՝ ուստի՞ գոյանայ հաւատն։ Չորրորդ՝ յո՞ր մասն է հոգւոյն։ Հինգերորդ՝ թէ քանի՞ են հաւատքն։ Վեցերորդ՝ վասն աստիճանաց հաւատոյն, եւ դաւանութեան նորին։ Եւ նախ տեսցուք զառաջին գլուխն թէ՝ զի՞նչ է հաւատն. զորեւ առաքեալն այսպէս սահմանէ։ (Զի՞նչ է հաւատն՝ եթէ ոչ՝ յուսուցելոց իրաց) հաստատութիւն. եւ յանդիմանութիւն որոց ոչն երեւին։) Այսինքն, հաւատն զյուսացեալ բարիսն հանդերձեալ կեաց՝ հաստատէ ի մեզ, եւ զբարեաց պարգեւօղն զԱստուած. որ ոչ տեսանի ի զգալի աչացս՝ յայտնի ցուցանէ ի հոգիս մեր եւ հաստատէ։ Որեւ սուրբն Դիոնէսիոս վկայէ։ Հաւատն է հաստատ կայումն. որ յարէ զճշմարտութիւնն իմարդն, եւ զմարդն ի ճշմարտութիւնն։ Այսինքն, զի ճշմարտութիւնն է Աստուած. եւ հանդերձեալ բարիքն նորին. եւ մարդն հաւատովն յարի եւ մերձենայի ճշմարիտն Աստուած. եւ առնու զխոստացեալ բարիսն. որպէս ուսուցանէ աստ թէ, (հաւատալ պարտ է թէ է Աստուած. եւ որ մերձենայ առ Աստուած եւ որ խնդրէ՝ լինի պարգեւատու։) Այս առաջին բանն։ Երկրորդ գլուխն, թէ ո՞րն առաւել տեսանէ. հաւա՞տքն, թէմիտքն, թէ աչքն։ Գիտելի է՝ զի արարածքս ամենայն կրկին են. մինն իմանալի է եւ ամարմին. որպէս հրեշտակք եւ երկնային կեանք. եւ մինն զգալի է մարմին. որպէս երեւելիքս եւ այժմու կեանքս։ Եւ մարդս ունի կրկին տեսութիւն. այսինքն, միտս, եւ զգալի աչս. զի մտօքն տեսանէ զանմարմին էութիւնս հրեշտակաց. եւ աչօքն հեսանէ զզգալի մարմինս։ Վասն որոյ ետ Աստուած զհաւատն ի մեզ՝ զի հաւատով տեսանեմք զԱստուած։ Եւ զի առաւել տեսութիւն է հաւատոյն, քան զմտացն եւ զաչացն։ Եւ յայտ է ի չորս իրաց։ Նախզի՝ աչքն տեսանէ մինչեւ ի դիմատիպ ինչ. որպէս զորմն, կամ զլեառն, կամ զերկինս. եւ յայնկոյս ոչ անցանէ։ Իսկ միտքն՝ տեսանէ զսոսա եւ առաւելու յայնկոյս զկնի որմոյն՝ եւ յետոյ լերանց՝ եւ ի վերոյ երկնից զդասս հրեշտակաց, եւ զանմարմինս իմանայ։ Այլ ի տեսանել զԱստուած՝ տկարանայ վասն երկու իրաց։ Նախզի՝ միտքն եղականէ. եւ Աստուած անեղ. ոչ կարէ եղանականն զանեղն տեսանել։ Երկրորդ՝ զի միտքն չափաւոր է. եւ Աստուած անչափ. ոչ կարէ չափաւորն զանչափն իմանալի եւ տեսանել. իսկ հաւատքն զի յԱստուծոյ է եկեալ առ մեզ՝ նա կարողանայ զԱստուած տեսանել եւ իմանալ։ Եւ յայտ է ի բազում իմաստասիրացն. որք ունէին զգիտութիւն մտացն՝ այլ ոչ կարացին իմանալի զԱստուած։ ԵՐկրորդ յայտ է՝ զի գիտութիւն մտաց՝ հետեւի ի բնութեան իրաց. եւ ի վեր քան զբնութիւն ոչ ինչ տեսանէ. զի ուր բնութիւն ոչ հասաանի, արդ եւ միտք ոչ հասանի։ Այլ հաւատքն տեսանէ ի վեր քան զբնութիւն. որպէս է Աստուած. եւ հաւատայ սքանչելեացն որ գործէ ի վեր քան զբնութիւն։ Երրորդ յայտէ՝ զի իմաստունքն որք ունէին զգիտութիւն մտաց՝ բազում ինչ խօսեցան ճշմարիտ, եւ բազում սուտ եւ թիւր իմացան. որպէս ի լինելիութիւն երկնի եւ երկրի. եւ վասն սկզբան եւ կատարածի աշխարհի։ Այլ մարգարեք եւ առաքեալք որք ընկալան յԱստուծոյ զգիտութիւն հաւատոյն՝ զամենայն ճշմարիտ խօսեցան, եւ առանց թիւրութեան՞ վասն պարտ է մեզ զճշմարիտ ասացեալս իմաստնոցն ընդունիլ. եւ որ ընդդէմ խօսին վարդապետաց եկեղեցւոյ, ունայն եւ սուտ համարիլ։ Չորրորդ յայտ է՝ որք ունէին զգիտութիւն մտաց՝ վասն գիտութեանն ոչ արդարացան եւ վասն գիտութեան իւրոյ ոչ ոք մեռանի։ Այլ որք ունի զհաւատն՝ բազումք վասն հաւատոյն մեռան. որպէս դասք մարտիրոսաց. եւ հաւատովքն արդարացան։ որպէս ասէ գիրն. (հաւատաց Աբրահամ յԱստուած՝ եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն։) Ապա ուրեմն յայտնի է յասացելոցս՝ որ առաւել է հատն տեսութիւն, քան զմտացն եւ զաչացն։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդ հարցումն թէ՝ հաւատն ուստի՞ գոյանայ։ Ասեն վարդապետք. զոր օրինակ՝ մարմնական աչք ունի զբնական լուսաւորութիւն. բայց կարօտի արտաքին լուսոյ արեգական՝ կամ ճրագի՝ որ միաւորի ընդ ինքն, եւ ապա կարէ տեսանել։ Այսպէս ի հոգւոյն ակն մեր որ է միտքն՝ եդեալէ Աստուած բնական լուսաւորութիւն. բայց կարօտի լուսոյն՝ որ հեղանի յԱստուծոյ. եւ միաւորի ընդ նմա, եւ նովաւ տեսանէ զԱստուած եւ զհանդերձեալ բարիսն եւ զկեանսն յաւիտենից։ Վասն որոյ եւ այսպէս սահման դնեն վարդապետք եթէ, (հաւատն է լուսաւորութիւն մտաց, հեղեալ ի յառաջին լուսոյն ի բանական անձն, առ ի ճանաչեալ զհոգեւոր բարիսն։) Եւ դարձեալ զոր օրինակ՝ թէ յերկուո լոսոյն մինն պակաս է, կամ բնականն որպէս կոյր մարդ, կամ արտաքին որպէս ի գիշերի, ոչ ինչ կարեմք տեսանել։ Նմանապէս՝ թէ բնական բանականութիւնն պակաս է որպէս յանբան կենդանիս, կամ հեղումն լուսոյն Աստուծոյ պակաս է որպէս յայլ ազգիս, որք ոչ ունին հաւատ, ոչ կարեն տեսանել զհանդերձեալ կեանսն։ Երրորդ օրինակ՝ որպէս կոյր մարդնամենեւին խաւար է ոչ տեսանէ. եւ բժոտակն շամանդաղ տեսանէ. եւ յստակ ակն պայծառ տեսանէ։ Նոյնպէս անհաւատն եւ այլազգին՝ ամենեւին կոյր է ի հաւատոց. եւ հերձուածօղն պակաս ունի հաւատ. եւ այլ ընդ այլ տեսանէ։ Այլ ուղղափառ՝ ճշմարիտ եւ կատարեալ ունի զհաւատոյն լոյս. եւ պայծառ տեսանէ։ Եւ գիտելի է՝ զի Գ է իմանալի լոյսն. այսինքն, լոյս բնական. եւ լոյս շնորհաց. եւ լոյս փառաց։ Բնական լոյսն է բնական բանականութիւն. որպէս իմաստասիրացն։ Շնորհաց լոյսն է՝ որպէս լոյս հաւատոյ մարգարէից եւ քրիստոնէից։ Փառաց լոյսն է՝ որպէս հրեշտակացն եւ երանելեաց սրբոց որք ի վերինն գաւառի։ Արդ՝ բնական լոյսն՝ նման է լուսոյ աստեղաց որ նւազ է։ Եւ շնորհաց լոյսն որ է հաւատոյն՝ նման է լուսնի որ մեծագոյն է։ Եւ փառաց լոյսն՝ նման է արեգական որ ես մեծագոյն եւ պայծառ է։ Այլ իմաստ տասէրքն արտաքին՝զբնական լոյսն միայն ունէին. իսկ մեք քրիստոնեայքս եւ առաքեալքն եւ մարգարէքն՝ ընկալեալք ի վերոյ բնական լուսոյն զլոյս շնորհացն որ է հաւատն՝ եւ այս լուսովս հասանիմք ի լոյս փառացն զոր ունին հրեշտակք։ Այլ սոքա երեքան լոյսք՝ այսպէս զանազանին։ Նախզի՝ բնական լոյսն՝ է կարծեաց գիտութիւն. որպէս իմաստնոցն եւ սուտ։ Եւ շնորհաց լոյսն՝ է ճշմարիտ գիտութիւն եւ նուազ. որպէս հաւատացելոց. եւ փառաց լոյսն՝ է առաւել գերագոյն եւ պայծառ տեսութիւն. որպէս սրբոցն յերկնիս։ Վասն այն հաւատոյ գիտութիւնն է ի մէջ երկուց գիտութեանց. զի առաւել է քան զկարծեաց գիտութիւն մարդկան եւ ի ներքոյ է գիտութեանց հրեշտակաց. զի մարգարէք եւ հաւատացեալք՝ տեսանեն ընդ հայելի օրինակաւ. իսկ սուրբքն որք են յերկինս՝ տեսանեն դէմ յանդիման. որպէս ասէ առաքեալն։ (Այժմ տեսանեմք իբր հայելի օրինակաւ. այլ յայն ժամ դէմ յանդիման։) Երկրորդ՝ զանազանին երեքեան լոյսքն. զի նախ է բնական լոյսն. եւ ապա շնորհացն. եւ ապա յԱստուծոյ փառացն. Եւ բնական լոյսն՝ փոխի ի շնորհաց լոյսն. եւ շնորհացն ի փառաց լոյսն. եւ ուր հաւատոցն լոյս ոչ է, անդ եւ փառացն լոյս ոչ լինի։ Ապա ուրեմն յայտնի է՝ զի հաւատացեալք որք այժմ ունին զլոյս փառացն Աստուծոյ. եւ անհաւատքն որք չունին զլոյսն շնորհաց, աստ եւ անդ ոչ տեսանեն զլոյսն փառաց։ Այս երկրորդ գլուխն։ Չորրորդ հարցումն թէ՝ հաւատն յո՞ր մասն է հոգւոյն։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ Գ զօրութիւն եւ մասն է հոգւոյն. այսինքն, անկանակ՝ զգայական՝ եւ բանական։ Եւ տնկանանն ամենեւին անհնազանդ է ի մարդս. որպէս հալողական զօրութիւն եւ աճողականն, եւ այլք. որք բնաւ ոչ լսեն մեզ. այլ ըստ իւրեանց բնութեանն գործեն. եւ սոքա ի ննջելն՝ առաւել գործեն քան յարթնութեանն։ Իսկ զգայական մասունքն՝ երբեմն հնազանդին մեզ. եւ երբեմն են անհնազանդ. որպէս ցասումնն եւ ցանկութիւնն։ Զի սոքա ահիւ եւ ամօթով երբեմն հնազանդին բանին. եւ դադարին ի ցանկանալոյ եւ ի բարկանալոյ։ Իսկ բանական մասունքն՝ ամենեւին հնազանդ են մարդոյս. որպէս իմացականն եւ կամքն։ Իմացականն է հանճարն եւ խորհուրդն. որով տեսանեմք զճշմարիտն. եւ կամքն է իշխանականն՝ որով գործեմք զբարին։ Արդ՝ յայս Գ զօրութեանց հոգւոյս՝ յայն մասն որ տնկականն է եւ անհնազանդ, ոչ է հաւատն. զի նա ոչ կարէ լինիլ ենթակայ առաքինութեան. որպէս եւ ոչ տունկք եւ բոյսք։ Եւ յայն մասն որ զգայական զօրութիւնն է, ոչ է հաւատն. զի թէպէտ լինիլ նոքա տեղիք բարոյական առաքինութեան. զի պարկեշտութիւնն է ի ցանկութիւնն. եւ արիութիւնն ի ցասումն. այլ ոչ կարեն ենթակայ լինիլ աստուծային առաքինութեան որ է հաւատն. որպէս եւ ոչ ունին անասուն կենդանիք զհաւատն որ է բարձրագոյն առաքինութիւն։ Ապա ուրեմն հաւատն է երկրորդ մասն զօրութեան հոգւոյն՝ որ է էութեամբ բանականն։ եւ բանականին կրկին մասն է, իմացումն, եւ կամք։ Այլ հաւատն է ի յիմացումն որպէս ի ենթակայ. եւ է ի կամսն որպէս հրամանատու։ վասն զի կամքն հրամայէ զգործն հաւատոյն. եւ ոչ ոք հաւատայ, եթէ ոչ կամեցօղն։ Այ նախկին տեղի եւ ենթակայ հաւատոյն՝ է իմացումն եւ ոչ կամքն, վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ հաւատոյն հետեւի ճշմարտութիւնն եւ կամացն բարին. այլ ճշմարտութիւնն է ի հաւատն. եւ բարին ի յոյսն եւ ի սէրն. վասն զի բարութեանն յուսամք, եւ զբարին սիրեմք։ ապա ուրեմն հաւատն է ի յիմացականն. եւ յոյսն եւ սէրն ի կամսն։ Երկրորդ յայտ է՝ զի ի փառս արքայութեանն երկնից՝ հաւատն փոխի ի պայծառ տեսութիւն։ Որպէս ասէ առաքեալն. (այժմ տեսանեմք ընդ հայելի օրինակաւ. եւ յայնժամ դէմ յանդիման։) Իսկ պայծառ եւ յայտնի տեսութիւնն իմացականինէ, եւ ոչ կամացն։

