Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն տարաժամ մահու. ի բանն՝ (Աստուած զմահ ոչ արար. նախանձու բանսարկուին եմուտ մահ յաշխարհս։) Իմաս. 1. 13։ (Գլուխ. ՀԱ)

Աստուած զմարդն ստեղծեաց ի յանմահութիւն հոգւով եւ մարմնով. եւ եդ յանմահութեան տեղիս դրախտին։ Եւ ետ նմա պատուիրան՝ գրաւական խոստմանց եւ անմահութեան։ Զի թէ պահեալէր զպատուիրանն Աստուծոյ, ի կէտ սահմանեալ ժամանակին յանմահութիւն փոխելոց էր զնա. այսինքն, յարքայութիւնն երկինց։ Եւ զի ոչ պահեաց, արտաքսեցաւ յանմահ կենացն եւ յանկարօտ փառացն. եւ անկաւ յերկիր ցաւալից եւ մահաբեր։ Եւ յայտ է՝ զի պատուիրանն Աստուծոյ՝ էր ի մէջ կենաց եւ մահու. օրհնութեան եւ անիծից. ի յերկինս ելանելոյ, յերկիր իջանելոյ. որպէս պահպանութիւն պատուիրանին՝ պահէր զմարդն յանմահ կեանս. եւ լուծումն դատապարտէր ի մահ. ըստ այնմ, (յաւուր յորում ուտիցես ի նմանէ՝ մահու մեռանիցիս։) Իսկ յանկանիլն յերկնից բանսարկուն սատանայ՝ նախանձեցաւ ընդ այսպիսի փառս մարդոյն. եւ խաբեաց զկինն. եւ նովաւ զմարդն աստուածանալոյ ախտիւ. որով ինքն կորեաւ, եւ զնոսա կորոյս։ Ասէ (յաւուր յորում ուտիցէք, բանայցեն աչք ձեր. եւ լինիցիք իբրեւ զԱստուածս տեսանել զբարի եւ զչար. ) զի Աստուածն՝ տեսօղ լսի։ Եւ այնպիսի մոլոր մտօք մոռացան զպատուիրանն Աստուծոյ. դարձուցին զերեսս ի նմանէ. եւ հայեցան ի պտուղն. զի էր հաճոյ աչաց եւ քաղցր ճաշակելեաց. առին եւ կերին. եւ ի ներքոյ մահու գրաւեցան. ըստ այնմ, (անիծել երկիր ի գործս քո. եւ քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո, մինչեւ դարձցիս ի հող։) Եւ այսպէս (Աստուած զմահ ոչ արար. նախանձու բանսարկուին եմուտ մահ յաշխարհ։) Եւ յայնմ հետէ օրէնս ետ մարդկայինս ազգի՝ բանիւ եւ գրով եւ աւետարանաւ։ Եւ զնոյն վճիռ եդ ի վերայ օրինացն բարի եւ չար. կեանք եւ մահ. խաղաղութիւն եւ խռովութիւն եւ այլն։ Զի որք պահեն զօրէնս եւ զհրամանս Աստուծոյ, բարի մասին լինին ժառանգք. եւ խաղաղութեան, եւ կենաց, եւ առողջութեան, ուրախութեան, թէ հոգւոյ եւ թէ մարմնոյ։ Իսկ որք մոռանան եւ արհամարհեն զհրամանն Աստուծոյ, մերժին յերեսացն Աստուոյ. եւ ի չարի մասին լինին. եւ խռովութեան, եւ տրտմութեան, հիւանդութեան, եւ մահու։ Զոր օրինակ՝ եթէ ոք մերժ է զլոյսն՝ ի խաւարի լինի. եւ որ խփէ զլուսանցն՝ խաւարէ զտունն. եւ որ խնու զակն աղբեր՝ ծարաւով պապակի. եւ որ մերժէ զկերակուրն՝ սովամահ կորնչի։ Նոյնպէս (պատւիրանքն Աստուծոյ լոյս են, եւ լոյս տան աչաց։) Եւ ջուր է զովացութեան մարդոյ. եւ անմահ կերակուր հոգւոյ. ըստ այնմ, (ոչ թէ հացիւ միայն կեցցէ մարդ. այլ ամենայն բաիւն Աստուծոյ։) Զի որպէս հաց զմարմինն կերակրէ. նոյնպէս բանն Աստուծոյ եւ պատուիրանքն՝ զհոգին կեցուցանեն։ Արդ՝ որ քան պահեմք զպատւիրանս Աստուծոյ, պահէ զմեեզ խնամն Աստուծոյ. եւ ի մերժել պատուիրանին, մերժիմք ի խնամոցն Աստուծոյ. յայնժամ ազդի ազգի պատուպաս տրիէ մեզ. յերկնէ եւ յերկրէ. ի ծովու եւ ի ցամաքի. ի մարդոյ եւ ի դիւաց, եւ յամենայն կողմանց։ Զորօրինակ՝ ի հեռանալ պահպանին՝ զտարածոցն ցրուեն թռչունք. նոյնպէս յորժամ հեռանայ պահպանօղ խնամն Աստուծոյ, դեւք՝ փորձութիւնք՝ որոգայթք՝ եւ ամենայն չարք գտանեն զմեզ։ Եւ այս գիտելի է՝ զի երկու իրօք ընթանամք ի մեղս։ Նախ՝ դարձուցանեմք զերեսս յԱստուծոյ. եւ ապա դառնամք ի մեղս. զի որքան զպատուիրանսն Աստուծոյ ի մտի ունիմք, հայիմք առ Աստուած. եւ յորժամ մոռանամք, դարձուցաք զերեսս ի նմանէ. այս առաջինն։ Եւ դառնալն ի մեղս այն է, որ նախ խորհիմք զչարն՝ եւ ապա հաւանիմք. եւ ապա գործեմք։ Եւ այնպէս սովորելով ի հեշտութիւնն՝ ի խորս մեղաց ընկղմիմք հոգւով եւ մարմնով եւ մտօք։ Եւ որպէս մեք դարձեալք յԱստուծոյ, դառնամք ի մեղս. նոյնպէս եւ Աստուած դարձուցանէ զքաղցր հայեցումն. եւ հայի դառնութամբ եւ բարկութեամբ։ Եւ որքան մեք յաւելումք ի մեղս՝ այն քան նա ի խրատն եւ ի պատուհասն։ Երբեմն սով. երբեմն սուր. երբեմն հիւանդութիւն եւ մահտարաժամ. որպէս այժմ մեզ է հասեալ այգի վտանգ նեղութեանս։ Եւ այս վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ որպէս բազում է երկայնամտելն Աստուծոյ՝ զի կամի զմեզ յապաշխարհութիւն ածելն. եւ յորժամ ոչ անսամք, յայնժամ բազում եւս զխրատն ցուցանէ. զի որպէս ներելն առաւել է Աստուծոյ. նոյնպէս եւ պատուհասելն. ըստ այնմ, (եթէ երկայնամտելն Աստուծոյ կամի զքեզ յապաշխարհութիւն ածել, եւ դու ըստ անզեղջ սրտիդ՝ գանձես անձին քում բարկութիւն յարդար դատաստանէն Աստուծոյ։) Եւ երկրորդ՝ վասն այն յերկարէ՝ զի մեք յերկարիմք ի մեղս օրըստօրէ եւ բազմացուցանեմք. եւ նա յերկարէ ի բազում պատուհասն մեր։ Զի բազում պարտն՝ սակաւ վճարելով ոչ հատուցանի. որպէս թէ տասն դեկան տալով՝ հազարն ոչ վճարի։ Եւ դարճեալ՝ որպէս մարգարէն Մովսէս ասաց ժողովրդեանն թէ, (յոչ պահելն ձեր զպատւիրանս Աստուծոյ, վկայ ունիմ ձեզ այսօր զերկին եւ զերկիր. զի սատակիք դուք եւ կորնչիք։) Վասն է՞ր զերկինս եւ զերկիր բերէ վկայ։ Նախզի՝ մեք մեռանիմք. եւ նոքա կան եւ մնան յաւիտենս. ըստ այնմ, (ազգ գայ եւ ազգ՝ եւ երկիր յաւիտեան կայ։) Երկրորդ՝ զի երդմամբ վկայեն երկինս եւ երկիրս չծածկել զգողութիւն կամ զբոզութիւն միշտ տեսանելով։ Եւ վկայութիւն նոցա կրկին է։ Նախ՝ ազդմամբ եւ ձայնիւ. զի աղաղակեն հանապազ առաջի Աստուծոյ վասն գործոց մարդկան. ինքեանք եւ պահապան հրեշտակք նոցա. ըստ այնմ, (աղաղակ սոդոմացւոց եւ գոմորացւոց ել առաջի իմ. ) այսինքն, յերկնէ եւ յերկրէ։ Երկրորդ վկայութիւնն է գործով. զի յորժամ արժանի լինիմք՝ խնամեն զմեզ. երկինքն անձրեւով. եւ երկիրս պտղով. գարուն եւ ամառն. աշուն եւ ձմեռն յիւրեանց կարգին։ Իսկ անարժանիցն՝ լինին չարչարօղ եւ պատուհասօղ։ Երկինք պղնձի, եւ երկի երկաթի. զի ոչ պղինձն գիջանայ, եւ ոչ երկաթն պտուղ տայ. այսպէս եւ տարերք փոխեն զկարգս իւրեանց յանկարգանալն մեր։ Նոյնպէս օդս առողջարար՝ լինի վատախառն. եւ պատճառ մահու եւ հիւանդութեան, այսպէս է վկայութիւնն եկնի եւ երկրի յանպարշտիլն մերում։ Իսկ վասն տարաժամ մահու՝ երկու ինչ գիտելի է։ Նախզի՝ պատուհասական մահ է տարաժամն. պատուհասն լինի վասն մեղաց. կամ վասն ինքեան, կամ վասն այլոց մեղաց։ Որպէս փոքրիկ մանուկն մեռանի վանս ծնողաց մեղաց՝ զի կսկծեսցին. եւ արդարք վասն մեղաւորաց բառնին՝ զի մի բարեխօսեսցեն. եւ դալար փայտն՝ ընդ չորն այրի։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ դատաստանն Աստուծոյ արդար է որպէս ասաց. (անձն որ մեղիցէ՝ նոյն եւ մեռցի. ) ընդէ՞ր զարդարն ընդ անպարիշտն կորուսանէ։ Այսմ կրկին է պատասխանին։ Նախ ասեմք թէ՝ ոչ թիւրի դատաստանն Աստուծոյ. եւ ոչ պատուհասի արդարն ընդ անպարշտին։ Այլեւ վասն արդարոյն՝ զերծանի մեղաւորն. որպէս ասաց Աստուած Աբրահամու. (եթէ յիսուն արդար, կամ քառասուն, կամ երեսուն, կամ քսան, կամ տասն արդար գտցի ի քաղաքի, ոչ կորուսանեմ զքաղաքն. այլ ներեմ վասն արդարոցն։) Արդ՝ ի ժամանակիս յայս՝ ոչ գոյ ամենեւին արդար եւ ոչ մի. վասն այն առ հասարակ կորուսանին. ըստ այնմ, (ամենեքեան խոտարեցան ի միասին եւ անպիտանացան. ոչ ոք է որ առնէ զբարի. եւ չէ ոք մինչեւ ցմի։) Երկրորդ՝ այսպէս ասեմք. թէպէտ մեռանին ի միասին արադարք եւ մեղաւորք. այլ ոչ ի միասին պատժին. զի մի եւ նոյն մահն՝ արդարոցն հանգիստ է եւ պսակ. որպէս ասէ Յոբ. (մահ մարդոյ հանգիստ է. ) եւ Սողոմօն ասէ. (թուեցան յաչս անզգամաց թէ մեռան. այլ նոքա են ի խաղաղութեան եւ այլն. ) այս վասն մահու արդարոցն։ Իսկ անպարշտացն ասէ. (մահ մեղաւորին չար է. ) զի բարձաւ յոյս նորա. եւ ի մեղս իւր մեռաւ. եւ չկայ զղջման։ Եւ փոշիմանիլն անօգուտ է. եւ զհուրն բորբաքեալ տեսանէ. եւ զդատաստանն արդար, եւ զայլն։ Ահա բաժանեցան՝ մահ արդարոյն որ հանգիստ է, եւ մահ մեղաւորին որ չարչարանք։ Զոր օրինակ կամնասայլն միապէս շրջի ի վերայ որային. այլ ցորեանն սրբի եւ խոտն կոտորի. նոյնպէս եւ մահն արդարոց՝ սրբութիւն է. եւ մեղաւորացն՝ տանջանք։ Այս առաջինն։ Երկրորդ գիտելի է՝ զի տարաժամն երեք ազգ է։ Մինն է քաղահան. եւ միւսն պտղահան. եւ երրորդն որպէս հունձ։ Քաղահանն է՝ որ զչարսն եւ զմեղաւորսն բառնայ՝ որք անպիտան են եւ անպտուղ, եւ զարդարսն թողու որրք պիտանի եւ պտղատու են. ըստ այնմ, (ծառ որ ոչ առնէ պտուղ բարի՝ հատանի եւ ի հուր արկանի. ) յայտ է զի պտղաբերն ոչ հատանի։ Եւ ուստի՞ հատանի անպտուղն. այսինքն, ի բուն արմատոյն որ է Քրիստոս. եւ ի կենացն յաւիտենից։ Զի որպէս տապան մահուն զմարմինն յայժմու կենացս հատանէ. նոյնպէս եւ տապան դատաստանին Աստուծոյ՝ զհոգին ի յաւիտենից կենաց հատանէ. եւ զքաղն յարմատոյն խլեմք եւ ի բաց ձգեմք. զի մի վնասեսցէ զպիտանի բոյսն։ Այլ արդարն իւրով արդարութեամբն մնայ. եւ չարն իւր մեղօքն պատժի։ Եւ ունիմք այսմ օրինակ բազում. որպէս յեգիտոս մահն անդրանկաց՝ եգիպտացւոցն էր. եւ իսրայէլացւոց ոչ։ Փարաւօն ընկղմեցաւ. եւ ժողովուրդն էանց. Սոդոմ այրեցաւ. եւ ղովտ ապրեցաւ. տունն Նոյի ապրեցաւ եւ զերծաւ. եւ չարքն ջրով սուզեցան։ (Որք ուտէին եւ ըմպէին մինչեւ յորում եմուտ Նոյ ի տապանն՝ եկն ջրհեղեղն եւ կորոյս զամենեսեան։) Իսկ պտղաքաղ մահն է՝ որ զարդարն եւ զպիտանին Աստուծոյ տանի. եւ զչարսն թողու. կամ զի չարչարեսցին եւ ապա մեռցին. կամ զի դարձցին ի մեղաց եւ ապաշխարութամբ մեռանիցին. (զի ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին ասէ Տէր. այլ զդառնալն նորա եւ զկեալն։) Իսկ զբարիսն տանի որք պիտանիք են Աստուծոյ. որպէս անմեղ տղայքն մեռանին որպէս զմանկունսն Բեթղէհէմի. իբր անմեղ գառինք պատարագ Աստուծոյ ի հոտ անուշից։ Կամ զի մի ընկեսցին յառաջիկայն ի չարիս. կամ զպատուհասն որ գալոցն է՝ ոչ տեսցեն. որպէս Զովսիա թագաւորն եբարձ. եւ ապա գերեցաւ Երուսաղէմ։ Կամ զարդարս բառնայ՝ զի մեղաւորքն երկիցեն եւ ի միտ ածցեն զմեղս իւրեանց. ըստ այնմ, (թէ ըստ փայտ դալար այս լինի, ընդ չորն զի՞նչ լինիցի։) Այսպիսիս՝ պտղաքաղ մահ է. որպէս յայգի մտեալ զգեղեցիկ պտուղսն քաղեն. նոյնպէս եւ Աստուած յայգւոյ աշխարհէ՝ զազնիւսն եւ զգեղեցիկսն տանի։ Իսկ մահն որ հունձն է՝ զչար եւ զբարիսն ի միասին բառնայ. զչարն՝ զի պատժեսցի. եւ զի մի չարիքն առաւել բազմասցին։ Եւ զբարիսն տանի՝ զի զպարտսն վճարեասցէ. եւ զի հանգուսցէ ի չարչարանաց։ Եւ այս ուր ուրեք լինի. այլ համօրէնն ի կատարածի։ Հունձն մահու է լ ինելոց. որպէս մանգաղն առ հասարակ զմեծ եւ զփոքր, զչոր եւ զդալար ի միասին հնձէ։ Եւ թէպէտ հունձն մահուն՝ եւ թէպէտ քաղհանն եւ պտղաքաղն մահ են եւ մեռանին. այլ վախճան նոցա ոչ է միապէս. ելն մին է. այլ մուտ ոչ է մին. մահն մի՝ այ լ կեանքն ոչ է մի. եւ ոչ օթեւանքն. եւ ոչ տեսութիւնն. եւ ոչ հատուցմունքն։ Զի զանազն են ըստ զանազան գործոց արդարոց եւ մեղաւորաց. որպէս ասէ առաքեալն. (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի Աստուծոյ. զի ընկալցի իւրաքանչիւր իւրով մարմնով զոր ինչ գործեաց յառաջ. եթէ բարի եւ եթէ չար։) Եւ են ոմանք որք ասեն թէ՝ մահու ցաւն փոխելով է. եւ փախչին պատճառելով զմարգարէն որ ասէ. (փախիր եւ թաքիր առ ժամանակ մի։) Եւ այլք ասեն թէ՝ ոչ փախչիլ պարտ է, եւ ոչ ի մահն երթալ։ Ասեմք առաջնոյն եթէ՝ թերութեան է կարծիս եւ անհաւատութեան ցոյց. իբր թէ պատահմամբ է եւ ոչ խրատ Աստուծոյ։ Եթէ հաւատաս խնամոցն Աստուծոյ՝ եւ զմահս պատիժ մեղացն, յայնժամ թէ չունիս զայեն մեղսն, ոչ ըմբռնէ զքեզ ցաւն թէպէտ ի մէջն ես. որպէս հրդեհեալ անդ՝ չոր խռիւն այրի. եւ դալար ծառն նմայ ի մէջն. ապա թէ դու զնոյն մեղսն ունիս՝ պատժիլոց ես. թէպէտ փախչիս կամ ի բերդ մտնուս։ Ո՞վ յիմարութեանդ. եթէ փախչելով է ցաւն, ծնօղն ընդ է՞ր ոչ փոխի՝ որ մորմոքելով փարի զզաւակաւն։ Եւ ընդէ՞ր որդի դրացւոյն մեռանի, որ ոչ գայ մերձամենեւին։ Եւ թէ սոքա ի միմեանս փոխին, առաջինն ուստի՞ փոխեցաւ եւ մեռաւ։ Ապա յայտ է՝ զի ոչ փոխեզով մեռանի. եւ ոչ փախչելով զերծանի։ Իսկ երկրորդն որք ասեն թէ՝ ոչ փախչիլ պարտ է, եւ ոչ ի մահ երթալ։ Ասեմք թէ՝ յորժամ ոչ փախչին եւ ոչ ի մահն երթան զերծանին, ապա սոքա ընդէ՞ր մեռանին յետոյ՝ որք ոչ ի գեղէ ի գեղ գնացին եւ ոչ ի դուրս փախեալ։ Այլ թէ ոչ գիտես՝ ուսիր եւ ի միտ առ։ Մին վասն այն՝ յորժամ երթան ի մահն՝ դիպի ցաւն. զի կարգաւ մեռանին եւ ճանապարհորդելով. եւ ոչ ի միասին համանգամայն. այլ զմինն խրատէ՝ զի միւսն երկիցէ եւ զղջասցի ի մեղացն. եւ թէ ոչ զղջայ՝ եւ ինքն պատժեսցի։ Երկրորդն այն է՝ զի ի տեսանել զմահ այլոց, իւր սիրտն կսկծի. եւ գետասցէ թէ նոյնպէս մեռանելոց է եւ ինքն անզեղջ կացեալ ի մեղաց։ Իսկ այն որ ասէ. (փախիր եւ թաքիր առ ժամանակ մի։) Ոչ փախչիլ ասէ տեղեաւ, եւ կամ թաքչիլ յամրոցի. զի իւրաքանչիւր մարդոյ մահ ի հետ իւրն է ուր եւ երթալ։ Այլ ի մեղացն ասէ փախիր՝ եւ ի բացթող։ Զի յորժամ մեղքն ոչ լինի առ քեզ, ցաւն ոչ ըմբռնէ զքեզ. եւ թաքիր ընդ արդարութեամբն եւ զղջմամբն. զի արդարութիւնն՝ ամուր պարիսպ լինի եւ զրահ. եւ ոչ թողու զցաւն ի մարդ։ Այլեւ զղջումն՝ զհրամանն Աստուծոյ յետս դարձուցանէ. որպէս նինուէացւոցն. (զի ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին ասէ. այլ զդառնալն նորա ի չար ճանապարհէն եւ զկեալն։) Եւ օրինակ քեզ. հրեշտակն զեգիպտացիսն կոտորէր. եւ ի մէջ նոցա զիսրայէլացիսն եթող վասն արեան դրոշմին։ ԶՍոդոմ այրեաց. եւ զղովտ ապրեցոյց ի լեառն։ Զաշխարհս ջրհեղեղաւ կորոյս. եւ զարդարն զՆոյ տապանաւն ապրեցոյց։ Նոյնպէս եւ դու ի ժամանակ հեղեղի բարկութեանն Աստուծոյ՝ մուտ ի տապան սրբութեան որպէս զՆոյ. եւ ամրացո եւ փակեա յամենայն ուստէք եւ զզգայարանս քո ի մեղաց։ Այլեւ դիր նշան փրկութեան ի դրունս քո զդրոշմ հոգւոյն շնորհաց. զի մի չարն անդրակածախ մերձեսցի առ քեզ. փախիր ի մեղացն Սոդոմայ. եւ փախիր ի լեառն առաքինութեան։ Եւ յորժամ փախիցես, մի դառնար յետս եւ հայիր. զի մի լիցիս արձան աղի իբրեւ զկինն Ղովտայ. զի թերահաւատութեան է նշան դառնալ ի յետս ի յառաջին մեղս եւ սատակիլ. ոչ միայն մարմնով, այլ հոգւով եւ մարմնով։ Աստ մարմնով մեռանիլ, եւ անդ հոգւով տանջիլ. զի (ահ մեծ է անկանիլ ի ձեռս Աստուծոյ կենդանւոյ ասէ առաքեալն։) Այն է եղբարք զարհուրելի եւ սարսռելի։ Մանր է քննութիւնն. եւ անկաշառ իրաւունքն։ Անդառնալի է վճիռն որ ասէ ընդ մեղաւորսն. (երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից որ պատրաստեալ է սատանայի։) Անել է բանտն եւ անշէջ գեհեանն։ Անլոյս է խաւարն. եւ առանց ուրախութեան տրտմութիւնն։ Անքուն են որդունքն. եւ անվախճան տանջանքն յաւիտենից։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ եւ առհասարակ զամենայն հաւատացեալս անւան իւրոյ Փրկիչն մեր Քրիստոս. որ է օրհնեալ յաւիտենս ամէն։

Նորին քարոզ վասն Աւուր չարի. ի բանն՝ (Ոչ օգնեսցեն ինչք յաւուր բարկութեան. այլ արդարութիւն քրկէ ի մահուանէ։) Առակ. 11. 4։ (Գլուխ. ՀԲ)

Նախ գիտելի է՝ զի երեք չար օր է մարդոյ։ Նախ՝ օր կենցաղոյս. զի չար է չարացն։ Երկրորդ՝ օր մահուն. զի (մահ մեղաւորին չար է։) Երրորդ՝ օր դատաստանին եւ հատուցման չարաց։ Օր կենցաղոյս չար է մարմնոյ. օր մահուն չար է հոգւոյ. օր դատաստանին՝ չար է հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Եւ այս գիտելի է՝ զի Աստուած ստեղծեալ է զմարդն բանական եւ մտաւոր կենդանի. եւ այնու բաժանի յանբանից. եւ այլ ամենայնիւ՝ նման է նոցա եւ հաւասար. մարմնով՝ շնչով՝ զգայարանօք՝ ուտելով՝ եւ այլն։ Այլ այսորւ որոշի՝ զի հոգի բանական եւ միտ իմացական ունի։ Եւ գործ է մտացն՝ որպէս աչացն տեսանել. ձեռացն գործել. նոյնպէս եւ միտն ունի կրկրին գործ։ Առաջինն է՝ որ ընտրէ եւ ճանաչէ զբարին եւ զչարն։ Երկրորդ՝ որ թողու զչարն, եւ գործ է զբարին. որպէս ասէ մարգարէն. (խոտորեա ի չարէ եւ արա զբարի։) Զի չարն ամենեցուն է փոխչելի. եւ բարին է՝ որում ամենեքեան ցանկան ասեն իմաստորւնք։ Զի առաքինութիւնն յերկու իրաց կատարի. այսինքն առնել զչար, եւ առնել զբարի. զի թէ ոչ չար առնէ եւ ոչ բարի, ոչ փառս ունի եւ ոչ պատիժ։ Եւ թէ զբարի եւ զչար խառնեն, ապա կանեն զիրեարս եւ կորուսանեն։ Իսկ երրորդ՝ մասն բարի ոչ առնել եւ չար գործել՝ անպարշտաց է եւ չարաց։ Այլ չորրորդն՝ չար ոչ առնել եւ բարի առնել՝ հաւատացելոցն է եւ կատարելոցն. վասն այն երկրորդ գործն պահանջի ի մտացն։ Իսկ առաջին գործն վասն այն խնդրի, որ դժւարին է զանազանել զբարի եւ զչար։ Զի բարին կրկին է. է որ զուտ բարի է ներքոյ եւ արտաքոյ. հոգւոյ եւ մարմնոյ. որպէս աստուածապաշտին. եղբայրսիրութիւնն, եւ այլն. զուտ եւ յստակ բարի են սոքա։ Եւ բարի կերպարանեալ՝ որ չար է եւ բարի կերպարանի եւ շրջի. որպէս տեսակք մեղաց. ուտելն եւ ըմպելն. շնալ գողանալ եւ այլն։ Սոցա կերպարանն բարի երեւի եւ հեշտ է մարմնոյ. այլ ի ներքոյ չար է ծծկեալ՝ կորուստ եւ չարչարանք հոգւոյ։ Եւ այսպէս զամենայն մեղս սատանայ բարի կերպարանաւ ծածկէ եւ խաբէ գործել. որպէս պղնձագործն կլայկէ զպղինձն եւ արծաթ ցուցանէ. սակայն պղինձ է ժահահոտ. նոյնպէս եւ մեղքն։ Եւ որպէս զկարթն ծածկեն մսով եւ ըմբռնեն զձուկն. եւ որպէս հաւորսք զորոգայթն ծածկեն կերակրով՝ եւ ըմբռնեն զթռչունն։ Եւ որպէս պոռնիկ կանայք՝ զարդարեն զդէմբ եւ կորուսանեն զհոգիս բազմաց. որպէս ասէ Սողոմօն. (մեղր կաթէ ի շրթանց պոռնկի. եւ կատարածն դառնագոյն է քան զլեղի։) Մեղր զհեշտութիւնն ասէ. եւ լեզի զդառնութիւն տանջանացն. զի աստ յետ գործոյն խիղճ մտացն դառնանայ եւ կսկծի. եւ անդ հուրն յաւիտենից տանջէ։ Նոյնպէս եւ ամենայն մեղաց սկիզբն հեշտ է, այլ կատարածն դժուար եւ սպառնօղ. որպէս կոթ սրոյն ողորկ է եւ դիւրաւ ըմբռնի. այլ ծայրն սուր է եւ մահացու։ Նոյնպէս ամենայն մեղք եւ գողութիւն՝ սպանութիւն եւ այլն. վասն այն իմաստունն միտք պիտոյ է որ ընտրէ զչարն եւ զբարին ի միմեանց։ Եւ զի բազումք մոլորին մտօքն՝ եւ ոչ ընտրեն զբարին եւ զչարն. այլ թողուն զճշմարիտ բարին, եւ գործեն զգունովն որ է չար։ Նա վասն այն Աստուած զչար տանջանաց ի վերայ բերեէ. զի չար մեղացն՝ ի մէջն է. եւ չար պատժոյն՝ յարդար դատաստանէն Աստուծոյ։ Եւ է այս եռակի. այսինքն, չար փորձանաց. չար որոգայթից. եւ չար պատուհասից։ Զի չար փորձանաց է՝ հիւանդութիւն մարդոյն. աղքատութիւն. օտարութիւն. սով. եւ այլն։ Զի տայ Աստուած մարդոյ զայսպիսի նեղութիւնս եւ փորձէ՝ թէ ընտի՞ր թէ խոտան. զոր օրինակ՝ բովն փորձէ զարծաթ. թէ յստակ է՝ ժանկն սրբի. եթէ ղալպ սեւանայ։ Նոյնպէս եւ այսպիսի նեղութիւնքս՝ փորձեն զմարդ. թէ հաւատարիւ է եւ հաստատ, առաւել սրբի փոշետեսակ մեղքն. եւ թերին վնասի եւ պակասի։ Իսկ չար որոգայթիցն՝ է ի թոյլ տալոյն Աստուծոյ վասն մեղաց մեր. եւ թշնամին սատանայ բերէ զորոգայթն ի վերայ։ Կամ գազան հոսի. կայծակ. նետ. քար. հեղձումն. եւ կամ այլ ինչ։ Զի որքան զբարիս գործեմք, պահապան հրեշտակն մերձ է առ մեզ. եւ չարն հեռանայ. յայնժամ թշնամին սատանայ՝ ածէ զորոգայթն ի վերայ։ Որպէս զտարածոց անպահապան՝ ցրուեն թռչունք. դարձեալ ասէ առակն. (որպէս ձկունք որսացեալ ի ցանցս, եւ թռչունք ի ծօղակս, այնպէս հասան ի վերայ մարդկան որոգայթն։) Այս է՝ որպէս ձուկն եւ թռչունն տգիտութեամբ եւ առանց կամաց ըմբռնին յորոգայթս. նոյնպէս մարդիկ տգէտ են որոգայթիցն որք պատահին նոցա մարմնաւոր կամ հոգեւոր։ Զի մարգարէն Դաւիթ՝ որ զայլոց ամենեցւոն կանխաւ խօսէր, ե՞րբ եղեւ կանխագէտ իւր որոգայթիցն զոր լարեաց Աբիսողոմ որդին իւր, եւ յափշտակեաց զթագաւորութիւնն։ Եւ այնպէս յանկարծակի եղեւ, մինչեւ զի բոկ փախեաւ ի քաղաքէն. այս մարմնաւոր որոգայթ։ Նոյնպէս ինքն ցանցեցաւ աչօքն ի տեսութիւն կնոջն ուրիայ որ շրջէր ի տանիսն։ Այսպէ մեք հոգւով եւ մարմնով ի մէջ որոգայթից շրջիմք. զի մարմնով որոգայթեն զմեզ թշնամինքն ի մարդկանէ. եւ հոգւով դեւքն որոգայթեն. որք (դարանին զմեօք եւ յափշտակեն որպէս զառիւծ ասէ մարգարէն։) Իսկ ի յայս կրկին որոգայթիցս՝ տէրն ուսուցանէ զերծանիլ աղօթիւք եւ ասէ. (մի տար զմեզ ի փորձութիւն մարմնոյ. այլ փրկեա ի չարէն յորոգայթից հոգւոյ։) Եւ թէ՝ (յամենայն ժամ աղօթս արարէք. զի արժանի լինիցիք զերծանիլ յայնմ ամենայնէ որ լինելոց է։) Եցոյց թէ՝ յարժամ աղօթքն է որ յայսպիսի ցանցից փրկէ զմեզ հոգւով եւ մարմնով։ Եւ յայլ ուր ասէ. (չիք հնար զերծանիլ յորոգայթից՝ բայց միայն պահօք եւ աղօթիւք։) Իսկ չար պատուհասին է՝ սուր. գերութիւն. մահ տարաժամ. անասնոց մահ. երաշտութիւն. կարկուտ. մարախ. չեկ, եւ այլն. որ վասն մեղաց՝ պատուհասէ զմարդ եւ խրատէ։ Որպէս ասէ մարգարէն. (ապա թէ ոչ դառնայք առ նա՝ զսուր իւր սրեալ է եւ զաղեղն լարեալ, եւ այլն։) Սպառնայ ցուցանելով զզէնն. որպէս յայլ ուր ասէ. (սրեցից որպէս փայլակն զսուսեր իմ։) Սուր՝ զմահն ասէ ի մօտոյ. իսկ աղեղն՝ ի հեռաստանէ եւ միջնորդօք նետի հարկանէ. որ է օտար հեծեալ եւ այլազգի. զոր թիւրութիւն նշանակէ. ըստ այնմ, (դարձան եւ եղեն որպէս զաղեղն թիւր։) Իսկ կապարճ աղեղանն՝ է յիշումն Աստուծոյ. զդատողական զօրութիւնն՝ նշանակէ ահեակ կողմն։ Անօթ մահու՝ գործիք տանջանացն։ Զնետս իւր այրեցելովք՝ այրելիք մեղքն են մեր. փայտ. խոտ. եղէգն։ Զի հոգեկան եւ մարմնական մեղօք մխին նետք ցասմանն Աստուծոյ։ Դարձեալ՝ զդատապարտեալսն ի հուրն՝ նետս կոչէ. զի եւ նա փայտ է։ Զի որք զայլս տանջեցին՝ տանջիլոց են եւ ինքեանք. եւ սոքա ամենեքեան խրատ են զգուշութեան։ Զի երկու իրօք զմեզ ի զղջումն ած է։ Նախ՝ ներելով, եւ բարի առնելնով. որ թէպէտ անարժան եմք, երկայնամտէ եւ բարի առնէ. ըստ այնմ, (ծագէ զարեգակն ի վերայ չարաց եւ բարեաց. եւ ածէ անձրեւ ի վերայ արդարոց եւ մեղաւորաց։) Տայ խաղաղութիւն եւ առողջութիւն եւ այլն ամենայն, զի ամաչեմք ի բարութեանց Աստուծոյ եւ դառնամք։ Ապա թէ ի բարի առնելն անզեղջ մնամք եւ մոռանամք զԱստուած, յայնժամ ածէ ի վերայ զխրատ եւ զտանջանս. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ զներելովն Աստուծոյ արհամարհիցես, գանձես անձին քում բարկութիւն յարդարութենէն Աստուծոյ։) Ապա յայտ է՝ զի մեք շարժ եմք զԱստուած ի խրատ մեզ. զի ահիւ եւ սաստիւ բերէ ի զղջումն։ Եւ զայս եւս խրատս կարգաւ ածէ։ Նախ՝ ի յարտաքին ինչս. որպէս զոսկի եւ զարծաթ առնուլ տայ, եւ աղքատացուցնէ. եւ ապա զկերակուրն հատանէ երաշտով կարկտիւ, կամ այլով։ Եւ ապա անասնոցն մահ ածէ. զի այլ մերձաւոր են մեզ. եւ յորժամ ոչ դառնամք, յայժամ ի մարմինս մեր բերէ զխրատ տանջանացն։ Եւ դրաձեալ՝ այլ կարգաւ խրատէ։ Նախ՝ ի հեռու աշխարհէ բերէ զպատուհասն՝ զի լսելով մեր զարհուրիմք, եւ ապա ի մերձ աչաց ցուցանէ. եւ թէ յամառիմք ի մեղս, ապա ի մարմինս խրատէ. որպէս ասեն՝ ականջովդ ոչ լսեցեր, ի թիկունսդ լուր։ Այնպիսին խոզաբարոյ է. որ այնչափ ի վերայ սրոյն գնայ, մինչ խիշտի ի սիրտն հասանի. յայժամ ոչ ինչ է օգուտ յետ դառնալն. նոյնպէս եւ անզեղջ մեղաւորն։ Այլեւ այս խրատս՝ բարի է թէ զգուշանամք եւ յօրէնս Աստուծոյ գամք. ըստ այնմ, (երանի մարդոյ՝ զոր խրատես դու Տէր. եւ յօրինաց քոց ուսուցանես նմա։) Զի զոր սիրէ Տէր՝ խրատէ, եւ այլն։) Այլ թէ ոչ դառնամք ի մեղաց, աստ տանջէ առ հաւատչեայ մարմնով. եւ անդ հոգւով եւ մարմնով յաւիտեն տանջելով։ Այս առաջին չարն է կենցաղոյս. (յորում ոչ օգնեսցեն ինչն յաւուրս այսպիսի չարութեան. այլ արդարութիւն փրկէ ի մահուանէ։) Երկրորդ՝ չար է օր մահուն. եւ այս զանազան կերպիւ։ Նախզի՝ յանկարծակի գայ իբրեւ զգոց. որպէս ասէ Տէրն. (ոչ գիտէք յորում ժամու գողգայ. ) որ օր մահուն։ Յերեկօրեայ՝ տղայութիւն։ Մէջ գիշերի՝ երիտասարդն։ Հաւախօսն՝ ալիքն։ Առաւօտ՝ ծերն մերձ ի լոյս հանդերձելոյն։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր ոչ գիտեմք զօր մահուն. զի թէ գիտէաք՝ պատրաստէաք զմեզ։ Ասեմք թէ՝ ոչ էր բարի գիտել զօր մահուն. վասն այն արգել Տէրն. (ոչ է ձեզ պարտ գիտել զժամս եւ զժամանակս։) Նախզի՝ թէ գիտէր մարդ զօր մահուն, ոչ շինէր եւ ոչ տնկէր. եւ աւերիւր աշխարհ։ Եւ դարձեալ՝ մարդիկ սովորելով ի մեղս, հեշտանային. եւ յետոյ ոչ կարէին դառնալ. եւ թէ դառնային, եւ զվերջի ամն ընդ ապաշխարութեամբ մեռանէին, ոչ ոք առնոյր զարդարութեան պսակն։ Այլ ոչ գիտելով՝ հանապազ զգուշանամք վասն մահուն մերձ տեսանելով առ մեզ։ Եւ այս եւս խնամք է մարդասիրին։ Զի նախընթաց ունիմք նախ զալիսն՝ որ նշանակ է մահու։ Երկրորդ՝ զպակասութիւնն ի զգայարանս. ի յուժոյ գնացից. ի գործոց, եւ այլն։ Երրորդ՝ զհիւանդութիւնն. զի տեսեալ զսոսա՝ պատրաստիմք մահուան. որպէս արտն սպիտակացեալ՝ նշան է հնձոց. եւ տերեւն դեղնեալ՝ աշնան. եւ ձիւնն ի լերինս՝ ձմերան է ցոյյց։ Դարձեալ՝ չար է օր մահուն. զի դառն է յիշատակ նորա. որպէս ասէ Սիրաք։ (Ով մահ՝ ո՞րպէս դառն է յիշատակ քո։) Զի վախճան է կենաց. եւ բաժակէ զհոգին ի մարմնոյ. եւ զայն կարի յոյժ դժուարութամբ. որպէս է տեսանել յանբան անասունս, թէ որպէս դողան եւ բառաչեն զերկիւղն ցուցանելով։ Եւ Տէրն մեր Աստուածն բոլորից՝ ի ժամ մատուն ի տագնապի կայր. (եւ քրտունք արեանն իբրեւ զկայլակր վիժէին. ) զի Աստուած էր. գիտէր զառաջիկայն. եւ մեզ ուսուցանէր զվիշտ մահուն։ Եւ զայն է տեսանել ի հոգէվարս մարդոյն. զի ծով դառնութեան կուտի ի վրայ. եւ շունչն քակտի ի նմանէ. զձեռսն ձգէ եւ ոչ օգնէ։ Զաչս այսր եւ անդր ածէ. զերեսն առ յահէն դարձուցանէ եւ ոչ գործանի։ Դարձեալ՝ դարձուցանէ եւ ոչ զերծանի։ Դարձեալ՝ չար է օր մահուն. զի անողորմ է կոչօղն եւ անկաշառ։ Ոչ ի ծերոյն հատկառի, եւ ոչ տղային ողորմի։ Ոչ կաշառ առնու ի մեծատանց, եւ ոչ խղձայ աղքատաց։ Ոչ ժամ մի ներէ մեղաւորաց դառնալ, եւ ոչ զսէ բարեխօսի։ Ոչ երկնչի ի թագաւորաց, եւ ոչ ի զօրաց զարհուրի. ոչ ամրօք թաքչի. եւ ոչ պարիսպ պահէ զոք. ժամանակի ոչ կարօտի, թէ տի՞ւ է թէ գիշեր. թէ ի տա՞ն է, կամ յայլ ինչ տեղիս. զի յորում ժամու հանդիպի ըմբռնէ։ Այլեւ գործիք ոչ է պակաս նմա որով սպանանէ. զի հուր եւ ջուր եւ վէմ եւ այլն ամենայնի եւ մարդիկ՝ գործիք են նմա. վասն չար է օր մահուն։ Դարձեալ՝ չար է օր մահու մեղաւորին. զի լոյսն մերժի. եւ խաւարն մերձաւորի. զվաստակն մարմնական թողու. եւ զհոգեւորն ոչ ունի։ Առաջի տեսանէ զհատուցումն գործոց՝ եւ զպատիժ մեղաց։ Զհուրծ բորբոքեալ. եւ զորդն անվախճան. զվճիռ դատաստանին՝ եւ զահագին ատեանն. եւ յելս շնչոյն առնուն զառ հաւատչեայն. զի նոյնպէս տանջելոց են յաւիտեան։ Աւաղ յիշատակիս։ Այլեւ չար է օրն՝ զի ոչ գիտէ յո երթայ. զի խաւար է ճանապարհն. եւ միայն է յնկերաց։ Նոր է քաղաքն. եւ անծանօթ բնակիչքն. ուրախութիւն է սրբոցն. եւ տրտմութիւն է մեղաւորացն. լոյս է արդարոց. եւ խաւար նոցա։ Զի թէ աղաղաակեն՝ ոչ ոք լսէ նոցա. եւ յետս դառնալ ոչ թողուն. փոշիմանին, եւ ոչ հասանին։ Խոստովանիլ եւ ապաշխարել ոչ կարեն։ (Զի ոչ եթէ մեռեալք խոստովանին, կամ օրհնեն զՏէր։) Վասն այն ասէ. (ոչ օգնեսցեն ինչք յաւուր չարութեան. այլ արդարութիւն փրկէ ի մահուանէ։) Իսկ երեք օր չար՝ է օր ահագին դատաստանին։ Նախզի՝ նա է օրն վերջին եւ աներեկ. վախճան ժամանակին, եւ սկիզբն անվախճան յաւիտենին. ընտրելոց ուրախութեան եւ փառաց եւ պսակաց է օր։ Յորում դատաւորն