Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Յայլմէ քարոզ եւ վերջին վասն Փառաց Արքայութեան. ի բանն Մատթէոսի որ ասէ։ (Մուտ յուրախութիւն Տէառն քոյ։) Մատ. 25. 21։ (Գլուխ. ՃՀԱ)

Որպէս ասէ առաքեալն. վարձք սրբոցն այնպիսի է՝ (զոր ակն ոչ ետես. եւ ունկն ոչ լուաւ. եւ ի սիրտ մարդոյ ոչ անկաւ։) Վասն առատութեան վարձուցն այն՝ ոչ ասաց Տէրն թէ՝ մտցէ ի քեզ ուրախութիւնն. այլ թէ դու մուտ յուրախութիւնն։ Արդ՝ գիտելի է. զի այլ վարդապետք ասեն թէ՝ տասն են մասունք երանութեանցն. հինգ առ մարինն. եւ հինգ առ հոգին։ Առ մարմինն են այսք. գեղեցկութիւն. թեթեւութիւնն. զօրութիւն. առողջութիւն. եւ յաւիտենականութիւն։ Եւ առ հոգին այս են. իմաստութիւն. սիրելութիւն. պատիւ. անհոգութիւն. եւ ուրախութիւն։ *Առաջին մասն երանութեանն որ առ մարմինն է գեղեցկութիւնն. զոր յայսմ աշխարհի ոչ ոք կարէ ունիլ կատարելապէս. զի ո՞վ ոք ունիցի այնպիսի գեղեցկութիւն որպէս ծաղիկ. սպիտակութիւն որպէս շուշան. կարմրութիւն որպէս վարդ։ Վասն որոյ ասէ Քրիստոս. (հայեցարուք ի շուշան վայրենի. որպէս աճէ. ամէն ասեմ ձեզ. եւ ոչ սողոմօն զգեցաւ իբրեւ զմի ի նոցանէ։) Բայց յարքայութեանն գեղեցկութիւն արդարոցն տուեալ լինի քան զարեգակն եօթանց աւուրց. որպէս ասէ Քրիստոս յաւետարանին։ (ծագեսցին արդարքն յարքայութեան որպէս զարեգակն։) Վասն զի պարտ է մեզ նմանիլ Քրիստոսի գլխոյն մերոյ որ է ստեղծօղ արեգական. որպէս ասէ առաքեալն։ (Նորոգեսցէ զմարմին խոնարհութեան մերոյ. կերպարանակից լինիլ մարմնոյ փառաց իւրոց։) Եւ այլ թէ՝ (յորժամ յայտնեսցի՝ նման նմա լինելոց եմք։) Երկրորդ՝ երանութիւն մարմնոյն է թեթեւութիւնն. զոր ոչ ոք յաշխարհս կարէ ունիլ կատարելապէս. զի ամենայն թռչունք՝ առաւել են թեթեւ քան զմարդս։ Այլ ի հանդերձեալն՝ նմանիմք հրեշտակաց. զոր օրինակ՝ ասէ Դանիէլ թէ՝ (էառ վաղվաղակի հրեշտակն զգագաթանէ ամբակումայ. եւ տարաւ առ Դանիէլ ի Բաբիլօն ի գուբն առիւծուց. եւ նոյն ժամայն դարձոյց։) Եւ ի կորնթացւոց ասէ Պօղոս (նորոգիցուք յանկարծակի յական թօթափելն։) Զոր օրինակ՝ որպէս արեգակն ծագէ յարեւելս՝ եւ լոյս նորա նոյն ժամայն յարեւմուտս հասանի. ըստ այնմ, (իբրեւ կայծակն ընդ եղէգն ընթասցին։) Որոյ պատճառն է՝ զի հոգիք սրբոցն զամենայն զոր ինչ կամին՝ Աստուած կատարէ զամենայն. որպէս ասէ սաղմոսն. (զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ Տէր։) Երրորդ՝ երանութիւն եւ փառք մարմնոյն է զօրութիւնն. զոր յաշխարհս ոչ կարեմք ունիլ կատարեալապէս։ Զի զի՞նչ է զօրութիւն մարդկան. որ նաւ մի լի բազում մարդօք՝ թէ հողմ ընդդէմ ելանէ՝ ոչ կարեն շարժել զնա. այլ ամենեքեան յիմարին. որպէս ասէ սաղմոսն. (խռովեցան սասանեցան որպէս արբեալք. եւ ամենայն