Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին դարձեալ վասն պսակին. ի Բանն՝ (Խորհուրդս այն մեծ է, բայց էս ասեմ ի Քրիստոս եւ եկեղեցի։) Եփես. 5. 32. (Գլուխ. ԽԶ)

Խորհուրդն է ծածկելոց իրաց յայտնութիւն։ Եւ Է են խորհուրդք եկեղեցւոյ. այսինքն, Մկրտութիւն. Դրոշմն. Պատարագն. Ապաշխարութիւն. Օծումնն. Կարգ՝ քահանայութեանն. եւ Պսակն։ Եւ իւրաքաչիւր ոք ի խորհրդոցն՝ է ընդդէմ անցեալ չարին։ Իսկ պսակն՝ է ընդդէմ չարին որ գալոց է։ Այլեւ զսպումն է ցանկութեան. զի զողջախոհութիւն աւանդ է մեզ։ Այլեւ է ընդդէմ մահու. զի զոր մահն ապականէ զբնութիւնս՝ սա ծննդեամբ զաւակաց՝ վերստին զարդացուցանէ եւ լնու զտեցին։ Վասն այն յառաջին արարչութեանն օրհնեաց զպսակն եւ ասէ. (աճեցէք եւ բազմացարուք՝ եւ լցեք զերկիր։) Իսկ յերկրորդ արարչութեանն՝ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս եմուտ ի հարսանիսն ի կանա. եւ օրհնեաց զնոսա. եւ դարձոյց զջուրն ի գինի. վասն որոյ ասէ։ (Խորհուրդս այ մեծ է՝ բայց ես ասեմ ի Քրիստոս եւ յեկեղեցի։) Զի պարտ է մեզ ընթանալ. եւ կարգաւ յայտնել զխորհրդոյն մեծութիւն։ Եւ նախ սկիզբն պսակին՝ նշանն է. որ կատարի յերկուց. այսինքն, ի հաւանական խօսիցն՝ եւ ի նշան է մատանւոյն եւ այլոցն։ Զի թէ երկու կամքն ոչ հաւասարին եւ ոչ հաւանին, անհաստատ է պսակն. որպէս բռնութեամբ եւ ակամայն։ Եւ հաւանումն կամացն՝ երեւի ի իտեսանելն աչօք, եւ ի խօսիլն լեզուաւ, եւ յարդիւնս նշանին. եթէ իցէ մատանի. կամ այլ ինչ նիւթ։ Եւ այն քահանայից եւ արանց եւ կանանց միջնորդութեամբ։ Եւ այս վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ յերկուց եւ յերից վկայիցն հաստատ լիցի բան նշանին։ Եւ երկրորդ՝ քահանայն է օրհնօղ նշանին եւ պսակին. եւ առանց նորա՝ ոչ կարէ լինիլ։ Եւ արք եւ կանայք՝ փեսաւէրք եւ հարսնածուք՝ ի կողմանէ փեսային եւ հարսինն։ Եւ մատանին՝ ցուցանէ զմին եւ զբոլոր եւ զկատարեալ սէրն հարսին եւ փեսային։ Զի որպէս մատանին է ի մին մատն. նոյնպէս հարսն է միոյ փեսային. եւ փեսային միոյ հարսին։ Եւ որպէս բոլոր է մատանին. եւ է ի մատն այն՝ որ ունի զերակ սրտին. նոյնպէս բոլոր եւ կատարեալ սէր պարտ է ունիլ փեսային եւ հարսին։ Եւ այս երեւեցաւ իսկիզբն նախահօրն Ադամայ. որում ասաց Աստուած. (ոչ է բարւոք մարդոյդ միայն լինիլ. արասցուք օգնական ըստ դմա։ Եւ էառ մի ի կողիցն նորա՝ եւ շինեաց կին. եւ էած առ Ադամ տեսանել զնա։) Տեսանելն այն՝ էր հաւանումն միմեանց։ Եւ Աստուած՝ ներգործօղ պսակին եւ օրհնօղ։ Իսկ փեսաւէրք եւ հարսնածուք՝ հրեշտակք էին յայնժամ։ Ուստի՞ յայտ է։ Նախզի՝ այնմ իրի որոյ Աստուած է քահանայագործօղ՝ հրեշտակաց պարտ է սպասաւորել. այլեւ յայնժամ նախաստեղծքն յանմեղութեան էին եւ ընկերակիցք հրեշտակաց։ Եւ յայնմ հետէ սկսան մարդիկ նախ խօսիլ զհաւանական խօսսն միջնորդիւ եւ անընդմիջաբար. եւ ապա դնել նշան հարսին եւ փեսային միջնորդութեամբ քահանայից՝ եւ արանց եւ կանանց որպէս ասացաւ։ Այլեւ յորժամ կամեցաւ բանն Աստուած առնուլ զմեր բնութիւնս եւ լինիլ մարդ, նախ առաքեաց զհրեշտակապետն Գաբրիէլ յաւետիս կուսին։ Որ եկեալ առ նա ասէ. (ուրախ լեր բերկրեալդ Տէր ընդ քեզ. եւ նա ընդ բան ողջունին խռովեցաւ. ) եւ յորժամ ստուգեաց ի հրեշտակէն թէ, (հոգին սուրբ եկեսցէ ի քեզ, եւ զօրութիւն բարձրելոյն հովանի լիցի ի վերայ քոյ։) Ապա հաւանեցաւ եւ ասէ. (կամ աղախին Տեառն. եղիցի ինձ ըստ բանի քում։) Եւ ապա եկեալ բանն Աստուծոյ մարդ եղեւ ի սրբոյ կուսէն։ Յայս միտս նախ նշան դնի հարսին ի փեսայէն՝ եւ ապա ի հարսնէն փեսային։ Եւ այս մարմնաւոր հարսանիքս է խորհուրդ հոգեւոր հարսանեացն եւ միաւորութեան հոգւոյս առ Աստուած. որպէս ասէ առքեալն։ *(Խորհուրդս այս մեծ է, բայց ես ասեմ ի Քրիստոս եւ յեկեղեցի։) Զի այն առաջին քնամախօսքն՝ էին մարգարէքն. որք յառաջ ժամանակաւ պատմեցին զմարդեղութիւն բանին եւ զփրկութիւն մեր՝ ծածկապէս եւ միոյ ազգին հրէից։ Եւ յետ այնորիկ յորժամ բանն մարմնացաւ եւ երեւեցաւ մարդկան, առաքեալքն եւ հետեւօղքն փեսաւէրք եւ հարսնածուք եղեն. որպէս էր Ովհաննէս նախընթաց եւ հրաւիրօղ. զի ասէր՝ (որ ունի հարսն՝ նա է փեսայ. իսկ ես բարեկամ եմ փեսային։) Եւ առաքեալն ասէք. (խօսեցայց զձեզ իբրեւ զկոյս մի սուրբ՝ յանդիման առնել երեսացն Աստուծոյ։) Իսկ նշան մատանւոյն՝ հաւատն է. որ դնի ի մատն որ է զանազանօղ գործոյն։ Նոյնպէս եւ Աստուած դնէ զհաւատն ի բանականութիւն մարդոյն. զի նա որոշէ զանազանէ զբարի եւ զչար։ Երկրորդ՝ որպէս մատնին դնի ի մին ժատն ի հնգիցն. նոյնպէս հաւատն դնի ի յիմացումն մեր որ մի է ի հինգ զգայութեանց ներքնոյն։ Երրորդ՝ մատնին է ի մատն յայն՝ որ ունի զերակ սրտին. նոյնպէս եւ հաւատք մեր՝ առ Քրիստոս է ջերմ սիրով սրտի հաստատեալ. որպէս ասէ առաքելն. (ոչ թլփատութիւն ին է, եւ ոչ անթլփատութիւն. այլ հաւատք սիրով յաջողեալ։) Չորրորդ՝ որպէս մատանին ոչ է պարտ որ լինի արձակ կամ նեղ. նոյնպէս եւ հաւատք մեր առ Քրիստոս՝ ոչ է պարտ որ լինի աւելի կամ պակաս. այս է, դնել զոր ոչ ուին. կամ ուրանալ զոր ունի։ Հինգերորդ՝ եւ որպէս մատանին պատէ զմատն յամենայն կողմաց. նոյնպէս բոլոր եւ ամբողջ հաւատն՝ պահէ զհոգի եւ զմարմին մեր յամենայն մոլութեանց եւ չարեաց։ Վեցերորդ՝ եւ որպէս բոլոր է մատանին. նոյնպէս եւ հաւատք մեր՝ բոլոր պարտ է լինիլ առ Քրիստոս առանց թերութեան եւ երկմտութեան։ Եօթներորդ՝ որպէս պատուական է նիւթ մատանւոյն ոսկի կամ արծաթ. նոյնպէս պատւական եւ անբիծ է հաւատքն մեր առ Քրիստոս։ Ութներորդ՝ գոյնն դեղին է կամ սպիտակ. որ ցուցանէ զպայծառութիւն հաւատոյն մերոյ. սպիտակն զանմեղութիւն հոգւոյս. եւ դեղինն զահ եւ զերկիւղ առաքինութեամբ մարմնոյս։ Իններորդ՝ ձայնեղ է նիւթն. եւ հաւատքն պարտ է լինիլ յայտնի եւ ի լուր ամենեցուն. որպէս ճրագն ի վերայ աշտանակի դնի. եւ ոչ ընդ գրաւանաւ։ Տասներորդ՝ որպէս մի է կնիք մատանւոյն ի բազում կնքեալ մոմս. նոյնպէս եւ հաւատքն առ մեզ ի բազումս՝ մի եւ նոյն տպաւորութիւն է ի մէջ մեր եւ Քրիստոսի, ի նմանէ ի հոգիս մեր գրեալ եւ պատկերացեալ. զայսմանէ ասէր իմաստունն Պորփիւրիոս։ Նախ քան զբազումս՝ ի բազումս՝ ի բազումս՝ եւ ի վերայ բազմաց՝ մի եւ նոյն կնիք հաւատոյն կայացեալ։ Դարձեալ՝ հաւատն դնի նշան քրիստոնէին ի կեանս յայս. եւ ի մահւանն՝ յուսով տեսանէ զփեսայն Քրիստոս. զի յոյսն ակն է հաւատոյն. եւ յետ յարութեանն՝ սիրով միանայ ընդ փեսային։ Զի աստ հաւատն է ի մեզ կատարեալ. եւ յետ մահու՝ յոյսն. (զի յոյս նոցա լի է անմահութեամբ ասէ Սողոմօն. ) եւ ի յարութեանն՝ սիրով լինիմք կատարեալ. որպէս ասէ առաքեալն. (սոքա երեքեան՝ հաւատք յոյս սէր. եւ առաւել քան զսոսա՝ սէրն է։) Զի անտանօր հաւատն՝ է ընդ աղօտ տեսութիւն. եւ յոյսն հեռագոյն՝ բարձեալ լինի եւ նուազեաց. այլ սերն առաւերեալ՝ որ միաւորէ՝ որ միաւորէ ընդ փեսային Քրիստոսի. որպէս իմաստուն կուսանքն կազմեցին զլապտերս՝ եւ մտին յառագաստ փեսային։ Եւ յառակ հարսանեացն է տեսանել. որ այրն մեծատուն՝ արար հարսանիս որդւոյ իւր. եւ եկն շուրջ հայիլ զբազմականօքն, եւ այլն։ Որ ցուցանէ թէ՝ աստ հաւատալն է եւ հաւանիլն. եւ անդ միաւորիլն ընդ փեսային Քրիստոսի. զայս ունի խորհուրդ. իսկ օրինակ հարսին եւ փեսային՝ նշանակէ զկատարեալ սէրն, զոր ունի Քրիստոս ընդ եկեղեցի. զի ի մէջ ամենայն մարմնական սիրոյ՝ կատարեալ եւ առաւել է սէր փեսային եւ հարսին. որպէս ասէ յերգսն վասն եկեղեցւոյ. (սէր քո յիս որպէս զսէր հարսին, եւ այլն։) Այս է խորհուրդ նշանին։ Իսկ յետ այնորիկ՝ պսակին կարգւորութիւն է։ Որ նախ երթայ փեսայն ի հարսին տունն. եւ առնու զհարսն եւ տանի յեկեղեցին եւ պսակի. որպէս ասէ գիրն. (թողցէ այր զհայր եւ զմայր իւր. եւ երթիցէ զհետ իւրոյ. եւ եղիցին երկոքեանն ի մարին մի։) Եւ այս խորհուրդ կրկին է։ Նախ՝ է մարդեղութիւն բանին։ Եւ երկրորդ՝ միաւորութիւն