արդար իջանէ յերկնից հայրական փառօք. եւ բիւրք բիւրուց՝ եւ հազարք հազարաց ինն դասք հրեշտակաց սպասաւորեն առաջի նորա. եւ նստի ի վերոյ ի դատողական աթոռ. եւ առ նա ժողովին ամենայն ազգ մարդկան ի քննել եւ հատուցանել զգործս մարդկան։ Ըստ այնմ, (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի Աստուծոյ. զի ընկալցի իւրաքանչիւր ըստ գործոց. եթէ բարի, եւ եթէ չար։) Յայնժամ կորացեալ գլխով եւ ամօթալից դիմօք՝ ծանրացեալ մեղօք ի ձախակողմն ժողովէ զամենայն մեղաւորաս երկրի։ Երկրորդ այն է օր չար՝ զի բանք սպառին՝ եւ գործք թագաւորեն. ճարտարախօս լեզուք կարկին եւ կապին. եւ չարախօսքն լռեն։ Անդ ոչ երեւին թագաւորք եւ ոչ իշխանք։ Ոչ ծեծատունք եւ ոչ աղքատք։ Ոչ բռնաւորք եւ ոչ զօրաւորք. զի ամենեքեան յահէ մեծի թագաւորին՝ զարհուրեալ են եւ դողան ի յակնակել ահագին դիմաց դատաւորին։ (Ասեն լերանց թէ՝ անկերուք ի վերայ մեր. եւ բլրոց թէ՝ ծածկեցէք զմեզ յերեսաց դատաւորին որ նստի յաթոռն։) Ցանկան մահու, եւ ոչ հասանին. զի անմահապէս տանջին։ Եւ աստ յայտնի ամենակարօղ զորութիւնն Աստուծոյ՝ որ մարմինն անմահ տանջի. եւ հոգին հրով տոչորի։ Երրորդ այն է օր չար՝ յորում երկինք եւ երկիր վառեսցին հրով։ Եւ լերինք եւ բլուրք հալին յերեսաց Տեառն։ Լինին ահագին գետնաշարժք. եւ տարերք հարկանեն զմիմեանս. զի վրէժ խնդրութեան է օր, եւ հատուցումն չարագործաց. լինին ձայնք փողոց եւ որոտումն ամպոց. մինչ սարսափին հրեշտակք եւ սասանին արարածք ամենայնի։ Յայն ժամ (արդարն հազիւ կեղղէ. ) եւ վայ է ինձ՝ որպէս զիս մեղաւորք եւ անպարիշտք ո՞ւր երեւին. Դարձեալ՝ չար է օրն եւ ահաւոր. զի ոչ ոք կարէ փախչիլ. ի վերոյ է բազմեալ ահագին դատաւորն. ի ներքոյ դժոխքն լինի բացեալ զբերանն։ Շուրջանակի գետ հրեղէն է պատեալ. առաջի տեսանեն զմեղս իւրեանց գործոցն։ Ի ձախ կողման զդեւս չարախօսօղ. եւ ի յաջ կողմանէ զհրեշտակս սուրբս ոսոխ եւ տանջօղ պատրաստեալ. գերի եւ ողորմելի մեղաւորն ո՞ւր փախիցէ։ Չար է օրն այն. զի ամենայն մեղք որ այժմ ծածուկ են, անդ հրապարակաւ յայտնին. զի դպրութիւնք բանին. եւ իւրաքանչիւր ոք զմոռացեալ մեղս իւր՝ իբրեւ ի պնակիտ ի հոգին եւ ի մարմինն իւր գրեալ ընթեռնու։ Եւ ոչ միայն ինքն, այլեւ ամենայն ոք. եթէ հրեշտակք, եւ եթէ սուրբք ի մարդկանէ։ Զի այն է մեծ եւ ահագին խայտառակութիւն. զոր աստ ի մին քահանայէ ամօթով թաքուցանեն՝ անդ հրապարակաւ յայտնի։ Եւ իւրաքանչիւր մեղաց՝ մանրամասն քննութիւն լինի. ոչ միայն գործոց, այլեւ բանից եւ խորհրդոց. եւ հատուցումն արդարապէս։ Ոչ երեսս առնէ, եւ ոչ կաշառս առնու. ոչ երկիւղ է յումեքէ, եւ ոչ մոռացեալ բան ինչ ի գործոց մերոց. եւ ոչ ողորմութիւն ինչ։ Զի ծածկեալ է անդ ողորմութիւնն յարդարութեանն Աստուծոյ. որպէս աստ ողորմութեան դուռն է բաց. եւ անդ անողորմութեան. (զի Աստուած դատաւոր արդար է։) Եւ մի ողորմիր աղքատին ի դատաստանին ասէ։) Չար է օր դատաստանին. զի անճար է եւ անհնար. զոր ի յայս կեանս կամ վաստակիմք գործելով. կամ գտեմք կամ խնդրեմք։ Եւ այսպիսի դրունքս փակեալ են անդ. զի ոչ գոյ մարմնական արուսեստ եւ վաստակ. ոչ ոք վաճառէ զի մեք գնեմք. եւ ոչ ոք կորոյս զոր մեք գտանեմք. եւ ոչ գողանալ կարեմք։ Զի սուրբքն յերկինս գանձեն. եւ մեղաւորքն յերկրի են. եւ ոչ ոք տայ փոխ. զի ոչ ունիմք հատուցանել։ Եւ թէ խնդրեմք, ոչ ոք ողորմի. որպէս յիմար կուսանքն խնդրէին յիմաստուն կուսանացն՝ եւ ոչ առին։ Չար է օրն այն. զի ոչ ոք լինի բարեխօս եւ ոչ միջնորդ. զի սուրբքն որք այժմ բարեխօսեն յայնժամ ոսոխ լինին մեղաւորաց։ Նոյնպէս հրեշտակք աստ պահապանք. անդ տանջօղք եւ վրէժ խնդիրք Աստուծոյ։ Անդ եւ քաղցր դատաւորն՝ ի դառնութիւն փոխի մեղաւորաց. այլ ոչ ասէ թէ՝ (եկայք առիս ծանրաբեռնեալք եւ ես հանգուցից զձեզ. ոչ ծառայ բարի եւ հաւատարիւ. ոչ թէ ուսարուք յինէն. զի ես հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւ եւ այլն։) Այլ զինչ՝ (կապեցէք զձեռս եւ զոտս. եւ հանէք ի խաւարն արտաքին. ) այսինքն, արտաքոյ այցելութեանն Աստուծոյ։ Եւ թէ՝ (կտրեցէք ընդ մէջ. ) եւ զմասն՝ այսինքն է, բաժանեցէք զհաւատն եւ զմկրտութիւնն զոր է էառն յինէն։ Անդ է լալ աչաց. անդ կրճտել ատամացն եւ սառնամանիք։ Անդ որդն անքուն. անդ հուրն անշէջ. եւ անդ վերջին վճիռն ահագին բարբառոյ. (երթալք յինքէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից՝ որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա։) Այն է վերջին վճիռն եւ անդառնալի. որ արտաքսէ յերեսաց եւ անիծանէ. եւ հուրն յաւիտենակրան առաքէ. զոր պատրաստեալ է սատանայի եւ կամարարաց նորա։ Զի որպէս օրն այն անվախճան է. եւ հուրն այն անվախճան. եւ որպէս սուրբքն ոչ ունին եզր եւ վախճան հանգստեան եւ արքայութեանն. նոյնպէս եւ մեղաւորք ի տանջանս աններելի եւ անզերծանելի։ Յորոց փրկեսցէ Փրկիչն մեր Քրիստոս Աստուած՝ առհասարակ զմեզ եւ զհաւատացեալս անուան Իւրոյ. եւ Նմա փառք յաւ։

Նորին քարոզ վասն նեղութեան։ (Ի նեղութեան իմում ես առ Տէր կարդացի եւ լւաւ ինձ։) Սաղ. 119. 1։ (Գլուխ. ՀԳ)

Բայց ոչ է պարտ զանց առնել զնեղութեան մեծութենէ. զի մայր է համբերութեան. եւ առաւել քան զամենայն՝ համբերութիւնն մեզ պիտանեցու է յայժմեան ժամանակիս վասն զանազան վշտաց, յորում տարբերիմք եւ ի տուէ եւ ի գիշերի. զորոց դոյզն ինչ ասասցուք որքան հասանիլ կարեմք։ Արդ՝ է նեղութիւն առաջին՝ զոր կրեմք հարկաւոր կիրս բնութեանս. որ իբրեւ Տէր ծառայեցուցանեն զմեզ ի տուէ եւ գիշերի։ Երկրորդ՝ յետ այսորիկ աւելորդքն. որովք ճոխք եւ փարթամք՝ ի տուէ եւ գիշերի չարաչարին։ Երրորդ՝ հիւանդութիւնք որք հարկաւորացն եւ յաւելորդացն. եւ կամ յայլոց դիմաց տիրէ մեզ։ Չորրորդ՝ որ ի գազանաց եւ ի թունաւորաց։ Հինգերորդ՝ բանականացս առ իրեար սիրելեաց եւ ատելեաց վասն պատճառի իրիք։ Վեցերորդ՝ բանսարկւին եւ չար այսոց նորա որք ծածկաբար եւ յայտնապէս մարտնչին ընդ մեզ։ Եօթներորդ՝ որ ի տարերաց ստահակութենէ եւ յաչափութենէ լինիցի. յօդոյ՝ ի ջրոյ՝ եւ յայլոց։ Ութներորդ՝ որ վասն Աստուծոյ պաշտութեան՝ որ է զանազան ընթաց առաքինութեան։ Իններորդ՝ մահն հասարակաց մարդկային բնութեանս։ Տասներորդ՝ տանջանքն որք անդ՝ զոր մի լիցի ումեք զփորձ առնուլ հաւատացելոց։ Եւ այս մինչեւ ցայս վայր՝ զոր ժողովեցաք զզանազանութիւն նեղութեանց բնութեանս։ Իսկ այսք ամենայն՝ ոչ էին յսկզբան լինելութեան նախաստեղծիցն. այլ յետոյ եմուտ ի բնութիւնս։ Եւ այժմ բազում պատճառք գոն նեցութեանցս որք դիպին մարդկան եւ ի թոյլ տալովն Աստուծոյ։ Ոմանց պատահին նեղութիւնք. զի ծածուկ գործեալ առաքինութիւնն ամենեցուն ցուցցի որպէս Յոբայն։ Է զի եւ ի ձեռն անտաղի թուեցելոց իրի՝ մեծ ինչ գործիցէ. որպէս ի ձեռն խաչին փրկութիւն մարդկան։ Եւ ոմանց՝ զի մի յուղիղ խորհրդոց եւ ի զօրութենէ տուելոյ նոցա ի հպարտութիւն անկանիցին. որպէս Պօղոսի եւ Եզեկիա թագաւորին։ Եւ ոմանց ի յուղղութիւն այլոց. զի ի նորա դիպանէն՝ այլք խրատեսցին. որպէս զՂազարուն եւ զմեծատունն։ Եւ այլոց վասն փառացն Աստուծոյ. որպէս ի ծնէ կուրին։ Իսկ ոմանց՝ ի նախանձ այլոցն եւ վասն փառաց չարչարելոցն, եւ հանդերձեալ ակնունելի յուսոյն որ վասն բարեաց. որպէս Մարտիրոսացն եւ չարչարելոցն որ վասն սիրոյն Քրիստոսի։ Եւ դարձեալ անկանիմք ի նեղութիւն. զի զարհուրեալք ի նեղութեանցն, ոչ յանցանիցեմք. եւ եթէ յանցեալք, յուղղութիւն գայցեմք. եւ ի նեղութեան՝ առ բարերարն դիմիցեմք. որպէս ասէ մարգարէն. (Տէր ի նեղութեան յիշեցաք զքեզ։) Իսկ ոմանց յարդարոց՝ զորոց տեսանէ զառատ է զփարթամ միտս նոցա եւ զյօժարութիւնն, թոյլ տայ անկանիլ ի նեղութիւն վասն յուսոյ եւ փոխարինացն։ Իսկ այլոց որք աղքատ են մտօք՝ ոչ թոյլ. զի մի վնասեսցին։ Եւ ոմանց՝ զի չարչարեալք, թողութիւն առնուցուն մեղաց եւ յանցանաց իւրեանց։ Բայց են ոմանք՝ որք աստ տանջին եւ անդ. որպէս վասն սոդոմացւոցն ասէ աւետարանն։ Եւ են որք աստ միայն. որպէս դասք սգաւորաց ի մեղս։ Եւ են որք անդ միայն. որոց ներեաց Աստուած աստ եւ ոչ հատոյց. որպէս մեծատունն։ Բայց են ոմանք որք ասեն վասն հին օրինացն. աստ միայն տանջի վասն մեղաց. եւ անդ ոչ. զայս ինչ պատճառելով։ Նախ թէ՝ ասացաւ նոցա թէ՝ (ակն ընդ ական, եւ արիւն ընդ արեան, եւ այլն։) Դարձեալ ասեն թէ՝ պարգեւքն մարմնաւոր էին, պարտ է զի եւ պատիժն մարմնաւոր լիցի։ Առ այս ասեմք նախ զտէրունակն բանն որ ասէ. (ծառայ որ գիտիցէ զկամս Տէառն, եւ ոչ պատրաստեսցէ ըստ կամաց նորա. արբցէ գան բազում. եւ որ ոչ գիտիցէ՝ գան սակաւ։) Երկրորդ՝ զի թէ սոդոմայեցիքն որք առանց օրինաց էին եւ զայեն չարիս սովորեալ էին, աստ տանջեցան՝ եւ անդ տանջելոց են. ապա առաւել նոքա որք զօրէնս ունէին։ Երրորդ՝ յայտ է յանցաւորաց գողացն. զի ոչ միայն կրկին, այլ չորեքկին հրամայէր օրէնքն հատուցանել։ Չորրորդ՝ յայտ է զի Յուդա Մակաբէ՝ հրամայէր պատարագս մատուցանել վասն մեղաց մեռելոցն. եւ որք ի բաբիլօնէ առաքէին պատարագ վասն հարցն. ըստ այնմ, (քեզ վայել է օրհնութիւն Աստուած