իմաստութիւն նոցա ընկլաւ։) Բայց երանելիքն այնչափ զօրութիւն ունին. զի առանց աշխարատանց թէ կամին՝ զամենայն երկինսն շարժեն. զի զօրութեամբ նմանիմք հրեշտակաց. որպէս ասէ տէրն յաւետարանին. (եղիցին ամենեքեան որպէս հրեշտակս Աստուծոյ։) Չորրորդ՝ մասն երանութեան եւ փառաց մամնոյն՝ է առողջութիւնն. զոր յաշխարհի ոչ ոք ունի կատարեալ. եւ այս երեւի այնու՝ զի յորժամ մանուկն ծնանի, նախ աղաղակէ եւ զտանջանսն ցուցանէ. սկսանի քաղցնուլ՝ ծարաւիլ։ Բայց ի կատարեալ առաողջութիւնն՝ ի յարութեանն հասանիմք. որպէս ասէ սաղմոսն. (բժշկեսցէ զամենայն հիւանդութիւնս քո. ) եւ յայլ ուր ասէ. (առողջութիւն արդարոց ի տեառնէ է։) Եւ տեսիլն ասէ. (ջնջեսցէ Աստուած զամենայն արտօսր յաչաց սրբոցն. եւ մահ նոցա ոչ եւս տիրեսցէ. ոչ սուգ. եւ ոչ աղաղակ. եւ ոչ ցաւ. զի աջն Աստուծոյ ծածկեսցէ զնոսա։) Հինգերորդ՝ երանութիւն եւ փառք սրբոցն՝ է յաւիտենականութիւնն. զոր ոչ ոք կարէ ունիլ կատարեալ յաշխարհս. որ հաստատէ զայլ նախ ասացեալ երանութիւնսն. զի զի՞նչ օգուտ էին մեզ այլ ամենայն երանութիւնքն թարց յաւիտենականութեան։ Եթէ ոք ունիցի զամենայն երանութիւն աշխարհի՝ յորժամ մեռանի, ոչ ինչ է. որպէս ասէ Եսայի. (այնպէս լինի, որպէս թէ ոք յերազի ուտիցէ. եւ յորժամ արթնուցու՝ ոչ ինչ ունի։) Բայց արդարքն յաւիտեան մնան ընդ Աստուծոյ. որպէս ասէ Եսայի. (արդարքն յաւիտեան կեցցեն. եւ ի տեառն են կեանք նոցա։) Եւ աւետարանն ասէ. (արդարքն ձայնի իմում լսեն. եւ զկնի իմ գան. եւ ես տամ նոցն զկեանս յաւիտենականս։) Եւ Յօհաննու տեսիլն ասէ. (արքայութիւն յաւիտենից որ ոչ անցանէ։) Եւ Պօղոս ասէ վասն Քրիստոսի թէ՝ (ոչ մեռանի. եւ մահ նմա ոչ եւս տիրէ։) Եւ Քրիստոս ասէ վասն սրբոցն թէ՝ (յիս բնակեսցին եւ ես ի նոսա։) Ապա ուրեմն որպէս Քրիստոս յաւիտեան ոչ մեռանի. նոյնպէս եւ սուրբք նորա։ Այսոքիկ են փառք եւ երանութիւն մամնոյն։ *Իսկ առ հոգին եւս վերաբերին այլ եւս հինգ։ Առաջին մասն երանութեան որ առ հոգին վերաբերի՝ է իմաստութիւնն. զոր յաշխարհս ոչ ոք ունի կատարեալ. զի ոչ ոք է որ կարէ գիտել թէ զի՞նչ է հոգին. եւ կամ թէ զինչ կայ ի ներքս ի մարմինն իւր. եւ թէ մարդն զինքն ոչ գիտէ, երեւի թէ ոչ ինչ գիտէ։ Բայց ի հանդերձեալն՝ երանելիքն զամենայն ինչ գիտեն. վասն զի ամեայն իմաստութեան նախագաղափար Աստուած է. եւ յայնժամ՝ դէմ յանդիման. որպէս ասէ առաքեալն. (այժմ ոպէս հայելեաւ՝ այլ յայնժամ դէմ յանդիման տեսանեմք։) Զի ասէ Յօհաննէս. (ամենայն ինչ նովաւ եղեւ։)