հարսնացեալ եկեղեցւոյ։ Եւ նախ զառաջինն. զի բանն Աստուծոյ անբաժանելի միաւորութեամբ ի հօրէ եւ ի հոգւոյ իջեալ յերկրից յարգանդ սրբուհւոյ կուսին, էառ յարենէ կուսին որպէս զկողն յԱդամայ. եւ միաւորեաց ընդ իւրու աստուածութեանն. եւ եղեւ մարդ կատարեալ։ Եւ այս վասն բազում յատկութեանց կողին։ Նախ՝ որպէս անդ զկողն էառ եւ շինեաց կին. նոյնպէս եւ աստ բանն Աստուած՝ զարիւնն էառ ի կուսէն. եւ եղեւ մարդ խառնելով յինքեան։ Երկրորդ՝ որպէս կողն այն ունէր զօրութեամբ զայլ մասունս անդամոցն. նոյնպէս եւ արիւն կուսին՝ ունէր զօրութեամբ ի յինքն զբոլոր անդամս մարմնոյն. զոսկր, զմիս, զարիւն, զերակս, զմորթ, եւ զայլն։ Երրորդ՝ որպէս կողն, այն աննման էր Ադամայ՝ անկերպ, անկենդան, եւ անպատիւ, եւ կազմելովն կերպացաւ եւ կենդանացաւ հաւասար Ադամայ։ Նոյնպէս եւ արիւն կուսին՝ աննման էր Աստուծոյ. եւ միաւորութեամբ եղեւ Աստուծոյ կենդանութեամբ եւ կերպիւ. եւ հաւասար Աստուծոյ. ըստ այնմ, (որ ի կերպարանս Աստուծոյ էր՝ ոչ ինչ յափշտակութիւն համարեցաւ զլինիլն հաւասար Աստուծոյ. ) այսինքն, զմարդկայինս բնութիւն։ Չորրորդ՝ անդ մին կող էառ եւ կազմեաց. նոյնպէս եւ բանն ի կուսէն զմին անհատ բնութիւնն առեալ՝ միաւորեաց ընդ ինքն. եւ ոչ զընդհանուրն որ է ի մակամտածութեանս մերում։ Հինգերորդ՝ եւ որպէս մին կողն այն եղեւ ենթակայ եւ հիմն՝ եւ շինեցաւ բոլոր մարմինն եւ դէմն ի վերայ նորա։ Նոյնպէս մին անձն բանին Աստուծոյ՝ եղեւ հիմն եւ ներքոյ եգեալ բոլոր մարդկութեանն. եւ յինքն խառնելով՝ անձնաւորեաց զբնութիւնս ի մի անձն եւ ի մի դէմ եւ ի մի բնութիւն բանին մարմնացելոյ ըստ սրբոցն հարցն։ Վեցերորդ՝ որպէս աջն Աստուծոյ էառ զձախ կողն Ադամայ եւ շինեաց կին. նոյնպէս աջն Աստուծոյ որ է միածին բանն՝ էառ զձախ կողն որ է յանցաւոր բնութիւնս Ադամայ. եւ միաւորելով յինքն, ծնաւ անմեղ եւ անապական մարմին, հանելով յառաջին յաջ եւ յանխոտոր բնութիւնն Ադամայ որ նախ քա զյանցնելն։ Եօթներորդ՝ որպէս կողն մէջն է՝ մերձաւոր առոոտսն. նոյնպէս բանն Աստուծոյ՝ մարդ եղեւ ի ժամանակի մերձ առ վերջին դարս կենցաղոյս՝ որպէս կողն զօրութիւն է. զի հաստակող ասեմք զըմբիշս բանն մարմնով զօրացաւ եւ յաղթեաց թշնամւոյն. ըստ այնմ, (զգեցաւ Տէր զօրութիւն ընդ մէջ իւր էած։) Իններորդ՝ կողն է ցանկութեան տեղի. եւ մարմին լինիլն է սէր բանին. զի մարդեղութեամբ՝ սէրն Աստուծոյ յայտնեցաւ ի մեզ. ըստ այնմ, (այնչափ սիրեաց Աստուած զաշխարհս՝ մինչեւ զորդին իւր միածին ետ։) Տասներորդ՝ որպէս կողն նախ քան զառնուլն ի յԱդամ էր. եւ յետոյ առ ինքն միացաւ անբաժանելի. նոյնպէս եւ մարդկութիւնս ստեղծւած է բանին. էառ բանն՝ եւ առմամբն ի նոյնինքն ի բանն միաւորեցաւ անբաժանելի։ Զի որպէս աստուածութեան նորա ոչ գոյ սկիզբն. նոյնպէս եւ մարդկութեան նորա՝ ոչ է վախճան։ Վասն որոյ ասէ. (եղիցին երկուքն ի մարմին մի. ) այսինքն, յերկուց բնութեանց անբաժանելի իմութեամբ մի դէմ՝ մի անձն՝ եւ մի բնութիւն միաւորութեամբն։ Այլ այս օրինակ եւ խորհուրդ եւ ստուեր. եւ նա ճշմարտութիւն եւ իր. ըստ այնմ, (մարմին Քրիստոս է։) Այսքան վասն առաջին խորհրդոյն մարդեղութեան բանին. եւ այլ առաւելն եւ բազմազան տեսութիւն միաւորութեան բանին եւ մարմնոյն՝ անճառ մնասցէ եւ լռութեամբ պատուեսցի։ Իսկ երկրորդդ միաւորութիւնն՝ է հարսնացեալ եկեղեցւոյ ընդ փեսային Քրիստոսի։ Եւ այս եւս յատկութեան կողին։ Առաջին՝ զի որպէս նախ էր Ադամ՝ եւ յետոյ շինեցաւ կինն ի կողէն. նոյնպէս եւ նախ է փեսայն Քրիստոս. եւ յետոյ հարսնացան եկեղեցիք քրիստոնէից։ Երկրորդ՝ ի ննջելն Ադամայ՝ առաւ կողն եւ շինեցաւ կինն. նոյնպէս եւ ի ննջելնն Քրիստոսի ի վերայ խաչին՝ բացաւ կողն եւ շինեցաւ եկեղեցի ի կրկին վտակացն արեան եւ ջրոյ. զի սրբիմք ջրովն. եւ ճաշակեմք զարիւնն։ Երրորդ՝ կողն է ի մէջ գլխոյն եւ ոտիցն. եւ Քրիստոս միաւորի ընդ եկեղեցի միջին սիրով ընդ եկեղեցի միջին սիրով. ի վայր քան զիսկական մարմին իւր. եւ ի վերքան զհասարակ մարմնակիցս։ Զի միաւորեցաւ ընդ մարմինն իւր անձամբ եւ բնութեամբ, եւ ի հաւատացեալս շնորհօք եւ սիրով. եւ յանհաւատսն եւ ի չարսն՝ միայն նախախնամութեամբ եւ արդար քննութեամբ. որք են ոտք վերջին եւ կցորդ մարմնոյ նորա։ Չորրորդ՝ կողն գոգ է եւ ժողովօղ. նոյնպէս եւ Քրիստոս ժողովէ զհաւատացեալս առ ինքն (որպէս հաւ զձագս. եւ ընդ թեւօք իւր պահպանէ։) Հինգերորդ՝ որպէս կողն է ցանկութեան տեղի. եւ եկեղեցի սիրելի է Քրիստոս. որպէս հարսն փեսային։ Վեցերորդ՝ կողիւն եւ Ադամ եղեն մի մարմին. եւ Քրիստոս եւ հաւատացեալք՝ լինին մի մարմին. ըստ այնմ, (մարմին եմք ի մարմնոյ նորա. եւ անգամք յանդամոց նորա։) Եօթներորդ՝ որպէս ի կողէն Ադամայ կինն զօրացաւ. եւ ելից ընդ այն մարմին. այսինքն հանգիստ. եւ այս հետեւի ամենայն առն եւ կնոջ սրբապէս։ Այսպէս եւ

Տէր մեր Քրիստոս զօրութիւն եւ օգնական է եկեղեցւոյ. եւ հանգչի ի հւատացեալս իւր։ Ութներորդ՝ որպէս սկիզբն Եւայի եւ կողին է Ադամ. նոյնպէս եւ սկիզբն եկեղեցւոյ՝ է Քրիստոս. (որ է անդրանիկ ամենայն արարածոց. ) եւ շնորհաց եւ արդարութեան. եւ անդրանիկ յարութեան մեռելոց։ Իններորդ՝ որպէս յԵւայէ եւ յԱդամայ լինի ծնունդ մարմնական ցաւոց եւ դատապարտութեան։ Այսպէս ի մէջ եկեղեցւոյ՝ լինի ծնունդ հոգեւոր եւ զաւակ օրհնութեան. ըստ մարգարէին եթէ՝ (զաւակք օրհնեալք են յԱստուծոյ. եւ ծնունդք նոցա ընդ նոսա։) Տասներորդ՝ կողն Եւա կոչեցաւ. կէս մարմնոյ որ է կող մի. կամ կողածին, կամ կողաբոյս։ Նոյնպէս եւ եկեղեցի՝ կոչի կողածին եւ կողաբոյս եւ կէս մարմնոյն Քրիստոսի. զի կողէն Քրիստոսի ծնաք եւ բուսաք. եւ մեք անդամք. եւ Քրիստոս գլուխ մեր։ Զի որպէս ի գլխոյն ի ջանեն յանդամսն կենդանական շարժմունք եւ զգայութիւնք. այսպէս ի Քրիստոսէ առ մեզ իջանեն ի ձեռնն հաւատոյն՝ կենդանութեան շարժմունք եւ հոգեւորք զգայութիւնք։ Եւ որպէս այրն զգեղ եւ զհամեստութիւն կնոջն իւր համարի. եւ կինն զինչս եւ զփառս առն իւր. այսպէս եւ սրբութիւն առաքինութեան մերոյ՝ վերակոչի գլխոյն մերոյ Քրիստոսի. եւ փառք եւ ինչք եւ ժառանգութիւնն Քրիստոսի՝ հարսին եկեղեցւոյ իւրում։ Իսկ որ փեսայն երթայ ի տուն հարսինն եւ բերէ ի պսակն՝ այն է որ ասէ. (թողցէ այր զհայր եւ զմայր իւր. եւ երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ։) Զի որպէս թողու փեսայն զհայր եւ զմայր իւր. եւ երթայ զհետ հարսինն. նոյնպէս Քրիստոս անբաժանելի աստուածութեամբն ի հօրէ եկեալ, թողու եւ զմայրն ի տրտմութեան. եւ գայ ի խաչ վասն սիրոյ եկեղեցւոյ։ Եւ դարձեալ ի կատարածի գայ փեսայն Քրիստոս եւ մտանէ ի տուն աշխարհի. եւ տանի ի հայրենի ժառանգութիւնն իւր. ըստ այնմ, (եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. եւ ապա ի յարքայութիւնն երկնից բազմեցուսցէ։ Իսկ այն որ ըմբռնէ փեսայն աջովն իւրով զձախ ձեռն հարսին մինչեւ յեկեղեցի տանին։ Այսպէս աջն Աստուծոյ միածինն որդի՝ աջովն իւր ըմբռնեալ ունի զեկեղեցիս՝ որ դեռեւս են ի ձախ կողմ աշխարհի. մինչեւ մտանեն յանդրանկաց եկեղեցիս վերին, զաջ ձեռս նոցա ըմբռնեալ ունի. յայնժամ փոխին եւ լինին աջակողմեանք. ըստ այնմ, (կալար զաջոյ ձեռանէ իմմէ. ի խորհուրդս քո առաջնորդեցեր ինձ. եւ փառօք ընկալար զիս։) Իսկ յորժամ արտաքս ելանել յեկեղեցւոյն, հարսն լինի ի ձախ կողմն փեսային. եւ յորժամ նստին ի բարձր տեղւոջն զոր կոչեն թախտ կամ հաճլէք, փոխէ եւ յաջ կողմն նստուցանէ զհարսն։ Այն է՝ զի Ադամ ի դրախտին ունէր զկինն յաջ կողմն իւր. եւ յորժամ արտաքս եկին, եղեւ կինն ձախակողմն Ադամայ եւ պատճառ գլորման։ Իսկ յորժամ կամեցաւ բանն Աստուած մարդ լինիլ, զձախողակի բնութիւնս մեր ի յաջն փոխեաց. վասն այն յաջակողմն արգանդի կուսին բնակեցաւ. որպէս կարգ է ամենայն արու մանկան ի յաջ կողմն մօրն գոյաւորիլ. իսկ էգն ի ձախն։ Նոյնպէս ի վերայ խաչին կամեցաւ զմեզ որդիս ծնանիլ՝ վասն այնն զաջակողմն կողին եբաց. եւ շինեաց զեկեղեցի յաջ կողմն իւր։ Որպէս եւ այժմ աւազանն է ի յաջ կողմն եկեղեցւոյն։ Եւ դարձեալ ի միւսանգամ գալստեանն՝ (ընդ աջմէ իւր դասեսցէ զեկեղեցի սուրբ որպէս ասէ աւետարանն։) Եւ առաքեալն ասէ. (այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն լինիցիմք։) Իսկ նոր հանդերձ եւ զգեստ զարդուց հարսին եւ փեսային՝ են թուով եօթն. չարս բոլոր անձինն է. եւ երեք գլխոյն։ Նշանակէ այնմ՝ յորժամ Ադամ եւ Եւա էին ի փառակենցաղ դրախտին անապական մարմնով եւ լուսազարդ փառօք. ուստի յայտ է զի ոչ տեսանէին զմերկութիւնս միմեանց։ Եւ եօթն թուով՝ զի եօթնեկի շնորհօք զարդարեալք էին նախ քան զյանցանելն պատւիրանին. այսինքն, չորս ի մարմինն. եւ երեք ի հոգին. զորս ի յարութեանն՝ վերստին ստանալոց եմք զեօթն զարդս զայսոսիկ։ Եւ յորժամ յանցեան եօթնեկի մեղօք, մերկացան յեօթն շնորհացն. եւ եօթն պատիժս կրեցին։ Վասն որոյ ասէ. (եւ բացան աչք երկոցունց՝ եւ տեսին զի մերկք էին։) Նոյնպէս Տէր մեր Յիսոս Քրիստոս ի մարդեղութեանն տնօրէնութեամբ՝ իբր գլուխ մեր էառ զեօթնարփեան շնորհս. եւ ետ Ադամոց իւրոց. որք ծնանին հոգեւոր աւազանին ծննդեամբ, կամ յորժամ նորոգին մաքրութեամբ. որպէս յառակս անառակին ասէ. (հանէք ի դմանէ զհնութիւն մեղաց՝ եւ զառաջին պատմուճանն զգեցուցէք դմա։) Իսկ յետ աստի կենացս ի յարութեան աւուրն՝ յորժամ գալ փեսայն Քրիստոս, զեկեղեցի սուրբ զարդարէ եօթն զարդիւք. յորոց երեք է ըստ մարմնոյն. եւ երեք ըստ հոգւոյն։ Զի մարմին սրբոցն չորիւք զարդարին։ Նախ՝ պայծառութիւն մարմնոյն. (զի արդարքն ծագեսցին յարքայութեանն երկրից որպէս զարեգակն։) Երկրորդ՝ անչարչարութիւնն. զի անկրելիք լինին եւ անմահք։ Երրորդ՝ թեթեւութիւնն. զի նուրբ եւ թեթեւ լինին. եւ ոչ թանձր եւ ծանր։ Չորրորդ՝ երագութիւնն. մինչ զի ոչ ինչ դիմատիպ լինի եւ արգելել կարէ։ Եւ այնքան երագ լինին եւ սուր՝ մինչ զի ուր միտքն կամիցին, եւ մարմինն անդ հասանիցէ։ Այլեւ Քրիստոս յառաջ քան զչարչարանսն՝ զչորեսին զայսոսիկ եցոյց ի մարմինն իւր սուրբ։ Զպայծառութիւնն՝ յայլակերպիլն։ Զերագութիւնն՝ յորժամ գնաց ի վերայ ծովուն։ Զանօսրութիւնն՝ զի ծնաւ մարմնով անխախտելի մնալով կուսութեանն։ Եւ զանչարչարութիւնն՝ ի վերանատունն ի ժամ ընթրեացն, յորժամ զմարմինն իւր սուրբ ետ ուտել աշակերտացն, զի իմանալի է թէ՝ անչարչարելի էր ներգործութեամբ, եւ ոչ զօրութեամբ։ Չորեքին սոքա՝ զարդարանք են մարմնոյն։ Իսկ զարդարանք հոգւոյն երեք են։ Նախ՝ ճանաչումն իմացանն առանց տգիտութեան. զի տեսանեն զԱստուած դէմյանդիման։ Երկրորդ՝ զմայլումն աստուածային ուրախութեան եւ սիրոյ, զի ցնծութիւն լինի առանց տրտմութեան. ըստ այնմ, (դարձեալ տեսից զձեզ եւ ուրախ արարից. եւ զուրախութիւնն ձեր ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ։) Երրորդ՝ ըմբռնումն եւ ուսումն առանց մոռացման. զի աստ բազում ինչ ուսանիմք եւ մոռանամք. եւ անդ անմոռաց պահեմք։ Այս են Է զարդքն՝ որք տեսեալ լինին հարսին եկեղեցւոյ. վասն որոյ ասէ Եսայի։ (Ցնծասցէ անձն իմ ի Տէր. զի զգեցոյց ինձ հանդերձ փրկութեան եւ պատմուճան ուրախութեան. իբրեւ փեսայի եդ ինձ զպսակ. եւ որպէս հարսն զարդու զարդարեաց զիս։) Եւ դարձեալ՝ որպէս մարմնաւոր հարսին տուեալ լինին երեք իրք. այսինքն, բաժինք՝ օժիտք՝ եւ պարգեւք։ Բաժինքն տուեալ լինին ի հօրէ հարսինն վասն պիտոյից պսակին։ Եւ օժիտքն ի փեսայէն լինին տուեալ։ Իսկ պարգեւքն՝ ի բարեկամացն լինին տուեալ։ Այսպէս հոգեւոր հարսին եկեղեցւոյ՝ բաժին լինի տուեալ արքայութիւնն երկրից ի ստցուածս հարսին։ Իսկ օժիտք է խնդութիւնն՝ զոր ունին ի տեսութենէն Քրիստոսի։ Իսկ պարգեւքն՝ է ուրախութիւն յընկերակցութենէ սրբոցն, եւ ի հրեշտակացն դասուց։ Իսկ քօղն արկեալ զերեսօք հարսինն՝ եւ նոր հանդերձն երկոցուցն։ Զի որքան նախաստեղծքն ի դրախտին էին անապականութիւնն էր զգեստ նոցա եւ լուսեղէն փառքն. եւ ոչ ունէին ցանկութեամբ նայիլ ընդ միմեանս։ Ի նոյն տիպ՝ քօղ արկանի զերեսօքն. զի մի հայեսցի փեսայն ցանկութեամբ առ հարսն։ Դարձեալ՝ որքան եմք ի մարմնի աստ՝ յերեք ժամանակս մասին՝ ծածուկ եւ ընդ աղօտ տեսանեմք զփեսայն Քրիստոս. այլ յայնժամ յայտնի եւ բացաւ երեսօք դէմ յանդիման. որպէս ասէ առաքեալն. (այժմ տեսանեմք ընդ հայելի օրինակաւ. այլ յայնժամ դէմ յանդիման տեսանեմք զնա որպէս եւէն։ Եւ յայնժամ նորոգեսցի մարմին խոնարհութեան մերոյ, ըստ նմանութեան մարմնոյ փառաց իւրոց։ Զի արդարքն ծագեսցին իբրեւ զարեգակն ի թագաւորութեանն երկնից։) Զայս ցուցանեն նոր հանդերձն եւ քօղն արկեալ զերեսօքն։ Իսկ թագ եդեալ ի գլուխն՝ նշանակ է թագաւորութեանն Ադամայ. որ Տէր եւ իշխան եղեւ ամենայն կենդանեաց. այլեւ գլուխ եւ Տէր կնոջն եւ թագաւոր. եւ հարսն թագուհի. վասն որոյ երկուցն դնի թագ պսակին. զի մի մարմին եղեն պսակաւն։ Վասն որոյ պսակ կոչի, որ է բոլոր եւ կատարեալ. զի բոլորապէս ընկալան զկատարելութիւն այր եւ կինն ի ձեռն պսակին։ Իսկ նարօտին գոյնք որակացն կարմիր եւ սպիտակ՝ արեանն եւ ջրոյն ունին զխորհուրդ բղխեալ՝ ի կենարար կողէն Քրիստոսի. որով միացեալ պսակեցաւ եկեղեցի սուրբ։ Եւ թագն՝ փշեղէն պսակացն զոր ընկալաւ ի գլուխ իւր փեսայն երկնաւոր. որպէս ասէ յերգն. (տեսաք զարքայն Սողոմօն՝ որ պսակեաց զնա մայր իւր յաւուր ուրախութեան սրտի իւրոյ։) Իսկ որպէս ի հարսանիսն երեք զգայարանօք ամենայն բարեկամքն հաղորդին. այսինքն, ի տես՝ ի լուր՝ եւ ի ճաշակն. իսկ մինն յատուկ որ է միաւորութիւն շօշափելեացն՝ է միայն հարսին եւ փեսային։ Այսպէս եւ հրեշտակք խնդակիցք լինին մարդկան ի տես՝ եւ ի լուր եւ յայլն. այլ եկեղեցի միայն կոչի հարսն. եւ միանայ ընդ փեսային Քրիստոսի։ Զի ի հարսանիսն լինի միաւորութիւն բնութեանցն. եւ զայս ունին հրեշտակք. զի ոչ են բնութենակից Քրիստոսի։ Եւ այն զի յերկրորդ պսակին ոչ դնի թագ՝ եւ ոչ մերձ բեմին. այլ ի մէջ եկեղեցւոյն պսակին։ Եւ ցուցանէ զի ամուսնացեալքն՝ ոչ ունին զկուսանաց պսակն. եւ ոչ զնոյն տեղի։ Զի ասեն վարդապետք եթէ, ի դասս հրեշտակաց՝ միայն կուսանքն խառնին ի տեղի անկելոցն։ Իսկ ողջախոհ ամուսնացելոցն՝ լինին այլ որոշմունք եւ դասք հանգոյն ինն դասուց հրեշտակաց։ Իսկ երեք օր հարսանեացն այն է՝ զի ժամ ուրախութեամբ եղեն ի միասին Ադամ եւ Եւա ի դրախտին. յետ այնորիկ՝ ի ներքոյ ծառոյն ստուերացն։ Իսկ ուրախութիւն մարմնական՝ է յերեք ժամանակս. այսինքն, յանցեալն՝ ի ներկայս՝ եւ յապառնին. որպէս երէկ՝ այսօր՝ եւ վաղն. վասն այն երեք օր լինի հարսանիս։ Եւ դարձեալ՝ մին օր վասն փեսային. եւ մին օր վասն հարսինն. եւ մին վասն միաւորութեան որք լինին մի մարմին՝ լինի երեք օր ուրախութիւն հարսանեաց։ Իսկ յետ եօթն աւուրն ի յութներորդն՝ լինի վերացումն թագին. եւ ապա հրաման զուգաւորութեան մարմնական։ Այն է՝ որ Է ժամ կացին նախաստեղծք ի դրախտին. եւ ապա արտաքսեցան. զի յառաջին ժամ աւուրն ուրբաթի՝ Ադամ ստեղծաւ. եւ յերկրորդ ժամն կինն ի կողէն. եւ ի յերրորդ ժամն՝ խաբեաց օձն զԵւա. եւ ի վեց ժամն՝ կերին ի պտղոյն. եւ յինն ժամն ընդ էրեկս՝ արտաքսեցան ի դրախտէն։ Որոց եղեւ ուրախութիւնն ի միասին Ադամայ ընդ Եւայի երեք ժամն. եւ չորս ժամն տրտմութեամբ։ Վասն այն յետ երեք աւուր հարսանեացն՝ չորս օր այլ կան ի տանն, որ վճարի եօթն օրն. եւ յութն օրն՝ երթան յեկեղեցին եւ առնուն զթագն։ Դարձեալ՝ է այլ իմն խորհուրդ. զի եօթն օրն՝ նշանակ է զեօթն դար կենցաղոյս. եւ է մարմնաւոր թագ եւ պսակ ի կեանս յայսն։ Իսկ ի հանդերձեալն յութներորդ դարն՝ վերանան ամենայն թագք եւ պսակք։ Իսկ այն որ յետ ութն աւուրն հրամայէ քահանայն զուգաւորիլ նոցա մարմնով, վասն եօթն շնորհաց հոգւոյն՝ եւ եօթն խորհրդոյ եկեղեցւոյ պարտ է անարատ սրբութեամբ պահել զանկողինն։ Եւ դարձեալ՝ եօթն են աւուրք արարչութեանն. պարտ է պահել զեօթն թիւն անարատ։ Եւ շինւածք մեր ի չորս տարեաց են. եւ երեք զօրութիւն է հոգւոյն. բան՝ ցասումն՝ եւ ցանկութիւն։ Այլեւ ունիմք չորս առաքինութիւն ստացական. որ է խոհեմութիւն. արիութիւն. ողջախոհութիւն. եւ արդարութիւն։ Եւ երեք առաքինութիւն աստուածային. որ է հաւատ. յոյս. եւ սէր. որ լինի եօթն. վասն Աստուծոյ պահելի է եօթն օր սրբութեամբ։ Իսկ ըստ հոգեւորին՝ զի եկեղեցի հարսն է Քրիստոսի. եւ ի յեօթն դար կենցաղոյս ոչ է միաւորութիւն. այլ ի յութներորդին լինի իսկապէս միութիւն եկեղեցւոյ ընդ փեսային Քրիստոսի. եւ նովաւ ընդ հօր եւ հոգւոյն սուրբոյ. ըստ որում ասաց. (որպէս դու հայր ի յիս, եւ ես ի քեզ. եւ սոքա ի մեզ իցեն. զի տեսանիցեն զփառսն իմ։) Որոց լիցի եւ մեզ ամենայնոցն արժանաւորիլ տեսլեան անմահ փեսային, եւ սիրով միանալ ընդ նմա. որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