Այս չորրորդ գլուխն։

Հինգերորդ հարցումն թէ՝ քանի՞ են հաւատք։ Գիտելի է՝ զի հաւատն յերիս բաժանի։ Նախ ասի անկատար հաւատ զոր ունին դեւք. ոչ ի շնորհաց Աստուած. այլ ի նրբահայեաց ճարտարութենէ իւրեանց՝ եւ տեսութենէ սքանչելեացն Քրիստոսի եւ առաքելոցն, որք բռնադատեալ ասէին թէ՝ (գիտեմք զքեզ ո՛վ ես սուրբդ Աստուծոյ. մի յառաջ քան զժամանակն տանջեր զմեզ։) Եւ Յակօբոս ասէ. (դու հաւատաս զի մի է Աստուած՝ բարւոք առնես. եւ դեւք հաւատն եւ սարսին. ) եւ այսպիսի հաւատս անկատար է եւ ոչ է վարձատրելի։ Երկրորդ՝ ասի հաւատ անտեսակ եւ մեռեալ. զոր ունին միայն անուամբ քրիստոնեայքն։ Այս հաւատս ճշմարիտ է քան զդիւրացն. զի հեղանին ի նոսա ի շնորհացն Աստուծոյ ի ժամ մկրտութեանն. զի դեւք ոչ ունին զպարգեւաց հաւատն ունակութեան որպէս ցուցաւ։ Այլեւ այս եւս անտեսակ է եւ մեռեալ հաւատ. զի ի չար գործոցն մեռեալ է հաւատ նոցա. եւ ոչ ունին զսէրն որ է տեսակ հաւատոյն. եւ ոչ զբարիգործս որ է կենդանութիւն հաւատոյն։ Նաեւ այսպիսի հաւատս՝ ոչ է վարձատրելի. ըստ այնմ, (հաւատք առանց գործոց մեռեալ են։) Իսկ երկրորդ տաւատն՝ է տեսակաւոր, եւ կենդանի, եւ կատարեալ. այսինքն հաւատք սրբոցն եւ ընտրելոցն. որք սիրովն եւ գործովք բարեաց ստացան զնա. որպէս ասէ առաքեալն. (ոչ թլփատութիւն ինչ է՝ եւ ոչ անթլփատութիւն. այլ հաւատք սիրով յաջողեալ։) Եւ այսպիսի հաւատոյս վարձն բազում է եւ անսպառելի։ Այսպիսի հաւատովք՝ ամենայն նահապետքն արդարացան։ Որպէս Նոյ՝ Աբրահամ՝ Իսահակ՝ Յակօբ, եւ այլքն։ Այսպիսի հաւատովք՝ մարգարէքն խօսեցան. որպէս Մովսէս՝ Սամուէլ՝ Դաւիթ, եւ այլքն։ Այսպիսի հաւատովք՝ առաքեալքն քարոզեցին ընդ ամենայն տիեզերս. որպէս ասէ առաքեալն. (մեք այսպէս քարոզեցաք. եւ դուք այսպէս հաւատացիք։) Վասն այս հաւատոյս՝ մարտիրոսքն չարչարեցան. ճգնաւորքն նահատակեցան. եւ ամենայն դասք ընտրելոցն. առաջինք՝ միջինք՝ եւ վերջինք՝ այսու հաւատով մեռան եւ պսակեցան, այս է կատարեալ եւ վարձատրելի հաւատն. որպէս ասէ առաքեալն։ (Զգործսն կատարեցի. զհաւատսն պահեցի. այդ կայ եւ մնայ ինձ արդարութեան պսակն, զոր հատուսցէ ինձ Տէր յաւուր յայնմիկ արդար դատաւորն։) Այս հինգերորդ գլուխն։ Վեցերորդ հարցումն թէ՝ քանի են աստիճանք հաւատոյն։ Գիտելի է՝ զի աստիճանք հաւատոյն՝ օրինակեցան առ սանդուխսն Յակօբայ։ Որ ետես սանդուխ յերկրէ յերկինս. եւ Տէր հաստատեալ ի նմա. եւ հրեշտակք իջանէին. եւ մարդիկ ի վեր ելանէին։ Արդ՝ սանդուխքս այս՝ նշանակեն զբարձրութիւն հաւատոյն. որով մեք մարդիկ ելանեմք յերկինս. եւ հրեշտակք իջանեն առ հաւատացեալսս. եւ Տէր հաստատեալ ի նմա. զի դաւանութեամբ հաւատոյն՝ աստուած ի մարդիկ հանգչի. եւ մեք յԱստուած յարիմք։ Եւ երկու կողմն սանդխոյն՝ երկայն. մին անմարմին էութիւնն աստուծոյ. եւ միւսն մարդեղութիւն Տէրն մերոյ։ Եւ մատունք սանդխոցն՝ են չորեքտասն աստիճանք հաւատոյն. որով պնդեալ զմիտս, բարձրանամք եւ ելանեմք առ Աստուած։ Եւ չորեքտասան աստիճանքս՝ եօթն են յանմարմին էութիւն երից անձանցն Աստուծոյ. եւ եօթն ի մարմնաւոր տնօրէնութիւնն Քրիստոսի։ Արդ՝ ի կողմանէ աստուածութեանն՝ եօթն աստիճան է. զի յԱստուած երեք ինչ է։ Առաջին՝ անձնաւորութիւնն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ բնութիւնն աստուծոյ։ Երկրորդ՝ գործն Աստուած։ Այլ ի կողմանէ անձնաւորութեանն՝ լինի երեք աստիճան հաւատոյ։ Առաջինն՝ հաւատալ պարտ է զանձն Հօր անսկիզբն. եւ ոչ յումեքէ։ Երկրորդ՝ պարտ է հաւատալ զանձն որդւոյ ծնեալ ի Հօրէ։ Երրորդ՝ պարտ է հաւատալ զհոգին սուրբ բխեալ ի Հօրէ։ Այլ բնութիւնն մի է. վասն այն չորրորդ աստիճան է՝ հաւատալ զերրորդութիւնն մի բնութիւն. եւ մի աստուածութիւն։ Այլ գործն Աստուած Գ ազգ է։ Առաջինն է գործ բնութեանն. որպէս ստեղծանելն։ Երկրորդ՝ գործ շնորհաց. որպէս խնամել զհաւատացեալս եւ թողութիւն շնորհել։ Երրորդ՝ գործ փառաց եւ մեծութեան. որպէս յարութիւն մեռելոց եւ փառք հրեշտակաց։ վասն այն՝ հինգերորդ աստիճան է՝ հաւատալ թէ, աստուած ստեղծօղ եւ արարիչ է ամենայն եղելոց՝ երեւելեաց եւ աներեւութից։ Վեցերորդ աստիճան է՝ հաւատալ ի սուրբ եկեղեցի զթողութիւն մեղաց։ Եօթներորդ աստիճան՝ պարտ է հաւատալ թէ, հասարակաց յարութիւն լինելոց է արդարոց եւ մեղաւորաց եւ արդարքն ժառանգեն զկեանսն յաւիտենից. եւ չարքն զտանջանս յաւիտենականս։ Այս ի կողմանէ աստուածութեանն։ Այլ ի կողմանէ մարդկութեանն Քրիստոսի՝ պարտ է եօթն ինչ հաւատալ։ Առաջին աստիճան է՝ զի հաւատասցուք թէ՝ որդին Աստուծոյ յղացաւ ի հոգւոյն սրբոյ ի սուրբ Աստուածածնէն։ Երկրորդաստիճան՝ զի հաւատասցուք թէ, ծնաւ ի կուսէն, անապական մնալով կուսութիւն ծնողին։ Երրորդ աստիճան է՝ զի չարչարեցաւ մեռաւ եւ թաղեցաւ մարմնով։ Չորրորդ աստիճան է՝ զի հաւատասցուք թէ՝ բանական հոգւով էջ ի դժոխս. եւ լուսաւորեաց զհոգիսնորք ի բանտին։ Հինգերորդ աստիճան է՝ զի հաւատասցուք եթէ, երեքօրյայ յարեաւ ի գերեզմանէն. աւերեալ զդժոխս եւ ազատեալ զհոգիսն ի բանտէն։ Վեցերորդ աստիճան է՝ զի յետ քառասուն աւուր՝ համբարձաւ ի երկինս նովին մարմնովն. եւ նստաւ ընդաջմէ Հօր. այսինքն, հանգեաւ ի փառս աստուածութեանն։ Եօթներորդ աստիճան է՝ զի հաւատասցուք զմիւսանգամ գալուստ Տէրն քրիստոսի. զի գալոց է դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս։ Այս են չորեքտասն աստիճանք հաւատոյ. իբր հիմն եւ արմատ հաւատոյ։ Զոր ժողովեալ՝ այսպէս դաւանեմք հասարակ բառիւք։

*Խոստովանիմք եւ հաւատամք ամենակատար սրտիւ զՀայրն Աստուած. անեղ՝ անծին՝ եւ անսկիզբն. այլեւ ծնօղ որդւոյ, եւ բղխօղ հոգւոյն սրբոյ։ Հաւատամք զբանն Աստուած անեղ՝ ծնեալ եւ սկսեալ ի Հօրէ նախ քան զյաւիտեանս. ոչ յետոյ, եւ ոչ կրտսեր. այլ որքան Հայրն Հայր՝ ընդ նմին եւ որդին որդի։ Հաւատամք զՍուրբ Հոգին՝ անեղ անժամանակ. ոչ ծնեալ, այլ բխեալ ի Հօրէ. էակից Հօր, եւ փառակից Որդւոյ։ Հաւատամք զերրորդութիւնն սուրբ՝ մի բնութիւն. մի աստուածութիւն. ոչ երեք Աստուածք, այլ մի Աստուած. մի աստուածութիւն. մի կամք. մի թագաւորութիւն. մի իշխանութիւն. արարիչ երեւելեաց եւ աներեւութից։ Հաւատամք յեկեղեցի սուրբ զթողութիւն մեղաց հաղորդութեամբ սրբոց։ Հաւատամք զմին յերկրից անձանց զբանն Աստուած՝ ծնեալ ի Հօրէ նախ քան զյաւիտեանս։ Ի ժամանակի իջեալ յԱստուածածին կոյսն Մարիամ, առաւել յարենէ նորա, միաւորեաց ընդ իւրում աստուածութեանն. ինն ամսեայ ժամանակաւ ժուժկալեալ յարգանդի անարատ կուսին. եւ եղեւ Աստուածն կատարեալ՝ մարդ կատարեալ. հոգւով, եւ մտօք, եւ մարմնով։ Մի անձն. մի դէմ. եւ միաւորեալ մի բնութիւն. Աստուած մարդացեալառանց փոփոխման. առանց այլայլութեան. անսերմն յղութիւն. եւ անապական ծնունդ. որպէս ոչ է սկիզբն աստուածութեան նորա՝ եւ ոչ վախճան մարդկութեան նորա. (զի Յիսուս Քրիստոս՝ երէկ եւ այսօր, նո՛յն եւ յաւիտեանս ժամանակաց։ Հաւատամք զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս՝ շրջեալ ի վերայ երկրի. յետ երեսուն ամաց եկեալ ի մկրտութիւն. հայր վկայեալ (դա է որդի իմ սիրելի. ) եւ Հոգին Սուրբ աղաւնակերպ իջեալ. փորձեալ ի սատանայէ եւ յաղթեալ նմա։ Քարոզեալ մարդկան զփրկութիւն. աշխատեալ մարմնով. վաստակեալ. քաղցեալ. եւ ծարաւեալ։ Յետոյ եկեալ կամաւ ի չարչարանս. խաչեալ՝ մեռեալ մարմնով, եւ կենդանի աստուածութեամբն։ Մարմինն եդեալ ի գերեզմանի միաւորեալ աստուածութեամբն. եւ հոգւովն իջեալ ի դժոխիս անբաժանելի աստուածութեամբն։ Քարոզել հոգւոցն՝ աւերեալ զդժոխս՝ եւ ազատեալ զհոգիսն։ Յետ երից աւուրց՝ յարուցեալ ի մեռելոց՝ եւ աներեւեալ աշակերտացն։ Հաւատամք զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս նովին մարմնովն համբարձեալ յերկինս, եւ նստեալ ընդաջմէ Հօր։ Այլեւ գալոց է դատեալ զկենդանիս եւ զմեռեալս. եւ հատուցանել ըստ գործոց. արդարոցն կեանք յաւիտենական. եւ մեղաւորացն տանջանք յաւիտենական։ Այս է ուղղափառ դաւանութիւն հաւատոյ. զոր պատ է ամենայն քրիստոնէից՝ յամենայն ժամ ի սրտի եւ ի լեզուի պահել։ (Զի սրտիւ հաւատալ արդարութիւն գործէ. եւ բերանով խոստովանիլ զփրկութիւն ասէ առաքեալն։) Սա է հիմն. ի վերայ սորա պարտ է շինել զգործս բարիս։ Սա է վէմ անշարժելի. ի սա պարտ է յարիլ եւ հաստատիլ մեզ։ Սա է ճրագ ի խաւար կենցաղոյս. պարտ է միշտ ի ձեռին պահել եւ սովաւ լուսաւորիլ։ Սա է ճանապարհ. եւ սովաւ ընթասցուք ի յաւիտենից կեանսն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։ Որով եւ ընդ որում Հօր միանգամայն եւ Հոգւոյն Սրբոյ, փառք եւ գոհութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ ի բանն՝ որ ասէ Յակոբոս։ (Հաւատք առանց գործոց մեռեալ են առանձինն։) Յակ. 2. 22։ (Գլուխ ԺԳ)