Ապա ուրեմն յորժամ տեսանեմք զնա՝ զամենայն տեսանեմք եւ ճանաչեմք։ Երկրորդ մասն հոգեւոր երանութեանն՝ է սիրելութիւնն. զոր կատարեալ ոչ ոք ունի յաշխարհի. զի թէպէտ հայր սիրէ զորդին. սակայն բազում անգամ լինին թշնամիք միմեանց։ Նոյնպէս եւ թէ եղբարք սիրեն զմիմեանս, յետոյ լինին թշնամիք միմեանց։ Եւ բազում սրելիք հարց՝ լինին թշնամիք որդւոց։ Իսկ ի հանդերձեալն՝ կատարեալ լինի սէր առանց թշնամութեան։ Զի ասէ առաքեան. (մեք ամենեքեան մի անգամք եմք ի Քրիստոս է։) Արդ՝ որպէս անդամք մարմնոյն սիրով միացեալ են ի մարմինն. նոյնպէս եւ մեք սիրով միանամք ի Քրիստոս. որ է ճշմարիտ սիրելի. որպէս ասէ յաւետարանին. (որ սիրէ զիս՝ սիրեսցի ի հօրէ իմմէ. եւ ես սիրեցից զնա։) Երրորդ մասն երանութեանն հոգեւոր՝ է պատիւն. զոր ոչ ոք ունի կատարելապէս յայսմ աշխարհի. որպէս ասի յառակաց. ուրախութեան հետեւի սուգ։ Այլ ի հանդերձեալն՝ կատարեալ լինի պատիւ սրբոցն. զոր օրինակ՝ եթէ լինի աղքատ ոք, եւ յամենայն մխիթարութեաց ունայն, եւ ամենայն խոցուածովք եւ հիւանդութեամբ լցեալ մերկ եւ գարշելի, եթէ թագաւոր ոք յորժամ զօրեղ գթացեալ ի նա մխիթարէ, առողջացուցանէ եւ զգեցուցանէ եւ որդէգիր իւր առնէ, լինի այն մեծ պատիւ իւր։ Արդ՝ աղքատն այն ցուցանէ զմարդկային բնութիւնս. որ վասն մեղաց եղեւ անմխիթար յողորմութենէն Աստուծոյ. եւ խոցեցաւ լեզունք բանսարկւին. եւ մերկացաւ ի շնորհացն Աստուծոյ. եւ յորդիութենէն Աստուծոյ եղեւ որդի բարկութեան եւ ծառայ սատանայի։ Իսկ թագաւորն թագաւորաց՝ է Աստուած. որ ետես զբնութիւնս յայսպիսի տառապանս եւ մխիթարեաց ասելով։ (Ոչ եկի՝ եթէ ոչ առ աչխարս կորուսեալս։) Եւ Եսայեաւ ասէ. (մխիթարել զբեկեալս սրտիւ։) Եւ բժշկեաց զխոցուած օձին, յորժամ ետ զորդին իւր որ խոցեցաւ վասն բնութեանս. եւ զգեցոյց մեզ զհանդերձս շնորհաց իւրոց. որպէս ասէ Եսայի։ (Կրկին պատմուճանաւ զգեցոյց։) Կրկին ասէ. այսինքն, ասա շնորհօք. եւ ի ծառայութենէ սատանայի արար իւր որդէգիրս. որպէս ասէ Պօղոս։ (Եղիջիք նմանօղք Աստուծոյ՝ որպէս որդիք սիրելիք։) Նաեւ ժառանգս արքայութեանն. որպէս ասէ Պօղոս. (եթէ ժառանգ, ապա եւ ժառանգակիցք Քրիստսի։) Ապա ուրեմն մեծ պատիւ է լինիլ որդի Աստուծոյ եւ ժառանգ արքայութեանն։ Չորրորդ մասն երանութեան որ առ հոգին՝ է անհոգութիւնն. զոր ոչ ոք կատարեալ ունի յաշխարհի. վասն զի ամենայն ինչ աշխարհի չարչարանօք ստացեալ լինի. որպէս ասէ ի ծննդոց. (քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո։) Իսկ յարքայութեանն՝ է բոլորովին անհոգութիւն. վասն զի ոչ հոգան զկերակուր. զի ասէ Քրիստոս. (նստուցից զձեզ ի սեղան հօր իմոյ։) Եւ ոչ վասն հանդերձից. զի ասէ սաղմոսն. (էզերծ յինէն զքուրձ. եւ ինձ զգեցոյց զուրախութիւն։) Նաւ ոչ վասն հանգստեան. զի ասէ Քրիստոս. (եկայք առիս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք. եւ ես հանգուցից զձեզ։) Նաեւ ոչ վասն ընկերակցութեանն. զի են հրեշտակք եւ սուրբք. զոր ասէ Յօհաննէս ի տեսիլն թէ՝ (են ամենեքեան թագաւորք եւ թագուհիք։) Այլեւ ոչ վասն յափշտակութեան իմիք. զի ասէ Քրիստոս թէ՝ (ոչ ոք կարէ յափշտակել զնոսա ի ձեռաց հօր իմոյ։) Հինգերորդ երանութիւն հոգւոյն՝ է ուրախութիւնն. զոր ոք ունի կատարեալ յաշխարհի. զի ուրախութիւն աշխարհիս խաբօղ է. որպէս ասէ ժողովօղն. (զծաղրն համարեցայ սխալանս. եւ ուրախութեանն ասացի թէ՝ սնոտի ես եւ խաբես։) Իսկ երաելիքն՝ ունին զամենայն կատրեալ ուրախութիւնս. եւ երեւի այսու՝ զի երանելիքն զփառս այլոց ինքեանց համարին։ Արդ՝ նոքա բիւրք բիւրուց. եւ հազարք հազարաց յամենայն ազգաց որոց ոչ գոյ թիւ։ Իսկ յորժամ զփառս ամենեցուն մի ոք ինքեան համարի, այնչափ լինի եւ ուրախութիւնն այն։ Եւ թէ՝ զփառս այլոց ինքեանց համարին. յայտ է ի մարմնաւոր անդամս. զի յորժամ զգեցուցանեն զգլուխն՝ շնորհակալ լինի բերանն. եւ յորժամ հարականեն՝ բերանն աղաղակէ ընդէ՞ր հարկանես զիս։ Եւ յորժամ հարկանեն, աչքն լայ նոյնպէս եւ սուրբքն զփառս, այլոց ինքեանց համարին. եւ այս է կատարեալ ուրախութիւն սրբոցն։ Այսոքիկ են փառք հոգւոյ եւ մարմնոյ զոր ասացաք թէ, առնուն սուրբքն յարքայութեանն։ *Այժմ ասելի է վասն տեղւոյ փառացն որ է արքայութիւնն։ Արդ՝ թէպէտ արքայութիւնն ի բազում տեղիս օրինակեցաւ. բայց առաւել յայտնի յերիս տեղիս։ Այսինքն. Ի քաղաք Աստուծոյ. որպէս ասէ տեսիլն. (քաղաքին այնմիկ ոչ են պիտոյ արեգակն եւ լուսին. զի արեգակն նոցա Քրիստոս է։) Նաեւ ի տան. որպէս ասէ սաղմոսն. (ի տուն Տեառն ուրախացեալ երթիցուք։) Այլեւի պարտիզի. որպէս ասէ յերգսն. (եկ իի պարտէզ իմ։ եւ կերիցուք զպտուղ ծառոյ իմոյ։) *Վասն առաջնոյն գիտելի է՝ զի Յօհաննէս ասէ ի տեսիլն։ (Տեսի քաղաք մեծ եւ գեղեցիկ. որոյ էին երկոտասան դրունք. եւ էր քառակուսի. եւ նման սպիտակ ապակւոյ։) Արդ՝ վասն երկոտասան դրանցն գիտելի է՝ զի երկոտասան դրունքն օրինակին երկոտասան ցեղիցն Իսրայէլի եւ որդւոցն որք են այսոքիկ։ Յովսէփ. Բենիամին. Դան. Իսաքար. Զաբողօն. Ռուբէն. Յուդա. Ղեւի. Շմաւոն. Գաթ. Ասեր. Նեփթաղիմ։ Եւ բաժանին սոքա չորեք կուսի. այսինքն, ի կողմանէ արեւելից. յարեւմտից. ի հիւսիսոյ. եւ ի հարաւոյ։ Ի կողմանէ արեւելից՝ էին դրունք երեք. այսինքն, Յովսէփ. Բենիամին. եւ Դան։ Յովսէփ թարգմանի աճումն. որ ցուցանէ զկատարումն մարդրկային բնութեանս որ էր յանմեղութեանն։ Բենիամին թարգմանի որդի ցաւոց. որ ցուցանէ զանկումն բնութեանս յանմեղութենէն ի մեղս։ Դան թարգմանի դատաստան. որ դատեաց Աստուած զնախահարսն վասն մեղացն։ Եւ ի կողմանէ հարաւոյ դրունք երեք. այսինքն, Շմաւոն. Իսաքար. եւ Զաբողօն։ Սոքա ցուցանեն զնորոգումն բնութեանս։ Շմաւոն կոչիլն թարգմանի լսօղ. եւ այյս ցուցանէ զհնազանդութիւնն