Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն հրեշտակաց. եւ դիւաց. եւ մարդկան ընտրելոց. ի Բանն՝ (Ծառայ իմաստուն՝ տիրեսցէ տէրանց անմտից. եւ ընդ եղբորս բաժանեսցէ մասն ժառանգութեան։) Առակ 17. 2։ (Գլուխ. ՃԽԶ)

Ասէ ուրեմն ի մարգարէս աստուածային Մովսէս. (յայտնիքն մեզ եւ որդւոյ մերոց՝ եւ ծածուկքն Տեառն Աստուծոյ։ Զի յանքնին խորհրդոց իւրոց՝ զոր ինչ կարեմք առնել՝ կամի եւ յայտնէ. եւ զանկարելին խնամէ ի ծածկէ։ Նոյնպէս եւ մեք զոր ինչ յայտնէ մեզ առատաբաշխ հոգին՝ տեսցուք եւ յայտնեսցուք. եւ զծածուկն լռութեամբ պատուեսցուք։ Զի մի զօրէն անկելոյ արուսեկին կրեսցուք զխաւարումն. զի որ բոլորակ արեգականն յառիցի տկար աչօք, եւ ի սակաւ լուսոյն զրկեսցի։ Օն անդր օժադակեալ լուսով հաւատոյ՝ ուղղեսցուք զբիբ իմանալի տեսութեան մերոյ. եւ լուսով նորին պարգեւաց՝ դիտեսցուք զլոյս իմաստից նոցին գիտութեանց զոր ասէ։ (Ծառայ իմաստուն՝ տիրեսցէ տէրանց անմտից. եւ ընդ եղբարս բաժանեսցէ մասն ժառանգութեան։) Բարի է Աստուած. եւ ի բարերար կամացն արարչագործեաց զերկին եւ զերկիր. զիմանալի եւ զգալի արարածս։ Իսկ տեղիք եւ կայանք իմանալեացն՝ նախ պատրաստեաց Աստուած զբարձրագոյն տեղին որ է լուսեղէն երկինքն. եւ ի նմա հաստատեալ գոյացոյց ի լուսոյ զհոյլս լուսեղէն բանականաց. բանական եւ անմարմին գոլով կենդանի. հազարք հազարաց. եւ բիւրք բիւրուց անթուելի մեզ գոլով. ինքեանց կարելի. եւ որ գոյացոյցն զնոսա՝ (նա թուէ զբազմութիւն աստեղաց կաճառաց. եւ զամենեան յանուանէ կոչէ։) Այլ են ինն դասիւք եզերեալ. յերիս երրակս որոշեալ. առաջին, միջին, եւ վերջին դասուք։ Առաջին դասք՝ աթոռոց սերովբէից եւ քերովբէից։ Միջինք՝ տէրութիւն, զօրութիւնք, եւ իշխանութիւնք։ Վերջինք՝ պետութիւնք, հրեշտակապետք, եւ հրեշտակք։ Առաջին դասքն՝ անընդմիջաբար ընդունին յԱստուած պետական բարերարութենէն զլոյս իմաստից եւ գիտութեան, երեք գոլով դասուց, եւ հաւասար էութեամբ եւ փառօք, ի յերեք անձնայ սրբոյ երրորդութեանն դիմաց եւ միոյ աստուածութեանն այսպէս։ Զի աթոռոց դասն՝ հայի ի դէմս հօր. եւ քերովբէն ի դէմս որդւոյ. եւ սրովբէն առ հոգին սուրբ. զոր երեք սրբաբանութեամբ անդադար փառաբանեն զսուրբ երրորդութիւնն եւ զմի տէրութիւն Աստուած պետական բարերարութեանն։ Եւ ընկալեալ յինքեանս զանճառ գիտութիւնն Աստուծոյ, եւ զմեծ պարգեւս որքան կարէ եղականաց տեսանել, անցուցանեն ի միջին դասս տէրութեանց զօրութեանց եւ իշխանութեանց։ Եւ ի նոցանէ առ պետութիւնս, առ հրեշտակապետս, եւ առ հրեշտակաս ներքին դասուց որքան կարէ նոցա հասանիլ։ Ինքեանք լուսափայլին. զայլս հաղորդեն. որպէս երկատեսակ հայելի ընկալեալ յառաջնոցն՝ թափանցեն ինքեամբք յերկրորդսն։ Եւ այս կրկին կարգաւորութեամբ։ Նախ՝ յառաջին եւ ի վերնագոյն դասուցն իջեալ ըստ կարգի ի միջին դասսն տէրութեանց զօրութեանց եւ իշխանութեանց. եւ ի նոցանէ ի պետութիւնս ի հրեշտակապետս եւ ի հրեշտակս։ Եւ նոքօք առ մեզ իջանէ ի մարդկային ազգս ամ խնամ եւ շնորհ եւ լուսափայլ գիտութիւն յԱսուծոյ։ *Երկրորդ՝ է եւ այլ կարգաւորութիւն։ Որ յաթոռոց դասուն իջանէ ի տէրութիւնս. եւ նոքօք ի պետութիւնսն։ Եւ ի քերովբէիցն առ զօրութիւնս. եւ նոքօք ի հրեշտակապետս։ Եւ ի սերովբէիցն իջանէ յիշխանութիւնս. եւ նոքօք ի դասս հրեշտակաց վերջին։ Եւ այսպէս անդադար բերանով՝ եւ անհանգիստ բարբառով՝ ի դէմս սրբոյ երրորդութեան անձանց յերիս երրեակս կարգաւորին դասուք։ Եւ է տեղիք նոցա երկինն լուսեղէն. որ ի սկզբանէ յառաջնումն աւուր արարաւ. եւ ըստ լուսոյն երկնից գոյացան ամենայն լուսեղէն բնակիչք ընդ նմա. զոր սահմանեն զնոսա. (էութիւնք անմամինք, անմահք, Աստուծոյ սպասաւորք։) Եւ այլք ստորագրեն. (հուր անկիզանօղ. լոյս թափանցիկ. հողմն անվայրափակ։) Զի ոչ ինչ տեղի եւ վայր կարէ փակել զնոսա եւ արգիլել. եւ վասն հոգեղէն գոլոցն՝ հողմ անվայրափակ կոչին։ Եւ զի լոյս են իմանալի եւ անստուեր՝ լոյս թափանցիկ կոչին։ Եւ զի ջերմացեալ են ի սէրն Աստուծոյ՝ եւ միշտ ի նոյն բորբոքին՝ հուր կոչին. ըստ մարգարէին։ (Ո արար զհրեշտակս իւր յոգիս. եւ զպաշտօնեայս իւր ի բոց հրոյ. ) զի երբեմն պատժեն զյանցաւորս։ Արդ՝ տեղիք դասակարգութեան նոցա՝ է ի բարձունս ի հրեղէն երկինս. մասն ժառանգութեան ընկալեալ զլոյսն եւ զհանգիստն մշտնջենաւոր. կարգեալ ի դրունս մեծի եւ ամենակալի տէրութեանն՝ պարսպեալ ի նոցանէ իմանալի խորանաւն ի վերոյ քան զհրեղէն երկինս. զոր առաքեալն՝ ներքնի կողմն վարագուրին կոչէ. եւ լոյս ամնատոյց եւ խաւար անգիտելի։ Զի գիտութիւն եղական մտաց մինչ առ նա ընթանայ. եւ ի ներքս ոչ կարէ մտանել, անճառելի գոլով եւ անհաս արարածոց եւ եղական մտաց։

Զի որպէս զգալի երկինս հաստատութեան՝ մեզ է անջրպետ եւ իմանալի զօրութեանց երկինց. նոյնպէս խորանն իմանալի եւ լոյս անմատոյց՝ անջրպետ եւ վարագոյր է երկնայնոցն դասուց։ Որեւ նոյն լոյսն անմատչելի՝ կոչի երկին եւ աթոռ Աստուծոյ. ըստ այնմ, (երկինք աթոռ իմ են. եւ երկիրս պատուանդան ոտից իմոց։) Որեւ ապացոյց օրինակի ունիմք զվրան ժամուն ի Մովսիսի կազմեալ. եռայարկեան խորան. եւ կրկին վարագուրաւ անջրպետեալ ի միմեանց։ Առաջին սուրբն սրբոց ուր սեղան քաւութեանն էր. եւ սերովբէիւք հովանացեալ՝ եւ առաջին վարագուրաւ անջատեալ՝ նշանակէ զիմանալի խորանս անմատոյց լուսոցն։ Միայնակ երրորդութեանն առանձնացեալ եւ հեռացեալ յեղելոց։ Եւ սեղան քաւութեան ի նմա՝ է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս նստեալ ընդաջմէ հօր. եւ նա է քաւութիւն եւ թողութիւն մեղաց մերոց եւ ամենայն աշխարհի։ Եւ սերովբէք շուրջ զնովաւ այս է՝ յորժամ նախախնամութեամբ յառաջ գայ ի ծանօթութիւն եղելոց. նախկին երեքեան դասքն անընդմիջաբար են շուրջ զԱստուածավ եւ աթոռ կազմեալ. եւ ի նոսա հանգուցեալ է կամք աստուածային քաղցրութեանն։ Այսպէս առաջին խօրանն անմատոյց՝ անջրպետեալ առաջին վարագուրաւն. (յորր միանգամ եմուտ քահանայապետն մեր արարեալ սրբութիւն յաւիտենից։) Իսկ միջին սրբութիւն խորանին՝ ուր էր սեղան խնկոցն եւ երեսաց հացին՝ եւ աշտանակն լուսոյ՝ եւ երկրորդ վարագուրաւն անջրպետեալ՝ նմանեալ իմանալեացն դասուց անուշահոտ մաքրութեամբ հոգւոց կատարելոց. զորմէ ասէ առաքեալն. (մերձեցեալէք ի բիւրաւոր բանակս հրեշտակաց յեկեղեցիս անդրանկաց յոգիս արդարոց կատարելոցն յերկինս։) Ուր էին Ի եւ Գ երիցունքն տեսալ ի Յօհաննէ. անդ մտանեն յամենայն ժամ քահանայքն կատարել զսրբութիւնս։ Այլեւ է աստ սեղան լուսով պայծառացեալ։ Զոր ոմանք Է երկինք ասացին ըստ եօթն դասուց զւարթնոցն կարգաւորութեամբ այսպէս։ Զի առաջին Գ դասքն համապատուեալ՝ ի մի երկինս են գերամբարձեալք. եւ ի նոցանէ առ դասս ներքնիս հրեշտակաց վեց եւս դասակարգութիւն. որ լինի եօթն. ըստ մեծին Իրինոսի եւ Եպիփանու։ Եւ այսպէս զգալիս երկինք վարագուր եւ անջրպետ ի մէջ նոցա է անկեալ. որեւ սա ունի յինքեան եօթն աստեղեան խորանս. այս է՝ զկայանս հոգւոց արդարոց դէմ յանդիման կացեալ երեսացն Աստուծոյ. սպասեալք կատարածի աւուրն դատաստանի եւ գալստեանն Քրիստոսի։ Զորոց եւ ասէ Դաւիթ. (քեզ սպասեն արդարքն մինչեւ գաս դու Տէր։) Իսկ արատքին սրահ խորանին՝ նշանակէ զվայրս ստորին զմասն երկրի։ Ուր տեղի է հասարակ ժողովրդեան արդարոց եւ մեղաւորաց։ Ի սմա մատչին պատարագք զենմանց անասնոց եւ թռչնոց՝ եւ նւիրին յերկինս ի քաւութիւն մեղուցելոց։ Զի ի սմա է կերակուր եւ ըմպելի. եւ կատարին աստ նուէրք եւ մաղթանք ի կեանս յայս. եւ ապա արժանի լինին երկնային մտիցն։ Այսպէս կազմեցաւ աշխարհ իմանալեացն վերին բնակութիւն. եւ զգալեացս ստորին վայրս երկրի։ *Արդ յետ իմանալեացն դասուց՝կազմեցեալ կազմել զգալի արարած ի չորից տարերց. եւ ի սմա բարձրագոյն եւ գերամբարձ տեղի (տնկեաց Աստուած զդրախտն եդեմ ընդ արեւելս. ) տեղի վայելուչ եւ լուսաւոր. անապական եւ անմահութեան տեղի, զմիջինն ունելով սահման ամենայնիւ։ Եւ ձեռօք իւրովք արար զմարդն ի հողոյ երկրէ. եւ փչեաց յերեսս զշունչ անմահ կենդանութեան. եւ եդ անդ զմարդն զոր արար հոգի եւ մարմին. զի մարմնովն վայելչասցի ընդ զգալի արարածոցս. եւ հոգւովն իմաստնասցի ընդ իմանալեացն դասուց պահպանողացն ի դրախտին։ Եւ արար զմարդն ի պատկեր իւր Տէր եւ իշխան ի վերայ ամենայն զգալի արարածոց. զի որպէս Աստուած Տէր եւ թագաւոր է իմանալեացն զօրութեանց երկրից եւ բորոր գոյից։ Նոյնպէս եւ մարդն ի պատկեր նորա՝ տիրեսցէ ամենայն երկրի ըստ այնմ, (զամենայն ինչ հնազանդ արարեր, ի ներքոյ ոտից նորա. զխաչն եւ զարջառ եւ զամենայն ինչ։) Իսկ մին ի