ի Սիօն. եւ քեզ տացին աղօթք Յերուսաղէմ։) Առ առաջին ասեմք թէ՝ տուաւ նոցա պատիժ մարմնական վասն խստութեան նոցա. զի նոր եկեալ էին յԱստուծածանօթութիւն ի կռոց մոլորութենէ. զի զարհուրեսցին եւ երկիցեն յօրինաց։ Առ երկրորդն ասեմք՝ թէպէտ պարգեւքն մարմնակն էին, այլ պահողացն զօրէնսն՝ լինէր պարգեւ հոգեւոր. որպէս Աբրահամ. Մովսէս. Դաւիթ. եւ այլքն արժանացան։ Բայց թէ ի նորս ճշմարտութեան եւ թէ ի հինն՝ որք գիտեն զօրէնս եւ անզեղջ եւ աներկիւղ գործեն զմեղս, քան զտգէտսն եւ զերկիւղածս եւ զղջացեալս՝ առաւել դատիցին։ Իսկ այնոքիկ որք արդարքն են եւ տանջին, կրկին է պատիւն որպէս սրբոց։ Եւ եթէ անիրաւք եւ զղջացեալք՝ խոստովանին զմեղս եւ գոհութամբ ընդունին զտանջանս, ի թողութիւն են տանջանք նոցա. զի կրկին ոչ պատժ է Աստուած վասն զղջման եւ գոհութեամբ տանելոյ նոցա։ Իսկ որք ոչ զղջանան, իրաւապէս աստ եւ անդ տանջեսցին։ Եւ թէ է՞ր վասն թոյլ ետ Աստուած յԵգիպտոս չարչարիլ ժողովրդեանն։ Նախ՝ վասն վարձուց փոխարինացն։ Երկրորդ՝ զի զզօրութիւնն ցուցցէ նոցա։ Երրորդ՝ զի սպանցէ յաւելորդացն։ Եւ թէ վասն է՞ր եւ զաշակերտսն թոյլ տայ սպանանել։ Նախզի՝ եւ սպանեալքն յաղթեսցեն թշնամեացն։ Երկրորդ՝ զի թերեւս ի զղջումն եկեսցեն սպանօղք նոցին։ Երրորդ՝ զի զերկայն մտութիւնն իւր ցուցանէր։ Չորրորդ՝ զսէրն նոցա առ Աստուած յայտնէր։ Հինգերորդ՝ զի մի ոք ասիցէ թէ՝ ակն ունելով զերծանելով, վասն այնր տային զինքեանս ի տանջանս։ Եւ այս են փորձութիւնք զորս կրեցին առաքեալքն։ Նախ՝ Անանիային։ Երկրորդ՝ տրտունջն յունաց։ Երրորդ՝ Սիմօնի կախարդի։ Չորրորդ՝ զՊետրոսէ ամբաստանութիւնն վասն Կուռնէլիոսի։ Ապա սովն հերովդէի։ Եւ որք ջանային զնորընծայ հեթանոսս թլփատել։ Եւ ոչ գոյ բարւոյ երբէք լինիլ՝ եւ չարի ընդ նմա ոչ բաղկանալ։ Եւ այսոքիկ վասն այնր՝ զի թէ եւ ոչ միոյ հակառակողի գոլով ո՞ւր երեւեսցի մեր առ Աստուած սիրոյն ջերմութիւն։ Իսկ վան նեղութեան եւ մահու բնութեանս զոր վերագոյն յիշեցաք՝ եւ զայս եւ պարտ է գիտել. զի ըստ երից դիմաց հասանի մահն ի վերայ բնութեանս։ Է որ ըստ բնութեան կրիցս. զի մահկանացու է. որ ոչ ի պատուհասից, այլ լցեալ աւուրբք ի մահիճս իւր մեռանի։ Եւ է որ ըստ մեղաց պատուհասից. որպէս եգիպտացւոցն՝ ամաղեկացւոցն՝ եւ ամոնացւոցն ի ձեռն Սաւուղայ զոր Աստուած ասաց։ Եւ է որ ըստ խնամելոյ. եւ այս արդարոց եւ մեղաւորաց՝ որ ի թոյլ տալոյն Աստուծոյ լինի, թէպէտ եւ ոչ կամի. որպէս Ովսիայն. եւ զոր Սողոմօն ասէ թէ՝ (ահա արդարք բառնին յերեսաց։) Եւ զոր ի կաթուղիկէն ասէ թէ՝ (մի ոք որ ի փորձութեան իցէ, ասիցէ թէ յԱստուծոյ փորձիմ. այլ յիւրոց ցանկութեանցն ձգեալ եւ պատրեալ. ) զի որ ցանկայ փորձութեան, անկանի ի փորձութիւն։ Վասն զի պատահի մեծութիւն մեղաւորի եւ արդարոյ. նոյնպէս եւ հանգիստ. այլ սոցին հակառակն՝ աղքատութիւն եւ տանջանք աստ։ Բայց թէ զի՞նչ շահ օգտութեան ի նեղութենէ վշտացն նեղելոց լինիցի կամ վնաս, ասելի է։ Արդ՝ շահ օգտութեան առաջին այս է. զի արի եւ կազմ եւ պատրաստ եւ քաջասիրտ եւ հարբեցօղ եւ ժուժկալ գործէ. որպէս առ աղքատս եւ փարթամս է տեսանել։ Երկրորդ՝ խոնարհս հեզս մարդասէրս գթածս եւ աննենգս. (զի որ զփորձ առեալ է, կարօղ է եւ փորձանաւ որացս օգնական լինիլ։) Երրորդ՝ ստիպէ առ Աստուած դիմել աղօթիւք եւ խնդրուածովք. եւ զայն կամօք եւ յօժարութեամբ ի բոլոր սրտէ. ըստ այնմ, (Տէր ի նեղութեան. յիշեցաք զքեզ։) Չորրորդ՝ զի նովաւ մեղաց եւ յանցանաց եւ ամենայն սխալանաց թողութիւն շնորհիցի եւ մաքրումն. որպէս ի ձեռն հրոյ եւ հարկանելոյ ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ երկաթոյ լինի՝ մաքրելով զժանկ եւ զաղտս նոցա. որպէս առ վկայսն եղեւ։ Հինգերորդ՝ վասն այն գովելի է նեղութիւնն՝ զի մեղացն մաքրութիւն է. որով սուրբ սրտիւ զԱստուած տեսանեն ըստ Մաթէոսի. (երանի որք սուրբք են սրտիւք՝ զի նոքա զԱստուած տեսցեն։) Այլեւ ժառանգ արքայութեան ըստ գործոց. (բազում նեղութեամբ պարտ է մեզ մտանել յարքայութիւնն. ) որպէս ասէ երանելի Յօհան ոսկէբերանն թէ՝ զոր ինչ առնէ կամնասայլն ցորենոյն՝ եւ խարտոցն երկաթին՝ եւ հուրն ոսկւոյն՝ զնոյն առնէ եւ նեղութիւնն արդարոցն։ Իսկ վնաս ի նեղութենէն այս է։ Նախզի՝ հայհոյեն. նախատեն. յուսահատին. որպէս ցուցանէ Յօհաննէս ի յայտնութեան գիրն։ Երկրորդ՝ զի առ ի չժուժել նեղութեանն, ի նոցա կողմն խոտորին. որպէս այժմ եղեալ տեսանեմք. եւ ի հնումն առ երկիւղին զարհուրեալք։ Երրորդ՝ այլեւ պայծառութեան եկեղեցւոյ եւ կարգաց՝ խաւարումն եւ այլայլումն գործէ. որպէս է տեսանել առ ազգս հայրոց։ Չորրորդ՝ եւ նոքա օգնական ինքեանց չարութեանն առեալ նեղիչքն՝ յեւս ամբարտաւանութիւն անկանին. որպէս թէ ի ճշմարտութեան եղեալք, եւ զհակառական նեղեն իրաւունս տալով ինքեանց։ Հինգերորդ՝ եւ այսու ճշմարտութիւնն աղաւաղի եւ աղօտանայ. եւ չկարէ ամենայն ոչ ի վերայ հասանիլ ճշմարտիւ. այլ կարծեն զսուտն ճշմարիտ լինիլ՝ եւ զհակառակն սորին։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոսն Աստուածն մեր յայսպիսեաց, եւ զամենայն եւզամենայն ուղղափառ դաւանողս սուրբ Երրորդութեան. ամէն։

Նորին քարոզ վասն Պատուհասի. ի Բանն Յովելեայ։ (Փող հարէք ի սիօն. սրբեցեէ պահս. քարոզեցեք պաղատանս. ժողովեցեք զծերս եւ զայլս։) Յովելեայ. 2. 15։ (Գլուխ. ՀԴ)

Փոփոխական է մարդոյս բնութիւն. երբեմնի չարն եւ երբեմն ի բարին։ Զի յորժամ անձնիշխան կամօք օրինացն Աստուծոյ հնարզանդիմք, ի բարին փոխիմք եւ զբարին գործեմք. եւ յորժամ մերժեմաք զօրէնս Աստուծոյ, եւ հետեւիմք կամաց չարին, փոխիմք ի չարն, եւ գործեմք զչար։ Նմանապէս յորժամս գործեմք զբարին, ի բարին Աստուծոյ վայելեմք, աստ մարմնով զխաղաղութիւն եւ առողջութիւն եւ զայլն. եւ անդ հոգւով զկեանսն յաւիտենից. որպէս ասէ Դաւիթ. (բարի առնէ Տէր բարեաց՝ եւ այնոցիկ ոյք ուղիղ են սրտիւք։) Իսկ յորժամ գործեմք զչար, փոխէ ի վերայ մեր զպատուհաս չարութեանց։ Աստ մարմնով հիւանդութիւն. սով. տարաժամ մահ, եւ զայլն։ Որպէս ասէ Ամովս. (ոչ ինչ է չար ի քաղաքի զոր ոչ առնէ Տէր. ) այսինքն, զի չար մեղացն ի մէնջ է. եւ զչար պատուհասին Աստուած առնէ. իսկ անդ զտանջանս դժոխոցն. որպէս ասէ Դաւիթ. (զթիւրեալս յափշտակութեամբ՝ տանի ընդ այնոսիկ գործեն զանօրէնութիւն. ) այսինքն, ուր թիւրեալ են յուղիղ գործոց, բռնութեամբ քարշէ ի հուր դժոխոցն։ Իսկ աստ որ մարմնով պատուհասէ զմեզ՝ կրկին է. կամ վրէժ է, կամ պատիժ. կամ խրատ է, եւ կամ հարւած։ Եւ սոքա այսպէս զանազանին։ Նախզի՝ խրատն սիրելեաց եւ բարեկամաց է. որպէս ասէ Սողոմօն. (զոր սիրէ Տէր՝ խրատէ. ) իսկ վրէժն՝ ատելեաց է եւ թշնամեաց. որ հատուցումն տայ չար գործոց նոցա. որպէս ասէ մարգարէն. (Աստուած վրէժ խնդիր՝ Տէր Աստուած վրէդ խնդիր յայտնեցար. հատո զհատուծումն նոցա նոցին։) Երկրորդ՝ խրատն Աստուծոյ բարութեամբ է եւ քաղցրութեամբ. զի դարձուցանէ ի չարեաց. եւ վրէժն՝ դառնութեամբ եւ բարկութեամբ. որպէս աղաչէ մարգարէն. (Տէր մի սրտմտութեամբ քով յանդիմաներ զիս. եւ մի բարկութամբ քով խրատեր զիս։) Երրորդ՝ վրէժն պատիժ է աշխարհի կորստեան. որպէս առ ջրհեղեղաւն. որպէս ի սոդոմացիսն. որպէս յԵգիպտոս եւ ի Փարաւօն. իսկ խրատն է իսրայէլացւոցն. յորժամ թողուին զերեսս Աստուծոյ, կամ ի կուռս, կամ յայլ չարիս խոտորէին, նա երբեմն սուր՝ երբեմն հիւանդութիւն՝ մահտարաժամ եւ գերութիւն տայր եւ խրատէր զնոսա։ Եւ յորժամ դառնային ի մեղաց, դարձուցանէր զգերութիւնն. եւ տայր լիութիւն. առողջութիւն. եւ զայլ բարութիւնսն։ Այսպէս եւ յանենայն ժամանակի եւ յամենայն տեղիս առնէ. զի յամենայն ժամանակի երւ յամենայն տեղիս՝ զմեղս գործեն մարդիկ. որպէս աւելածուն հանապազ սրբէ զտունն. նոյնպէս այսպիսի խրատս որ շրջի ի վերայ աշխարհի՝ որպէս աւել է որ սրբէ զմեղաւորս յերկրէ եւ յաշխարհէ։ Զի ուր մեղք է՝ անդ է եւ պատուհասն. թէ ի բոլոր երկիրն, թէ ի մին գեղն, թէ ի մին տունն, թէ ի մին անձն մարդոյն, անդ ընթանայ խրատն եւ պատուհասն Աստուծոյ։ Զի մեղքն մեր որպէս խնդրակ լինի. եւ զպատուհասն առ մեզ կոչէ։ Արդ՝ մարդասէրն Աստուած որ զպատուհասն տայ՝ եւ զայն ուսուցանէ մեզ մարգարէիւն թէ որպէս զերծանիմք ի պատուհասէն։ Ասէ (փող հարէք ի սիօն։) Սիօն զեկեղեցիս նշանակէ. եւ փողն ժամահարն է եւ քարոզն։ (Սրբեցէք պահս. քարոզեցէք պաղատանս. ժողովեցէք զծերս եւ զաղայս. ) զարս եւ զկին. զփեսայ եւ զհարսն ի յառագաստէ. քահանայ եւ աշխարհական ժողովին ի տաճարն Աստուծոյ. եւ արտասւօք եւ լալով պաղատին առ Աստուած։ Վեց բան խրատ տայ մեզ մարգարէն Յովէլ։ Առաջին՝ փող հարէք յայտնապէս։ Երկրորդ՝ ժողովեցէք ասէ զամենայն հասակս։ Երրորդ՝ սրբեցէք պահս։ Չորրորդ՝ քարոզեցէք պաղատանս։ Հինգերորդ՝ արտասուօք պաղատեցէք առ Աստուած։ Վեցերորդ զի ասաց՝ խնայեա Տէր ի ժողովուրդս. եւ մի տար ի նախատինս անզգամաց օտարաց, եւ այլն։ Այս վեցեքին բանիւքս՝ խրատէ զմեզ մարգարէն հրամանաւն Աստուծոյ եւ ուսուցանէ։ Առաջինն որ ասէ՝ (փող հարէք յայտնապէս. ) եւ մի ծածուկ գայք եւ աղօթէք. այլ յայտնի վասն չորս պատճառի։ Նախզի ամենեքեան գիտասցեն թէ՝ վասսն այս իրացս է մեր խնդիրն եւ պաշտօնս. կամ երաշտի, կամ տարաժամ մահու, կամ գերութեան, եւ այլն։ Որ ամենեցուն միտք եւ աղաչանք՝ ի յայն լինին։ Երկրորդ՝ զի պատուհասն ծածուկ ոչ է որ ծածուկ աղաչեմք Աստուած, այլ յայտնի է. վասն այն յայտնապէս պարտ է աղաչել զ ներօղն Աստուած։ Երրորդ՝ ծածուկ մեղացն՝ ծածուկ պարտ է ապաշխարել. այժմ մեղքս մեր յամենայն աշխարհի յայտնի է. որ ծուլացեալեմք ի բարիս. եւ ժիր եմք ի չարիս. թողեալ զօրէնս Աստուծոյ եւ անօրինեալ. արբեցութեամբ. պոռնկութեամբ. սպանութեամբ, եւ այլովն։ Վասն այն պարտ է յայտնապէս դառնալ ի մեղաց եւ ապաշխարել։ Չորրորդ պատճառ՝ զի յորժամ լսէ Աստուած եւ կատարէ զխնդրուածն, յայտնի լիցի ամենայն աշխարհի. եւ անունն Աստուծոյ փառաւորեսցի. թէ նա ետ զպատուհասն մեղաց մերոց, եւ նա դարձոյց ի յետս վասն ողորմութեան եւ գթութեանն իւրոյ։ Վասն այս չորս պատճառիս՝ հրամայէ յայտնապէս փող հարկանել եւ յեկաղեցին ժողովիլ։ Այս առաջին խրատն։ Երկրորդ բանն որ ասէ. (ժողովեցէք զամենայն հասակս. զծերս եւ զտղայս, եւ զայլսն։) Եւ այս վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ զմեղսն ամենեքեան գործեցաք. ծեր եւ տղայ. էրէց եւ աշխարհական. այր եւ կին. ամենեքեան առ հասարակ զԱստուած բարկացուցաք մեղանչելով. պարտ է առ հասարակ ամենեցուն ապաշխարել. եւ զԱստուած հաշտեցուցանել։ Երկրոդ՝ զի պատուհասն ամենեցուն է երկեալ. երաշտութիւն. հիւանդութիւն. սով, եւ այլն։ Վասն այն պարտ է ամենեցուն լալ եւ դարձուցանել զպատուհասն. որպէս ընդ օտար հեծելացն ժողովին քաղաքացիքն եւ կռւին. այսպէս եւ մեզ պարտ է ամենեցուն միմեանց օգնական լինիլ. եւ պահօք եւ աղօթիւք ընդ պատուհասին կռուիլ։ Երրորդ պատճառ՝ զի բազմաց պաշտօնն եւ խնդրուածն՝ առաւել հաճոյ է Աստուծոյ քան միոյն. որպէս յայտ է ի մարմնաւոր իշխանս. որք զբազմաց խնդիրս՝ առաւել կատարեն քան զմիոյն. այսպէս եւ Աստուած բազմաց առաւել լսէ քան միոյն։ Չորրորդ պատճառ՝ պարտ է ամենեցուն ժողովիլ. զի թէ ոմանց ոչ լսէ զի անարժանք են, ոմանց լսէ զի արժանաւորք լինին։ Կամ ի ծերոց ալիսն խնայէ. կամ ի տղայոց դէմսն ողորմի. կամ զստնդիայց զանմեղութիւնն տեսանէ։ Կամ զմեղաւորաց հառաչանսն լսէ. հարսին եւ փեսային զայլոցն։ Վասն այս չորս պատճառիս՝ պարտ է ամենեցուն առ հասարակ ի յեկեղեցիս ժողովիլ եւ պաշտօն կատարեալ։ Այս երկրորդ խրատն։ Երրորդ բանն զոր ասէ։ (Սրբեցէք պահս. եւ ապա պաղատանս։) Նախ զպասն ասէ. եւ ապա զպաղատանս վասն երկու պատճառի։ Մին՝ զի ուտելն եւ ըմպելն՝ զմարմինն ծանրացուցանէ. եւ ծուլանայ յաղօթից։ Վասն որոյ պարտ է պահօք եւ ծոմով եւ ծարաւով թեթեւացուցանել զմարմինն. եւ ապա միտն թեթեւանայ, եւ առ Աստուած ելանէ աղօթիւք։ Երկրորդ պաճառ՝ պարտ է նախ զմարմինն պահօք սրբել յամենայն մեղաց. այսինքն, զսիրտս եւ զլեզուս եւ զձեռս. եւ ապա սուրբ սրտիւ եւ սուրբ ձեռօք եւ լեզուաւ աղօթել առ Աստուած։ Եւ վասն պահոցն գիտելի է՝ զի կրկին է պասն. մին պաս է հանապազորդ. եւ միւսն օրըստօրէ։ Այն որ հանապազորդ պահն է՝ այն է որր միշտ զամենայն զգայութիւնս մեր պահեմք ի մեղաց. զաչսն յարատ հայելոյ. եւ զլսելիսն ի չար լսելոյ. զլեզուն ի բամբասելոյ. եւ զմիտսն ի չար խորհելոյ. եւ զձեռսն ի չար գործելոյ. եւ զոտսն ի չար ընթանալոյ, եւ զայլսն. այսպիսի պահօքս՝ հանապազ սրբել պարտ է զհոգի եւ զմարմին մեր ի մեղաց։ Երկրորդ պահն է՝ որ ոչ հանապազ, այլ օրըստօրէ պահեմք. որպէս այն որ զբերանն ի յուտելոյ պահեմք եւ յըմպելւոյ. ի մսոյ եւ ի գինւոյ, եւ յայլ պարարտ կերակրոյ։ Եւ այս պահս այլ՝ յերկուս բաժանի։ Մին այն՝ որ զկանոնեալ պահսն պատհեմք. որպէս աղուհացից պասն է. եւ տասն շաբաթ ի տարին պաս է. եւ չորեք շաբաթն եւ ուրբաթն յամենայն շաբաթս պաս է յառաքելոցն եւ ի հայրապետացն կանոնեալ։ Եւ միւս պասն այն է՝ որ մեք խոստանամք Աստուած վասն ապաշխարութեան եւ թողութեան մեղաց. վասն պատուհասի կամ վասն այլ ինչ իրաց՝ պարտ է որ այլ աւելի քան զկանոնեալսն ուխտեմք եւ պահեմեք. որպէս ասէ մարգարէն. (ուխտս դիք եւ կատարեցէք։) Այս է պահոց խրատն որ ասէ (սրբեցէք պահս։) Չորրորդ բանն որ ասէ։ (Քարոզեցէք պաղատանս։) Պաղատանքն աղաղակն է սրտին. որ ժտելով եւ թախանձելով խնդրեմք յԱստուծոյ վասն ինչ իրաց եւ իցէ. եթէ վասն պատուհասի, եթէ վասն մեղաց, եւ վասն ամենայն իրաց։ Արդ՝ յորժամ պաղատանօք ի խորոց սրտէ աղաղակեմք առ Աստուած՝ եթէ արժանաւոր եմք, լսէ Աստուած եւ տայ զխնդիրսն. եւ եթէ անարժանեմք, եւ յայնժամ առաւել տայ վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ սովորիմք ի խնդրելն. յորժամ գիտեմք թէ անարժանիցս լսէ Աստուած, առաւել խնդրեմք։ Երկրորդ՝ (զի թէ վասն բարեկամութեանն ոչ տայ, սակայն վասն ժտութեանն տայ. զի մի ի սպառ թախանձիցեմք որպէս ասէ աւետարանն։) Ապա թէ արժան եմք՝ թէ անարժան, պարտ է ամենեցուն խնդրել. զի ամենեցուն լսէ Աստուած. (եւ յամենայն ժամ պարտ է խնդրել եւ մի ձանձրանալ։) Եւ զոր ինչ խնդրեմք ի նմանէ՝ առնումք. որպէս խոստացաւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս թէ, (խնդրեցէք եւ առնուցուք. հայցեցէք եւ գտջիք. բախեցէք եւ բացցի ձեզ։) Եւ վասն առաւել խնդրելոյն՝ կրկնէ զբանն թէ՝ (ամենայն որ խնդրէ՝ առնու, եւ այլն։) Այս չորրորդ բանն որ ասէ. (քարոզեցէք պաղատանս։) Հինգերորդ խրատն որ ասէ։ (Եւ արտասօք լացէք եւ կողեցէք քահանայք եւ պաշտօնեայք եւ ժողովուրդք ի դրան տաճարին։) Վասն զի արտասուօք աղաղակելն՝ սիրելի եւ հաճոյ է Աստուծոյ վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ արտասուքն զջերմն սէրն նշանակէ զոր ունիմք առ Աստուած։ Զի յորժամ կսկծիմք եւ տրտմիմք ի սիրտս, գոլորշին ի գագաթն տայ. եւ ծանրացեալ իջանէ յաչսն. եւ լինի արտասուք։ Նոյնպէս յորժամ վասն մեղացն տրտմիմք՝ եւ կսկծի սիրտ մեր վասն պատուհասին որք բարկացուցաք զԱստուած, լինի արտասուք՝ որնշան է ջերմ սիրոյն Աստուծոյ։ Երկրորդ պատճառաւ՝ պարտ է արտասւել եւ լալ. զի յորժամ զմեղս գործեցաք, ուրախացաք ի մեղսն եւ հեշտեցաք. որպէս ասէ իմաստունն. (այր անպարիշտ՝ ծիծաղելով գործէ զմեղս։) Իսկ յորժամ զղջանամք, պարտ է լալ եւ կսկծիլ. եւ ցաւօք ապաշխարել զմեղս։ Երրորդ պատճառաւ՝ պարտ է լալ եւ սգալ. զի սուգն եւ լացն՝ յուրախութիւն դառնայ. որպէս ասէ մարգարէն։ (Դարձոյց զսուգ իմ յուրախութիւն. է զերծ յինէն զքուրձս։) Զի այս կենաց սուգս՝ ի հանդերձեալն յուրախութիւն փոխի. նոյնպէս եւ ուրախութիւնն ի տրտմութիւն. որպէս ասէր Քրիստոս. (երանի սգաւորաց՝ զի նոքա մխիթարեսցին. եւ վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ. զի լացջիք եւ ողբասջիք։) Չորրորդ պատճառաւ՝ պարտէ լալ. զի որպէս զհուր ջուրն շիջուցանէ. նոյնպէս եւ զհուր մեղացն եւ զտանջանաց դժոխոցն՝ ջուր արտասւացն շիջուցանէ ի մէնջ։ Եւ զի հուր է մեղքն, եւ այրեցօղ հոգւոյս մեր. որպէս ասէ Սողոմօն. (ծրարիցէ՞ ոք հուր ի հանդերձի եւ ոչ այրիցէ. կամ գնասցէ՞ ոք ի վերայ կայծականց հրոյ, եւ ոչ խարշատիցէ զոտս իւր։) Ապա եղբարք՝ զի բազում ունիմք զհուր մեղացն ծրարեալ ի հոգի եւ ի մարմինս մեր. պարտ է բազում լալով եւ հառաչելով արտասուս հեղուլ. որ շրջուցանէ զհուրն յանցանաց մերոց։ Հինգերորդ պատճառ՝ պարտ է արտասուս հեղուլ. զի որպէս ջուրն լուանայ զաղտեղի զգեստս. այսպէս ջուր արտասուացն՝ լուանայ զաղտեղութիւն մեղաց մերոց։ Եւ զի մեղք աղտեղութիւն է հոգւոյն. ասէ մարգարէն առ Աստուած. (առաւել լուա զիս յանօրէնութենէ իմմէ։) Եւ աղտեղի հանդերձին՝ երեք ինչ պիտոյ է զի սրբեսցի։ Նախ՝ ջերմ ջուր. երկրորդ՝ սապոն. երրորդ՝ ձեռօք հարուլն։ Նոյնպէս աղտեղեալ հոգւոյն՝ արտասուքն ջերմ ջու է. ողորմութիւն առ աղքատս՝ որպէս սապոն է. եւ հարումն ձեռացն այն է՝ որ չարչարեմք զմարմինս ի պահս՝ ի յաղօթս ի ճգնութիւնս՝ եւ յայլ գործս ապաշխարութեան. եւ այսպէս սրբի մեղաւոր հոգին։ Վեցերորդ պատճառաւ՝ պարտ է լալ եւ արտասուօք խնդրել յԱստուծոյ. եւ զայս ուսանիմք ի մանուկ աղայոց. զի յորժամ առանց լալոյ ստինս խնդրեն, ոչ տան մարքն իւրեանց։ Այլ հնարս գտանեն զարտասունսն եւ հառաչեն. յայնժամ մարք նոցա առնուն ի գիրկս եւ սրբեն զարտասուսն. եւ տան զստինսն. եւ համբուրեն զորդիսն։ Այսպէս եւ մեք յորժամ ցամաք աչօք խնդրեմք յԱստուծոյ, յապաղէ եւ ոչ տայ զխնդիրսն. զի կամի որ յարաժամ խնդրեմք. այլ յորժամ արտասուս հեղումք, եւ ի խոր սրտէ հառաչեմք առնա, նա ծնօղ է մեր։ Մին՝ որ ստեղծեաց զմեեզ մարմնով. եւ միւս՝ որ աւազանաւն ծնաւ զմեզ հոգւով. եւ երրորդ՝ որ գին եմք արեալ որդւոյ նորա Քրիստոսի. եւ չորրորդ՝ որ ճաշակեցաք զմարմինն եւ զարիւնն Քրիստոսի. այլեւ զհոգին սուրբ ընկալաք. այսպէս բազում կերպիւ՝ շնորհօք որդիք եմք Աստուծոյ։ Եւ նա որ ծնօղ է մեր՝ քան զհայր գթած է. եւ քան զմայր ողորմած է. յորժամ տեսանէ զարտասուալից դէմս մեր, եւ զկողկողագին պաղատանս, շարժի սիրով արարչական գթութեամբն. եւ դէմ ընդ առաջ ելանէ որպէս անառակ որդւոյն. եւ առնու ի գիրկս խնամոցն. եւ սրբէ զարտասուսն. եւ համբուրէ զմեղաւոր հոգին. եւ զամենայն խնդիրս նորա կատարէ։ Վասն այն պարտ է մեզ արտասւօք լալ եւ խնդրել ի նմանէ. զի անցուսցէ ի մէնջ զցասումն եւ զպատուհաս յանցանաց մերոց։ Այս հինգերորդ բանն։ Վեցերորդ բան խրատ տայ մարգարէն եւ ուսուցանէ, թէ զայս ասասցեն յարտասուալից պաղատանս. (խնայեա Տէր ի ժողովուրդս քո. եւ մի տար զժառանգութիւնս քո ի նախատինս օտար ազգաց. զի մի ասիցեն թէ ո՞ւր է Աստուած նոցա։) Երկու բանս ուսուցանէ մեզ յաղօթելն։ Նախ թէ՝ (խնայեա Տէր ի ժողովուրդս քո. ) քո եմք ժողովուրդք. եւ քո խաշն արօտի. եւ քո ժառանգութիւն. զի դու փրկեցեր զմեզ. որպէս զքո խնայեա եւ ոչ որպէս օտար։ Զի զքեզ ծանեաք եւ հաւատացաք Աստուած. եւ ի քեզ յուսացաք. եւ ոչ ունիմք այլ Աստուած բաց ի քէն։ Մեք մեղաք. մեք անօրինեցաք. եւ ապստամբեցաք ի քէն։ Դու Աստուած մեր. եւ մեք գործք ձեռաց քոց ամենեքեան։ Այս առաջին բանն է։ Երկրորդ որ ասեմք. (մի տար ի նախատինս ազգաց օտարաց. զի մի ասիցեն թէ ո՞ւր է Աստուած նոցա։) Այսինքն, մի տար զմեզ ի բամբասանս եւ ի նախատինս այլազգեաց. որք ասեն թէ՝ անհաւատք են եւ չարք են եւ անսէր են։ Եւ նախատինք մեր՝ առ քեզ վերանայ, յորժամ ասեն հեթանոսք թէ՝ ո՞ւր է Աստուած նոցա. ո՞ւր է ամենակարօղն Աստուած. ո՞րն է զօրութիւնն նորա. ո՞ւր են սքանչելիք նորա. ո՞ւր են օգնելն նորա. ո՞ւր է խոստումն նորա. ո՞ւր է վրեժն նորա։ Որպէս զայս բանս ասէր ռափսակ՝ եւ հայհոյէր զԱստուած թէ՝ ո՞ւր է Աստուածն Եզեկիայի. զի վասն նորա զամենայն բարձունս եւ զսեղանս կռոցն կործանեաց. ընդէ՞ր ոչ օգնէ նմա։ Յայնժամ վրէժխնդիր եղեւ Աստուած. եւ սատակեաց զամենայն զօրս նորա ի գիշերի։ Այս երկու բանիւ աղաչանացս՝ լսէ Աստուած, եւ փրկէ զմեզ ի յեկեալ հասեալ պատուպասէս որ շուրջ պատեալ է զմեզ։ Առաջին բանն՝ է խոնարհութեան մերոյ եւ աղաչանաց ի դէմբ մեր։ Երկրորդ բանն՝ է կոչել զԱստուած ի յօգնութիւն մեզ. եւ խնդրել զվրէժն ի թշնամեաց մերոց։ Այս է վեց բան խրատն զոր ուսուցանէ մեզ մարգարէն. սոքօք դառնալ առ Աստուած եւ դարձուցանել զեկեալ հասեալ պատուհաս նորա ի մէջն։ Իսկ թէ՝ է կարողութիւն մարդոյ պաշտամամբ եւ աղօթիւք՝ պաղատանօք արտասուօք եւ պատարագօք զԱստուած հաշտեցուցանել. եւ զպատուհաս մեղացն անցուցանել ի մարդկանէ։ Եւ այս յայտ է ի չորս իմն օրինակաց եւ վկայուեանց։ Առաջին օրինակ՝ ունիմք զնինուէացիսն։ Նինուէ քաղաք էր մեծ ի մէջ պարսից եւ ասորոց։ Եւ վասն մեղաց եւ չար գործոց նոցա՝ կամեցաւ Աստուած պատուպասել զնա։ Եւ հրամայեաց Աստուած մարգարէին Յովնանու երթալ եւ քարոզել Նինուէի մահ եւ կործանումն քաղաքին. եւ մարգարէն ոչ կամէր գնալ։ Նախզի՝ ոչ կամէր զփրկութիւն հեթանոսաց եւ անհաւատից։ Երկրորդ՝ զի տեսանէր մարգարէական հոգւովն զապաշխարութիւն նոցա եւ զփրկիլն. եւ զինքեան սուտ մարգարէ լինիլն ի մէջ Իսրայէլի։ Վասն այն փախեաւ յերեսացն Աստուծոյ. եւ եմուտ ի նաւն. եւ խռովեցաւ ծովն. եւ վիճակով ձգեցին զՅովնան ի ծովն։ Եւ կէտն մեծ հրամանաւն Աստուծոյ եկուլ զնա. եւ էր Յովնան ի փոր կիտին կենդանի զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս. եւ դարձեալ եհան ի ցամաքն։ Առաջին զայն նշանկէ՝ թէ ոչ կարէ մարդ փախչիլ յերեսացն Աստուծոյ. զի ի ցամաքի եւ ի ծովի եւ յամենայն ուրեք՝ ձեռն Աստուծոյ հասանի։ Եւ դարձեալ՝ նշանակէր զմահն եւ զյարութիւնն Քրիստոսի։ Նախ՝ որպէս Յովնան էր ի փորկիտին զերեք տիւ եւ զերեք գիշեր. նոյնպէս եւ Տէր ի գերեզմանի եւ ի դժոխս՝ զերեք տիւ եւ զերեք գիշեր։ Երկրորդ՝ որպէս փոր կիտին զամենայն կենդանիս ըմբռնեալ ապականէր, եւ Յովնան միայն կենդանի եկաց. այսպէս մահն եւ դժոխքն՝ զամենայն մարգարէսն ըմբռնեալ ապականէր. այլ միայն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս եմուտ ի գերեզման անապակն մարմնով. եւ էջ ի դժոխս անչարչարելի հոգւով։ Երրորդ՝ որպէս Յովնան ելեալ ի կիտէն, գնաց՝ քարոզեաց Նինուէի. եւ Տէր մեր ելեալ ի գերեզմանէն, առաքեաց զաշակերտսն քարոզել հեթանոսաց ազգի։ Եւ յորժամ եմուտ Յովնան ի Նինւէ, խռովեցաւ քաղաքն. մէգն եւ մառախուլն պատեաց զնա. եւ երկիրն երերիւն եւ շարժիւր։ Խռովարար էր Յովնան. եմուտ ի ծովն եւ խռովեցոյց զնա. ել ի ցամաք եւ շարժեաց զնա. եմուտ ի քաղաքն եւ տագնապեաց զնա։ Բոլոր լայնութիւն քաղաքին միոյ աւուր ճանապարհ էր. այլ Յովնան երեք օր վճարեաց քարոզութեամբ ընթացեալ։ Եւ զայս քարոզէր եթէ՝ երեք օր այլ է՝ եւ կործանեսցի Նինուէ։ Ոչ ուտէր եւ ոչ ըմպէր. եւ ոչ ննջէր. ի մեծամեծաց ոչ երկնչէր. եւ ի մեծատանց կաշառս ոչ հայ էր. այլ առանց պատկառանաց ամենեցուն զմահ բաշխէր։ Լուաւ թագաւորն եւ ընկէց զթագն. եւ քուրձ զգեցեալ նստաւ ի վերայ մոխրոյ. նոյնպէս մեծամեծք եւ իշխանք նորա։ Եւ երեքօրեայ պահս քարոզեաց մեծի եւ փոքու. զի մարդ եւ անասուն՝ խաշն եւ արջառ՝ ոչ ինչ ճառակեսցեն. եւ ոչ ջուր արբցեն։ Եւ մարք զստինս տղայոց ոչ տացեն. այլ բոլոր քաղաքն ամենայն զքուրձ զգեցաւ. ի պահս՝ ի սուգ՝ եւ յարտասուս փոխեցաւ։ Զի թէ թագաւորն քուրձ զգեցաւ, ո՞վ էր որ հանդերձ զգենոյր. եւ թէ թագաւորն եւ իշխանքն ի վերայ մոխրոյ նստան, ո՞վ էր որ ի վերայ անկողնոց հանգչէր. եւ թէ զանասունս անսուաղ պահէին, ո՞վ էր որ ուտէր կամ ըմպէր։ Եթէ թագաւորն ի սուգ մտանէր, ո՞վ էր որ ծիծաղէր եւ ուրախանայր։ Զի թէ յանկողինս իւրեանց ոչ ննջէին, ո՞վ էր որ շնայր եւ պոռնկէր։ Եթէ զմեծութիւնս իւրեանց արհամարհեցին, ո՞վ էր որ զայլոցն գողանայր եւ յափշտակէր։ Վասն այնորիկ յետ երից աւուրց՝ որ ակն ունէր կործանելոյն, բացաւ դուռն ողորմութեանն Աստուծոյ. դադարեցաւ շարժն. փարատեցաւ մութն. ծագեցաւ արեւ. ապրեցաւ քաղաքն։ Ո՞վ այսպէս ապաշխարեաց ի մէնջ եւ ոչ լուաւ Աստուած. նոքա ոչ ունէին օրէնս եւ մարգարէս. եւ բնութեամբ զօրինացն գործեցին։ Եւ մեք ունիմք զօրէնս եւ զմարգարէս եւ զաւետարանս՝ եւ ոչ լսեմք։ Նոցա մի անգամ քարոզեաց մարգարէն եւ ապաշխարեցին. եւ մեզ հանապազ քարոզեն, եւ ոչ դառնամք ի մեղաց։ Նոցա մահ մարմնոյ խոստացաւ՝ ի հաւատացին եւ զերծան. եւ մեզ դժոխք՝ որ մահ է հոգւոյ, եւ արքայութիւն եւ ոչ հաւատամք։ Նոցա ոչ ասաց մարգարէն թէ ապաշխարցէք եւ փրկիք, այլ նոքա իմացան զզղջումն եւ փրկեցան։ Իսկ մեզ խոստացեալ է զղջմամբ եւ ապաշխարութեամբ փրկիլ, եւ ոչ կատարեմք։ Այս առաջին օրինակ՝ որ սուգն եւ ապաշխարանքն՝ կարեն զԱստուած հաշտեցուցանել. եւ զպատուհասն յետս դարձուցանել։ Երկրորդ՝ օրինակ ունիմք զմարգարէն Դաւիթ, յորժամ կամեցաւ Աստուած պատուհասել երիւք հարուածովքն։ Եւ այն եղեւ պատճառ պատուհասին՝ զի կամեցաւ թագաւորն Դաւիթ՝ ի թիւ առնուլ զհամար ժողովրդեանն. եւ յորժամ թւեաց՝ ութն հարիւր հազար էր ցեղն Իսրայէնի. եւ Յուդայի ցեղն՝ հինգ հարիւր հազար այր պատերազմօղ. թող զայլ խառնիճաղանճսն. եւ Բենիամենի ցեղն՝ եւ ցեղն քահանայից՝ ոչ անկան ի թիւ։ Եւ մեծամտեցաւ ի սիրտ իւր թէ, այժմ ժողովուրդ իմ բազում է քան զՄովսիսին. զի յորժամ եհան յԵգիպտոսէ, վեց հարիւր հազար էին պատերազմօղք։ Ասաց Աստուած՝ ժողովուրդդ իմէ. եւ ես բազմացուցանեմ զնոսա. դու վասն է՞ր մեծամտիս. արդ՝ առաքեմ պատուհաս ի ժողովուրդդ։ Եւ առաքեաց առ նա եւ ասէ. երեք պատուհաս եմ պատրաստեալ ժողովրդեանդ. այսինքն, կամ երեք ամ սով. կամ երեք ամիս սուր եւ գերութիւն. կամ երեք օր մահ։ Դու ընտեա ի սոցանէ զմինն եւ տաց քեզ։ Եւ ընտրեաց Դաւիթ զմահն։ Նախզի՝ երեք ամ սովն՝ եւ երեք ամիս սուրն՝ սաստիկ էր քան զերեք աւուր մահն։ Երկրորդ՝ զի սովն եւ սուրն՝ զբարիս եւ զչարս ի միասին պատժէ. այլ մահն՝ ընտրութեամբն Աստուծոյ է. եւ ժողովի ի վերայ մեղաւորաց. վասն որոյ զերեք օր մահն ընտրեաց։ Եւ ետես Դաւիթ զի էջ հրեշտակն՝ եւ սուր ի ձեռին եւ եհար զժողովուրդն. եւ յառաւօտէն մինչեւ ի յերեք ժամն՝ եօթանասուն հազար սատակեաց ի ժողովրդենէն. եւ այսու համար հինգ հարիւր հազար, եւ վաթսուն հազար կամէր կոտորել ի միում աւուրն. եւ ոչ մնայր ի ժողովրդենէն։ Յայնժամ ետես Դաւիթ զահագին պատուհասն Աստուծոյ՝ անկաւ ի վերայ երեսացն. եւ պատառեաց զհանդերձս իւր եւ ասէ։ Տէր՝ սուր քո յիս եւ ի տուն հօր իմոյ. անմեղ ժողովուրդդ զի՞նչ մեղաւ։ Եւ ի նմին ժամու դադարեցաւ սուրն. եւ ասաց Տէր. երթ ի կալն ուռնայ ի. եւ գնեա զեզինս նորա եւ զամենայն կահսն. եւ մատո ինձ ողջակէզս։ Եւ մինչ ընթացաւ նա ի կալն, եւ գնաց զտեղին եւ զեզինսն եւ զկալն եւ շինեաց սեղան, եւ մատոյց ողջակէզս, երեք ժամ եւս էանց. եւ ի վեց ժամուն՝ էջ հուր ի յերկնից. եւ ընկալաւ զպատարագն. եւ եբարձ զմեղս ժողովրդեանն եւ հաշտեցաւ։ Երկու ինչ նշանակէ։ Նախ նշանակէ զսեղան խաչին Քրիստոսի՝ որ յերեք ժամուն մինչեւ ի վեց ժամն խաչեցաւ եւ հաշտեցաւ Աստուած։ Երկրորդ զայն ցուցանէ՝ զի յորժամ ուխտէ մարդն զինչ եւ իցէ, ի նոյն ժամն դադարի ցասումն Աստուծոյ. ապա յորժամ կատարեմք զուխտն, յայնժամ երեւի մեզ։ Եւ այն զի Դաւիթ միայն ետես զկոտորօղ հրեշտակն. զի միջնորդ եղեւ հաշտութեան. զայն ցուցանէ՝ թէ գլխաւորի եւ առաջնորդի ժողովրդեանն՝ պարտ է տեսանել զսաստ եւ զպատուհասն Աստուծոյ. եւ միջնորդ հաշտութեան լինիլ աղօթիւք եւ պաշտմամբ եւ պատարագօք։ Եւ տեսէք եղբարք՝ զի յորժամ հրեշտակն կոտորեաց զեօթանասուն հազարսն, ասացաւ նմա արգելուլ զսուրն։ Զայն ցուցանէ յայտնապէս թէ՝ տարաժամ մահն, ընտրութեամբ եւ կամօքն Աստուծոյ լինի ում եւ հրամայէ, եւ ոչ թէ պատահմամբ. որպէս կարծեն ոմանք ի թերահաւատից։ Այսպէս եւ մեք յորժամ ժողովիմք ի դուռն եկեղեցւոյս, եւ աղօթիւք եւ արտասուօք, պաշտմամբ եւ պատարագօք, կարեմք յետս դարձուցանել զբարկութիւնն Աստուծոյ որպէս մարգարէն Դաւիթ։ Այս երկրորդ օրինակն։ Երրորդ օրինակ՝ ունիմք զբարեպաշտ թագաւորն զԵզեկիա. յորժամ եկն Ռափսակ ասորի հարիւր եւ ութսուն եւ հինգ զօրօք ի դուռն Երուսաղէմի, եւ պաշարեաց զնա, եւ առաքեաց թուղթ նախատանաց Աստուծոյ առ Եզեկիա թագաւորրն եւ ասէ. ոչ ոք ի յաստուածոցն կարացին փրկել զքաղաքս իւրեանց ի ձեռաց թագաւորին մերոյ. եւ ոչ ձերընկարէ փրկեալ զձեզ. ելէք եւ հնազանդեցէք։ Ապա թէ ոչ՝ զմիմեանս ուտիցէք ի քաղաքիդ. եւ ապա սրոյ եւ հրոյ ճարակ տամ զձեզ, եւ զքաղաքդ ձեր. եւ սով եւ ահ եւ դողումն եւ սուրն՝ պատառեսցէ զքաղաքդ ձեր։ Եւ Սոմնաս եւ Եղիակիմ եւ Յովաք հազարապետքն՝ բերին զբանն եւ զթուղթն Ռափսակայ առ թագաւորն։ Եւ նա էառ զթուղթն. եւ քուրձ զգեցեալ բոկ եւ գլխիբաց ընթացաւ ի դուռն տաճարին Աստուծոյ. եւ արտասուալից աղօթեանց թագաւորն եւ ասէ։ Այսօր է օր նախատանաց եւ նեղութեան. որ նախատեաց Ռափսակ զԱստուած կենդանի. եւ եդ զթուղթն ի վերայ սեղանոյն։ Եւ առաքեաց Աստուած զմարգարէն Եսայի առ նա եւ ասէ. երթ ի տուն քո. եւ պատրաստեա զզօրս քո. եւ երթ ընդ առաւօտն. եւ ժողովեա զկարասիս նոցա ի քաղաքդ։ Եւ ի գիշերի էջ հրեշտակն. եւ սատակեաց զհարիւր եւ զութսուն եւ հինգ հազարսն. եւ Ռափսակ գնաց ի Լաքիսա որ է Սամարիայ առ թագաւորն իւր. եւ փախստական գնաց ի Նինուէ։ Եւ Սանասար եւ Ադրամէլէք սպանին զհայրն իւրեանց սրով ի տան կռոցն. եւ ի նեքեան փախստական եկին ի հայս։ Եւ թէ վասն է՞ր ի գիշերի սատակեցան զօրքն Ռափսակայ։ Ասեմք թէ վասն Գ պատճառի։ Նախզի՝ մի զարհուրեսցի Երուսաղէմ տեսեալ զսուրն որ կոտորէր զնոսա։ Երկրորդ՝ զի մի ոք փախիցէ ի նոցանէ. այլ ամենեքեան սատակեսցին։ Երրորդ՝ զի մի կարծեսցեն թէ յինքեանց անկան սրով. այլ ի հրեշտակէն։ Եւ դարձեալ՝ զի տիպ է եւ օրինակ Քրիստոսի. որ ի գիշերի եհար զսատանայ. եւ ազատեաց զհոգիսն ի դժոխոցն. այսպէս աղօթքն եւ արտասուքն Եզեկիայի եւ Երուսաղէմի՝ կոտորեաց զթշնամիսն. եւ ապրեցոյց զքաղաքն ամենայն։ Նոյնպէս եւ մեք կարեմք աղօթիւք եւ արտասուօք զեկեալ հասեալ պատուհասն եւ զսուր բարկութեանն Աստուծոյ յետս դարձուցանել եւ փոփոխել ի քաղցրութիւն եւ ի բարիութիւն։ Այսպէս եւ Հողէփեռնէս յորժամ եկն ի վերայ Սամարիայ բազում զօրօք եւ պաշարեաց զնա, բարեպաշտուհի կինն Յուդիթ՝ հինգ օրեայ պահօք եւ աղօթիւք՝ ել առ նա ի գիշերի. եւ եհատ զգլուխ նորա. եւ եբեր ի քաղաքն. եւ ցրուեցան ամենայն զօրք նորա եւ կործանեցան։ Այսպէս եւ յետ դարձին ի գերութենէն՝ յորժամ գօգ եւ մաղօգ զօրաժողով եղեն ի դուռն Երուսաղէմի անթիւ եւ անհամար զօրօք. եւ ի ձեռն աղօթիցն Զօրաբաբէլի, քարեայ կարկտով եհար եւ սատակեաց զնոսա Աստուած. եւ ոչ մնաց ի նոցանէ եւ ոչ մի։ Մինչեւ ի բազում ժամանակս՝ զբեկտոր զինուցն այրեցին յԵրուսաղէմ. եւ ոսկւով եւ արծաթով նոցա զտաճարն շինեաց Զօրաբաբէլ. եւ զայլ ինչս եւ զստացւածս նոցա կալան. եւ աղքատութեամբ դարձեալքն ի գերութենէն՝ նովաւ մեծացան եւ փարթամացան։ Այս երրորդ օրինակն։ Չորրորդ՝ յայտնի է ի վկայութեանց, զի գիրք սուրբք՝ զԱստուած ողորմած եւ գթած կոչեն. որպէս Մովսէս՝ Դաւիթ՝ եւ այլ մարգարէքն ասեն. (գթած՝ ողորմած՝ երկայնամիտ՝ բազում ողորմ եւ ճշմարիտ. որ զջանայ ի վերայ չարեաց մարդկան։) Եւ թէ զի՞նչ է ողորմութիւնն, եւ զի՞նչ գթութիւն. այս է. գութն բնական եւ կատարեալ սէրն է. եւ ողորմութիւնն մասնաւոր սէր՝ որ իգթոյն յառաջ գայ ի մեզ։ Եւ դարձեալ զանազանի. զի գութն առ անմեղսն է. եւ ողորմութիւնն որք զղջանան եւ դառնան ի մեղաց։ Զի գթած է Աստուած ի վերայ անմեղիցն եւ որդիացելոցն գործով. ըստ այնմ, (որպէս գթայ հայր ի վերայ որդւոյ իւրոյ՝ այնպէս գթասցի Տէր ի վերայ երկիւղածաց իւրոց։) Իսկ ողորմած է զղջացելոցն՝ որք դառնան եւ ապաշխարեն զմեղս, ողորմութեամբ քաւէ զմեղս նոցա։ Երկայնամիտ է նոցա՝ որք դեռեւս անզեղջ մնան ի մեղս, ներէ եւ երկայնամիտ լինի նոցա։ Եւ երկայնամիտ լինիլն կրկին յատկութիւն ունի։ Նախզի՝ տեսանէ զմեղս եւ անտես առնէ։ Երկրորդ՝ զի խորհի ի վերայ նոցա զողորմութեամբ փրկութիւնն։ Եւ այս է պատճառն որ ներէ եւ համբերէ Աստուած ի վերայ մեղաւորին յերկար ժամանակ՝ որ դառնայ ի մեղաց։ Այլ ոչ թէ զմեղսն մեր ոչ տեսանէ, կամ զչարութիւնն մեր սիրէ եւ բարի համարի, ոչ՝ այլ ժամանակ ապաշխարութեան տայ. զի թէ մինչ ի ծերութեան հասակն՝ եւ ի վերջին շունչն զղջանայ մեղաւորն, ողորմութիւնն Աստուծոյ հասանի. որպէս աւազակն խաչակից Քրիստոսի՝ որ ի վերջին շունչն զղջացաւ՝ եւ զփրկութիւն ընկալաւ։ Ապա յորժամ Աստուած երկայնամիտ լինի, եւ մեք առաւել անզեղջ մնամք ի մեղս, յայնժամ օրըստօրէ զբարկութիւնն Աստուծոյ ժողովեմք ի վերայ մեր. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ զքաղցրութիւնն Աստուծոյ եւ զերկայնամիտ լինիլն արհամարհես, գանձես անձին քում բարկութիւն յաւուր արդար դատաւորութեանն Աստուծոյ։) Իսկ բազում ողորմ է Աստուած առ բազմապարտս դարձեալս ի մեղաց. զի որքան առաւել մարդն դառնայ ի մեղաց, առաւել ողորմութեան եւ շնորհացն Աստուած հանդիպի. որպէս ասէ առաքեալն. (ուր առաւել եղեն մեղք, անդ եւ առաւելան շնորհք։) Եւ այս յայտ է ի կինն պոռնիկ՝ որ բիւր քանքարաց պարտական էր. յորժամ դողալով եկն անկաւ յոտսն Յիսուսի, եւ արտասուօքն թանայր, եւ հերովն սրբէր, եւ անուշ իւղով օծանէր, եւ յորժամ Սիմօնն երկմտեաց ի միտս իւր, ասէ. (Սիմօն՝ ունիմ ինչ ասել քեզ. ) աստ եցոյց զինքն Քրիստոս թէ՝ սրտագէտ եւ ծածկագէտ եմ ես։ Ասէ՝ (երկու պարտանք էին. մինն պարտ էր հինգ հարիւր դահեկան. եւ մինն յիսուն. յորժամ չունէին վճարել, եկոցունցն շնորհեաց։) Հինգ հարիւր դահեկան պարտ էր կինն պոռնիկ. զի զհինգ զգայութեան մեղս զամենայն կատարեալ գործեալ էր. եւ յիսուն դահեկան պարտ էր Սիմօն. զի յիսունն՝ հինգ տասն է. զի այլ սակաւ էր մեղուցեալ քան զնա հինգ զգայութեամբն ի տասն բանեան օրէնսն. եւ երկոցունցն շնորհեաց։ Զայեն ցուցնէ թէ՝ ոչ կարէ մարդ առանց շնորհացն Աստուծոյ քաւել զմեղս. եւ այսպէս դարձաւ ի կինն եւ զբազում մեղսն եթող. զի յոյժ սիրեաց ասէ։ Իսկ ճշմարիտ է Աստուած ի խոստմունսն իւր. զի զոր խոստացաւ բանիւ՝ գործով կատարէ առանց ստութեան։ Արդ՝ խոստացեան է մեզ զարքայութիւնն. ըստ այնմ, (հայր իմ ուխտեաց ինձ. եւ ես ուխտեմ ձեզ զարքայութիւնն։) Եւ դարձեալ ասաց. (երթամ եւ պատրաստեմ ձեզ տեղի. ) եւ թէ՝ (ուր ես եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի։) Այլ յորժամ մեք ի հաւատս եւ ի բարի գործս մնամք զոր խոստացաք նմա, յայն ժամ խոստման նմա արժանի լինիմք։ Ապա թէ մեք հրաժարիմք ի յուխտէն, եւ զրկիմք յարքայութենէն, նա ի խոստմունս իւր ճշմարիտ մնայ. անձանց մերոց է մեղադրութիւնն. եւ ոչ նմա որ խոստացաւն։ (Եւ զղջանայ ի վերայ չարեաց մարդկան։) Այն է՝ զի որքան մեք ի մեղսն մեր անզեղջ եմք, այնքան Աստուած ի պատուհասն մեր անզեղջ է. այլ յորժամ մեք զղջանամք ի մեղաց, եւ Աստուած զղջանայ ի վերայ չարեացն, եւ ի պատուհասէն զոր ածէ ի վերայ մեր։ Եւ այս յայտ է յերկու իրաց։ Նախզի՝ Աստուած մարդասէր է. եւ (ոչ կամի զմահ մեղաւորին. այլ զդառնալն նորա եւ զկեալն ասէ մարգարէն։) Երկրորդ՝ զի այժմ ի շնորպաց եւ յողորմութեան աթոռն է բազմեալ. եւ զինչ եւ խնդրեմք ի նմանէ՝ պարգեւէ մեզ. եթէ թողութիւն մեղաց. եթէ արքայութիւն երկնից. եթէ առողջութիւն հիւանդաց. եթէ խաղաղութիւն ամենեցուն. եթէ դարձումն պատուհասի. եւ զինչ եւ խնդրեմք ի նմանէ՝ տայ մեզ. թէ հոգեւոր եւ թէ մարմնաւոր. զի (գիտէ զպէտս մեր եւ զկարիս առաւել քան զոր խնդրեմք եւ իմանամք։) Այլ ի հանդերձեաելն ոչ. զի յարդարութեան եւ ի դատաստանի աթոռն բազմի. անդ ուղիղ դատաստան առնէ. եւ ըստ գործոց հատուցանէ. չարացն չար հատուցանէ եւ զտանջանսն յաւիտենից. եւ բարեցն զբարիս եւ զկեանսն յարքայութեանն երկնից։ Որում եւ զմեզ զամենեսեան՝ արժանի արասցէ առհասարկ զհաւատացեալս անուան իւրոյ. այժմ զերծանիլ եւ փրկիլ յեկեալ հասեալ պատուհասէս. եւ յետ աստեացս՝ ողորմութեան եւ գթութեանն իրոյ մասնաւորեսցէ՝ պարդեւացն այնոցիկ՝ զոր խոստացաւ սիրելեաց իւրոց Քրիստոս Աստուած մեր։ Որում փառք եւ զօրութիւն եւ իշխանութիւն եւ պատիւ՝ ընդ Հօր իւրում եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն. այժմ եւ յաւիտեանս ամէն։ Յետ այսորիկ ասասցուք վասն առ հասարակ եւ մասնաւոր ապաշխարութեան։