Ասեն վարդապետք եթէ՝ առաքինութիւն է առնելն. եւ ոչ գիտելն միայն։ Զի ոչ է օգուտ գիտելն եւ ոչ առնելն. այլ վասն։ Որպէս ասէ Յակօբոս. (որ ոք գիտիցէ զբարին եւ ոչ առնիցէ՝ մեղք են նմա։) Նաեւ գիտելն՝ զմարդն ոչ առնէ երանելի. որպէս ասէ Տէրն մեր աշակերտացն. (թէ զայս գիտեք, երանելի եւս էք թէ առնիցէք զայս։ Զի որպէս ասեն իմաստունք թէ՝ ամենայն մարդ որ գիտէ զբժշկութիւն՝ բժիշկ է. այլ ոչ ամենայն որ գիտէ զարդարութիւն արդար է։ Նոյնպէս եւ ոչ ամենայն որ գիտէ զհաւատցեալ է. այլ այն որ գործ է զարդարութիւն արդար է. եւ այն որ առնէ զգործս) հաւատոյն՝ հաւատացեալ։ Այլ առանց գործոց՝ հաւատն մեռեալ է եւ ունայն. որպէս ասէ Յակօբոս։ (Հաւատք առանց գործոց մեռեալ են։) Բայց ի բանէ հաւատոյս՝ վեց իրս տեսանելի է։ Նախ թէ՝ զի՞նչ է հաւատն։ Երկրորդ՝ քանի՞ է եղանակ հաւատոյն։ Երրորդ՝ մեռեալ եւ կենդանի հաւատն զանազանի։ Չորրորդ՝ թէ հարկաւոր է հաւատոյն եւ բարի գործն։ Հինգերորդ՝ թէ զի՞նչ շահ եւ օգուտ է ի հաւատոյն։ Վեցերորդ՝ զի՞նչ չար անհաւատին։

Տեսցուք զառաջին գլուխն թէ՝ զի՞նչ է հաւատն։ Այսպէս սահմանեն վարդապէտք։ Հաւատն է՝ ունակութիւն շնորհաց հեղեալ յառաջին լուսոյն ի բանական անձն, ի ճանաչել, առ ի ճանաչեալ զհոգեւոր բարինսն։ Հաւատն ունակութիւն է զոր ունիմք առ մեզ հեղեալ ի շնորհացն աստուծոյ՝ պարգեւ լուսոյ ի բանական հոգիս մեր. եւ նովաւ ճանաչեմք զհոգեւոր բարիսն. որպէս արեգական լոյսն միաւորի ընդ աչաց լոյսս մեր՝ եւ նովաւ տեսանեմք զաշխարհս, եւ զմարդ, եւ զքար, եւ զայլսն։ Նոյնպէս լոյս հաւատոյն ծագի յԱստուծոյ ի բանական հոգիս մեր, եւ լուսաւորէ զմեզ. եւ այն հաւատոյ լուսովն տեսանեմք զկեանսն յաւիտենից. զփառս արդարոց եւ տանջանս մեղաւորաց։ Եւ հաւատն յորժամ ծագի ի մեզ. այս է՝ ի ժամ մկրտութեանն՝ յորժամ արեւմուտս կոյս հրաժարիմք ի սատանայէ, եւ ի խաւարային գործոց նորա, յայնժամ դառնամք յարեւելս եւ հաւատամք ի Սուրբ Երրորդութիւնն եւ ի տնօրէնութիւնն Քրիստոսի։ Եւ այս է ուխտ մեր՝ որ զհաւատս ուխտեցաք Աստուծոյ. յայնմ հետէ մինչեւ ի մահ զուխտս զայլ ի սիրտս եւ ի լեզուս մեր պարտ է պահել։ Եւ յորժամ մկրտիմք յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ՝ ի նոյն ժամն ծագէ ի մեզ ծածկապէս զլոյս հաւատոյն։ Եւ յայտ է յերից վկայութեանց։ Նախ՝ որ ասէ մարգարէն Յովել. (հեղից յոգւոյ իմմէ ի վերայ ամենայն մարմնոյ. եւ մարգարէասցին ուստերք եւ դստերք ձեր. եւ ձերք ձեր երազովք երազասցին։) Հեղումն զշնորհս հոգւոյն ասէ, զոր ի ժամ մկրտութեանն պարգեւէ։ Երկրորդ՝ առաքեալն Պօղոս վկայէ. (այլում բան մարգարէութեան. եւ այլում հաւատք նովին հոգւով։) Այն է որ ի ժամ մկրտութեանն՝ զանազան շնորհք առնութիւնն. մարգարէութեան՝ վարդապետութեան՝ լեզուաց գիտութեան. նոյնպէս եւ զհաւատն ասէ շնորհել յԱստուծոյ։ Երրորդ՝ վկայէ աւետարանն՝ որ ասաց Պետրոսի։ (Երանի է քեզ. զի մարմին եւ արիւն ոչ յայտնեաց քեզ. այլ Հայրն իմ որ յերկինս է։)Զայն հաւատն որ դաւանեաց Պետրոս զՔրիստոս Որդի Աստուծոյ, ասէ թէ՝ Հայրն յայտնեաց քեզ, եւ ոչ մարդ։ եւ երանեաց զնա. զի երանութիւնն Աստուծոյ՝ հաւատացելոցն է. ոչ որք տեսանեն եւ հաւատն, այլ որք ոչ տեսանեն եւ հաւատասցեն։ Որպէս ասաց Տէրն Թումայի։ (Դու տեսեր եւ հաւատացեր. երանի որք ոչ տեսեալ հաւատասցեն։) Եւ այս երանութիւնս մեզ է՝ որք հաւատացաք ի Քրիստոս եւ մկրտեցաք. եւ առաք զպարգեւս հաւատոյն. զո՞րն՝ այսինքն է, զարքայութիւնն երկնից։ Զի որպէս մեք ուխտեցաք նմա զհաւատն՝ եւ նա ուխտեաց մեզ զարքայութիւնն. ընդ այնմ, (Հայր իմ ուխտեաց ինձ զարքայութիւն. եւ ես ձեզ ուխտեմ։) Եւ յոյժամ մկրտեցաք, շնորհօք որդիք կոչեցաք աստուած եւ ժառանկակից Քրիստոսի։ Եւ որքան մեք պահեմք զուխտն հաւատոյ եւ զխոստովանութեանս մեր, եւ նա