պատւով ե

Նորին քարոզ վասն Մեղաց. ի Բանն Յօհաննու։ (Եւ մեղք՝ որք մեղք են. եւ էն՝ որք մահու չափի են։) Յօհ. 5. 16։ (Գլուխ. ԽԷ)

Բնական ընտրողութեամբ ամենայն ոք բանական ստեղծաւ ի յԱստուծոյ։ Եւ է բնական ընտրողութիւն ի միտսն։ Նախզի՝ ճանաչէ եւ ընտրէ զբարի եւ զչար. եւ որոշէ ի միմեանց. որպէս աչք զգոյն սեւ եւ սպիտակ՝ տեսանէ եւ որոշէ։ Յետ այնորիկ երկրորդ ընտրելն է՝ որ զբարին առնէ եւ պահէ. եւ զչարն խոտէ։ Առաջին ընտրելն՝ իմացականին է. որ բանակ լուսովն ճանաչէ զնոսա։ Երկրորդ ընտրելն՝ կամացն. որ կամօք առնէ զբարին. եւ զչարն ի բաց ձգէ. վասն զի չարն ամենեցուն է փախչելի ըստ ինքեան. իսկ բարին ամենեցուն է բաղձալի։ Արդ՝ որ իմաստունք են մտօք՝ այսպէս ընտրեն զբարի եւ զչար. խոտեն զչարն՝ եւ ընտրեն զբարին։ Իսկ որ անմիտն է եւ անզգամ՝ ոչ ճանաչէ եւ ոչ խոտէ զչարն. որպէս կոյր աչք՝ ոչ տեսանէ զգոյն. այլ անխտիր զամենայն մեղս չարաչար գործ է։ Այլ երեք եղանակաւ զանազանին յանցաւորք։ Են ոմանք՝ որք ակամայ եւ անգիտութեամբ յանցանաեն. որպէս մանկունք։ Նոցա ներելի է եւ թողութիւն. որպէս ասէ Դաւիթ. (զմեղս մանկութեան եւ զանգիտութեան իմոյ մի յիշեր։) Եւ են ոք ակամայ կամօք յանցանեն. թէպէտ գիտեն զմեղս։ Եւ են որք կամաւ եւ գիտութեամբ յանցանեն ի մեղս։ Արդ՝ այն որ անգիտութեամբ եւ ակամայն է որպէս մանուկ տղայոցն՝ այժմ ոչ յիշեմք. այլ զկատարելոցն քարոզեմք։ Զի ամենայն մեղք կատարելոց՝ յերկուս դէմս որոշի։ Նախ՝ որ ակամայ մեղանչէ մարմնովն եւ գայթակղեցուցանէ՝ այն երկրորդ՝ կամօք գործէ։ Իսկ որ առաջին կամօք եւ կամակար մտօք մեղանչէ՝ այն առաւել չար է եւ անպարշտութիւն. որպէս չարք ի մարդկանէ՝ որք հեշտացեալք են ի մեղս, եւ անզեղջ կամօք մեղանչեն. որպէս կռապաշտք. եւ որպէս այլազգիք. եւ անկիրթ երիտասարդք եւ անխրատք. որք խստացեալ են ի մեղս. զչարն իբի զբարի գործեն։ Զնոցա մեղսն զանազանէ թէ, (են մեղք՝ որք մեղք են. եւ եւ են՝ որք մահու չափք են։) Եւ այս երկու մեղքս՝ այսպէս որոշին։ Առաջին՝ այն որ ակամայն է, գայթակղեալ է ի մեղս. որպէս ոք ի ճանապարհն գթի՝ եւ դարձեալ կանգնի։ Իսկ կամաւորն՝ գլորեալ է ի մեղս եւ անկեալ ի գուբ. եւ ոչ կարէ յառնել։ Երկրորդ՝ որ ակամայն է՝ ինքն ի ճանապարհէն է մոլորեալ. եւ դարձեալ գայ ի յուղղութիւն։ Եւ կամաւորին ճանապարհն՝ է թիւր. որ ոչ կարէ ուղղիլ. եւ քանի ընթանայ՝ մոլորի։ Երրորդ՝ այն որ ակամայ մեղան մեղանչէ՝ հիւանդ է. որ կարէ զցաւն զգալ զհոգւոյ։ Իսկ կամաւորն մեռեալ է, որ ոչ ամենեւիմբ ցաւի ի մեղաց. վասն այսր ասէ. (են մեղք՝ որք մահու չափք են։) Չորրորդ՝ որ հիւանդ է, առողջանայ հոգեւոր դեղով. եւ որ մեռեալն է՝ ոչ կարէ առողջանայ. վասն այն աղաչէ Դաւիթ. (ողորմեա ինձ Տէր՝ զի հիւանդ եմ ես. բժշկեա զանձն իմ, զի ես մեղայ քեզ։) Հինգերորդ՝ այն որ հիւանդն է՝ ի կողէ անկեալ. եւ աչքն տեսանէ եւ ասէ զցաւն։ Այսպէս ակամայ մեղանչօղն՝ տեսանէ մտօքն եւ խօսի զմեղսն. զի լոյս խղճի մտացն ի վառ է. որպէս ասէ Դաւիթ. (լուսաւոր առնես զճրագ իմ եւ այլն։) Իսկ կամաւորն՝ ննջեալ է եւ մեռեալ ի մեղսն. որ ոչ խօսիլ կարէ. զի խաւարեալ է եւ կուրացեալ է միտքն։ Վասն որոյ աղաչէր Դաւիթ. (լոյս տուր Տէր աչաց իմոց. զի մի երբէք ննջեցից ի մահ. ) զի խաւար նորա՝ որպէս լոյս նորա է չարին։) Վեցերորդ՝ նա տրտմութեամբ գործէ զմեղսն, եւ գիտէ որ մեղք է. ըստ մարգարէին՝ (տրտմութիւն կալաւ զիս ի մեղաւորաց եւ այլն։) Իսկ կամաւորն՝ ուրախացեալ է ի հեշտութիւն մեղացն. եւ ծիծաղելով գործ է. որպէս ասէ առակն. (ծիծաղելով գործէ այլ անպարիշտ զմեղս։) Եւ այս երկու մեղացս օրինակ. այն որ տրտմութեամբ գործէ՝ որպէս զխաւար տեսանէ զմեղս. ըստ որում ասէ Դաւիթ. (ասացի խաւար ուրեմն ծածկեաց զիս. եւ գիշեր փոխանակ լուսոյ։) Խաւարն է որ պակասի լոյս աչացն. եւ գիշերն՝ որ պակասի արտաքին լոյսն։ Նոյնպէս ակամայ մեղքն՝ խաւար է եւ գիշեր. եւ զլոյս մտացն խաւարէ։ Իսկ կամաւոր մեղքն զոր ուրախութեամբ գործ է՝ որպէս լոյս հեշտացեալ է. (զի ղամբար անպարշտաց մեղքն է ասէ առակն. ) վասն զի մտաց բնական լոյսն՝ ընդ մեղաց լոյսն հեշտանայ եւ հաւանի. եւ այնպէսս ուրախութեամբ զմեղս գործէ։ Եօթներորդ՝ որ ակամայն է, մարմինն միայն գործէ զմեղս. այլ ի ներքս կամքն եւ իմացումն անհաճ են ի մեղսն. եւ հաճեալ են ընդ օրէնս Աստուծոյ. եւ ըստ գտանեն եւ խեթկեն ի ներքուստ։ Իսկ կամաւորն՝ մարմինն հեշտացեալ է ի մեղսն. եւ կամքն հետեւեալ եւ ամրացեալ. եւ խիղճմտանքն թէպէտ սակաւ ինչ դատէ. այլ մարմին եւ կամքն՝ հեշտութեամբ մեղացն ծածկեն զլոյս նորա եւ խաւարեն. եւ այնուհետեւ շրջանի եւ նա. եւ ամենեւիմբ խաւարի։ Ութներորդ՝ այն որ ակամայն է՝ թէ ոք խրատէ քաղցրութեամբ, լսէ եւ դառնայ ի մեղաց. իսկ կամաւորն՝ ամենեւին ոչ դնէ ունկն խրատի։ Ասէ զդառն բանն ըստ Յոբայ. (զճանապարհսս քո ճանաչել ոչ կամիմ։) Այլեւ ատէ զխրատն եւ զխրատօղն. ըստ այնմ, (ատեցին զյանդիմանիչս ի դրունս իւրեանց։) Իններորդ՝ այն որ ակամայն է՝ զայլ ոք ոչ քարշէ ի մեղս. այլ միայն ինքեան մեղօքն զգայ. եւ կամաւորն՝ եւ զայլս ընդ իւր քարշէ բանիւ եւ գործով. խաբելով եւ բռնութեամբ. զի ոչ միայն զինքն կորուսանէ, այլեւ զայլս. որպէս չար թագւորքն կռապաշտք եւ այլզգիք. որք յօրինաց հանեն. եւ յիւրեանց կորստեան խաւարն ձգեն։ Տասներորդ՝ այն որ ակամայն է՝ երկիւղ ունի ի տանջանացն. եւ ահիւ գործէ զմեղս. եւ անձնատանջ լինի յերկիւղէ պատւիրանացն՝ եւ ի մահուն եւ ի դատաստանէն Աստուծոյ։ Իսկ կամաւորն՝ ոչ ունի զերկիւղ օրինացն. ոչ մահուն եւ ոչ զդատաստանին, կամմմ զպատժոց նորին։ Զի (ասէ անզգամն ի սրտի իւրում թէ ոչ գոյ Աստուած. ) եւ ոչ հատուցումն. վասն այն առանց ահի գործէ զմեղս։ Մետասաներորդ՝ այն որ ակամայն է ի մեղս՝ դեռեւս յոյս ունի դառնալոյ եւ թողութեան մեղաց. թէպէտ այսօր ի թուլութենէ կամ ի սատանայէ զմեղս գործէ։ Իսկ կամաւորն՝ յուսահատեալ է ի թողութենէ. եւ ընկղմեալ է ի պտոյտս մեղաց. ոչ ունի ակն դառնալոյ եւ ոչ թողութեան։ Զորմէ աղօթէր մարգարէն. (մի ընկլցին զիս պտոյտք ջուրց. եւ ջրհոր մի կափուսցէ զբերան իւր ի վերայ իմ։) Եւ այս երկու մեղացս օրինակն՝ է որպէս հնոցի հուրն, եւ ջերմացեալ ջուրն. որպէս ջերմացեալ ջուրն կարէ զովանալ եւ ցրտիլ. նոյնպէս եւ ակամայ մեղքն՝ կարէ փոխիլ։ Իսկ հնոցի հուրն՝ ոչ փոխէ զջերմութիւնն իւր. այսպէս որ կամաւ եւ գիտութեամբ ջերմացեալ է ի մեղս՝ անզովանալի է ի մեղս եւ ոչ փոփոխի։ Այլեւ այս երկու մեղացս՝ այն որ պատահմամբ եւ զղջմամբ՝ օգնական ունի զԱստուած եւ զհրեշտակս, զպատւիրանս եւ զքահանայս։ Սոքա չորեքին՝ օգնեն մեղաւորին որ զղջումն ունի. եւ հանեն ի մեղաց։ Իսկ որ ինքնայօժար կամօք է ի մեղս, ոչ ուստէք է օգնութիւն. զի օգնեն քահանայք. եւ ոչ պատուիրանք. ոչ հրեշտակք յորդորեն ի բարիս. եւ ոչ Աստուած դարձուցանէ զնա. այլ լքանէ եւ թողու զնա գնալ զհետ կամաց իւրոց. ըստ այնմ, (բարձի թողի զնոսա երթալ զհետ կամաց սրտից իւրենց. զի գնացին նոքա ըստ կամս անձանց իւրեանց։) Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր բռնութեամբ ոչ քարշէ ի մեղացն, եւ բերէ յարդարութիւն զմարդ։ Ասեմք թէ՝ վասն երկու պատճառի։ Նախ՝ թէ բռնութեամբ քարշէր, հանէր զանձնիշխան կամս մեր. վասն որոյ թողու՝ որ մեր կամօք գամք ի յուղղութիւն։ Երկրորդ՝ թէ բռնութեամբ բերէր, թիւրութի լինէր արդարութեան իւրոյ. վասն որոյ արդար է Աստուած եւ ոչ անիրաւ. ոչ բռնութեամբ քարշէ յարդարութիւն։ Երկոտասաներորդ՝ որ ակամայն է՝ զղջումն ունի եւ փոշիմանի ի մեղաց գործն. իսկ կամաւորն՝ անզեղջ կամօք գործէ. որպէս սատանայ զի ոչ ունի զղջումն վասն այն ոչ գտանի թողութիւն. որպէս ասէ առաքեալն. (կամակար մտօք յանցուցելոցն՝ ոչ է պիտոյ վասն մեղաց պատարագ. այլ ահեղ ակնկալութիւն դատաստանին եւ նախանձ հրոյ՝ որ ուտիցէ զհակառակորդս։) Վասն այսր մեղաց՝ ասէ աւետարանին. (ընկալեալ զողորմութիւն ի Տեառնէ, եւ դարձեալ ի մեղս կամակար մտօք անկցի, եւ զառաջինն եւս խնդրեսցէ ի նմանէ։) Եւ վասն այս մեղաց՝ ասէ մարգարէն. (յորժամ անպարշտէ մեղաւորն, ոչ յիշեսցին առաջին արդարութիւնքն զորս գործեաց. ) այսինքն, կամ կամակար մեղանչելն զառաջին բարութիւնս կորուսանէ. եւ զթողեալ մեղաց պատիժն վերստին կրէ։ Զոր օրինակ՝ կատարեալ արդարութիւն՝ զառաջին գործեցեալ մեղսն եւ զպատիժն կորուսանէ. այսպէս եւ կամակար մեղքն՝ (որպէս զշուն դառնայ ի փսխածն, եւ խոզ լուացեալ ընդ տիղմն թաւալի։) Այսպէս է զանազանութիւն կամաւոր եւ ակամայ մեղացն։ Զորմէ ասէ առաքեալն. (են մեղք՝ որք մեղք են. եւ են՝ որք մահու չափք են։) Եւ գիտելի է՝ յորժամ մարդ որ ի խորս չարեաց հասանի, զԱստուած դնէ պատճառ մեղաց. իբրթէ ցանկացօղ արար զմեղ՝ վասն այն պոռնիկիմք։ Եւ բարկացօղ՝ վասն այն սպանանեմք։ Եւ կարօտ կերակրոյ՝ վասն այն ագահեմք։ Ասեմք թէ՝ սուտ է այս պատճառս։ Նախզի՝ Աստուած որ ի մարդս է դրեալ՝ վասն բարւոյ է դրեալ. մեք ի չարն փոփոխեմք. զի ի մեզ բան է դրեալ՝ որ զբարին Աստուած ճանաչեմք եւ ընտրեմք. մեք զչարն ընտրեմք։ Զբարկութիւն է տուեալ՝ որ ընդդէմ չարին բարկանամք. մեք փոխելով զայն, ընդդէմ օրինացն բարկանամք։ Նոյնպէս զցանկութիւնն է տուեալ վասն բարւոյն՝ մեք չարին ցանկանամք. նոյնպէս կարօտ է արարեալ կերակրոյ եւ զգեստուց՝ որ հանապազ աշխատելով գտանեմք. զի մի պարապիլով զչարն գործիցեմք։ Այսպէս Աստուած զամենայն բարի է դրեալ ի մեզ։ Եւ դարձալ՝ զամենայն չափաւոր է մեզ տուեալ. մեք ի յանչափն եւ յաւելորդն տանիմք. որպէս չափաւոր կերակրով պէտք մեր լնանին. եւ բնութիւնս զայն խնդրէ. իսկ զյաճխելն որկորստութեամբ՝ մեք կամօք ստանամք։ Նոյնպէս մի անձնհանդերձ մարդոյն բաւական է. բազումն աւելորդ է։ Ի մի ձի հեծնումք. բազումն աւելորդ է. թէպէտ ջուրն շատ է. սակաւն զծարաւ մեր անցուցանէ. եւ ի յօդոյս սակաւ ծծեմք. թէ աւելի առնումք, սատակիմք։ Այսպէս եւ զամենայն մեղս տես. զի ցանկութիւնն չափաւոր է. բարկութիւնն չափաւոր է. իմացումն չափ ունի զճշմարտութիւնն. այլ խորամանկելն եւ սպանանելն եւ շնալն յաճախ՝ ի մեր կամացս լինի։ Ապա ուրեմն անմեղադրելի է Աստուած. զի մեք եմք պատճառ մեր մեղացս։ Դարձեալ՝ որ այսպէս ի խորս մեղաց է հասել՝ անհաւատութիւն տիրէ մարդոյն. եւ զչորս իրս արհամարհէ անհաւատութեամբն։ Նախ զԱստուած. զի (ասաց անզգամն ի սրտի իւրում, թէ ոչ գոյ Աստուած։) Զի թէպէտ լեզուաւն ասէ թէ Աստուած գոյ՝ այլ ի սիրտն ուրանայ. վասն այն՝ (ապականեցան եւ պղծեեցան յանօրէնութեան իւրեանց։) Երկրորդ՝ արհամարհէ զդատաստանն Աստուծոյ, եւ զհատուցումն մեղաւորաց։ Երրորդ՝ արհամարհէ զպատւիրանս Աստուծոյ. (զմի շնարն՝ եւ զմի գողանարն, եւ զայլն։) Չորրորդ՝ արհամարհէ զգործս բարիս ի յինքն. զի ոչ ի միտսն, եւ ոչ ի լեզուն. եւ ոչ ի մարմինն զբարին կամի. այլ թիւրէ զմիտսն եւ զխորհուրդն ի չարն եւ յանհաւատութիւնն։ Զլեզուն ի սուտ եւ ի հայհոյութիւն. զմարմինն ի զանազան չար գործս։ Այսպէս արհամարհէ անպարիշտն զչորեսինս զայսոսիկ։ Եւ յայնժամ ինքն մեղաւորն ի սոցանէ արհամարհի եւ անարգի. որպէս ասէ առակն. (որ արհամարհէ զիրօք՝ արհամարհեսցի ի նոցանէ։) Նախ այնպիսին արհամարհի յԱստուծոյ եւ ի մարդկանէ հրամանաւ նորին. ի յիշխանաց եւ յառաջնորդաց մարմնաւոր եւ հոգեւոր. որ հրամանաւն Աստուծոյ պատուհասեն զչարս եւ զանօրէնս. կամ սիրով, կամ գերութեամբ, կամ սովով, աստ տանջէ, կամ անդ ի հուրն յաւիտենից։ Երկրորդ՝ դատաստանաւն վրէժ խնդրէ ըստ չափոյ յանցանացն, եւ պատժէ զնոսա. զի որ զդատաստանն ի գործ բարւոյն ոչ յիշեցին, ի վրէժ խնդրելն յիշեսցեն եւ ի միտ ածցեն թէ, գոյ դատաստան արդար։ Երրորդ՝ պատուհասէ օրիինօքն. թէ բնական. թէ գրաւոր, թէ աւետարանաւն։ Սոքա լինին տանջօղք մարդկան՝ որք զօրէնս առին եւ ոչ պահեցին. (զի որք օրինօքն մեղանչեն, օրինօքն դատապարտին. եւ որք արտաքոյ օրինացն մեղան, արտաքոյ օրինացն եւ կորչին։) Չորրորդ՝ պատուհասեն զնոսա գործք բարիք զորս անարգեն յանձանց եւ գործեն զչրարս. եթէ ի միտս, եւ թէ ի լեզուս, եւ թէ ի գործս. զի որ մասամբ որ զչարն գործէ ոք՝ թէ հոգւով է թէ մարմնով, նոյն մասամբն եւ կրէ զտանջանսն, թէ հոգւով, եւ թէ մարմնով։ Արդ՝ եթէ մարդ մարդոյ իր մի զէն եւ պակասութիւն ածէ, ատեն զնա եւ թշնամի համարին. որ կամ ընչից զէն բերէ, կամ փառաց, կամ խօսիւք, կամ գործով իւրք։ Այլ արդ՝ մեղքն այնպէս թշնամութիւն է մեզ՝ որ ոչ մին իրաց, այլ ամենին եւ բոլորին զէն եւ պակասութիւն է. ընչից եւ կենաց՝ եւ փառաց՝ եւ հոգւոյ՝ եւ մարմնոյ։ Ընչից եւ փարթամութեանց զէն է եւ կորուսիչ՝ զոր ընդ գործակիցս չարեաց մսխեն եւ կորուսանեն։ Փառաց անարգիչ է՝ զի աչացն ելանեն՝ եւ մարդկան ատելի լինին։ Կենաց կորուստ՝ զի աստ ի մարմնաւոր կենացս կարճէ. եւ անդ յաւիտենից հոգւոյ եւ մարմնոյ պակասութիւն եւ զէն։ Ապա ուրեմն ատելի է այնպիսին եւ թշնամի համարելի։ Զի մեղքն ոչ միայն հոգւոյն, այլեւ մարմնոյն բազում վնաս առնէ։ Նախզի՝ խիղճ մտացն դատէ հանապազ զմեղաւորն, եւ չարչարէ ի ներքուստ։ Երկրորդ՝ զի տխրութիւն եւ պատկառանս առնէ դիմացն. որպէս կայէին խոնարհեցան անկան երեսք յետ սպանմանն Աբէլի։ Երրորդ՝ զի ահ եւ երկիւղ եւ կասկած պատուհասի անկանի ի միտն. որպէս Եւա եւ Ադամ յորժամ մերկացան եւ թաքեան։ Չորրորդ՝ զի ամենայն մարդկան ատելի եւ նախատելի լինին. ըստ այնմ, (յԱստուծոյ աչացն ելին. եւ ամենայն մարդկան ատելիք եղեն։) Հինգերորդ՝ զի մոլորի միտք մեղաւորին. եւ ոչ կարէ ուղղել զխորհուրդն. զի ցրուեալ է ընդ զանազան մեղացն, եւ խաւարեալ տեսողութիւնն։ Վեցերորդ՝ զհամարձակութիւն կորուսանէ. եւ զջերմ սէրն որ առ Աստուած ցրտացուցանէ։ Եօթներորդ՝ զ հանապազ ցանկութեամբն մաշի. զի անյագ է գործ մեղացն. եւ տոչորի միշտ. ըստ այնմ, (անդէն ի ցանկութիւնս ձեր մաշեսջիք։) Ութներորդ՝ զի ծոյլ եւ անարի՝ եւ խենեշանայ մարմինն։ Իններորդ՝ զի դատապարտին եւ տանջին ի մարմնաւոր իշխանաց վասն զանազան մեղաց։ Տուգանք վասն զրկանաց. քարկոծումն վասն շնութեան. արիւն ընդ արեանց. հատումն մասանց եւ այլն։ Տասներորդ՝ մարմնաւոր պատուհաս. որպէս սով եւ տարաժամ մահ հիւանդութիւն. սիրելեաց մահ. անասնոց մահ. անասնոց սատակումն. երաժշտութիւն խռովութիւն. գերութիւն. որոգայթ. եւ այլ ինչ պատուհաս. որպէս առ ջրհեղեղաւն, եւ առ սոդոմայեցւովքն։ Արդ՝ այսոքիկ մարմնական վասն մեղաց պատիժք։ Իսկ առ հոգեւորն՝ ի բազում ինչ վնասակար է մեղքն։ Նախզի՝ յանցաւոր առնէ Աստուծոյ եւ պարտկան պատուհասի նորա։ Երկրորդ՝ զի արհամարհէ զօրէնս Աստուծոյ՝ եւ լինի օրինազանց։ Երրորդ՝ զպատկերն Աստուծոյ կորուսանէ յինքն. եւ շաղախէ մեղօք։ Չորրորդ՝ զտաճարն Աստուծոյ ապականէ մեղօք. (դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք ասէ առաքեալն։) Հինգերորդ՝ սատանայի տեղի հանգստեան լինի եւ բնակարան։ Վեցերորդ՝ զլոյս շնորհացն՝ հեռացուցանէ ի մարդոյն։ Եօթներորդ՝ զճանապարհն որ առ Աստուած տանի՝ կորուսանէ։ Ութներորդ՝ կապէ ի մահ զհոգին։ Իններորդ՝ խայտառակ եւ ամօթով ի դատաստանին՝ ըստ յիմար կուսանացն՝ գլուխ խոնարհեալ, սիրտ տրտմեալ հալածի ի ձայնէն Քրիստոսի։ Տասներորդ՝ դատաստանն ահագին, (եւ տանջանքն յաւիտենից՝ որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա։) Յորժամ մեղքն այնպէս վնասակար է հոգւոյ եւ մարմնոյ մարդոյ՝ վասն է՞ր գործք մարդ։ Գիտելի է՝ զի Աստուած զմարդն բարի եւ ուղիղ է ստեղծեալ. զի մարմնով եւ հոգւով եւ մտօք բարի է ստեղծեալ։ Եւ որպէս ինքն Աստուած բարի է՝ եւ ստեղծեալքն ի նման է բարի են. այլ Աստուած անփոփոխ բարի է. իսկ մարդն փոփոխական է. ի փոփոխելի կեանս՝ նա կարեմք ի բարւոյն ի չարն փոխիլ մարմնով եւ հոգւով. եւ յուղիղ խորհրդոցն ի թիւրն։ Եւ այս յերկու պատճառ է լինի։ Նախ՝ ի սատանայ է որ թշնամի է մեր. եւ հանապազ կամի պատրել որ ի բարւոյն ի չարն փոխէ։ Երկրորդ՝ զանձն իշխան կամս մեր սատանայ խաբէ՝ որ զչարն բարի կերպարանէ եւ տան գործել։ Զի թէ չար ցուցանէր՝ ոչ գործէաք. զի է չարէն ամենայն մարդ փախչի. այլ զչարն բարեաւ զարդարէ եւ պաճուճէ. եւ այնու զմեզ խաբէ։ Իսկ մեք անձնիշխան կամօք խաբիմք ի յընտրելն մեր. եւ զայն որ չար է՝ գործեմք. եւ որքան ի գործն եմք, հեշտանայ մարմինն եւ հոգին, եւ ոչ իմանայ։ Եւ ի յայս մեղս որ մինչ ի խորհուրդն է եւ ոչ գործեալ. դիւրաւ ողջանայ. ապա թէ մարդն յերկարի ի մեղսն՝ հեշտանայ մարմինն. եւ զգայարանաքն թմրին ի մեղս եւ ոչ գիտեն զծանրութիւնն։ Զոր օրինակ՝ ձուկն որ կլանէ զկարթն ի մէջ ջրոյն խաղայ եւ ոչ գիտէ, մինչ ի ջրոյն ի դուրս անկանի։ Նոյնպէս եւ մարդ զմեղաց չարն ոչ գիտէ, մինչ ի զղջումն գայ եւ ելանէ ի մեղաց. եւ կամ մեռանի եւ ելանէ ի կենաց։ Ապա յայնժամ հաշի եւ հառաչէ եւ զղջանայ եւ ոչ գտանէ թողութիւն. զի ամեն մեղաւոր՝ ի յայն կեանս փոշի մանի ի հարկէ տանջանացն, եւ ոչ բժշկի։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ թէ նոյն ողորմած Աստուածն է, եւ նոյն մեղաւորն. յորժամ զղջայ՝ է՞ր ոչ թողանի։ Ասեմք եթէ՝ վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ անդ ոչ գոյ մարմին որով ապաշխարէ՝ պահօք, աղօթիւք, ողորմութեամբ կամ այլով, եւ գտանէ թողութիւն։ Երկրորդ՝ զի ակամայ է եւ ոչ կամաւոր այն կենաց զղջումն. վասն այն ոչ թողանի։ Երրորդ՝ զի անցեալ է ժամանակն աշխատելոյ եւ փակեալ դուռն. որպէս յիմար կուսանացն փակեցաւ. եւ թէպէտ խնդրեցին զողորմութիւն, ոչ ընկալան յիմաստնոցն։ Ապա ի կեանս այս է պիտանի զղջումն. որ ունի զգործիս մարմնոյն. եւ կամաւ զղջանամք. եւ է ժամանակս ընդունելի ըստ առաքելոյն։ (Ահա ժամանակ ընդունելի, ահա օր փրկութեան եւ այլն։) Եւ թէ ոք ասիցէ՝ թէպէտ ես ոչ ապաշխարեմ, այլ ոք վասն իմ ապաշխարէ։ Ասեմք եթէ՝ բարի է աղօթք արդարոյն. եւ պաշտօն եւ պատարագ եւ տուրք աղքատացն. այլ նոցա է օգուտ, որք ի մեղաց զղջացեալ լինին եւ խոստովանեալ. մեք աղօթիւք օգնեմք նոցա. եւ զպարտսն վճարեմք. այլ անզեղջ մեռելոցն՝ ոչ ինչ է օգուտ։ Զորօրինակ՝ ի կենդանութեան աղօթք սրբոց՝ անհաւատիցն չէ օգուտ, այլ հաւատացելոցն. նոյնպէս եւ անզեղջ մեռելոցն՝ ոչ ինչ է օգուտ. այլ զղջացելոցն։ Եւ զորօրինակ՝ մարմնաւոր հիւանդն կարէ դեղօք առողջանալ. այլ մեռեալն ոչ՝ որպէս ասացաք ի վերոյ. նոյնպէս եւ որ հիւանդն է մեղօք՝ թէ է զղջացեալ ի մեղացն, օգուտ է. այլ թէ ոք անզեղջ ի մեղս մեռանի, ոչ է օգուտ։ Եւ որպէս բազում ջուր չորացեալ ծառի ոչ է օգուտ. եւ բազում լոյս կուրացեալ աչաց. նոյնպէս բազում աղօթք՝ ոչ են օգուտ նոցա որք անհաւատութեամբ են կորացեալ, եւ կամ մեղօք չորացեալ։ Եւ ոչ միայն օգուտ չեն, այլ եւս առաւել վնասիչ են. որպէս մերկ ձեռաց՝ հրացեալ երկաթ. կամ որպէս պայծառ լոյս արեւու՝ բժուտ աչաց զսակաւ լոյսն խաւարէ. նոյնպէս անհաւատին եւ մեղօք մեռելոցն՝ անօգուտ է յետնոցն յիշատակութիւն։ Վասն որոյ այսօր պարտ է մեզ դառնալ ի մեղաց. եւ արժանաւորիլ ողորմութեանն Աստուծոյ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին դարձեալ քարոզ վասն մեղաց. ասէ մարգարէն Մովսէս եթէ։ (Առնէ զողորմութիւն Աստուած ի հազար ազգս. եւ հատուցանէ զմեղս հարց յորդիս, յերիս եւ ի չորս ազգս։) Ելից 34. 7։ (Գլուխ. ԽԸ)

Առնել զողորմութիւն ի հազար ազգս՝ կրկին իմացումն ունի։ Նախ՝ ցուցանէ զառատութիւն պարգեւացն Աստուծոյ. որ ոչ հաւասար եւ կշռով գործոցն հատուցանէ այլ բազմապատիկ եւ հազարաւոր. որ է անվախճան կեանքն յաւիտենից։ Երկրորդ՝ զայն ցուցանէ թէ, ի հազար ազգս վասն առաքինի հարց՝ բարի առնէ զաւակաց բարեաց. եւ թեթեւ ապացուցանէ զպարտս մեղաց. որպէս արար ողորմութիւն միածին բանն Աստուած. յիշելով զառաջին արդարսն զնախահարսն մեր. ըստ այնմ, (յիշեաց յաւիտենից զուխտ իւր. եւ զբանն զոր պատւիրեաց մինչեւ ի Ռ ամ։) Իսկ ասելն թէ՝ ածէ զմեղս հարց յորդիս, յերիս եւ ի չորս ազգս՝ բազում տեսութիւն ունի։ Եւ ասեմ վեց մտօք։ Առաջին՝ երեք եւ չորս ազգն որ լինի Է՝ զեօթն դար կենցաղոյս նշանակէ. յելիցն Ադամայ ի դրախտէն, մինչ ի վերջին ծնունդն որ է կատարած աշխարհի։ Եւ այն է ութն դարն՝ յորում դատաստանն է ամենայն մարդկան, եւ հատուցումն ըստ գործոց. եթէ բարեաց, եւ եթէ չարաց։ Երկրորդ միտք բանիս՝ զի չորս ազգն՝ նշանակէ զչորս ազգ ծնունդս բոլոր ամենայնի մեղաւորաց, որոց հատուցանի ըստ գործոց։ Առաջին ծնունդ այն է՝ յորժամ զյանցաւորս ըստ բնական մեղացն ջրհեղեղաւն ջնջեաց Աստուած։ Յերկրորդումն ծննդեան՝ յորժամ զյանցաւորս ի կռապաշտութիւն, կարմիր ծովովն ընկղմեաց։ Յերրորդ ծնունդն՝ յորժամ զյանցաւորս գրաւոր օրինացն Մովսէսի՝ պատերազմօք սատակեաց։ Ի չորրորդ ծնունդ յորժամ զյանցաւորս աւետարանին՝ վերջին հրովն դատեսցէ ի տանջանսն յաւիտենից։ Երրորդ միտք բանիս՝ առնու ի վերայ չար ազգաց եւ թագաւորաց ի չորս դարս. այսինքն, ի չորս հարիւր ամս. զի հարիւր ամն՝ մին դար կոչի ըստ այնմ, յորմէ հետէ ետ Աստուած զերկիրն քանանու մեծին Աբրահամու. էանց առաջին դարն՝ եւ ոչ կոտորեաց զնոսա։ Նոյնպէս եւ երրորդն եւ երրորդն։ Ապա ի չորրորդ դարուն՝ կոչեաց զեբրայեցիսն. եւ նոքա ելին եւ կոտորեցին զ ԼԲ. թագաւորս ի նոցանէ. զի ի չորս դարն՝ դարձան նոքա յԵգիպտոսէ. այսինքն, յետ չորս հարիւր ամաց։ Չորրորդ միտք բանիս զայն ասէ՝ թէ զմեղս անիրաւ հարցն՝ ներեմ մինչեւ յերեք ազգն. եւ ի չորրորդին՝ հատուցանեմ զմեղս հարց յորդիս։ Ոչ թէ զմեղս հարցն յորդւոցն խնդրէ, այլ մեղաց հարցն ներէ եւ երկայ նամիտ հարցն ներէ եւ երկայնամիտ լինի մինչեւ յորդւոց յորդիս՝ զի դարձցին ի մեղաց։ Ապա թէ որդիքն եւ թոռունքն չօգտին ի ներելոյն, յայն ժամ պատուհասէ եւ ջնջէ զյիշատակ չար ազգին. որպէս ասէ Դաւիթ։ (Երեսք Տեառն ի վերայ չարագործաց՝ սատակել յերկրէ զյիշատակս նոցա։) Հինգերորդ միտք՝ զի չորս ազգ մեղանչէ մարդ. այսինքն, խորհրդով, բանիւ, գործով, եւ յամառելով ի մեղս. եւ այս է երեք եւ չորս ազգ հատուցնել, յորժամ վասն գործոց զյամառեալն ի մեղս տանջէ։ Վեցերորդ միտք բանիս՝ զի Դ հասակ փոփոխի մարդոյս. այսինքն, մանուկ՝ երիտասարդ՝ կատարեալ հասակ՝ եւ ծերութիւն։ Երբ զերեք հասակի մեղս ներէ Աստուած՝ եւ թէ ի չորրորդին ոչ զղջանայ, յայնժամ պատուհասի։ Այս վասն առաջին բանին։ Տեսցուք զերկրորդն թէ՝ վասն է՞ր պատուհասէ Աստուած զմեղաւորս։ Ասեմք թէ վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ վշտասցին եւ աղաչեսցեն. զի մի կրեսցեն զյաւիտենից պատուհասն անապական ցասմանն։ Երկրորդ՝ զի աստ մարմնոյ տանջանքս՝ պտուղ ունին զապաշխարութիւն, որով թողութիւն մեղաց լինի. որպէս բովն ժանկոյն. եւ խարտոցն երկաթոյն, նոյնպէս տանջանքն զմեղաւորս սրբեն։ Երրորդ՝ զերեւելի տանջանս՝ ապացոյց առնուն հանդերձելոյն որով խնայէ ի նոսա Աստուած, եւ մարմնաւորովս խրատէ. ըստ այնմ, (եթէ դատիմք, ի Տեառնէ խրատիմք. զի մի ընդ աշխարհիս դատապարտիցուք։) Չորրորդ՝ զի այս մարմնոյ միայն է նեղութիւն եւ ոչ հոգւոյ. աստ մարմնաւոր տանջէ. զի անդ ի բոլորէն զերծուսցէ. որպէս բժիշկ զմասն մարմնոյն խարէ եւ կտրէ՝ զի բոլոր մարմինն առողջասցի։ Հինգերորդ՝ զի աստի տանջանօքս կարճին եւ թեթեւանան յաւիտենից տանջանքն որպէս սոդոմայեցւոցն. ըստ այնմ, (դիւրագոյն լիցի սոդոմայեցւոց յաւուրն դատաստանի. ) զի զմասնաւոր պատիժն հրոյ կրեցին։ Վեցերորդ՝ զի զարթուսցէ զմեղաւորսն՝ որք ննջեալն են եւ կապեալ ի սէր աշխարհի. զի աստեացս նեղութեամբ՝ խնդրեսցեն զանտի կեանսն. որպէս զիսրաէլացիսն տանջեաց յեգիպտոս՝ զի ելցեն ի նմանէ։ Եւ մայրն դառն դեղով հատանէ զմանուկն ի ստեանց կաթին։ Եւ մարգարէն ասէ. (ի սանձս եւ ի դանդանաւանդս ճմլեսցես զկզակս նոցա։) Եւ յայլ ուր՝ (լից զերեսս նոցա անարգանօք։) Այս երկրորդն։ Երրորդ հարցումն թէ ոք տարակուսի թէ, անհաւատ մարդն՝ կամ որ հաւատացեալ է եւ ի մահու չափ մեղս է, եւ բարի ինչ գործէ, կամ այն որ յետոյ անկանի ի մեղս եւ բարի գործէ՝ զի՞նչ լինի։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ անհաւատին բարի գործքն՝ եւ այն որ ի մէջ մեղացն է՝ երկոքեանն մեռեալեն. եւ անընդունելի են Աստուծոյ գործք նոցա։ Զի մինն անհաւատութեամբ է մեռեալ. եւ մինն մեղօք։ Այլ այն որ նախ բարիս գորթէ՝ եւ յետոյ ի մեղս անկանի, զանազանութիւն է ի մէջ նոցա։ Զի այն որ հաւատացեալ է եւ զբարիս գործէ, եւ յետոյ ի մեղս անկանի եւ դարձեալ զղջանայ, սորա բարի գործքն՝ որ յանմեղութեանն գործեաց՝ յետ զղջանալոյն յիշին։ Բայց որ ի մէջ անհաւատութեան, եւ կամ որ ի մէջ մահու չափ մեղացն գործէ բարիս, թէպէտ յետոյ զղջանայ, այն ոչ յիշի։ Որպէս որ դու երկու տունկ տնկես. մինն արմատ ունենայ, եւ մինն ոչ. եւ զերկուսն անջուր թողուս՝ բայց յետոյ ջրես. այն որ արմատ ունէր՝ կանանչի. բայց որ չունէր՝ չորանայ։ Այսպէս որ ոչ ունի մահացու մեղս՝ եւ արար ինչ բարի, թէպէտ անկաւ ժամանակ մի ի մեղս՝ յորժամ զղջանայ, դարձեալ կենդանանայ. զի ունէր արմատ։ Այլ որ յանհաւատութեան կամ ի մեղս արար ինչ բարի՝ թէ յետոյ զղջանայ, ոչ կենդանանայ. զի չունի արմատ. որպէս ասէ մարգարէն. (ոչ թէ յիշեսցին բարիքն զորս արար։) Այլ թէպպէտ այսպէս է, սակայն բարի գործքն չեն առանց օգտն. թէ անհաւատն գործէ, եւ թէ մահու չափ մեղաւորն. զի Աստուած արդար է. թէպէտ անհաւատ է եւ անզեղջ մեռանի եւ ի ջանէ ի դժոխս՝ այլ բազում օգտութիւն է ի բարի գործոցն։ Առաջին՝ զի տանջանք դժոխոցն՝ թեթեւ լինի բարեգործացն։ Երկրորդ՝ զի աստ փոխարէն տայ Աստուած զմարմնոյ մեծութիւնս որպէս մեծատանն. որում ասացաւ՝ (դու ընկալար զբարիսն քո ի կեանս։) Երրորդ՝ զի վասն այն բարի գործոցն՝ ծագէ Աստուած ի սիրտ նորա զլոյս Աստուած գիտութեան որպէս Կուռնէլիոսին։ Չորրորդ՝ ի մարմնաւոր որոգայթիցն փրկէ Աստուած. որպէս եղեւ աքայաբու վասն զղջանալոյն իւրոյ. զի պատուհասն որ գալոց էր ի վերայ իւր՝ ոչ եկն յաւուրսն իւր. այլ յետ նորա։ Հինգերորդ՝ զի աշխարհս շէն ոչ մնայր, թէ մարդիկ բարի ոչ գործէին։ Վասն որոյ՝ պարտ է որ ամենայն ոք բարի առնէ. թէ արդար է եւ թէ մեղաւոր. զի աշխարհս շէն մնասցէ։ Վեցերորդ՝ զի թէպէտ ինքն ի մահւ չափ մեղս է կամ յանհաւատութեան եւ գործէ ինչ բարի՝ այնչափ օգուտ է, զի սովորի եւ կրթի ի բարի գործս։ Եւ յորժամ ի հաւատ գայ կամ ի զղջումն, ոչ թուի դժուար բարեգործութիւնն. զի սովոոր էր յառաջն։ Եօթներորդ՝ զի որ ի մեղս կամ յանհաւատութեան է՝ հիւանդ է հոգւով. իսկ մարմնաւոր հիւանդին՝ պիտոյ է կերակուր. թէպէտ ոչ սնուցանէ զհիւանդն, այլ պահէ զնա զի մի պակասեալ է ի կարողութենէն մեռցի։ Այսպէս բարեգործութեան կերակուրն՝ ոչ միայն արդարոց, այլեւ մեղաւորաց է պիտոյ. զի թէպէտ ոչ առնէ զնա արդանի արքայութեան երկնից, այլ պահէ զհոգի նորա զի մի ամենեւին թուլասցի։ Ութերորդ՝ զի ամենայն որ է մեղս մահու չափ եւ յանհաւատութեան՝ սատանայի իշխանութիւնն վարի ի վերոյ նորա. որպէս ասաց Քրիստոս. (ամենայն որ գործէ զմեղս՝ ծառայէ մեղացն. ) իսկ որ գործէ ինչ բարի՝ ոչ լինի իշխանութիւնն սատանայի ամենեւին ի վերայ նորա, այլ սակաւ։ Այլ թէ վասն է՞ր անհաւատն եւ որ ի մահու չափ մեղս է՝ ոչ առնու զկատարեալ վարձն ի բարի գործոցն իւրեանց։ Այս է պատճառն. զի որպէս չորացեալ եւ կտրեալ անդամքն ոչ առնուն զկենդանական զօրութիւնն ի մարդոյն. նոյնպէս այնպիսիքն կտրեալք են ի Քրիստոսէ. ոչ առնուն զկատարեալ փոխարէնն։ Եւ այս գիտելի է՝ զի որչափ մարդն յաշխարհիս է, ոչ կարէ գիտել ստուգիւ թէ ի սէրն Ա՞ստուծոյ է, եւ թէ ի խռովութիւնն, մինչեւ ելանէ ի մարմնոյ։ Բայց ասեն վարդապետք թէ՝ հնար է որ մարդն չորս կերպիւ իմանայ զինքն, թէ ի սէրն Ա՞ստուծոյ է թէ ի խռովութիւն։ Նախ՝ յորժամ ի գործեալ եւ յանցեալ մեղացն զղջացն զղջանայ ոք, նշան բարւոյ է։ Երկրոդ՝ յորժամ զմեղս որ անկանի ի միտս՝ ոչ գործէ։ Երրորդ՝ յորժամ զբանն Աստուծոյ եւ զխրատս լսէ եւ հեշտալի թուի։ Չորրորդ՝յորժամ փութայ յամենայն բարեգործութիւնս։ Եւ հակառակ այսմ՝ յորժամ չորս նշանքն ոչ երեւեսցին, գիտացիր զի ի խռովութիւնն Աստուծոյ ես։ Մին՝ յորժամ ի գործած մեղացն ոչ զղջանաս։ Երկրորդ՝ որ յառաջիկայ մեղացն ոչ պահես զքեզ։ Երրորդ՝ յորժամ պատուիրանն Աստուծոյ եւ խրատ մարդկան դժուար թուի։ Չորրորդ՝ ոչ փութայ գործել ինչ բարիս։ Այս առ երրորդ հարցումն։ Չորրորդ բան՝ տեսցուք զզանազանութիւն մեղաց։ Եւ գիտելի է՝ զի ի չորից բաժանմանց երեւի զանազանութիւն մեղաց։ Նախ՝ որ քանակ եւ որակ մեղացն առաւել լինի՝ է ամենեւիմբ չար. զի որակ մեղացն՝ է կամաւ եւ գիտութեամբ եւ կարողութեամբ մեղանչելն. այսպիսիս՝ է մահու չափ մեղք եւ կամակար մտօք մեղանչել։ Երկրորդ մեղք՝ որ քանակն եւ որակն նուազ լինի, է սակաւ չար. եւ է այս ներելի մեղք. որ տգիտութեամբ եւ ակամայ եւ տկարութեամբ եւ սակաւ մեղանչէ։ Երրորդ՝ որ քանակ մեղացն առաւել է, եւ որակն նուազ. այն է որ տգիտութեամբ մեղնչէ որպէս աշխարհական ոք։ Եւ չորրորդ՝ որ քանակ մեղացն սակաւ, եւ որակն առաւել. այն է որ գիտութեամբ մեղանչէ. որպէս քահանայ ոք. սոցա պատիժն հաւասարէ. որ մին մեղք գիտութեամբ լինի՝ եւ բազում մեղք տգիտութեամբ՝ միաչափ կրեն զպատիժն. որպէս քահանայապետն մին զուարակ մատուցանէր. եւ բոլոր ժողովուրդն մին։ Եւ որպէս միանգամ մեղանչեաց Իսրայէլ կռապաշտութեամբն՝ եւ հեթանոսք բազում անգամ, հաւասար ի գերութիւն մատնեցան. զի նոցայն գիտութեամբ էր, եւ հեթանոսացն տգիտութեամբ։ Վասն այն ասէ առաքեալն. (բարկութիւն ի վերայ ամենայն մարդոյ, որ գործղ զչար. նախ հրէին, եւ ապա հեթանոսին։) Այսպէս եւ յընդդիմակէն զբարին ի մասցիս։ Զի որ քանակն եւ որակն առաւել բարի է, ամենեւիմբ բարի է եւ կատարեալ։ Եւ որ քանակն եւ որակն նուազ է, է սակաւ բարի եւ անկատար։ Եւ է որ քանակն առաւել եւ որակն նուազ. որպէս աշխարհականաց որք տգիտութեամբ զբարիս գործեն։ Եւ է որ քանակն նուազ, եւ որակն առաւել. որպէս քահանայից որք գիտութեամբ զբարիս գործեն. հաւասար եւ միաչափ են ի վարձն։ Զի մին գործ քահանային՝ եւ բազում աշխարհական՝ զոյգ ունին զարդիւնս. զի քահանայիցն գիտութեամբ է. եւ աշխարհականացն անգիտութեամբ։ Վասն այն ասէ առաքեալն. (փառք պատիւ եւ գովութիւն ամենայն մարդոյ՝ որ առնէ զբարիս. նախ հրէին եւ ապա հեթանոսին։) Եւ ընդդէմ այսմ թէ ոք բերցէ զաւետարանին բան, (որում շատ տուաւ՝ շատ խնդրեսցի ի նմանէ։) Ասեմք եթէ՝ զայն ոչ ասէ Տէրն թէ՝ քահանայից եւ աշխարհականաց պատիւն եւ վարձն հաւասար է. զի ահա որ զերկու քան քարն էառ՝ շահեցաւ կրկին պատիւ. այս աշխարհականացն է։ Եւ որ զհինգն՝ շահեցաւ տասն. եւ եկաց ի վերայ տասն քաղաքի իշխանութեանց. այս քահանայիցն է։ Այլ զայն հրամայէ Տէրն, թէ քահանայն եօթն աստիճան աւելի ունի քան զաշխարհականն. եօթնապատիկ պարտ է զի առաւել եւս զբարիս գործեսցէ։ Եւ եպիսկոպոսն ութն աստիճան աւելի ունի. եւ կաթուղիկոսն ինն աստիճան։ Նմանապէս պարտ է եւ նոցա ըստ առաւել աստիճանացն՝ առաւել զբարիս գործել։ Իսկ վարդապետն ունի եօթն աստիճան ընդ քահանայիցն. եւ հինգ պատիւ առաւել. այն է զոր ասէ առաքեալն, (կամիմ զբանս հինգ մտօք խօսին ի մէջ եկեղեցւոյ։) Նոքա աստիճանք վարդապետաց են. ապա ուրեմն քան զաշխարհականն, եւ քան զեպիսկոպոսն, եւ քան զկաթուղիկոսն, պարտ է վարդապետին առաւել զբարիս գործել։ Եւ ըստ բարեաց գործոցն՝ զանազանանպէս եւ առաւել ունին զպատիւ եւ զփառս վարձուցն հատուցման ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ դարձեալ վասն մեղաց. ի բանն՝ (Ցանկութիւն յղացեալ՝ զմեղս ծնանի. եւ մեղքն կատարեալ՝ զմահ։) Յակոբոս. 1. 15։(Գլուխ. ԽԹ)