յանկելոց երկնայնոց դասուց՝ նախանձեալ ընդ գերապատիւ փառս առաջին մարդոյն, պատրեաց զնա նովին հպարտութեան ախտիւն, որով ինքն անկաւ ի փառաց. (եթէ ուտիցէք ի պտղոյն լինիք իբրեւ զԱստուածս անմահ կեանօք եւ գերամբարձ փառօք. ) յորում օձապատիր խաբմանն պաւանեալ եւ կերեալ ի պտղոյն, աստուածութեանն ոչ հասին. այլ եղկելի կենօք ի ներքոյ մահու գրուեցան. եւ զոր ունէին զփառս՝ եւ յայնմանէ զրկեցան ըստ արդար վճռին։ Նախ եթէ՝ (յորում աւուր ուտիցէք ի նմանէ՝ մահու մեռանիցիք. ) այսինքն, եթէ է ոմն անձնաւոր մահ որ է բանսարկուն. եւ նովաւ մահու մեռանիցիք ասէ։ Երկրորդ թէ՝ անասունքն մահկանացուք են. նոցա մահուամբն մեռանիցիք։ Երրորդ՝ մահու մեռանիլ՝ զհոգւոյ մահն ասէ որ մեղօքն մեռանի. զի այն է առաւել մահ եւ յաւիտենից չար որպէս ասէ Քրթօղն. (ոչ է դա քեզ մահ մահկանացու, այլ անմահ չար։) Չորրորդ՝ մահու մեռանիլն այն է՝ որք հոգւով եւ մարմնով արտմին, եւ անմահ չարչարին. որպէս մեղաւորք յայս կեանս. եւ յետ մահու. զի որ մեռանի մարմնով, զպարատս վճարէ. եւ որ տրտմի հոգւով եւ մարմնով, անմահ մահանայ։ *Եւ աստ է տասն ինչ հարցումն վասն դիւաց։ *Առաջին թէ՝ ուստի՞ էր ստանայ որ պատրեաց զմարդն։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ սատանայ էր մի ի դասուց երկնաւոր հրեշտակացն. եւ զի հպարտացաւ եւ հակառակ եղեւ Աստուծոյ. որպէս անունն իւր յայտնէ սատանայ. որ է հակառակ. եւ Սադիէլ՝ որ է հակառակ Աստուծոյ։ Եւ զլինիլն հակառակ՝ բազումք բազում ինչ ասեն։ Նախ Պօղոս յերկրորդ թղթին կորնթացւոց ասէ թէ՝ (անօրէն իշխանն՝ իբրեւ աստուածանալ կամեցաւ. ) եւ լուսաւորիչն մեր զնոյնս երկրորդն է։ Եւ այլք ասեն եթէ՝ լռեաց եւ ոչ ետ փառս Աստուծոյ. եւ կրկին է այս։ Նախ՝ որպէս յորժամ սերովբէն ասէր սուրբ, միւսն երկրորդ էր զնոյն. եւ սատանայ լռեաց զփառաբանութիւն ընկերին երկրորդել թէ, փառքն ի վերայ իւր անկանի եւ աստուածանայ որպէս ասաց Պօղոս։ Երկրորդ՝ ասեն. որպէս ի լինիլն աստեղաց հրեշտակք օրհնեցին զԱստուած ըստ Յոբայ. նոյնպէս եւ յառնեաց՝ փառս ետուն Աստուծոյ. իսկ նա լռեաց։ Եւ ոմանք ասեն եթէ՝ ընդ պատիւ մարդոյն նախանձեցաւ. եւ ի խորհուրդ եմուտ թէ, սորա կատարումն ի՞նչ լինի. եւ ոչ կարաց հասու լինիլ։ Զի ասէ աստուածաբանն թէ՝ յԱստուած մերձենայաք եւ Աստուած լինէաք յայսմ, որ Քրիստոս գալովս եղեւ։ Զորեւ յեկեղեցւոյ ուսան հրեշտակք ըստ Պօղոսի։ Իսկ Սողոմօն ասէ. (ի մոլորիլ ժողովրդոց՝ բեկումն հզօրաց։) Եւ Յօհաննէս ասէ թէ՝ մոլորիլն ի ճանապարհին՝ յայլ ընդ այլոց նայելոյ լինի. եւ զնայելոյն պատճառն երինոս մեկնէ թէ՝ զմարդոյն լինիլն տեսաւ այնպէս փառաւոր. եւ ի խորհուրդ եմուտ. որպէս ասէ Յոբ. (վասն իմ թողին զգործս իւրեանց։) Իսկ Նարեկացին Գրիգոր ասէ թէ, յորժամ ի սկզբանն Աստուած կամեցաւ ստեղծանել զարարածս, Բանն Աստուած մարդեղենութեան կերպարանաւն լինէր եւ ստեղծանէր. որպէս ի ստեղծանելն Ադամայ. որպէս ասէ մերն լուսաւորիչ. եւ ամենայն հրեշտակական էութիւնքն տեսին զբանն կերպիւն Ադամայ եւ երկրպագեցին եւ օրհնեցին. եւ սատանայ ոչ երկրպագեաց սոսկ մարմին եւ մարդ կարծելով։ Իսկ Յօհաննու տեսիլն եւ մեդոթ ասէ թէ՝ կամեցաւ (զերրորդ մասն աստեղաց ընդ իւր քարշել. ) այսինքն, ի դասէն ի չորիցն երեք բաժինն ի վայր անկաւ. եւ մինն անդ մնաց. եւ յիշխանութեանց դասն խառնեցաւ։ Վասն այն ասի սատանայ գտակ եւ հայր չարեաց. զի ինքնագիտ չարիւ նախ՝ ինքն չարացաւ որ ասի գտակ. եւ ապա զայլս չարացոյց որ ասի հայր, որպէս սկիզբն եւ սերմանօղ չարեաց ի յայլս. զի կործանմամբ իւրով՝ չարչարրեաց զվերին դասսն սրտմտութեամբ. եւ զներքինսն սասանմամբ. եւ զհամակամսն ընդ ինքեան քարշեաց։ Այլեւ զնախնիսն մեր պատրեաց եւ չարացոյց։ Այլեւ գործակից նմա մարդիկ՝ անուանակից եղեն նմա եւ չար կոչեցան. վասն այն կոչի սատանայ գտակ եւ մայր չարեաց։ Եւ այլք ասեն այսպէս հակառակիլ Աստուծոյ։ Զի յորժամ ետես զինքն փառօք եւ վայելչութեամբ քան զայլ դասսն պատուեալ. կամեցաւ մեծ լինիլ ի վերայ ամենայն հրեշտակացն եւ հաւասար Աստուծոյ. եւ թէ զի՞նչ է հաւասարն Աստուծոյ եւ կամ մեծն ի վերայ այլոց. այսինքն, զի զլաւագոյն տեղիս կայանին զոր Աստուած տուեալ էր նմա՝ կամեցաւ կամաւ յԱստուծոյ իւր շորթել եւ ի վերայ այլոցն բռնութեամբ տիիրապետել եւ հրամայել. վասն որոյ անկաւ եւ կորեաւ։ Եւ զայսմանէ ասէ Եսայի. (եդին զաթոռ իմ լամպս. եւ եղէց նմա բարձրելոյն։) Ամպ զբարձրութիւնն նշանակէ ի վերայ այլոց եւ դարձեալ՝ զի ամպով եւ հողմով ասի շրջիլ Աստուծոյ. եւ այսու լինէր նման Աստուծոյ. այսինքն, ի վերայ ամպոց եւ հրեշտակաց շրջելով։ Այս առաջին հարցումն թէ՝ ուստի՞ էր սատանայ, եւ ո՞րպէս անկաւ։ *Երկրորդ հարցումն թէ՝ յո՞ր դասէ անկան. եւ այլքն զի՞նչ մեղան որք ընդ նմա անկան։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ հաճոյ թուեցաւ նոցա բարձրութիւն նորա խորհելով զայս ինչ. զի թէ նա Աստուծոյ յաղթօղ էր, եւ նոքա այլոցն իշխէին կարողութեամբ։ Վասն այն ընդ նմա եւ իշխանք նորա անկան. եւ ի տանջանս մատնեցան։ Իսկ թէ յո՞ր դասէ անկան։ Հասարակաց կարծիս է թէ՝ տասներորդ դաս հրեշտակացն անկաւ. եւ մարդս զանկեալ տեղին լնու։ Այլ այս ոչ է հասարակ թէ տասն դաս էր հրեշտակաց եւ մինն անկաւ։ Զի ոմանք ասեն թէ՝ ի միջին դասուցն անկաւ երեք մասն եւ մինն մնացեալ յիշխանութեանցն խառնեցաւ։ Եւ այլք ասեն թէ, ի տէրութեանց դասուն ի վայր ի ներքոյ քերովբէիցն՝ յամենայն դասուց անկան դասսու միոյ չափ։ իսկ Նիսացին Գրիգոր՝ ի գիրս կազմութեան եւ բնութեան՝ ի վերջին դասուց հրեշտակաց ասէ անկանիլ։ *Երրորդ հարցումն թէ՝ ընդէ՞ր այլ հրեշտակս ոչ ստեղծ փոխանակ նոցա։ Եւ դարձել՝ վասն է՞ր Քրիստոս զնոսա ոչ փրկեաց որպէս զմարդիկ։ Ասենք թէ՝ այս հարցումնս զանազան է. վասն այն պիտոյ է զանազան պատասխանի։ Վասն առաջնոյն ասեմք եթէ՝ այլ հրեշտակ ոչ էր պարտ ստեղծանել փոխանակ նոցա։ Նախզի՝ գոյին այնպիսի հրեշտակք որք մնացին ի բարին։ Երկրորդ՝ զի պարտ էր այլոց տեսանել զմեղս նոցա եւ զպատիժն՝ եւ մնալ ի բարին։ Վասն երկրորդին ասեմք թէ՝ Քրիստոս զնոսա փրկեաց որպէս զմարդիկ։ Նախզի՝ ամենայն հրեշտակք զուգապէս ստեղծան. եւ ոչ ի միոյ հերշտակէ. որպէս։ մարդն ի մարդոյ ծնաւ։ Վասն այն՝ թէ Քրիստոս զմի հրեշտակի բնութիւն ընդունէր, զնա միայն փրկէր. իսկ այլքն արտաքոյ մնային ի փրկութենէն։ Եւ դարձեալ՝ եւ ոչ զնա միայն փրկէր. զի մեռանիլ ոչ կարէր. զի Աստուած փոխանակ ապաշխարութեան զմահն կամեցաւ. եւ հրեշտակք անմահք են. վասն որոյ առանց փրկութեան մնացին։ *Չորրորդ հարցումն թէ՝ այսպիսի մեղք վասն է՞ր է անթողլի։ Եւ այսմ դնեն վարդապետք զանազան պատճառս։ Նախ ասեն թէ՝ ոչ ումեք խրատու մեղանչեաց. ոչ ումեք օգնութեամբ նորոգեսցի։ Երկրորդ՝ զի ծառայ առ Տէրն, եւ ընդ աստուածակերպ իմացմանն մեղանչեաց. եւ որքան պատւական է ճանաչումն այնքան մեծ է սխալումն։ Երրորդ՝ ասէ դամասկացին. հրեշշտակն ոչ է ընդունակ ապաշխարութեան. նմին իւր եւ ոչ թողութեան։ Չորրորդ՝ զի հոգեւոր բնութիւնն՝ մի անգամ միայն է շրջելի. վասն զի բոլորովին շրջէ զինքն. զոր ոչ առնէ մարդն. զի մարմինն միշտ մարտն չի ընդ հոգին։ Հինգերորդ՝ զի ի դեւն շրջեալ է տրտընջականն ըստ յառաջանալոյ ի բարին։ Զի անձնիշխան կամօք զլոյս աստուածային մերժեաց յինքենէ եւ խաւարեցաւ։ Զոր օրինակ՝ եթէ ոք զզգալի ակն խփէ, զրկի ի լուսոյ եւ առնէ խաւար. նոյնպէս եւ նոքա։ Բայց կրկին է զրկումն լուսոյ։ Մին՝ որ ի ճառագայթ է լուսոյն զակն. խփէ եւ խաւարի։ Եւ երկրորդ՝ որ ընդդէմ բոլորակի արեգականն հայիցի, կորուսանէ զլոյսն եւ խաւարի։ Արդ՝ մեղանչել մարդոյն այնպէս է՝ որ զակն խփեաց ի լուսոյն եւ խաւարեցաւ։ Սակայն լոյսն ծագէ դեռեւս ի վերայ աչացն. եւ սակաւ փայլ է ի ներս. եւ յորժամ բանայ՝ վազվզակի զլոյսն տեսանէ։ Այսպէս մարդ մեղօք զրկի ի շնորհաց լուսոյն. այլ լոյս խնամոցն Աստուծոյ չէ հեռացեալ. եւ սակաւ փայլէ ի ներս ի տրտնջականն։ Եւ յորժամ զղջմամբ դառնայ ի մեղաց, վաղվաղակի շնորհաց լուսոյն արժանի լինի։ Իսկ մեղանչելն սատանայի այպէս է՝ որ ընդդէմ արգեականն հայի. եւ լոյսն կորուսմանէ եւ խաւարի։ Նոյնպէս սատանայ ընդդէմ Աստուծոյ հպարտացաւ եւ մեղանչեաց. յայնժամ լոյս իմացականին կորեաւ եւ շիջաւ ի նմա. եւ լոյս շնորհաց ոչ ներգործեաց ի նմա. եւ ի նոյն սերտեալ հաստատեցաւ անզղջապէս. վասն որոյ ոչ հանդիպի թողութեան։ Այս առ չորրորդ հարցումն։ *Հինգերորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր սատանայ այնչափ հակառակ մարդոյ։ Ասեն վարդապետք թէ՝ վասն չորս պատճառի որսաց եւ խաբէ զմարդիկ։ Նախզի՝ սատանայ հակառակ է Աստուծոյ. եւ մարդն պատկեր Աստուծոյ. յորժամ տկարանայ ի նախատիպն, ընդ պատկերն հակառակի։ Երկրորդ՝ զի կամի այնու զփառս եւ զպատիւ Աստուծոյ նուազել, որ խաբէ զմարդիկ։ Երրորդ խաբէ՝ զի ի սիրոյն Աստուծոյ զրկեսցէ զմեզ. զի կարասցէ յաղթել եւ կորուսանել։ Չորրորդ՝ զի ընդ ինքեն ի տանջանս քարշեսցէ. զի ընդ իւր պատուոյ անկումն այնչափ չէ տրտում, որքան ընդ մարդոյ փառաւորիլն։ Եւ այնքան է անպարիշտ կամքն նորա դարձեալ յատելութիւն եւ ի նախանձ մարդոյն, զի ամենայն հնարիւք ջանայ ի կործանումն նորա բազմադիմի փորձութեամբ յայտնի եւ ծածուկ. ի խորհուրդս, ի բանս, եւ ի գործս։ Եւ այնչափ կուրացեալ է եւ խոստացեալ ի չարն, մինչեւ զի պատերազմի ընդդէմ Աստուծոյ. թէպէտ գիտէ զայն ինքեան լինիլ ի չար. զի զօր ինչ չար գործէ անձնիշխան կամօքն՝ մեղանչէ մահու չափ։ Սակայն լաւ համարի որ կործանելովն զմարդ՝ տանջանքն իւր յաւելանի, քան մարդ ի պատիւ մնայ եւ ի փառս ելցէ։ Այս հինգերորդ հարցումն։ Վեցերորդ հարցումն թէ՝ դեւք վասն է՞ր կոչին իշխանք օդոյ։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ հրեշտակք ի վերոյ ջրոյ են ի հրեղէն երկինս. բայց ի ներքոյ հաստատութեան խնամածուք կարգեալ են աշխարհի եւ մարդկան. որ ի մեկնութեան տեսլեանն Յօհաննու ասէ զոմն ջրոյ. եւ զոմն հրոյ։ Այլ Յօհաննէս այս օդոյդ ասէ. վասն այն նոյն անւամբն Պօղոս իշխան օդայդ կոչէ։ Եւ դարձեալ յօդս են բնակեալ եւ իշխեն մարդկան։ Զի տեղեաւ անկումն սատանայի եղեւ կամ ի դժոխս, կամ ի յօդս աղջամղջին. որ է միջին կայարան օդոյն։ Քանզի դեւք ոչ են ի վերին մասն օդոյն. զի մի խնդասցեն լուսովն. եւ ոչ ի ստորին մասն. զի մի առաւել վնասեսցեն մարդկան։ Վասն զի ի դեւն երիս իրս նկատելի է. այսինքն, բնութիւն. եւ գործ. եւ մեղք։ Արդ՝ բնութեան նոցա պատշաճիւր բարձրագոյն տեղի որ է երկինքն՝ յորում ստեղծան. զի թէ կացեալ էին, կատարելոց էին անդ։ Եւ գործոյն որք ունին կրթել զմարիկ յամարի օդն որ է մերձ առ մեզ փորձելոյ զմեզ. այլ ոչ ի լոյս. զի մի ուրախասցին։ Այլ մեղացն՝ պատշաճի ստորին տեղի որ է դժոխք. զի ի կատարածի աշխարհի յորժամ դադարի գործ դիւաց, ամենեքեան միահողոյն ի դժոխս փակեսցին։ Այս վեցերորդ հարցումն։ *Եօթներորդ հարցումն թէ՝ յաւերժահարսունք եւ քաջք զի՞նչ են։ Ասեմք եթէ՝ ոչ են յաւերժահարսունք որպէս ամանք կարծեն եթէ՝ յերկու տարերաց են. այսինք, ի հրոյ եւ յօդոյ. եւ են բանական կենդանիք. եւ ունին ծնունդ եւ ունին մահ։ Սուտ է այսպիսի կարծիս եւ հակառակ սուրբ գրոց. զի բանական կենդանի մահ կանացու՝ մարդս միայն է. որոյ եւ յարութիւն եւ դատաստան գոյ։ Այլ նոքա ամենեքեան ազդ են դիւաց. եւ ըստ զանազան գործոցն՝ զանազան անուան դիպեցան։ Որպէս դեւն հպարտութեան. եւ դեւն պոռնկութեան. եւ Բէեղզեբուղ. եւ Բեհմովթ, եւ այլն։ Նոյնպէս եւ յաւերժահարսունք. զի միշտ պատրեն զմարդիկ ուրախութեամբ։ Եւ որք ի վէմս իշխեն՝ քաջք կոչեցան։ Եւ որք ի ջուրս եւ ի ծնունդս կանանց՝ այլ կոչին. զի գէջ ախտիւն զհոգիս կորուսանեն. եւ ի ծնունդս զմարմինս եւ զհոգիս։ Նոյնպէս եւ այլքն ամենայն։ Եւ որպէս երգովն Դաւիթի դադարիւր այսն չարութեան ի Սաւուղայ. նոյնպէս եւ այժմ դիւրանան ի նոյն ձայնական երգոցն։ *Ութներորդ հարցումն թէ՝ զի՞նչ է հրեղէն վիշապն զոր ասէ տեսիլն։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ բանսարկուն է վիշապ. որպէս ասէ Յոբ. (եդեր շրուշակ ի քիմս նորա. եւ արարեր խաղալիկ հրեշտակաց։) Եւ Դաւիթ ասէ. (վիշապն զոր ստեղծեր խաղալ նովաւ։) Զայսմ վիշապէ ասէ. (զգլուխ վիշապին փրկիչն ջախջախեաց ի յորդանան. ) այն է որ զամենայն ջուրս ծովուն յակնակապիճս իւր ընդունէր։ Զսա հրեղէն ասէ։ Նախզի՝ ուրախ լինի ի վերայ սպանելոցն յիքենէ։ Երկրորդ՝ զմերձեցեալսն ի յինքն տանջէ եւ այրէ յաւիտենական հրովն։ Երրորդ՝ վասն գոյացութեան իւրոյ՝ որ անկաւ ի հրեշտակաց դասուցն։ Եւ երեք է գոյացութիւն նոցա. անմարմին, եւ անմահ, եւ հրեղէն գոլն. ըստ այնմ, (ո՞ արար զհրեշտակս իւրծ յոգիս՝ եւ զպաշտօնեայս իւր ի բոց հրոյ։) Եւ թէպէտ եւ անկան եւ եղեն դեւք՝ գոյացական մնացին առ նոսա. (հրեշտակ լուսոյ կերպարանին ըստ առաքելոյն։) Եւ թէ զի՞նչ եօթն գլուխն եւ տասն եղջիւրն։ Եօթն գլուխն՝ է եօթն չար զօրութիւնք նորին. որպէս հոգւոյ մարդոյ եօթն բարի զօրութիւնք են. եւ եօթն առաքինութիւնք. որպէս Տէրն ասէ. (եօթն այս չար հոգի բնակի ի մարդն) զորս գտանէ թափուր ի բարեաց գործոց։ Եւ Սողոմօն ասէ. (թէ աղաչեսցէ զքեզ թշնամին, մի հաւանիր նմա. զի եօթն չարիք գոն ի սիրտ նորա. ) որք են հպարտութիւն, նախանձ, եւ այլն։ Իսկ տասն եղջիւրն՝ է տասն պատուիրանին անցումն. որով պատերազմի ընդ մարդկան. զի պահպանութիւն օրինացն՝ մարդոյս է զէն պատերազմի։ Իսկ յանցումն օրինաց՝ լինի զէն եւ գործի դիւաց. որով պատերազմին ընդ մարդոյ։ Եւ դարձեալ՝ տասն կատարեալ թիւ է. նշանակէ զկատարեալ զօրութիւնս թշնամւոյն. որով կռուի ընդ մեզ. զոր նշանակեն եղջիւրքն։ Եւ այնք որք տասն են եղջիւրք եւ եօթն գլուխք. զի երեք գլխոյն կրկին է եղջիւրն. որ է հպարտութիւն. նախանձ. եւ բարկութիւն. զի սոքօք յաջ եւ յահակ պատերազմի. եւ առընտիրս եւ առ խոտանս՝ գտանին ի բազում ուրեք երեքին ախտքս այսոքիկ։ Իսկ ծուլութիւն, ագահութիւն, որկորստութիւն, եւ բղջախոհութիւն, միայն առ մոլիսն գտանին սոքա։ Եւ թէ զի՞նչ է եօթն խոյրն ի գլուխ վիշապին։ Ասեն վարդապետք. եօթն խոյրն՝ զդիւական ներգործութիւնս նշանակէ. որովք յաղթէ զմարդ եւ պսակի։ Զի զոր աշխատութեամբ եւ քրտմամբ յաղթէ՝ զնոյն պսակն ի գլուխն իւր դնէ. նոյնպէս եւ առ մեզ. որք մրցին եւ ջանան ընդդէմ բանսարկուին, եւ մեռուցանեն զեօթն գլուխ նորա, նոքա զնոյն պսակն ժուժկալութեամբ եւ առաքինութեամբ ընդունին ի գլուխս իւրեանց յիւրաքանչիւրոցն զոր կոխեն եւ յաղթահարեն. որպէս ասէ ի տեսիլն. (որ յաղթէ՝ ընկալցի զպսակն կենաց ի գլուխս իւր։) *Իններորդ հարցումն թէ՝ զի՞նչ է տուտն նորա՝ որ քարշեր զերրորդ մասն աստեղաց։ Պատասխանեն վարդապետք։ Աստեղս զհրեշտակս կոչէ վասն բարձրութեան եւ պայծառ լուսոյն. որպէս հրեշտակք ի յերկինս։ Իսկ երրորդ մասն՝ ասէ սուրբն Մեթոդիոս եթէ՝ զապստամբ հրեշտակս ասէ. որք զթիւ երկնաւոր դասուցն սխալեցին։ Զի մինչ ոչ էին կործանեալ, չորս կարգ էր իւրաքանչիւր դասուց որպէս յայտ է ի չորեքկերպեան կենդանեացն։ Իսկ բանսարկուն սադիէլ՝ զմին յերից մասանցն զչորրորդն՝ քարշեաց ընդ ինքեան եւ կործանեաց յերկիր. որպէս ասէ տեսիլն. (առիւծն անկաւ ի յերկիր. եւ հերշտակք նորա ընդ նմա։) Եւ յասմանէ ասէ Եսայի. (զի ա՞րդ անկաւ արուսակն որ ընդ առաւօտն ծագէր։) Դարձեալ՝ զպայծառացեալսն մկրտութեամբ որպէս զաստեղս. եւ յերկինս եդեալ զխորհուրդս իւրեանց։ Իսկ դեւքն՝ զանհաւատասն մտօք ի ստոր եւս քարշեն եւ յերկիր կործանեն զերկրաւորս խորհելով՝ եւ ընդ ինքեանս յատակս դժոխոց մերժեն։ Իսկ տուտն՝ նախ նշանակէ զվերջին հետեւեալսն ընդ նմա. զի նա առաջին ինքնագիւտ էր ի չարն. եւ այլքն հետեւեցան նմա։ Երկրորդ՝ զօրաւոր մասն է տուտն սողնոց. ցուցանէ զբռնութեամբ քարշելն ընդ ինքեան։ Երրորդ՝ գլուխ վիշահին է մեղքն. եւ տուտն մահ եւ դժոխք։ Նշանակէ զհետեւեալսն ի մահ եւ ի դժոխս քարշել եւ արկանել։ Չորրորդ՝ տուտն նշանակէ զնեռն. որ ի վերջին ժամանակս բռնանայ եւ քարշէ զերրորդ մասն աստեղաց. այսինքն, զի ոմանք փախչին յանապատ եւ թաքչին. եւ ոմանք նահատակին եւ զերծանին։ Իսկ զոմանս կորուսանէ եւ պատրէ որ է երրորդ մասն կորուսելոցն։ *Տասներորդ հարցումն թէ ո՞րքան է անկումն սատանայի։ Ասեն վարդապետք. անկումն սատանայի եռակի է իմանալ։ Առաջին՝ եւ միջին՝ եւ վերջին։ Առաջինն է տեղական։ Երկրորդն յանդիմանութեան։ Երրորդն պատժողական։ Տեղական անկումն եղեւ գիւին ի սկիզբն ստեղծման իւրոյ վասն ամբարտաւանութեան եւ մախանաց ընդդէմ արարչին փառաց։ Ուստի անկաւ յերկնից ի դասուց հրեշտակաց, եւ փառաց իւրոց։ Իսկ յանդիմանութեան անկումն դիւաց՝ եղեւ զալստեամբն Քրիստոսի ի ձեռն խաչին։ Եւ այս չորեքկին։ Նախ՝ անկումն դատապարտութեան. ըստ որում, (իշխան աշխարհիս դատապարտեալ է. ) եւ այս վասն այսորիկ՝ զի չարախօսէր զմարդիկ եթէ՝ ինքնայօժար կամօք եւ բնութեամբ մեղանչեն, եւ ոչ ի պատրանաց իմոց. որպէս չարախօսէին զՅոբայ. (եթե ձրի՞ պաշտէ Յոբ զՏէր, եւ այլն։) Եւ Դաւիթ ասէ. (նստան իշխանք եւ չարախօսէին զինէն. ) այսպէս եւ զամենայն մարդկանէ։ Զոր եկեալ Տէրն անմեղ եւ անապական մարմնովն, նահանջեաց զմեղս. եւ զարդարութիւնն սփռեաց ի վերայ մարդկան. եւ դատապարտեաց զսատանայ իբրեւ զդաւաճանօղ մարդկան. եւ կոխան արար ի ներքոյ մարկան. ըստ այնմ, (տեսանէի զսատանայ անկեալ յերկնից իբրեւ զփայլակն. եւ ետու իշխանութիւն կոխել զնա։) Երկրորդ՝ անկումն եղեւ փառաց յուսոյն. ըստ այնմ, (իշխան աշխարհիս ընկեսցի արտաքս. ) որպէս ասէ սուրբն իրինոս զբանս յուստիանոսի թէ՝ բարւոք ասաց վկայն յուսախանոս։ Եթէ մինչ ի գալուստն Քրիստոսի՝ ոչ իշխէր հայհոյել զԱստուած. զի յոյս ունէր դառնալոյ ի փառս. այլ յորժամ լւաւ զպարտաւորութիւնն իւր, եւ զարտաքսիլն ի փառաց, ապա քարացաւ ի չարութենէ իմաստութիւն սրտին նորա. անամօթաբար հայհոյէր զնա. եւ մատնիւր յաւիտենից տանջանացն։ Երրորդ՝ անկումն էր ակնկալութիւն տանջանաց. եւ զայս մինչ ի Քրիստոս՝ ոչ գիտէին զպատրաստեալ տանջանսն իւրեանց, այլ յորժամ զբացախօսութիւն գեհենին լուան ի Քրիստոսէ, ասէին. (մի յառաջ քան զժամանակն տանջեր զմեզ սուրբդ Աստուած. գիտեմք զքեզ զի տանջօղ ես մեր։) Չորրորդ՝ անկումն է ի զօրութենէ իւրեանց, մինչ անգործ եղեալ մարտին. եւ այս կրկին։ Նախ՝ խաբէութեամբ զմարդիկ ի մեղս եւ ի կռապաշտութիւն ձգելոյ։ Եւ երկրորդ բռնութեամբ զհոգիս ի տանջանս տանելոյ մինչ ի Քրիստոս։ Իսկ գալստեամբն Քրիստոսի՝ ակարացան ի կրկին զօրութենէ. ըստ այնմ, (թշմաւոյն զէն պակասեաց մինչ իսպառ։) Զոր ի տեսիլն անտօնի՝ խոստովանէին զբանս զայս մեկնելով ի վերայ ինքեանց։ Այս վասն առաջնոյն։ Եւ վասն երկրորդին՝ ինքն Տէրն ասէ. (կապեալ զհզօրն՝ եւ զտուն նորա աւար հարեալ. ) որ է դժոխքն. ըստ այնմ, (զքաղաքս աւերեցեր՝ եւ կորեաւ յիշատակ նոցա աղաղակաւ. ) զի յետ Քրիտոսի դադարեցաւ սատանայ զհոգիսն ի դժոխս ի տանելոյ. որպէս ասէ սուրբն Եպիփան եւ Դանիէլ։ Այս երկրորդ՝ անկումն դիւաց չորեքկին։ Իսկ երրորդ անկումն՝ տանջանաց յաւիտենական հրոյն. ըստ որում ասէ. (երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից. որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա։) *Եւ աստ է կրկին հարցումն։ Նախ թէ՝ սատանայ յորժամ հպարտացաւ եւ անկաւ յերկնից, թէ չէր նախանձեալ եւ անկաւ յերկրնից, թէ չէր նախանձեալ ընդ փառս մարդոյն, մատնի՞ւր ի հուր գեհենին թէ ո՞չ։ Պատասխանի. ասեն ոմաննք. եթէ ոչ էր նախանձեալ ընդ մարդոյն սատանայի, ոչ մտանէր ի հուրն։ Եւ յայտ է յայսմանէ։ Նախզի՝ կրկին էր մեղքն սատանայի. այսինքն, հպարտութիւնն եւ նախանձն. եւ վասն հպարտութեանն անկաւ յերկնից. եւ վասն նախանձուն մատնեցաւ ի հորն. զի այն էր պատիժ հպարրտութեանն՝ որ անկաւ ի դասուց հրեշտակաց եւ ի տեսութեանց Աստուծոյ. զի (որ բարձրացուցանէ զանձն, խոնարհեսցի։) Եւ այն էր պատիժ նախանձուն՝ որ վառեցաւ նախանձու հրովն. եւ ի հուր գեհենին մատնիւր։ Երկրորդ՝ յայտ է ասեն՝ զի թէ չէր նախանձեալ ընդ մարդոյն, եւ ոչ էր զրկեալ ի փառացն, Աստուած ոչ դատապարտէր զմարդն. եւ ոչ լինէր առաջին գալուստն Քրիստոսի. նա ոչ վերջին. եւ ոչ դատաստան. եւ ոչ գեհեան հուրն յաւիտենից։ Այլ ես ասեմ թէ՝ կարծիս այս ոչ է հաստատուն վասն կրկին պատճառի։ Նախ՝ թէ վասն հպարտութեանն անկաւ սատանայ՝ եւ վասն նախանձուն ի հուրն մատնի, յայնժամ մեծագոյն լինէր մեղանչումն ընդդէմ ընկերին քան ընդդէմ արարչին. որ է սուտ։ Երկրորդ՝ զի մեղք հպարտութեանն ընդդէմ Աստուծոյ՝ եւ մեղք նախանձուն ընդդէմ մարդոյն՝ համանգամայն կրեցաւ ի սատանայ մինչ ի յերկինս էր. որպէս ասէր Յոբ. (վասն իմ թողին զգործս իւրեանց. ) այսինքն, զի սատանայ ետես զմարդոյն լինիլն այնպէս փառաւոր՝ եւ նախանձեցաւ ընդ նմա. որպէս ասէ մեծն Իրինոս. եւ այնպէս ախտիւ հպարտութեան եւ նախանձու անկաւ յերկնից։ Ապա ուրեմն սուտ են կարծիքն թէ վասն հպարտութեանն միայն անկաւ. եւ վասն նախանձուն ի հուրն մատնեցաւ։ Իսկ որ ճշմարիտն է՝ թէպէտ յետ ստեղծանելոյ մարդոյն նախանձեցաւ. այլ յորժամ հպարտութեան ախտիւն անկաւ յերկից, մատնեցաւ ի հուր գեհենին։ Եւ յայտ է յերկուց։ Նախզի՝ կամակոր մտօք հպարտացաւ սատանայ. որ է կամք եւ մեղք. եւ ըստ որում մեղք է հպարտութիւնն անկաւ յերկնից. եւ ըստ որում կամաւ՝ մատնեցաւ ի հուր։ Երկրորդ՝ զի նոյն ախտիւ հպարտութեան որով ինքն անկաւ՝ պատրեաց զԱդամ եւ որպէս Ադամ ի դրախտէն եւ մատնեցաւ ի հուր. այսպէս եւ սատանայ վասն հպարտութեան իւրոյ՝ ընկալաւ զկրկին պատիժս։ Այժմ պատասխանեսցուք կարծեաց նոցա։ Առաջնոյն ասեմք թէ՝ ոչ միայն մեղքն սատանայի կրկին էր, այլ բազում եւ անթիւ։ Նախզի՝ սկզբնաչար եղեւ. եւ ապա ամենայն չարեաց առիթ. ապա պարտ էր զի զամենայն պատիժս կրեսցէ։ Երկրորդին ասեմք. թէպէտ չէր նախանձեալ ընդ մարդուն. ոչ զերծանիւր ի գեհենոյն. այլ յորժամ մարդն յարքայութիւն վերափոխէր վասն պատւիրանին պահելոյ՝ ի նոյն ժամն սատանայ ի գեհեանն տանջիր. զոր պատրաստեալ էր նմա ի սկզբանէ աշխարհի։ Եւ մեղք նախանձուն՝ յաւել նմա զխստութիւն տանջանաց գեհենոյն. զի պատճառ եղեւ բազմաց կորստեան։ Եւ դարձեալ՝ նախանձն սատանայի՝ ոչ եղեւ պատճառ մարդեղութեան բանին. ա յլ տեսչութիւնն հօր. զի նախքան զյաւիտեանս սահմանեաց Քրիստոսիւ զփրկութիւն մարդկան. այլ կարգ փրկութեան՝ յետ նախանձու եւ անկանելոյ մարդոյն եղեւ։ Այս առաջին հարցումն։ *Երկրորդ հարցումն թէ՝ ո՞րպէս է զի անկումն սատանայի մահ է համարեալ նմա. եւ այն զի խաչիւն սպանաւ. եւ ի կատարածի մատնելոց է ի հուրն։ Պատասխանի։ Ասեմք եթէ՝ անկումն սատանայի երեք է. այսինքն, տեղական. յանդիմանութեան. եւ պատժական։ Տեղական անկումն է ի սկիզբն ստեղծմանն՝ որ վասն հպարտութեան իւրոյ ընդդէմ փառաց արարչին անկաւ յերկնից եւ զրկեցաւ ի հրեշտակաց դասուց, ըստ այնմ, (զի ա՞րդ անկաւ արուսեակն որ ընդ առաւօտն ծագէր։) Իսկ յանդիմանութեան անկումն՝ եղեւ խաչիւն Քրիստոսի. ըստ այնմ, (իշխան աշխարհիս այսորիկ դատապարտեալ է. եւ ընկեսցի արտաքս. ) զի յանդիմանեցաւ եւ երեւեցաւ պարտկան ամենայն մեղաց. այլեւ յանդիմանեցաւ եւ ծանեաւ զպատիժն իւր յոր յաւիտեան էր տանջելոց. որպէս ասէին դեւքն. (գիտեմք՝ մի յառաջ քան զժամանակն տանջեր զմեզ։) Իսկ պատժական անկումն է ի հուրն յաւիտենից. զի ի կատարածի ընդունելոց են զտանջանս։ Արդ՝ որպէս սոքա երեք են անկմունք սատանայի. այսպէս երեք եեն մահք սատանայի. առաջին. միջին. եւ վերջին։ Առաջին՝ անկումն նոցա մահ է համրեալ։ Միջին՝ խաչիւն Քրիստոսի սպանաւ սատանայ եւ կապեցաւ։ Եւ վերջին մահն՝ ի հուրն տանջեսցի։ Եւ դարձեալ՝ որպէս մահն Ադամայ եռակի է. այսինքն, մահ մեղաց. եւ մահ պատժոց. եւ մահ տանջանաց։ Զմեղաց մահն կրեաց յորժամ անկաւ ի դրախտէն, եւ պարտական եղեւ մահու։ Եւ զմահ պատժոցն կրեաց ի մեռանիլն։ Եւ զմահ տանջանացն ի դժոխս։ Այսպէս եւ սատանայ կրեաց զմահ մեղացն, յորժամ անկաւ յերկնից։ Եւ զմահ պատժոյն ի ձեռն խաչին Քրիստոսի։ Եւ զմահ տանջանացն՝ ի հուրն յաւիտենից։ Այսքան առ այս։ Արդ՝ այսպէս եղեւ սատանայի անմտութիւնն եւ կորուստն որպէս ասացաւ։ Վասն որոյ ասէ իմաստունն։ (Ծառայ իմաստուն տիրեցէ Տէրանց անմտից. եւ ընդ եղբարս բաժանեսցէ մասն ժառանգութեան։) Արդ ծառայ չար կոչէ զմարդակայինս բնութիւն՝ որք ծառայք եղեն մեղաց. (զի ամենայն որ առնէ զմեղս՝ ծառայէ մեղաց. ) եւ որպէս ծառայք եղեն մեղաց՝ տէր եւ իշխան արարին անձնիշխան կամաւ ի վերայ ինքեանց զսատանայ որ պատճառն էր մեղաց։ Զի իշխան աշխարհի կոչեցաւ. ոչ թէ իշխան էր կամ Տէր աշխարհի, այլ աշխարհասէր մարդիկ աշխարհ կոչին. որոց տիրեաց սատանայ կռապաշտութեամբ եւ անօրէնութեամբ։ Եւ երկու ամրոց եւ քաղաք շինեաց ստանայ. մին զկռապաշտութիւնն. եւ զանազան մեղօք պարստեաց զնա։ Եւ երկու քաղաք՝ էր դժոխքն. եւ մահն պարիսպ նմա։ Եւ այս երկու քաղաքաւս՝ տիրեաց մարդկան. եւ չարչարէր զնոսա ի կեանս մեղօք եւ կռապաշտութեամբ. տիրէր եւ իշխէր մարդկան։ Եւ յետ մահու՝ զհոգիսն յամրոցս դժոխոց տանջէր. եւ փական ունէր զմահն. յորմէ ոչ ոք կարէր զերծանիլ. եւ այնպէս հանապազ ի կեանս եւ ի մահ՝ տիրէր եւ չարչարէր զմարդիկ։ Իսկ յորժամ մարդասէրն Աստուած գթացաւ ի մարդկային ազգս, էառ զծառայի կերպարանս. եւ եղեւ մարդ ի կուսէն. եւ անմեղ եւ անարատ պահելով զհոգի եւ զմարմին ի յարկածից բանսարկու թշնամւոյն, յաղթեաց նմա չորիւք յաղթութեամբ։ Նախ՝ ի փորձ մտանելով յաղթեաց փորձողին. զի որ զառաջինն Ադամ փորձեաց եւ յաղթեաց. զերկրորդն Ադամ փորձեաց եւ յաղթեցաւ։ Երկրորդն Ադամ փորձեաց եւ յաղթեցաւ։ Երկրորդ՝ յաղթեաց նմա անմեղութեամբն ի հոգին ի մարմին, ի միտս եւ ի բանս. որպէս ասէր՝ (գայ իշխան աշխարհիս այսորիկ. եւ յիս ինչ ոչ գտանէ յիւրոցն։ Զի ոչ արար մեղս՝ եւ ոչ գտաւ նենգութիւն ի բերան նորա։) Երրորդ՝ յաղթեաց յորժամ ի խաչ բարձրացաւ եւ մեռաւ վասն մեր անպարտականն մահու, զպարտս մեր վճարելով, եւ մահւամբ զմահ եբարձ։ Եւ յետ այնորիկ էջ ի դժոխս. եւ ազատեաց զհոգիսն ի տանջանաց. եւ այնպէս զիշխանութիւնս սատանայի եբարձ ի մարդկանէ եւ դատապարտեաց զնա. ըստ այնմ, (իշխան աշխարհիս՝ դատապարտեալ է եւ ընկեսցի արատաքս։) Եւ այսպէս չորիւք յաղթութեամբ զկրկին քաղաքս եւ զերկոսին ամրոցս սատանայի կործանեաց. այսինքն, փորձութեամբն զկռապաշտութիւնն եբարձ. եւ անմեղութեամբ զմեղսն. մահւամբ զմահ եբարձ. եւ զհոգիսն ի տանջանաց ազատեաց. եւ այսպէս կործանեաց զիշխանութիւնն սատանայի. եւ զքաղաքս նորա աւերեաց. ըստ այնմ որ ասէ Դաւիթ. (զքաղաքս նորա աւերեցեր. եւ կորեաւ յիշատակ նորա աղաղակաւ։) Եւ որպէս որ զթշնամին յաղթէ՝ զզէն նորա յափշտակէ. նոյնպէս տէր զթշմամին այսպէս յաղթեաց. կապեաց զհզօրն. եւ զզէն նորա յափշտակեաց. այսինքն, զրկին ձեռն սատանայի զբռնութիւնն եւ զխաբէութիւնն. զորս կապեաց Քրիստոսի։ Զբռնութիւնն արգել զի այլ ոչ իշխէ տանիլ զմարդկան հոգիս ի դժոխս. եւ զխաբէութիւնն յայտնեաց՝ զ ի ամենեքեան ճանաչեն զպատրանս նորա. եւ սոքա էին զէնք եւ ատամունք նորա. ըստ այնմ, (զատամունս մեղաւորաց փշրեսցես։) Դարձեալ զէն էին թշնամւոյն. որպէս կախարթք, դեղատուք, չարագործք, եւ մարդասպանք. զորս զամենեսեան խափանեաց եւ կորոյս. ըստ այնմ, (թշնամւոյն զէն պակասեաց մինչ իսպառ։) Եւ որպէս ինքն կատարեաց զայսոսիկ, եւ յաղթեաց թշնամւոյն. նոյնպէս խրախոյս ետ հաւատացելոցն ասելով. (քաջալերեացուք՝ զի ես յաղթեցի աշխարհի. եւ ետու ձեզ իշխանութիւն կոխել զօձս եւ զկարիճս եւ զամենայն զօրութիւն թշնամւոյն։) Օձ եւ կարիճ կոչէ զսատանայ։ Նախզի՝ որ բարձրացեալ էր եւ իշխէր մարդկան՝ արար ի ներքոյ ոտից եւ կոխան մարդկան։ Երկրորդ՝ զի օձն եւ կարիճն՝ ընդ երկիր սողալով հարկանէ. եւ ոչ կարէ բարձրանալ։ Նոյնպէս եւ սատանայ երկրաքարշ խորհրդով պատերազմի. եւ ոչ կարէ իշխանութեամբ տիրել։ Երրորդ՝ օձն ի գլուխն ունի զթոյնսն. եւ կարիճն ի տուտն. նշանակէ գլուխն զմեղսն. եւ տուտն զմահն։ Եւ դարձեալ՝ գլուխ է մահն ըստ մարմնոյ. եւ խայթոցն յետոյ է դժոխքն. զորս եբարձ Քրիստոսի. եւ ետ իշխանութիւն հաւատացելոց իւրոց կոխել զնոսա. ըստ այնմ, (ո՞ւր է մահ յաղթութիւն քո. ո՞ւր է դժոխք խայթոց քո։) Եւ այսպէս պայծառ էր մարդկային ազգս. եւ իմաստութեամբ իւրով տիրեաց անմիտ տէրանց։ Իսկ թէ զի՞նչ է նմտութիւնն սատանայի. ի վերայ բազում անմտութեանն որ ցուցաւ ի վերոյ՝ կրկին եւս անմտութիւն է նմա. Առաջին՝ զի ոչ հաւատացին եւ ոչ ծանեան զնա։ Զի թէպէտ ի կրից տանջանացն ասէին յոչ կամայ. (գիտեմք զՔրիստոս ով ես Աստուծոյ. ) այլ կարծեօք էին. ի խստութենէ տանջանացն եւ յոչ կամայ ասէին։ Երկրորդ անմտութիւն է նոցա՝ զի ոչ կարացին ապաշխարել եւ զղջանալ զմեղս որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Վասն այսր անմտութեանս որ կարծէր իշխան գոլ զինքն եւ տէր, ծառայ եւ կոխան եղեւ ի ներքոյ մարդկան։ Իսկ թէ զի՞նչ է իմաստութիւն մարդոյ։ Նոյնպէս կրկին է։ Նախզի՝ հաւատացին ի Քրիստոս եւ փրկեացան։ Երկրորդ՝ զի ապաշխարեցին զմեղս. որով ապրեցան եւ զերծան ի տանջանաց. որպէս ինքն Տէրն ասէր. (որդիք աշխարհիս՝ իմաստնագոյնք են քան զորդիս լուսոյ յազգս իւրեանց։) Տես՝ զի որդիք լուսոյ ասէ զնոսա. ոչ յանձինս իւրեանց, այլ յազգս իւրեանց. զի սատանայ խաւար է մտօք եւ մեղօք եւ տանջանօք. թէպէտ ի լոյս կերպարանի զի այնու պատրեսցէ զմարդ։ Այն է որ ասէ։ (Ծառայ իմաստուն՝ տիրեսցէ տէրանց անմտից. եւ ընդ եղբայրս բաժանեսցէ մասն ժառանգութեան։) *Եղբարս կոչէ մարդոյս զհրեշտակացն դասս. զի ի միոյ ծնողէ եւ արարչէ գոյացան եւ եղեն. որպէս յառակս անառակին՝ երէց եւ կրտսեր որդիս անւանէ։ Նախզի՝ նոքա երէց են ժամանակաւ. զի ընդ լուսոյն եւ հրեղէն երկնիցն գոյացան. եւ մարդս կրտսեր ի վեցերորդ աւուրն արարաւ։ Երկրորդ՝ նոքա իմացականք են. եւ մարդս բանական։ Երրորդ՝ նոքա անմահք. եւ մարդս մահկանացու։ Չորրորդ՝ նոքա անմարմինք. եւ մարդս մարմին եւ կրտսեր։ Հինգերորդ՝ երէցեն նոքա. զի միահաղոյն գոյացան եւ կատարեցան թուով. իսկ կրտսեր է մարդս ծննդեամբք ի միմեանց յապաղելով կատարեալ։ Վեցերորդ՝ երէց նոքա եւ ուսուցիչ եւ խնամածու մարդկան. եւ սոքա ի նոցանէ դաստիարակեալք։ Եօթներորդ՝ երէց են տեղեաւ, ի բարձունս ընկալեալ զտեղի եւ զլոյս. եւ մարդս կրտսեր ի ներքին վայր աշխարհի եւ խաւարամած։ Ութներորդ՝ երէց են նոքա հզօր զօրութեամբ եւ կարողութեամբ։ Իսկ մարդս կրտսեր եւ տկար գոյացութեամբ եւ պատահմամբ։ Իններորդ՝ երէցեն նոքա մերձակայ Աստուծոյ. եւ ի դրունս թագաւորին սպասաւորք. զոմանս պատուեն. եւ զոմանս պատժեն. եւ կրտսեր մարդս տարաշխարհիկ եւ գռեհիկ գոլով. եւ ի ձեռն նոցա կառաւարեալ։ Տասներորդ՝ երէց են նոքա ի նոյն կէտ ստեղծմանն երանեալք եւ ընկալեալք զփառս եւ զպատիւ. եւ կրտսեր մարդս. զի բազում ամօք եւ չարչարանօք ժամանէ ի նոյն։ Արդ՝ այսոքիւք ե ւ առաւել քան զայսոսիկ՝ փառօք եւ պատուով երէց եւ անդրանիկ կոչին հրեշտակք քան զմարդիկ. եւ են ի հանգիստ երւ ի լոյս վիճակեալք յաւիտենից։ Իսկ գալստեամբն Քրիստոսի՝ մարդկային ազգս եղբարց իւրոց հրեշտակաց մասնակից եղեւ երկնային հանգստեանն՝ եւ լուսեղէն պսակացն եւ պատւոյն։ Որպէս առաքեալն. (փրկեաց զմեզ յիշխանութենէ խաւարի. ) այսինքն, ի խաւարային դիւաց. (եւ կոչեաց Քրիստոս ի մասն վիճակի սրբոցն ի լոյս. ) այսինքն, կոչեաց ի բաժին ժառանգութեան լուսեղինացն սրբոց։ (Որով ունիմք զփրկութիւն ի ձեռն արեան նորա. եւ զթողութիւն մեղաց. ) այսինքն, խաչիւ եւ արեամբ իւրով ներգործեաց զայս ամենայն Տէր մեր Քրիստոս։ Որ զպարտս մարդկային ազգի վճարեաց. եւ զհայր հաշտեցոյց իւրով անապական մահուամբ. եւ զդուռն դրախտին երկնաւորի եբաց. եւ արժանի արար ի ձեռն հաւատոց ժառանգութեան նորին։ Որեւ այսօր ունիմք զփրկութիւն եւ զթողութիւն մեղաց ի ձեռն արեան նորա. որ միշտ պատարագի ի վերայ սրբոյ սեղանոյս Աստուծոյ, ի փրկութիւն եւ ի փառս ամենայն հաւատացելոց իւրոց։ Այլեւ գիտելի է՝ որ այսպէս կրտսեր եղբարք՝ ժառանգակից եղաք անդրանկացն դասուց որպէս ցուցաւ։ Որեւ ոչ ըստ հաւասարութեան, այլ առաւել եւս չորից գերազանց պատուոյ, արժանի արար զմեզ միածինն մարդեղութեամբ։ Նախ եւ առաջին՝ զի Բանն Աստուած եղեւ մարմին ի բնութենէ մերմէ, եւ ոչ ի հրեշտակաց. ըստ առաքելոյն. (զի ոչ զհրեշտակաց բուռն հարկանէ, այլ զզաւակէն Աբրահամու։) Զորեւ միաւորեալ ընդ իւրում աստուածութեանն, նմա երկրպագեն ամենայն երկրաւորք եւ երկրաւորք։ Այլ մեք հրեշտակաց ոչ երկրպագեմք. որպէս ասացաւ առ Դանիէլ. (մի երկիրպագանէր ինձ՝ այլ Աստուած. զի մեք պաշտօնեայք եւ ստեղծակից ձեր եմք։) Երկրորդ յայտ է այսու՝ զի մեղանչական բնութիւնս մարդկային դարձմամբ եւ հաւատովն ի Քրիտսոս՝ ել յերկինս եւ ելից զտեղի անկելոց նոցին։ Իսկ երրորդ յայտ է յայսմանէ. զի ծննդեամբ ի հոգւոյն սրբոյ լինիմք որդիք Աստուծոյ հօր եւ եղբարք Քրիստոսի եւ ժառանգակիցք։ Իսկ նոքա ոչ ծնանին աւազանաւն. եւ ոչ զորդիութեան պատիւն ունին. եւ ոչ լինին եղբարք Քրիստոսի. այլ միշտ զտէրութեան եւ զծառայութեան կարգս։ Չորրորդ՝ զի գլուխ գոլով մեր՝ եւ մեք անդամք. նա կոչի փեսայ՝ եւ եկեղեցի հարսն Քրիստոսի։ Եւ միաւորի ընդ մեզ որպէս գլուխ յանդամս, եւ փեսայ ընդ հարսին անքակտելի միութեամբ։ Իսկ ընդ հրեշտակս միացեալ է որպէս Տէր ընդ ծառայս եւ ընդ պաշտօնեայս. թողում զայն՝ (զի յեկեղեցւոյ ուսաց զբազմապատիկ իմաստութիւնս ըստ առաքելոյն։ Եւ հոգիք են հարկաւորք ի սպասու այնոցիկ՝ որք ժառանգելոց են զփրկութիւն։) Այլ այսու գերազանց միութեամբ՝ որպէս անդամք ի գլուխն մեր միացեալ. զի գլուխ մեր Քրիստոս է. եւ նավաւ եմք ի հայր միացեալ. զի Քրիստոս Աստուած է ընդ հօր հաւասար. ուրեմն ապա միջնորդութեամբ որդւոյ՝ հայր ընդ մեզ միացեալ է. եւ լինիմք մի ընդ նմա ըստ անսուտ խոստմանն. (որպէս դու հայր ի յիս եւ ես ի քեզ. զի եւ սոքա ի մեզ իցեն. զի եղիցին կատարեալք ի մի։) Եւ այսու միութեամբ լինիմք Աստուած ընդ Աստուած միացեալ անբաժանաբար։ Որում արժանաւորապէս վայելեսցի փառատրութիւն եւ երկրպագութիւն Տէրն եւ Արարչին, երիցն ի միում անբաժանելի բնութեան, երիցն ի միում անբաժանելի բնութեան յարակայ եւ անկէտ յաւիտեանից ամէն։

Յայլմէ քարոզ հրեշտակապետացն. ի Բանն որ ասէ տեսիլն։ (Եղեւ պատերազմ արկինս. Միքայել եւ հրեշտակք իւր՝ կռուէին ընդ վիշապին. եւ ոչ կարացին ընդդեմ կալ, եւ այստեղի ոչ գտաւ նոցա յերկինս։) Յայտ. 12. 7։ (Գլուխ. ՃԽԷ)