պահէ զուխտ խոստացեալ բարեացն իւրոց. ըստ այնմ, (որ ոք խոստովանեսցի զիս առաջի մարդկան. եւ ես խոստովանեցայց զնա առաջի Հօր իմոյ։) Եւ յորժամ ուրախանամք զուխտ նորա եւ զհաւատն, եւ նա ուրախանայ զուխտն եւ զպարգեւն իւր. ըստ այնմ, (որ ուրանայ զիս առաջի մարդկան՝ ուրացայց եւ ես զնա առաջի Հօր իմոյ որ յերկինս է։) ահա սարսափելի բան. ահա ահեղ հրաման։ Որ վասն մեր ուրախացմանն առաջի մարդկան ինքն փրկիչն մեր Քրիստոս՝ ուրանայ զմեզ առաջի Հօր Աստուծոյ, թէ (ո՛չ ճանաչեմ զձեզ։) Եւ վասն Դ պատճառի ո՛չ ճանաչեն զմարդ։ Նախ թէ՝ գոյն երեսացն փոխեալ լինի՝ զոր յառաջին ունէր, եւ յետոյ սեւացեալ։ Այսպէս մկրտութեամբն հոգիս մեր սպիտականայ որպէս ձիւն. այլ յետոյ մեղօք սեւանայ. յայնժամ ոչ ճանաչէ զնա Քրիստոս. որպէս ասէ Երեմիա. (եղիցին երեսք ձեր սեւացեալ իբրեւ զպուտան։) Երկրորդ՝ թէ ոք ծածկէ զերես իւր՝ ոչ ճանաչեն զնա. նոյնպէս որ յետ մկրտութեանն զմեղս գործէ եւ ծածկէ եւ ոչ խոստովանի, ո՛չ ճանաչէ զնա Քրիստոս. զի մեղքն նման է գործելոյ. թէ բազում ժամանակ թողեն ի ներքեւ հողին, ոչ ապականի. այլ թէ արտաքս հանեն ի վերոյ երկրի յարեւն եւ անձրեւն, շուտով հալի։ Այսպէս թէ ծածկես զմեղս ի սիրտս քո, եւ ոչ խոստովանիս, ամենեւին ո՛չ ապականի. ապա թէ յայտնես՝ շուտով ջնջի։ Երրորդ՝ թէ զնշանն զոր յառաջն ունէր փոխէ, ոչ ոք ճանաչէ զնա նոյնպէս որ զնշան հաւատոյն փոխէ՝ եւ ուրանայ զՔրիստոս, ոչ ճանաչէ զնա Աստուած, եւ ոչ հրեշտակք. որպէս ասէ սաղմոսն. (նշանս մեք ինչ ոչ տեսաք։) Չորրորդ՝ յորժամ ի տղայութեանն երթան յօտարութիւն, եւ նման մինչ ի ծերութիւնն, երբ գան՝ ոչ ճանաչեն զնոսա. նոյնպէս թէ ի տղայութենէն իւրմէ հեռանայ ոք պատուիրանացն մինչեւ ի ծերութիւն, ոչ ճանաչէ զնա Աստուած։ ապա ուրեմն ճշարիտ է՝ որ ուրանայ զՔրիստոս հաւատով եւ գործով, եւ ինքն ուրանայ զնա առաջի Հօր եւ հրեշտակաց։ Այս առաջին գլուխն։ Երրորդ հարցումն թէ՝ քանի՞ է եղանակ հաւատոյն։ ասեն վարդապետք թէ՝ հաւատոյ անունն մի է, բայց կրկին զօրութիւն ունի։ Առաջին է դաւանութեան հաւատն՝ որ է խոստովանիլ ի Սուրբ երրորդութիւնն. զոր ընկալաւ իւրաքանչիւր ոք յաւազանէն. այսինքն է, որք հաւատամք զՀայր Աստուած. եւ հաւատամք զորդին Աստուած. եւ հաւատամք զսուրբ հոգին Աստուած հարթ եւ հաւասար։ Ո՛չ առաջին եւ ո՛չ վերջին. ո՛չ երէց. ո՛չ կրտսեր. ո՛չ մեծ. ո՛չ փոքր՞ այլ համագոյ. համապատիւ. զուգափառ. մի իշխանութիւն. մի տէրութիւն. մի թագաւորութիւն. մի աստուածութիւն. եւ մի բնութիւն. արարիչ ամենայն արարածոց։ Այլ հաւատամք ի ծնունդն Քրիստոսի. ի մարդեղութիւնն. ի խաչելիութիւնն. ի թաղումն. ի յարութիւնն. ի համբարձումն. ի միւսանգամ գալուստն Քրիստոսի։ Այս առաջին դաւանութիւն հաւատոյն որ ի Սուրբ Երրորդութիւնն։ երկրորդ հաւատն այն է՝ որ զբանս զորս հոգին սուրբ փօսեցեալ է բերանով մարգարէիցն եւ առաքելոցն, եւ վարդապետք եկեղեցւոյ որք զգիրս սուրբս գրեցին, չհամարի առասպելս եւ սուտս. այլ հաւատայ թէ, ճշմարիտ են եւ ուղիղ այնպէս, որպէս թէ իւր աչօքն տեսանէ զամենայն եղեալս, եւ զլինելոցն, եւ զորս ենն այժմ։ Եղելն այն է՝ զոր պատմեն թէ, ամենայն երեւելի եւ աներեւոյթ բնութիւնք՝ ոչ էին. այլ յԱստուծոյ հրամանէն ստեղծեալ գոյացան. եւ որ ինչ յետ լինելութեան արարածոցս սքանչելիք եւ զօրութիւնք եղեալ յԱստուծոյ պատմին ի գիրս, ի հնումն եւ ի նորումս, հաւատայ։ Եւ լինելոց այն է՝ զոր ասեն բարեգործացն բարի հատուցումն լինիլ յԱստուծոյ եւ չարացն տանջանք եւ հուր յաւիտենական. լալ աչաց, եւ կրճտել ատամանց. խաւար արտաքոյ այցելութեանն Աստուծոյ. եւ հուրն անշէջ. (որ հուր նոցա ո՛չ շիջանի եւ որդն ո՛չ մեռաանի։) եւ որ ենն այժմ այն է՝ զոր քարոզեն յամենայն բանս իւրեանց թէ, Աստուած մերձաւոր է առ ամենայսն, եւ ոչ հեռաւոր։ Եւ զոր խորհին մարդիկ ի միտս իւրեանց բարի կամ չար, իմանայ զամենայն. եւ զոր խօսին զբանս լեզուաւ՝ լսէ անսխալ. եւ զոր գործեն մարմնով ի ծածուկ՝ տեսանէ յայտնապէս. (զի չիք արարած աներեւոյթ ի նմանէ։) Արդ՝ որ այսոցիկ ի բոլոր սրտէ հաւատայ, նա է որ ունի հաւատ կենդանի. որ ոչ երբէք յանդգնի՝ կամ խորհիլ չար ի սրտի, կամ խօսիլ՝ անիրաւութիւն բերանով, կամ գործել զմեղս մարմնով։ Զի թէ միոյ ուրուք մերձ լինելոյ՝ արգելուն զանարժան գործս. եւ յորժամ հաւատայ ոք զԱստուած տեսօղ լինիլ. զի Աստուած