Օձն որ խօսեցաւ ընդ Եւայի եւ խաբեաց՝ զհեշտ ցանկութիւն նշանակէ որ խաբէ զմեզ։ Եւ այս վասն տասն եւ չորս պատճառի։ Նախզի՝ օձն գազան է թունաւոր. (զի ցանկութիւն յղացեալ՝ զմեղս ծնանի. եւ մեղքն կատարեալ՝ զմահ։) Երկրորդ՝ օձն ծածուկ ընթանայ. եւ ցանկութիւնն ծածուկ ըմբռնէ։ Երրորդ ի վերայ երկրի քարշի. եւ ցանկութիւնն ընդ երկիր քարշէ զմարդ։ Չորրորդ՝ ի լանջ եւ յորովայն սողաց. եւ ցանկութիւնն նախ սրտիւ կապէ ի հեշտութիւն. եւ ապա մարմնով գործել տայ։ Հինգերորդ՝ հող ուտէ. եւ ցանկութիւնն յերկրէ վայելչանայ։ Վեցերորդ՝ օձն հինգ պատ առնու. եւ ցանկութիւնս՝ հինգ է ի զգայութիւնս։ Եօթներորդ՝ խայտաբղետ է. եւ զանազան է ցանկութիւն ի զգայութեանց։ Ութեներորդ՝ թոյլ է գլուխն. եւ տկար է ցանկութիւնն։ Իններորդ՝ ուր գլուխն մտանէ՝ եւ զմարմինն քարշէ. եւ հեշտ ցանկութեան՝ գործն հետեւի։ Տասներորդ՝ դժուարաւ քարշի արտաքս վասն խորխոյն. եւ դժւար ելանէ ի մարմնոյն ցանկրութիւնն վասն հեշտութեան։ Մետասաներորդ՝ բազում ձագս ծնանի. եւ բազմածին են դստերք ցանկութեան։ Երկոտասաներորդ՝ ընդ բերանն առաւել մտանէ. եւ ցանկութիւնն ճաշակելօքն առաւել տիրէ։ Երեքտասաներորդ՝ գարշապարացն սպասէ. եւ յ ընթացս մարմնաւորս՝ ցանկութիւնն ըմբռնէ։ Չորեքտասաներորդ՝ զգլուխն ջախջախեմք. եւ զսկիզբն ցանկութեանն պարտ է սատակել ի մեզ. եւ ապա կարեմք յաղթել կրիցն. ըստ Տեառն խրատուն. (դու սպասեսցես նորա գլխոյն. եւ գարշապարիքում։) Եւ նախ տեսցուք թէ ո՞րպէս զանազանի ցանկութիւնն եւ հեշտութիւնն։ Գիտելի է՝ զի ցանկութիւն եւ հեշտութիւն՝ չորիւք զանազանին։ Նախզի՝ ցանկութիւն ի հոգին է մասն. եւ հեշտութիւն ի մարմինն։ Երկրորդ՝ զի ցանկութիւնն յինքենէ. եւ հեշտութիւնն յայլմէ։ Երրորդ՝ զի ցանկութիւն նախ է քան հեշտութիւն։ Չորրորդ՝ զի ցանկութիւն առնել է. եւ հեշտութիւն կրել։ Այսպէս չորիւքս այս զանազանին։ Դարձեալ՝ փափագն է յապագայն. եւ փափկութիւնն է յանցեալն. եւ հեշտութիւնն ի ներկայն։ Այսպէս եւ զանազանին ախտն եւ աղտեղութիւնն։ Զի ախտն՝ ի ներքուստ է ի մէջն. եւ աղտեղութիւնն արտաքուստ։ Նոյնպէս եւ բիծն ի մասունս հոգւոյն է. եւ արատն ի զգայութիւնս մարմնոյն։ Այսպէս չարութիւն է՝ որ ի սրիտէն յառաջ գայ եւ պղծէ զմեզ։ Եւ մեղք՝ զոր յայլմէ կրեմք եւ մեղկանամք։ Երկրորդ տեսցուք թէ՝ որո՞վ զանազանին մեղք եւ տնօրէնութիւնք։ Ասեմք եթէ՝ վեցիւք որոշին։ Նախզի մեղքն՝ էր նախ քան զօրէնս մեղանչելն. եւ անօրէնութիւնն՝ է յետ օրինացն։ Երկրորդ՝ մեղքն առ ընկերն. եւ անօրէնութիւնն առ Աստուած յանցումն։ Երրորդ՝ մեղքն տգիտութեամբն է. եւ անօրէնութիւնն գիտութեամբ մեղանչելն։ Չորրորդ՝ մեղքն է ներելին. եւ անօրէնութիւնն մահու չափն։ Հինգերորդ՝ մեղքն մարմնոյն է. եւ անօրէնութիւնն հոգւոյն մեղանչելն։ Վեցերորդ՝ մեղք է նախ քան զխոստովանիլն. եւ անօրէնութիւնն է յետ խոստովանութեանն դարձեալ մեղանչելն. (եւ որպէս զշուն դառնալ ի փսխածն։ Երրորդ տեսցուք թէ զի՞նչ է մեղքն՝ եւ մահն՝ եւ մահու չափն։ Ասեմք. մեղքն այն է՝ յորժամ ի կրօնս ինչ լինի ոք, գթէ մեղօք եւ դարձեալ ապաշխարէ։ Իսկ մահն՝ որ տգիտութեամբ մեղանչէ. թէպէտ ոչ գիտէ, հոգին մահանայ։ Իսկ մահու չափն է՝ որ գիտութեամբ մեղանչէ. այս է դառն մահն յաւիտենից։ Եւ թէ ոք հարցանէ՝ ո՞րն է գիտութեամբ մեղանչելն։ Ասեմք. այն է՝ որ գիտէ զճշմարիտն, եւ առնէ զսուտն։ Եւ այս յերեք դէմս է։ Նախ ի գործն եւ ի պատիժն. յորժամ գիտէ ոք թէ այն գործն մեղք է եւ գործէ. եւ դիտէ զպատիժն այնմ մեղաց որ ծանր է։ Երկրորդ՝ ի գործօղն. որ ունի զճշմարտութիւն ինչ կարգի՝ եւ թողու զայն եւ գործէ զմեղս։ Երրորդ՝ ի յաստուածագիտութիւնն. որ եկեալէ ի հաւատս ճշմարիտ, թողու եւ գործէ զմեղս։ Արդ՝ երեք է գիտութեամբ մեղանչելն. վասն որոյ ասէ Յօհաննէս. (թէ անգիտութեամբ մեղիցէք, թողու ձեզ Աստուած. ապա թէ գիտացեալ զնա, եւ այնպէս մեղանչէք, եւ զառաջինն եւս խնդրէ։) Եւ թէպէտ զամենայն մեղս գործէ մարդ՝ ի խաբէութենէ չարին լինի եւ ի թոյլ եւ ի հեշտասէր կամաց իւրոց, այլ են մեղք՝ որք ի խառնուածոց մարմնոյն ի չորս տարերացն հանդիպի. որպէս բարկութիւն՝ դիջութիւն՝ ծուլութիւն՝ եւ հպարտութիւն։ Որպէս ասէ նիւսացին. բարկացօղք են դառնամաղձոտքն. եւ այս հրոյ է։ Ցանկասէր են արիւն ոտքն. օդոյ է։ Տրտմակեացք են սերամաղձոտքն. հողոյ է։ Ծոյլ եւ հեղգ՝ որք զիւթն ունին ջրոյ։ Իսկ օդոյն՝ կրկին է մասն. մինն չոր է եւ հով. եւ միւսն գէջ եւ ջերմ։ Գիջոյ մասն է արիւնն ի մեզե. եւ չորն որ է հողմոյն՝ առնէ ի մեզ զսրնթաց եւ զթեթեւամիտ գոլն եւ զհպարտ։ Եւ լինի զարմանալի գործ. զի մարդն ունի առ ինքեան չար եւ բարի. եւ մարդն է հաղորդ կենդանի ստեղծեալ։ Զի զոր ինչ ունի ինքեան, մասնաւորէ այլոց. որպէս արեգակն զլոյս. եւ ծառ զպտուղ։ Արդ՝ թէ զբարին պահէ յինքն՝ եւ ոչ հաղորդէ այլոց, չար է։ Իսկ եթէ հաղորդէ բարի է. թէ գիտութիւն, թէ գիտութիւն, թէ առաքինութիւն, թէ ինչս։ Նոյնպէս զչարս թէ մասնաւորէ յայլս, չար է. թէ առ ինքն պահէ՝ բարի է. զի կորնչի յինքեան։ Եւ զոր օրինակ՝ թոյն օձի եւ խայթոց կարճի առ ինքեան բարի է. եւ յայլս հեղեալ լինի չար։ Այսպէս եւ ամենայն չարութիւն ի մեզ ծածկեալ՝ ոչ է չար. որպէս ցանկութիւն. բարկութիւն. իսկ ի յայլս տարածեալ. լինի եւ այլոց չար եւ ինքեան։ Չորրորդ՝ տեսցուք թէ զի՞նչ է որ ասէ Յոբ։ (Թուեցեր զգնացս իմ. եւ զանօրէնութիւնս իմ կնքեցեր ի քսակի։) Ասեմք. ոչ թէ Աստուած թուելով գիտէ զգործս մեր. այլ թւել ասէ վասն չորից։ Նախզի՝ որ թուէ՝ գիտէ թէ որ է առաջին, եւ որ երկրորդ. եւ արյլն։ Այսպէս Աստուած՝ զամենայն գործս մեր ըստ կարգի գիտէ. զտղայութեան, զերիտասարդութեան, եւ զծերութեան. եւ ըստ կարգի հատուցանէ։ Երկրորդ՝ թուովն զամենայն ինչ անմոռաց պահեմք. նշանակէ թէ՝ զգործս մեր չէ մոռացեալ Աստուած. թէպէտ մեք գործեմք եւ մոռանամք, այլ նա գիտէ զխորհուրդոցն զբանիցն եւ զգործոցն։ Եւ զայն եւս՝ թէ ակամայ՝ գիտութեամբ թէ անգիտութեամբ գործեմք։ Երրորդ թուովն՝ ստուգապէս գիտեմք զարքանն. թէ տասն է, եւ թէ այլ աւելի եւ պակաս։ Այսպէս Աստուած զգործ մեր ըստուգապէս գիտէ. եւ ոչ աւելի կամ պակաս։ Չորրորդ՝ որպէս թուեալ իրն շարժականէ. թէ յաւելումքի թուելն, յաւելու թիւն. եւ թէ պակասեմք, պակասի։ Այսպէս զթիւ մեղաց մերոց՝ կարեմք մեք յաւելուլ գործով, եւ պակասեցուցանել. զի ի մեր ձեռս է աւելին եւ պակաս։ Իսկ ասելն. (զանօրէնութիւնս կնքեցեր ի քսակի։) Նախ՝ որպէս կնքէ եւ պահէ ի քսակի՝ ի դէպ ժամու հանէ. այսպէս եւ Աստուած՝ զգործս զբանս եւ խորհուրդս մեր. զի յորժամ ոչ դառնամք ի մեղաց, յառաջ բերէ եւ ածէ ի դատաստան։ Երկրորդ՝ յորժամ գիտեմք թէ յիւր քսակն է պահեալ զամենայն գործս մեր, ի զղջումն գամք մեղաց մերոց. եւ նա հանէ ի քսակրէն եւ կորուսանէ։ Նաեւ Մովսէս ասէ։ (Ո՞չ այս ամենայն ժողովեալ եւ կնքեալ պահի ի գանձի իմում. յաւուր վրիժուց հատուցից նոցա։) Վասն որոյ պարտ է ի միտ ածել եւ զարհուրելի մեզ թէ, զամենայն մեղս զոր գործեմք թէպէտ մոռանամք մեք, Աստուած ի մտին պահէ եւ հատուցանէ։ Եւ յորժամ խոստովանիմք եւ յիշենք զմեղս, Աստուած մոռանալ եւ անյիշաչար լինի. զի մարդասէր եւ ողորմած է։ Եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։