Յոր ժամ ել Յակօբ ի տանէ Հօր իւրոյ եւ երթայր յօտարութիւն, եւ հասել ի Բեթել ննջեաց. եւ եդ վէմ մի ի սնարս իւր. եւ ետես սանտուխ յերկրէ յերկինս հաստատեալ. եւ Տէր էր ի գլուխ սանտխոյն. եւ հրեշտակք ելանէին եւ իջանէին։) Ամենայն ինչ որ կայ ի մէջ հակառակաց՝ բարեխառն է. որպէս իր որ լինի ի մէջ երկնից արքայութեանն եւ դժոխոցն. պատեհ էր որ բարեխառն լինէր. եւ արդ ոչ է այսպէս զի կարի մերձ եմք ի դժոխս, քան յերկինս. եւ դէպ ի վայր ընկնիլն հեշտ է քան ելանել ի վեր։ Վասն այսորիկ կազմեաց Աստուած սանտուխ զսուրբ կոյսն Մարիամ. եւ երկու կողմն սանտխոցն՝ է հոգի եւ մարմին նորա։ Եւ սանտուխս այս՝ ունի եօթն մատն. այսինքն, եօթն գործ ողորմութեանն, զոր արար սուրբ կոյսն որդւոյն իւրոյ։ Նախզի՝ էր քաղցեալ եւ կերակրեաց. ծարաւի եւ արբոյց. մերկ եւ զգեցոյց, եւ այլն։ Արդ՝ արժանաւորք սանտխոյս այս՝ պարտ է զի օտարք լիցին յաշխարհական հեռտութեանց որպէս Յակօբ. եւ ի Բեթէլ՝ որ նշանակէ զսուրբ եկեղեցի. եւ որ ննջէր՝ այսինքն, անհոգս լիցի ի հոգոց աշխարհի. եւ որ դնէր վէմ ի սնարս, այսինքն, որ հաստատէ զյոյս իւր ի Քրիստոս։ Յորժամ լինի քո ի հօր կողմանէն որդի թագաւորի, եւ ի մօր կողմանէն որդի ծառայի, եթէ սիրէ զմեծութիւնն՝ պարտի յարիլ առ ընտանիս հօրն. եւ խոտել զազգականս մօրն։ Արդ՝ մեք որդի եմք թագաւորի ի կողմանէ Աստուծոյ. եւ ընտանիս ունիմք զհրեշտակս. եւ մայր ունիմք զհողս. եւ ընտանի զանբանս եւ զսողունս։ Վասն այսորիկ պարտ է խոտել զփառս աշխարհիս. եւ յարիլ հրեշտականց. եւ որք անասնական կենօք վարին, են զօրք վիշապին. եւ որք սրբութեան կենան՝ են զօրք հրեշտակաց՝ որք պատերազմեալք յաղթեցին վիշապին։ Գիտելի է՝ զի պատերազմս այս եղեւ յերկինս՝ երկեցուցանէ զմեզ վասն վեց պատճառի։ Նախ զի՝ թէ յերկինս ոչ է խաղաղութիւն, եւ անկան յերկնից բազում հրեշտակք, զի մի վիշապ կայր անդ, զի՞նչ լինելոց է յաշխարհս որ է անապատ ի բազմավիշապ։ Վասն որոյ ասէ սաղմոսն։ (Ահ եւ դողումն եկն ի վերայ իմ. եւ ծածկեաց զիս խաւար։) Երկրորդ՝ զի թէ Սադայէլ անկաւ ի մեղս որ ոչ ունէր մարմնական ցանկութիւն ի ներքուստ. եւ ոչ փորձիչ յարտաքուստ։ Իսկ մեզ զի՞նչ լինելոց է որ զերկուսն ունիմք։ Երրորդ՝ զի թէ դեւք վասն մի մեղաց հպարտութեանն անկան։ Իսկ մեք զի՞նչ լինիցիմք՝ որ զեօթն մահու չափ մեղսն գործեմք։ Վասն այսորիկ Պետրոս ի կաթուղիկէն ասէ. (թէ որ ապստամբ հրեշտակացն ոչ ներեաց՝ եւ ոչ քեզ։) Եւ հռօմայեցւոցն ասէ. (մի հպարտանար. այլ երկիր. զի թէ Աստուոծ ի բուն ոստն ոչ խնայեաց, գուցէ երբէք եւ ի քեզ ոչ խնայեսցէ։) Մեղք դիւրին՝ էր հպարտութիւն, եւ նման լինիլն Աստուծոյ. եւ ոչ լինիլ ի ներքոյ ձեռինն Աստուծոյ. եւ իւր զօրութեամբ իշխել ամենայն հրեշտակացն. որպէս եւ Եսայի ասէ զմեղս Սադաէլի։ (Դու ասէր ի սրտի քում. ելից ի վերոյ քան զաստեղս եկնից. եւ անդարկից զաթոռ իմ։) Չորրորդ՝ զի թէ սատանայ իշխեաց վիճել ընդ հրեշտակս, զի՞նչ արասցէ եւ ընդ մեզ, զի եւս ընդ Քրիստոս պատերազմեցաւ ի յանապատին։ Հինգերորդ՝ զի ոչ պատերազմի ընդ մեզ վասն ոսկւոյ եւ արծաթոյ. այլ վասն փառացն զոր ինքն կորոյս։ Վեցերորդ՝ զի բազում զինուք մարտնչի ընդ մեզ. այսինքն, տասն գլխօք եւ եօթն եղջերօք. եւ տտամբն եւս որպէս ասէ տեսիլն։ Նաեւ բերանովն մարտնչի. որպէս ասէ տեսիլն թէ՝ (եհեղ օձն զթոյնս իւր զհետ կնոջն իբրեւ զգետ. զի ընկղմեսցէ զնա. եւ օգնեաց երկիր կնովն. եբաց երկիր զբերան իւր, եւ եկուլ զգետն զոր եհեղ վիշահն ի բերանոյ իւրմէ։) Կինս այս՝ նշանակէ զեկեղեցի յաւուրս Քրիստոի. յոր վիշապն յարոյց զանազան փորձութիւն. այլ երկիր էր մարմինն Քրիստոսի՝ որ եկուլ զամենայն փորձութիւնս չարչարանօքն իւրովք ի պատռուածս խոցուածոցն Քրիստոսի։ Արդ՝ որպէս ընդ պատերազմիլն դիւին տրտմեցաք. այսինքն եւ ընդ յաղթելն սուրբ Միքայէլի՝ ուրախասցուք։ Գիտելի է՝ զի ոմանք ասեն թէ՝ հրեշտակք որք ստեղծան ի միաշաբաթի՝ յերկու շաբաթի օրն անկան. վասն այսորիկ ոմանք տօնեն զերկու շաբաթի օրն ի պատիւ հրեշտակացն՝ որք ոչ անկան, այլ հաստատեցան։ Իսկ այլքն՝ ստուգագոյն ասեն թէ՝ մին օր ի լման ոչ մնացին. այլ յառաջին կէտն որք ստեղծան՝ յերկուսն անկան։ Ոմանք ասացին թէ՝ դեւքն չար ստեղծան յԱստուծոյ. եւ այս մոլորութիւն է. զի ամենայն ինչ յԱստուծոյ բարի ստեղծաւ։ Եւ Տէրն ասէ Յօհաննու վասն սատանայի. (ի ճշմարտութեանն ոչ եկաց. ) այսինքն, ի ճշմարտութիւնն ստեղծաւ. եւ այն զի ճշմարիտն եւ բարին անդրադարձին։ Այլեւ ոչ ի նոյն կէտն որք ստեղծան անկան. զի անկարելի է ումեք ի նոյն կէտն չար եւ բարի լինիլ։ Սադայէլ անկաւ ի վերին դասուն վասն հպարտութեանն՝ տեսանելով զինքն գեղեցիկ. որպէս ասէ Էզեկիէլ վասն Սադայէլի։ (Դու կնիք նմնութեան լի իմաստութեամբ. ի գրգանս դրախտին Աստուծոյ եղեր. եւ զամենայն ակունս պատւականս ի քեզ կապեցեր. զսարդիոնն եւ զտպազիոնն, զզմրուխտն եւ զկարկեհանն եւ զշափիւղայն. զասպիս. զգրճազմն. զակինգ. զմէլեսիկ. զոսկէքարն. զբիւրեղն եւ զեղընկնաքարն։ Եւ յետոյ ասէ. բարձրացաւ սիրտ քո ի գեղեցկութեան քում. եւ ապականեցաւ հանճար քո. եւ վասն բազմութեան մեղաց քոց՝ ընկեցի զքեզ յերկիր։) Ինն ակամբն՝ նշանակին ինն դասակարգութիւնք հրեշտակաց. եւ երիւքն երեք քահանայապետութիւնքն։ Սոքա ամենեքեան՝ էին ի հանդերձս սադայէլի. ի յամենայն դասէ որք հաւանեցան սադայէլի՝ անկան. զի սադայէլ զկամս իւր ամենայն հրաշտակացն եղոյց. եւ որք հաւանեցան՝ անկան։ Որպէս եւ սուրբ վարդապետ ոմն քարոզէէր յեկեցեղի մի. զոր դեւքն ցուցին բազում կրօնաւորօք ի լի. նա յորժամ սկսաւ քարոզել՝ յառաջի դասէն ոմանք ի կրօնաւորացն ելին. եւ այսպէս մինչեւ ի վերջին դասն եկն. եւ ամենեքեան ելին. եւ ինքն մնաց միայն. եւ գիտաց որ դիւական էր։ Եւ այսպէս յայտ է թէ՝ յամենայն դասուց անկեալ են. Միքայէլ է ի դասէ պետացն. ի ժամանակս Մովսէսի էր պահապան հինն եկեղեցւոյ. եւ այժմ նորոյս։ Սադայէլ փորձեաց զՏէրն ի յանապատին. եւ ետ սպանանել. իսկ Տէրն կապեաց զնա շղթայիւք ի դժոխս. որպէս ասէ տեսիլն։ (Տեսի այլ հրեշտակ զի իջանէր ի յերկնից. եւ ունէր զփականս դժոխոցն. եւ շղթայս մեծ ի ձեռին իւրում. եւ կապեաց զիշապն հազար ամ. եւ յետ այնորիկ՝ լուծցէ զնա սակաւ ժամանակս։) Հրեշտակն ցուցանէ զՔրիստոս. եւ հազար ամն՝ զկատարեալ թիւն նշանակէ որ է մինչեւ ի ժամանակս նեռին. եւ նեռն զօրութեամբ սադայէլի բազում չարիս գործէ. իսկ սուրբն Միքայէլ՝ հրամանաւն Քրիստոսի սպանանէ զնեռն ի լեառն ձիթենեաց։ Վասն որոյ եւ մարգարէն Դանիէլ խօսի զաւուրց նեռինն եթէ՝ (ի վերայ այսր ամենայնի՝ ոչ ոք էր որ օգնէր մեզ. բայց միայն Միքայէլ գլուխն մեր։) Եւ սաղմոսն ասէ. (հրեշտակաց իւրոց պատուիրեալ է վասն քո ի պահել զքեզ։) *Գիտելի է՝ զի հրեշտակք ոմանք են պահապան բոլոր աշխարհի. ոմանք միոյ թագաւորութեան. ոմանք միոյ գաւառի. ոմանք միոյ քաղաքի. եւ ոմանք միոյ անհատի։ Սերովբէքն եւ քերովբէքն եւ աթոռքն՝ միշտ առաջի Աստուծոյ կան։ Սերովբէն ասի կիզիչ. եւ նշանակէ զօրէրն։ Եւ քրովբէն բազում գիտութիւն. կամ հեղումն իմաստութեան։ Իսկ աթոռքն են՝ յորս Տէրն նստի։ Իսկ բնականապէս սէրն նախկին է քան զիմաստութիւնն. եի իմաստութիւնն քան զդատելն։ Տէրութիւնքն են ի վերայ ամենայն թագաւորութեան խնամելով զնոսա ի վերայ այլոց հրեշտակաց։ Իսկ զօրութիւնքն են ի վերայ շարժմանց երկնից, շարժելով զնոսա հրամանաւն Աստուծոյ. եւ այլոց եւս բաշխեն զօրութիւնս։ Եւ իշխանութիւնքն արգիլեն զդեւսն չառնել այնչափ որքան կամին։ Իսկ պետութիւնքն են ի վերայ թագաւորութեան մերոյ. որպէս ասէ Դանիէլ. (իշխանն պարսից եկաց ընդդէմ իմ քսան եւ մէկ օր։) Գիտելի է՝ զի ասեն ոմանք թէ՝ գլխաւորն պարսից որ կայր ընդդէմ հրեշտակին իսրայէլացւոց, դեւ էր. զի որպէս ամենայն թագաւորութիւն ունի վերակացու բարի հրեշտակ. այսպէս եւ ունի չար հրեշտակ. ասելով թէ՝ բարի հրեշտակն՝ ընդ բարի հրեշտակին ոչ պատերազմի։ Այլ Գրիգոր պահն՝ լաւագոյն ասէ թէ՝ երկու էին բարի հրեշտակք. զի չար հրեշտակն ոչ կարէ ընդդէմ կալ բարի հրեշտակին ԻԱ օր։ Այլ այնչափ էր պատերազմ ի մէջ նոցա՝ զի հրեշտակն իսրայէլացւոց ի գերութենէ. զի եւ Դանիէլ ստէպ աղօթէր։ Իսկ հրեշտակն պարսից ասէր. օգտակար է իսրայէլացւոցն ի գերութիւնս կալ. զի աստ առաւել պահեն զպատուիրանս Աստուծոյ, քան յազատութեանն։ Այլ կամքս այս յերկու հրեշտակն՝ զանազանապէս էր ի միտս. այլ ոչ գործով պատերազմէին. բայց ոչ գիտէին զկամս Աստուծոյ։ Իսկ յորժամ գիտացին, ոչ հակառակեցան։ Զի թէպէտ հրեշտակք տեսանեն զԱստուած անընդմիջաբար. այլ ոչ զամենայն խորհուրդս եւ զկամս Աստուծոյ գիտեն։ Հրեշտակապետք պահապանք են քաղաքաց. իսկ հրեշտակք անհատի միոյ. որպէս ասէ Տէրն. (զգուշ լերուք. մի արհամարհէք զմի ի փոքրկանցս. զի հրեշտակք նոցա հանապազ տեսանեն զերեսս հօր իմոյ։) Յորժամ տղայն առնու զբանական հոգին՝ հրեշտակ կարգի պահապան նմա մինչեւ ի մահ։ Քրիստոս ոչ ունէր պահապան զհրեշտակն, այլ սպասաւոր։ Նեռն ունինցի պահապան հրեշտակ. այլ յորժամ կարի խստանայ ի չարն, ի բաց կացցէ հրեշտակն։ *Պահապանութիւն հրեշտակացն՝ չորս ազգ օգտութիւն առնէ հասարակաբար։ Նախզի՝ զմարդիկ ի բարին յորդորեն՝ այլ բռնադատեն։ Երկրորդ՝ պահեն որ ի մեղս ոչ անկանիմք։ Երրորդ՝ թէ անկանիմք, կանգնեն։ Չորրորդ՝ զի մի այնչափ չար գործեմք, որչափ սատանայ կամի։ Այլ մասնաւոր օգնութինքն բազում են։ Առաջին՝ զի նախատեն զմարդն վասն չար գործոցն. որպէս յայտ է ի դատաւորութեանց. (հրեշտակ Տեառն եկն առ ժողովուրդն հրէից ի գաղգաղայ եւ նախատեաց զնոսա վ ասն մեղացն ասելով թէ՝ զհրաման Տեառն ոչ պահեցիք. եւ նոքա զղջացեալ լացին։) Երկրորդ՝ որք ննջեն ի մեղս՝ զարթուցանեն. որպէս աասէ ի գործսն. (հրեշտակ Տեառն խթեաց զկողսն Պետրոսի եւ յարոյց զնա. եւ անկան շղթայքն ի ձեռաց նորա։) Երրորդ՝ զարգելմունս բարեացն խափանեն. որպէս ա սէ յելսն թէ՝ (սպան հրեշտակն զանդրանիկս եգիպտացւոցն. եւ ոչ եղեւ արգել ժողովրդեանն ելանելոյ։) Չորրորդ՝ զի զդեւսն ի մարդկանէ հալածեն. որպէս յայտ է ի Տուբիթ. ուր հրեշտակն Ռաֆայէլ հալածեաց զդեւն՝ որ զեօթն այն Սառայի խեղդեալ էր։ Հինգերորդ՝ զմարդիկ ուսուցանեն. որպէս յայտ է ի Դանիէլէ որ ասէ թէ՝ (Գաբրիէլ հրեշտակն եկն եւ ուսուցանէր զԴանիէլ։) Վեցերորդ՝ զխորհուրդս Աստուծոյ ծանուծցանեն մարդկան. որպէս յայտնեցին Աբրահամու զխորհուրդս Աստուծոյ որ վասն սոդոմայ։ Գիտելի է՝ զի ամենայն երեւոյթ Աստուծոյ որ եղեւ ի հին օրէնսն՝ էր ի ձեռն հրեշտակաց. որպէս յիշէ Ստեփաննոս ի գործս առաքելոցն թէ՝ (առիք զօրէնս ի հրամանս հրեշտակաց։) Զի Աստուոծ ըստ ինքեան ոչ երեւեցաւ ըստ անձնաւորութեանն, այլ հրեշտակօք։ Իսկ ի նորս՝ երեւեցաւ ըստ անձնաւորութեանն. եւ պատուեաց զսա։ Առնու հրեշտակն մարմին յոր ձեւ որ կա մի. եթէ ծեր եւ եթէ տղայ. նաեւ թէ կա մի հրեշտակն զիւր յատկութիւնն եւ զկերպարանն ցուցանել, այնպէս երեւի. եւ յայն ժամ ասի թէ՝ Աստուած երեւեցաւ։ Վասն այսորիկ հրեշտակն որ ի ի յիւր գոյացութիւնն երեւէր Մովսէսի, ասէին թէ Աստուած է։

Եօթներորդ՝ զի մխիթարեն զտրտմեալսն. որպէս ասէ ի Տուբիթն. (եկն Ռաֆայէլ հրեշտակն եւ մխիթարէր զՏուբիթ վասն կուրութեանն. եւ բժշկեաց զնա։) Ութներորդ՝ զի քաջալերեն եւ ջերմացուցանեն զմարդիկ. որպէս հրեշտակն զօրացոյց զԵղիա զփախուցեալն յԵզաբելէ. որպէս ասէ յերրորդ թագաւորութեանց։ Իններորդ՝ զի ճանապարհորդակից լինին մարդկան առաջնորդելով ի բարիս. որպէս Տուբիթայ որդւոյն առաջնորդելով եւ դարձուցանելով ի տուն իւր։ Տասներորդ՝ պատերազմին ընդ թշնամիսն հաւատացելոց. որպէս ասէ Եսայի թէ՝ (ել հրեշտակն եւ կոտորեաց զարսն սենեքերիմայ հարիւր ութսուն եւ հինգ հազար։) Մետասաներորդ՝ զի փորձութիւնս սատանայի անդորրացուցանեն. որպէս հրեշտակն որ էջ ի հնոցն ընդ երից մանկանցն. եւ շիջոյց զհուրն։ Երկոտասաներորդ՝ զի զաղօթս կատարելոցն եւ զբարիսն՝ տանին առաջի Աստուծոյ. եւ զհոգիս արդարոցն տանին յարքայութիւնն. որպէս ասէ գործք առաքելոցն. (եկն առ Կուռնէլիոս հրեշտակն եւ ասէ. աղօթք քո եւ ողորմութիւնք յիշատակաւ ելին առաջի Աստուծոյ։) Եւ Տուբիայի ասաց. (ես էի որ զաղօթս քո տանէի առաջի Աստուծոյ։) Ապա ուրեմն հրեշտակք կարի ուրախանան ընդ փրկութիւն մարդկան՝ եւ ընդ կորուստն տրտմին։ Որպէս ասէ թէ՝ ոմն կրօնաւոր նեղացեալ ի կարգէն գնաց յաշխարհ հեշտանալ. երեւեալ նմա պահապան հրեշտակն իւր եւ ասէ. պահեհ է զի յամենայն մարդիկ զոր պահեալ եմ կորուած՝ առաջին կորուածն դու լինիս. յայնժամ զղջացեալ դարձաւ ի վանս. եւ եղեւ այր բարի։ *Ի սերովբէիցն ուսցուք զսէրն։ Ի քերովբէիցն զգիտութիւնն։ Ի յաթոռոցն, զի զմեզ դատեսցուք։ Ի տէրութեանցն, զի զմարմինս մեր հնազանդ արասցուք։ Ի պետութեանցն, զի խորհուրդս կառավարեսցուք։ Ի հրեշտակացն, զի միամեանց խնամ տարցուք։ Իսկ ըստ Գրիգորիսի՝ ի մարդկանէ ոմանք ելանեն ի դասս սերովբէից. ոմանք ի քերովբէից. եւ ի յայլսն նմանապէս. զորոց յատկութիւնս բերեն ի յինքեանս՝ երգակից լինին հրեշտակաց. որպէս ասէ սաղմոսն. (առաջի հրեշտակաց սաղմոս ասացից քեզ։) Գիտելի է՝ զի երգ երաժշտականացն հինգ կերպիւ լինի անյարմար։ Եւ որ այնպէս երգեն՝ ոչ խառնի ի դասս հրեշտակաց։ Նախզի՝ որք իսկիզբն բարձր սկսանին եւ ոչ կարեն աւարտել. դեւքն այսպէս սկսան հպարտութեամբ. վասն այսորիկ եւ անկան։ Երկրորդ՝ յորժամ խիստ ցած սկսանին՝ որ ոչ երեւի ձայնն. որ նշանակէ զերկրաւորն սիրելի։ Երրորդ՝ որք անյարմար ձայնս արձակեն, եւ զայլոց եղանակն խառնակեն. որ լաւ էր նոցա անխօս կալով օգնել. սոքա են աղմկասէր մարդքն՝ որք զայլոց եղբարց զհամաձայնութիւն խառնակեն։ Չորրորդ՝ որգոդի լինի եւ կտրած ձայնն՝ նշանակէ զպոռնկութիւնն։ Հինգերորդ՝ որ ոչ ընտրէ զժամանակս. որպէս յորժամ ի ժամանակս սգոյս սկսան զերգս ուրախականս. որ նշանակէ զուրախութիւն այսմ աշխարհի. եւ ըստ այնմ զի ասէ սաղմոսն. (զի ա՞րդ երգեսցուք զօրհնութիւնս Տեառն յերկրի օտար։) Իսկ ծոյլ առաջնորդք որք ոչ տանին խնամ ժողովրդեանն Աստուծոյ՝ որպէս այն որ գրեաց դեւն թէ՝ ի դժոխոց առաջնորդսն ողջոյն. շնորհակալ եմ ձեզ. որ վասն ծուլութեան ձերոյ՝ դժոխոցս պատրաստէք։ Եւ ետ զդիրն ի վարդապետն՝ որ կամէր գիրս ասել. եւ ըմբռնեաց զձեռն նրա եւ սեւացան մինչեւ ի յայն, որ կարդաց առաջի առաջնորդացն. եւ դարձեալ սպիտակացաւ ձեռն։ Այսքան առ այս։

Քարոզ մահու. ի Բանն որ ասէ։ (Պատուական է առաջի Տէրն մահ սրբոց իւոց. որ Տէր ես ծառայ քո եմ. ծառայ եւ որդի աղախնոյ քոյ։) Սաղ. 115. 15։ (Գլուխ. ՃԽԸ)

Յամենայն արարածս Աստուծոյ՝ գոն պատուականք եւ ազնիւք։ Ի հրեշտակս՝ վերինն դասք. աթոռոյն, քերովբէիցն, եւ սերովբէիցն. զի անընդմիջաբար տեսանեն զգործ. զի յերկինս առաջին են նոքա տեղեաւ եւ փառօք։ Երկուս լուսաւորս՝ արեգակն։ Յաստեղս՝ արուսեակն։ Ի չորս կողմանս՝ արեւելք։ Ի յերկրի՝ դրախտն։ Ի յերինս՝ Սիօն եւ Թաբօր։ Ի գետս՝ յորդանան։ Ի յոսկիս՝ արաբացւոցն։ Ի յակունս՝ չափիւղայն եւ տպազիոնն։ Ի կանայս՝ Մարիամ աստուածածինն։ Յարս՝ Աստուած Բանն մարդացեալ։ Այսպէս յանարգ մահուն՝ է մահն որ ըստ Աստուծոյ. զի դառնութիւն նորա քաղցրանայ ի սէրն Աստուծոյ որպէս ասէ։ (Պատուական է առաջի Տեառն մահ սրբոց իւրոց։) Զայս գովութիւն դնէ սրբոց մահուն։ Նախզի նախատինք եւ յիմարութիւն թուէր վկայիցն մահ. իսկ առաջի Տեառն՝ պատուական է ասէ։ Զի ոչ որպէս տեսանէ մարդ՝ տեսանէ Աստուած. զի մարդ յերեւելիսս. եւ Աստուած յաներեւոյթսն հայի։ Երկրորդ՝ զի երկնչէին ի մահու. ասէ՝ մի երկնչիք. զի ոչ է ապականութիւն, այլ կենաց պատճառ, եւ փոխումն ի փառս եւ ի հանգիստ։ Վասն այն ասէ։ (Պատուականէ առաջի Տեառն մահ սրբոց իւրոց. ո՛ Տէր ես ծառայ քոյ եմ. ծառայ եւ որդի աղախնոյ քոյ։) Բայց տեսաելի է թէ՝ զի՞նչ է մահ. եւ ի քանի՞ս բաժանի։ Մահ՝ է որոշումն հոգւոյ ի մարմնոյ. զի որպէս գոյացութիւն մարդոյ ի տարերաս է. նոյնպէս եւ մահն։ Զի չորս տարերքս այսոքիկ՝ հուր եւ օդ՝ ջուր եւ երկիր՝ միաւորեալ գոյացուցանեն զմարմինն հանդերձ հոգւովն՝ որ կենդանական փչումն է յԱստուծոյ։ Այսպէս յորժամ ի բաց բաժանին, եւ իւրաքանչիւր տարր յիւրն փոխի, լուծանին մարմինն. (եւ հոգին դառնայ առ Աստուած յարարիչն իւր. եւ մարմինն յերկիր ուստի առաւ որպէս ասէ Սողոմօն։) Եւ այս բաժանումնս՝ մահ անուանի։ *Եւ գիտելի է՝ զի մահն ի հինգն դէմս բաժանի։ Նախ՝ որ բնութեամբ։ Երկրորդ՝ պատհամամբ։ Երրորդ՝ անձնիշխանութեամբ։ Չորրորդ՝ նախախնամութեամբ։ Հինգերորդ՝ յօժարական կամօք։ * Առաջինն՝ բնութեամբ մահ է՝ յորժամ ծերանայ մարդ, տկարանայ եւ մեռանի։ Երկրորդն պատահմամբ է՝ որ յորոգայթէ լինի. ի գազանաց, ի գետոց, յաւազակաց, յագահութենէ, յահէ, եւ ի չաչարանաց։ Երրորդն՝ անձն իշխանութեանմբ, որպէս ոք սպանանէ զանձն իւր, կամ զնկերին. կամ զհոգին մեղօք սպանանէ, կամ զընկերին. չար մահ են չորեքին սոքա։ Չորրորդ մահ՝ ի նախախնամութենէն Աստուծոյ. որպէս յորժամ գայ ի վերայ մարդոյ մահ վասն իւր օգտի։ Նախ որպէս մանուկն մեռանի զի մի ի չար անկցի։ Երկրորդ ծերն մեռանի՝ զի ազատիցի ի մարմնոյ չարաց։ Երրորդ արդարն մեռանի՝ զի ի գործս իւր հանգիցէ։ Չորրորդ մեղաւորն մեռանի՝ զի մի յաւելցի