տեսօղ թարգմանի. նա զիա՞րդ ժպրհի խօսիլ ինչ կամ գործել կամակար մտօք զչարութիւն։ Իսկ որ բանիւ միայն ունի յԱստուած խոստովանութիւն այլ գործով՝ այնպիսւոյն հաւատն մեռեալ է՞ զի յաղագս մեռելոտի գործոցն՝ մեռեալ ունի զհաւատն. որպէս ասէ առաքեալն Յակօբոս։ (Հաւատք առանց գործոց մեռեալ են առանձինն։) Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդ հարցումն թէ՝ որպէս զանազաանի մեռեալ եւ կենդանի հաւատն։ Ասեմք թէ՝ տասն եղանակաւ զանազանին սոքա։ Նախ որպէս ասացաք. մեռեալ եւ կենդանի հաւատն՝ բարի գործօքն զանազաանին։ Զի որպէս հոգին մարմնոյն է կենդանութիւն. այսպէս եւ բարի գործոքն հաւատոյն։ Եւ որպէս մեռեալ մարմինն անգործ է. զի ոչ տեսանէ, եւ ոչ լսէ, եւ ոչ խօսի, եւ ոչ գնայ, եւ ոչ գործէ եւ այլն։ Նոյնպէս եւ մեռեալ հաւատն անգործ է. զի ոչ զբարիս տեսանէ. եւ ոչ լսէ ունկամբն. եւ ոչ խօսէ զճշմարիտն. եւ ոչ գնայ ի ճանապարհն Աստուած. եւ ոչ առնէ զբարիս։ Իսկ որ ունի զկենդանի հաւատն՝ զամենայն բարիս առնէ եւ խօսի եւ լսէ. եւ զայն ամենայն կատարէ։

Երկրորդ՝ ասեն իմաստունք թէ՝ տեսակ մարդոյն հոգին է՝ որ զմարդն կատարէ։ Եւ մեռեալ մարդն՝ անտեսակ է. զի շուտով լուծանի եւ ապականի կերպն մարմնոյ։ Այսպէս տեսակ հաւատոյն՝ սէրն է առ Աստուած եւ առ ընկերն։ Որ հաւատայ զԱստուած բարի. եւ սիրէ զնա։ Եւ հաւատայ փոխարինացն աստուծոյ. եւ սիրէ զընկերն. որպէս ասէ գաղատացւոց։ (Ի Քրիստոս Յիսուս ոչ թլփատութիւն ինչ կարօղ է, եւ ոչ անթլփատութիւն. այլ հաւատք սիրով յաջողեալ։) Եւ որ ոչ ունի զսէրն՝ անտեսակ է հաւատն եւ անկատար. եւ շուտով լուծանի եւ ապականի. զի զսէրն որ զարդարէ զհաւատն եւ կաատարէ՝ ոչ ունի։ Երրորդ՝ որպէս կենդանին ճշմարիտ մարդ է եւ կոչի մարդ՞ եւ մեռեալն սուտ մարդ է. նոյնպէս որ ունի զկենդանիհաւատն՝ ճշմարիտ հաւատացեալ եւ քրիստոնեայ կոչի. այլ որ մեռեալ ունի զհաւատն, սուտ հաւատացեալ եւ սուտ քրիստոնյա կոչի։ Այսպիսին ըիդդէմ հրամանացն Աստուծոյ ասէ. (մի կոչեսցես զանուն Տէրն Աստուծոյ քո դատարկ ի վերայ սնոտեաց։) Իբր թէ ասիցէ. թէ կոչիս քրիստոնեայ, զգործս քրիստոնէի գործեա զոր հրամայեաց քեզ. ապա թէ ոչ՝ զանունն Քրիստոսի սուտ կոչես ի վերոյ քոյ։ Զոր օրինակ՝ այն որ կոչի սուլթան կամ թագաւոր՝ եւ ոչ ունի զգործսուլթանի կամ թագաւորի. նոյնպէս եւ սուտ է անունն ի վերոյ քրիստոնէին, որ զգործս ոչ ունիցի։ Չորրորդ՝ ասի կենդանի եւ անկենդան հաւատ։ Զի որպէս ի կենդանի մարդն յորժամ զօրաւոր է բնական ջերմութիւնն եւ ուժն, յայժամ փութով կատարէ զամենայն գործս. եւ ի ծերն եւ ի տհաս մանուկն որ անկատար է ուժն, տկար են ի գործն։ Այսպէս որ զօրաւոր ունի զհաւատն եւ ջերմն սիրով, զամենայն բարի գործս փութով կատարէ։ եւ որ անկատար ունին զհաւատս, եւ հնացեալ են մաղօք, տկար են ի գործս բարիս. որ օրինակեցաւ ի գործիս ծննդոցն որ ասէ։ (Երեւեցաւ Աստուած Աբրահամու ի մէջօրէի աւուրն. ) որ նշանակէր արեգակն զպայծառ եւ ջերմ հաւատն Աբրահամու։ Եւ զկնի ասէ. (ամբարձ զաչս իւր եւ ետես, եւ ահա արք երկու կային ի վեր քան զնա. եւ թնդացաւ ընդառաջ նոցա։) Զայն նշանակէ թէ՝ մարդ զօրաւոր հաւատով՝ փութով կատարէ զամենայ գործս բարիս։ Հինգերորդ՝ հաւատն ասի կենդանի՝ վասն ունելոյ զգոյն կենդանւոյն. այսինքն զհամեստ վարս։ Զի որպէս կենդանւոյն գոյնն որ կարմիր է եւ զուարթ՝ զանազանի ի գունոյ մեռելոյն որ դեղնեալ է։ նոյնպէս վարք արդարոցն. ի վարուց մեղաւորացն։ Զի վարք արդարոց՝ նմանի հրեշտակաց. եւ վարք մեղաւորացն սատանայի։ Զի ասեն վարդապետք թէ՝ մեռեալ հաւատն՝ է որպէս հաւատն դիւրաց. զի հաւատ սրբոցն՝ ուրախութեամբ է. իսկ հաւատ դիւացն՝ տրտմութեամբ։ Եւ այս օրինակեցաւ ի տեսիլն որ ասէ. (տեսի՛ եւ ա՛յլ ձի դեղին. եւ որ նստէր ի վերոյ նորա՝ ունէր զմահ. եկ դժոխք երթային զհետ նորա։) Դեղին ձին նշանակէ զմեղսն. յորոյ վասն նսռտի մահ. եւ դժոխք երթան զհետ նորա։ Եւ դեղին գոյնն՝ պակասեալ է ի սպիտակութենէ եւ ի կարմրութենէ. նոյնպէս մեղքն կոչի դեղին ձի. զի պակասեալ է ի նմանէ սպիտակութիւն անմեղութեանն. եւ կարմրութիւն ջերմ սիրոյն Աստուծոյ։ Որպէս ասեն վարդապետք թէ՝ հաւատ մեղաւորին ոչ միայն նման է հաւատոյն սատանայի, այլ եւս չարագոյն. (զի դեւք հաւատան եւ սարսին. ) իսկ մարդիկ հաւատան՝ եւ համարձակին սպանանել զՔրիստոս։ Վեցերորդ՝ ասի կենդանի հաւատն. զի նմա վայելէ ուսուցանել, որ ունի զհաւատն կենդանի։ Եւ որպէս վառեալ մոմն զանազանի ի շիջեալ մոմէն. այսպէս կենդանի հաւատն՝ ի մեռեալ հաւատոյն։ Զի ի վառեալ մոմէն լոյս ելանէ. եւ ի շիջանելոյն՝ դառն ծուխ. որ երբեմն վիժել տայ յղւոյն։ Այսպէս ի կենդանի հաւատոյն՝ ելանէ լոյս ճշմարտութեան առաջի եդեալ մարդկան ի ճանապարհս ուղիղս։

Զի որպէս անաղօտ լապտերն լուսաւորէ առատապէս. նոյնպէս թէ ուսուցանօղն ունի հաւատ կենդանի, առաւել լուսաւորէ զմարդիկ, եւ ածէ ի ճանպարհս ուղիղս։ Իսկ թէ քարոզօղն լինի շիջեալ մոմ, այսինքն, ունիլով մեռեալ հաւատս չար գործովք, ոչ տայ լոյս. այլ ծուխ հանէ յինքենէ՝ որ տայ վիժել զյղիսն. այսինքն, գայթակղեցուցանէ զանկատարսն։ Եւ այսպիսիք էին որդիքն հեղեալ. որք չար գործովք իւրեանց՝ դարձուցանէին զմարդիկ յոչ զոհել Աստուծոյ։ Եօթներորդ՝ կենդանի հաւատն ի բաց մերժէ զհեղգութիւն. զի ասէ Արիստոտէլ թէ՝ կենդանութիւնն է սկիզբն շարժման ինքեան. զի թէ ոք շարժի յայլ ումեքէ, ոչ ասի վասն այն կենդանի։ Այսպէս որ շարժի ի գործս բարիս ոչ յինքենէ, այսինքն ոչ իւր կամօք հաւատալ եւ սիրով, այլ արտաքուստ. այսինքն, վասն ահի, կամ վասն ամօթոյ, կամ վասն փառասիրութեան, կամ ագահութեան, այնպիսին ոչ ոնի հաւատ կենդանի. զի սկիզբն շարժմանն՝ ոչ է ի ներքուստ, այլ արտաքուստ։ Վասն նոցա ասէ տեսիլն. (անուն միայ է քո թէ կենդանի ես. այլ դու մեռեալ ես. լեր զուարթուն. ) այսինքն, առ զսկիզբն կենդանութեան ի ներքուստ։ Ութներորդ՝ կենդանի հաւատն ճանաչի, որ զգուշանայ ի վնասակարացն. որպէս կենդանի մարդն. զի թէպէտ ճանճն նստի ի վերոյ շիջեալ գործելոյն՝ այլ ոչ ի վերոյ հրացելոյն. նոյնպէս փորձութիւնն սատանայի՝ փախչի յայնմանէ, որ ունի զհաւատն կենդանի։ Որպէս Յակօբոս. (կացէք հակառակ չարախօսին. եւ լինիցի փախստական ի ձէնջ։) Եւ այս գիտելի է՝ յորժամ կարծիս ունի ոք թէ՝ ի կերակուրն խառնեալ է դեղ մահու, վասն կարծեացն միայն ի բաց կայ ի նմանէ. եւս առաւել թէ ստոյգ գիտասցէ։ Այսպէս հեշտութիւն աշխարհիս՝ յայտնապէս ունի յինքն ցդեղ մահու. որ ոչ զգուշանայ ի նմանէ, ոչ ոնի հաւատ կենդանի. եւ մահ հետեւի նմա։ Եւ այս յայտ է ի Սորոմօնէ՝ որ ասի ի ժողովօղն. (զամենայն զոր ինչ խնդրեցին աչք իմ, ոչ զրկեցայ ի նոցանէ. եւ ոչ արգելի զսիրտ իմ յամենայն ուրափութեանց։) Եւ յայսմանէ անկաւ ի կռապաշտութիւն. զի ասի յերրորդ թագաւորութեանցն. (կանայք եւ գինի՝ մոլորեցուցին զնա ի հաւատոցն։) Իններորդ՝ կենդանի հաւատն՝ հաշտեցուցաանէ զԱստուած. եւ մեռեալն տրտմեցուցանէ. զի որպէս պատւէ զԱստուած այն՝ որ մատուցանէ նմա գառն անարատ, եւ անարգո որ մատուցանէ հոգեալ գէշս։ Այսպէս որ մատուցանէ Աստուար վասն անմեղս՝ պատուէ զնա. իսկ որ չար վարս՝ անարգէ զնա։ Եւ զի Աստուած կեանք է. վասն այն որ բարկացուցանէ զնա՝ ոչ կարէ կեալ. այլ այնպիսին ունի յինքեն զգիրս մահու որպէս ուրիա։ զԻ իւրաքանչիւր մեղաւոր՝ ոնի գրել զամենայն մեղս իւր ի սիրտս իւր. եւ ցուցանէ՝ (թէ ոք զայնպիսին գործէ, զարքայութիւն Աստուծոյ ոչ ժառանգէ. ) որպէս ասէ առաքեալն. (որք ցուցանեն զգործս օրինացն գրեալ ի սիրտս իւրեանց եւ յանդիմանել զմիմեանս ի խօրհրդոց իւրեանց. եւ կամ թէ պատասխանի իսկ տալ յաւուրն յորում գիտիցէ Աստուած զգաղտնիս մարդկան։) Զի յաւուրն դատաստանի՝ մեր խորհուրդս զոր այժմ ունիմք, յայնժամ յանդիմանեն զմեզ. զի այժմու խորհուրդս մնայ ի սիրտս մեր որպէս զգիր հաստատեալ։ Եւ թէպէտ այժմ ծածուկ են. յայնժամ յայտնեսցին, յորժամ դպրութիւնքն բացցին. այսինքն, գիրք խղճիմտացն. եւ ընթերցցի իւրաքանչիւր ոք զիւրն։ Տասներորդ՝ մեռեալ հաւատն՝ յաւելու զպատիժս վասն մեծագոյն մեղացն. զի որպէս տգիտութիւն մեղացն թեթեւացուցանէ զմեղսն. այսպէս գիտութիւն մեղացն՝ ծանրացուցանէ։ Զի ասեն վարդապետք թէ, հաւատ մեղաւոր քրիստոնէին՝ յաւելու զդատապարտութիւն նորին։ Զի որպէս կարգաթօղ քահա նայ անարդարգոյն է քան զայն՝ որ ոչ էրառաւել կարգս. եւ բնութիւն հրեշտակաց՝ ի դեւս անարգագոյն է քան զամենայն բնութիւնս. նոյնպէս առաւել անարգագոյն է մեղք քրիստոնէին, քան զմեղս անհաւատին։ եւ դարրձեալ՝ որպէս ի մէջ մեռեալ մարմնոյ առաւել գարշահոտ է մարմին մարդոյն. թէպէտ կենդանին պատուական է քան զամենայսն. այսպէս սուրբ քահանայն որ կենդանի է շնորհօքն Աստուծոյ՝ պատուական է քան զամենայն աշխարհականս։