ի մեղս. իսկ անզեղջ մեռանի՝ եւ զառհաւատչեայ տանջանաց կրէ. որպէս սոդոմացիքն եւ այլքն։ Իսկ հինգերորդ մահն՝ յօժար կամօք. եւ սա յերկուս բաժանի. այսիքն, ի բարի եւ ի չար։ Նախ՝ բարի է յօժարութեան մահն, յորժամ ի յապրիլն կենդանոյն զմահ խոկամք. եւ զմեռելութիւն ախտիցն գործեմք ի մեզ. այսինքն, ճգնութեամբ եւ բարի գործօք. որպէս ասէ առաքեալն գաղատացւոց։ (Որք քրիստոնեանքն են՝ զանձինս իւրեանց ի խաչ հանեն կարեօք եւ ցանկութեամբ հանդերձ։) Երկրորդ՝ որք յօժարին մեռանիլ մարտիրոսութեամբ վասն անւանն Քրիստոսի մահուամբ սրոյ, եւ հրոյ, եւ այլն։ Երրորդ՝ յօժարութեամբ մահ է մկրտութիւնն. որպէս ասէ առաքեալն. (որք մկրտեցաք ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի մահ անդր նորա մկրտեցաք. թաղեալք ընդ նմին մկրտութեամբն ի մահ։) Զի յորժամ հաւատացաք թէ Քրիստոս վասն մեր մեռաւ, եւ զմեզ ձրի արդարացոյց, յայնժամ մեք թէ՝ վասն Քրիստոսի յուսոյն մեք ցանկութեանց աշխարհիս մեռանիմք, զի ընդ Քրիստոսի կենդանասցուք. որպէս ասէ առաքեալն։ (Մեռայք՝ եւ կեանքն ձեր ծածկեալ են ընդ Քրիստոսիւ յԱստուոծ։) Այսպիսի մահ սրբոցս՝ սուրբ են եւ պատուական. որպէս ասէ մարգարէն։ (Պատուական է առաջի Տեառն մահ սրբոց իւրոց։) *Է եւ չար մահ. որպէս ասէ սոյն մարգարէն. (մահ մեղաւորին չար է։) Նախ՝ որք կենդանի գոլով մեղօք զհոգիս կորուսանեն՝ չար մահ է. որպէս ասէ առաքեալն յփեսացւոց։ (Դուք երբեմն մեռեալ էիք ի մեղս ձեր եւ յանհաւատութեամբ։) Երկրորդ՝ որք վասն չար գործոց իւրեանց մեռանին՝ չար մահ է. որպէս ասէ Պետրոս ի կաթողիկէն։ (Մի ոք ի ձէնջ չարչարեսցի իբրեւ զսպանօղ. կամ իբրեւ զգող. կամ իբրեւ զչարագործ. ապա թէ իբրեւ զքրիստոնեայ՝ փառաւորեսցէ զԱստուած անուամբս այսուիկ։) Երրորդ՝ չար մահ է. որ զինքեանս սպանանեն որպէս ասացաւ։ Չորրորդ՝ չար է, որ աստուածասաստ պատուհասիւ սատակին. վասն այն մարգարէն ի յերկուս բաժանէ զմահն. ի չար եւ ի բարի։ (Մահ մեղաւորին չար է ասէ. եւ մահ սրբոց՝ պատուական։) Արդարեւ չար է մահ մեղաւորին. զի մարմնով զգայի մահու մեռան. եւ հոգւով ի մշտնջենաւոր տանջանսն անկան։ Իսկ արդարքն՝ զզգալի մահս միայն ճաշակեն. եւ հագւով կենդանի են առ Աստուած. որպէս վասն Աբէլի ասէր Աստուած. (ձայն արեան եղբօր քոյ գոչէ առիս։) Զի Աստուած արժանաւորացն լսէ. թէպէտ վախճանեալ իցեն։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի երկու են մահք. մին զգալի. եւ մին իմանալի. նոյնպէս եւ երկու կեանք. այժմուս, եւ հանդերձեալսն։ Ի սոցանէ երկուքն սիրելի, եւ երկուքն ատելի են մեզ. այսինքն, առ ժամանակեայ մահս յորամ աստուածպաշտութեամբ լինի, եւ յաւիտենից կեանքն սիրելի է. զի յայս երկոսեանս վայելեն սուրբքն։ Իսկ ատելի է առօրեայ կեանքս, եւ յաւիտենից մահն՝ որ պատահի չարացն եւ մեղաւորացն։ Զի արդարքն թէպէտ մեռանին, հոգւով կենդանի են առ Աստուած. որպէս Աբրահամ. Իսահակ. Յակօբ, եւ այլքն. որպէս ասէր. (ես եմ Աստուած Աբրահամու Իսահակայ. եւ Յակօբայ. եւ Աստուած ոչ է մեռելոց, այլ կենդանեաց։) Իսկ մեղաւորքն թէպէտ մարմնով կենդանի են, հոգւով մեռեալ են. որպէս ասէ Տէրն. (թոյլ տուք մեռելոցն հոգւով, թաղել զմեռեալսն մարմնով։) Ապա յայտ է՝ զի մահ որդարոցն ցանրկալի է քան զկեանս անպարշտաց զի ադարքն թէպէտ (յաչս մեր մեռեալ երեւին, այլ յոյս նոցա լի է անմահութեամբ որպէս ասէ Սողոմօն։) *Արդ՝ պատւական է մահ սրբոց։ Նախզի՝ զբարիս գործեցին յուսով հանդերձեալ կենացն. այլեւ յանցաւորէս ի մշտնջենաւորն ժամանեցին. եւ ի նեղութեանցս ի հանգիստ. եւ յեղկելի կենացս յերանութիւն ժամանեցին եւ հասին։ Դարձեալ՝ պատուական է մահ սրբոց. զի յակամայ փորձանացս որ ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ, ի յանդորր փոխեցան. ի ծերութենէ եւ ի տկարութենէ, ի ներոգումն ելին. եւ յաղթեցին ամ կարեաց մարմնոյ։ Դարձեալ՝ պատոուական է մահ սրբոց. զի յայս կենացս մեռան. եւ ընդ Քրիստոս կանդանացան. որպէս ասէ առաքեալն կողոսացւոց։ (Եւ յորժամ Քրիստոս կեանքն մեր յայտնեսցի, յայնժամ եւ դուք ընդ նմա յայնեսջիք փառօք) ի փառս ամենա սուրբ երրորդութեանն։ Իսկ մահ մեղաւորաց չար է ասէ։ Նախզի՝ յուսահատութեամբ է վախճան նոցա. այլեւ զրկեցան ի ժառանգութենէ երկնից. եւ դժոխոցն եղեն ժառանգք։ Այլեւ աստ ոչ յիշեցին զօր մահուն. եւ անդ ոչ կարեն գործել զբարիս։ Դարձեալ՝ չար է մահ մեղաւորաց. զի փակի դուռն ապաշխարութեան նոցա. եւ բանին դրունք դժոխոց։ Այլեւ մատնին ի ձեռս անողորմ եւ չար հրեշտակի. այլեւ ի մեղաց գործոց իւրեանց չարչարին. եւ զհանդերձեալ չարչարանսն մերձ տեսանեն։ Դարձեալ՝ չար է մահ մեղաւորացն. զի ոչ լսեն ի Տեառնէ թէ՝ (դարձարուք առիս, եւ ես դառնամ առ ձեզ։) Այլեւ զի՞նչ. (կապեցէք զդորա զոտս եւ զձեռս. ) եւ թէ՝ (հանէք ի խաւարն արտաքին. ) եւ թէ՝ (ծառայ չար է վատ. ) եւ թէ՝ (երթայք յինէն անիծեալք։) Եւ յայնժամ ջրոյ կարօտին որպէս մեծատունն. եւ իւղոյ լապտերի որպէս յիմար կուսանքն։ Ընդդէմ սոցա մահ սրբոցն պատւական է ասէ. (ո Տէր ես ծառայ քո եմ։) Ծառայութիւնն չորս տեսակ է։ Նախ՝ արարչութեանն։ Երկրորդ՝ արծաթով գնեալքն։ Երրորդ՝ ընտոծինն որ ի տանն ծնեալ։ Չորրորդ՝ յաւարի առեալն։ Եւ այպէս չարիւք մեք ծառայք եմք Քրիտոսի։ Նախ արարչութեամբն որ ստեղծեաց. ըստ այնմ որ ասէ Պօղոս կողոսացւոց։ (Նովաւ եղեւ ամենայն. այսինքն որդւովն. որ ինչ յերկինս եւ երկրի. որք երեւին եւ որք ոչն երեւին։) Եւ մարգարէն ասէ. (նա արար զմեզ եւ ոչ մեք թաք. մեք ժողովուրք ի ձեռին նորա եւ խաշն արօտի նորա։) Երկրորդ՝ զի գնեաց զմեզ. ոչ արծաթով կամ ոսկւով. այլ պատուական եւ անապական արեամբն իւրով։ Եւ դարձեալ ասէ գաղատացւոցն. (Քրիստոս գնեաց զմեզ յանիծից օրինացն, եղեալ վասն մեր անէծք։) Երրորդ՝ ծառայ եմք ընտածին. որպէս ասէ։ (Ո տէր ես ծառայ քո եմ. ծառայ եւ որդի աղախնոյ քոյ. ) այսինքն, որդի եմք Ադամայ որ ծառայ եղեւ մեղաց. եւ աղախնոյն Եւայի մօրն՝ որ աղախին եղեւ հեշտութեան որ տիկինն էր։ Եւ դարձեալ՝ ընտոծին եմք ի տան սուրբ եկեղեցւոց ծնեալք եւ սնեալք հոգեպէս։ Չորրորդ՝ ծառայ եմք Քրիստոսի. զի ազատեաց զմեզ ի գերողէն եւ յաւարի էառ. ըստ այնմ, (ել ի բարձունս խաչին. գերեաց զգերութիւն. էառ աւար. բաշխեաց պարգես. եւ ետ որդւոց մարդական։) Արդ՝ վասն առաջին ծառայութեանն՝ պարտական եմք Աստուծոյ որպէստնկագործի տալ զպտուղն բարի գործոց մերոց ստեղծողին զմեզ։ Ապա թէ ոչ՝ ասէ յաւետարանն. (տապան մահուն յարմատ ծառոյ կայ. ամենայն ծառ որ ոչ առնէ պտուղ բարի՝ հատանի եւ ի հուր արկանի։) Վասն երկրորդ ծառայութեանն՝ որպէս ծառայն ոչ է Տէր կամաց իւրոց. այլ ի կամս գնողին իւրոյ. նոյնպէս եւ մեզ պարտ է ի կամս Քրիստոսի լինիլ. որպէս ասէ առաքեալն։ (Չէք անձանց տեարք. գնոց գնեցայք։) Եւ դարձեալ ասէ. (գնոց գնեցայք. մի լինիք ծառայք մարդկան։) Զի որ ծառայ Քրիստոսի է ազատ է յամենայն մարդկանէ։ Վասն երրորդ ծառայութեանն՝ որ ընտոծին եմք ի տան Աստուծոյ սնեալք, ոչ է պարտ զծնօղն մեր ուրանալ եւ զանուն նորա. որպէս անհաւատք եւ հերձուածօղք, վասն նոցա ասէ մարգարէն. (օտարացան ի մօրէ եկեղեցւոյ. խաբեցան յարգանդէ եւ խօսեցան սուտ։) Եւ վասն չորրորդին՝ ծառայ եմք որ ազատեաց ի գերողէն. զմարմինս ի մեղաց. եւ զհոգիս ի տանջանաց։ Այլ ոչ է պարտ մտանել ծառայ մեղաց եւ դժոխոց խաւարի. ըստ այնմ, (փրկեաց զմեզ յիշխանութենէ խաւարի. եւ փոխեաց զմեզ յարքայութիւն որդւոյ իւրոյ սիրելւոյ ի մասն վիճակի սրբոցն ի լոյս։) Եւ արդ՝ ջանացարուք եղբարք այսօր յորում հասակի եւ եմք. եւ ի մեր ձեռս է սրբութեամբ ծառայելն Աստուծոյ եւ գանձելն ի հանդերձեալսն. Զի մի յանկարծ եկեսցէ ձմեռն ծերութեան՝ կամ հիւանդութեան կամ մահու։ Եւ ապա յայնժամ ոչ լիցիմք ձեռնահաս. գործելոյ եւ ասիցիմք. (ոչ են կամք իմ ի դոսա։) Զի աղաղակէ առաքեալն թէ՝ (մի ինչ պատճառէք. ահա ժամանակ ընդունելի. ահա օր փրկութեան։) Եւ դարձեալ ասէ. (մինչդեռ ժամանակս ի ձեռս մեր է՝ գործեսցուք զբարիս։) Ո՞գիտէ զմեր առաջիկայ. եւ շունչ մեր ի ձեռին նորա է. նա ըստ գթասէր ողորմութեան հօր՝ մի ածցէ եւ դիպեցուսցէ մեզ օր՝ ուր ոչ լինին կամք մեր ի նոսա եւ իւր բարեբուն կամքն։ Այլ մեր կամք եւ կեանք եւ օր մահւան եւ երթալոյն յատեան դատաստանին՝ ըստ նորա կամացն լիցին, եւ ըստ կամաց մերոց։ Որ ոչ լինիմք ամօթով եւ խղճիւ մեղաց չարչարեալ։ Այլ նայելով ի մեր բարի, վաստակն որ ամենայնիվ յաջողեալ լիցի, խնդալիցք եւ բերկրեալք լիցուք, վստահացեալք ի բարինս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։