Քրիստոսի. որ լսեաց հօր եւ հնազանդ եղեւ մինչեւ ի մահ. եւ կենդանացոյց զբնութիւնս. որպէս ասէ առաքեալն. (որպէս Ադամաւն ամենեքեան մեռան. նոյնպէս եւ Քրիստոսիւ ամենեքան կենդանասցին։ Իսաքարն թարգմանի յաիշօղ զՏէր. եւ այս ցուցանէ զյիշումն Աստուծոյ յետ մեղանացն. որպէս ասէ Եսայեաւ. (մի թէ մոռանայցէ՞ մայր զմանուկ իւր. եւ նա թէ մոռանայցէ, ես ոչ մոռացայց ասէ Տէր. վասն զի ողորմած եւ գթած եմ ես Տէր Աստուած ձեր։) Զաբողոնն թարգմանի զօրութիւն. եւ նշանակէ զզօրութիւնն Քրիստոսի՝ որ յաղթեաց զաշխարհս եւ զսատանայ. եւ զօրացոյց զմեզ. որպէս ասէ Յօհաննէս. (քաջալերիցարուք՝ զի ես յաղթեցի աշխարհի։) Եւ ի կողմանէ հիւսիսոյ՝ դրունք երեք. այսինքն, Ռուբեն. Յուդա. Ղեւի. եւ սոքա ցուցանեն զդատաստանն վերջին։ Ռուբէնն թարգմանի տեսօղ. եւ նշանակէ զայն՝ որ մեղք ամենայն մարդոյ յայտնին ի դատաստանին. այսինքն, զոր յետ նորոգմանն գործեցին. եւ մոռացան զերախտիս նորա. զոր ասէ սաղմօսն. (զերախտիս բարեկամին քոյ մի մոռանար։) Վասն այն սպառնայ Եսայեաւ տսելով. (յայտնեցից զամենայն առականս ամենայն ազգաց. ) վասն այսր ասէ Պօղոս։ (Զի՞նչ պտուղ ունէիք յայնժամ՝ որք այժմ զամօթի հարեալ էք։) Յուդա թարգմանի խոստովանօղ. եւ ցուցանէ զայն՝ որ յորժամ դատապարտէ Քրիստոս զմեղաւորս, խոստովանին ասելով զբանն սաղմոսին որ ասէ. (այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց։) Նաեւ ասեն զբան առաքելոյն որ ասէ. (թոշակ մեղաց մահ է. ) եւ դառնան ի դժոխս. որպէս ասէ սաղմոսն. (դարձցին մեղաւորք անդրէն ի դժոխս։) Ղեւին թարգմանի յաւելումն. եւ նշանակէ զկատարեալ վարձ սրբոցն. եւ տանջանս մեղաւորացն. զոր մինչեւ ցայժմ ոչ ունէին կատաեալ. որպէս ասէ Սողոմօն. (տաց մինչեւ ցկէս թագաւորութեան իմոյ։) Իսկ ի դատաստանին տայ կատարեալ սրբոցն ասելով։ (Եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. ժառանգեցէք զոր պատրաստեալ է ձեզ։) Եւ մեղաւորացն ասէ. (կուտեցից զամենայն չարիս ի վերայ նոցա։) Իսկ ի կողմանէ արեւմտից՝ դրունք երեք. այսինք, Գաթ. Ասեր. Նեփթաղիմ. սոքա նշանակեն զյատուկ վարձ երանելեացն։ Գաթն թարգմանի պնտեալ զմէջ. որ ցուցանէ զկատարեալ մաքրումն սրբոցն յամենայն պղծութեանց. եւ զհաստատիլն եւ զլուսաւորիլն. որպէս ասէ Քրիստոս. (եղիցին գօտիք ձեր պնտեալ ընդ մէջ եւ ճրագունք լուցեալք։) Զի որպէս գօտին պնտէ զմէջն եւ պատէ. նոյնպէս հաստատեալ են ի փառսն. նաեւ պատեալ են յամեանայն կողմանց։ (Եւ ճրագն լուցեալ. ) այսինքն, զի լուսովն իւրով տեսանեմք զինքն. որպէս ասէ սաղմոսն. (լուսով երեսաց քոց տեսանեմք զլոյս։) Ասերն թարգմանի երանութիւն. եւ այս նշանակէ զտեսութիւն աստուածութեանն եւ մարդկութեանն. որպէս ասէ Յօհաննէս. (այս են յաւիտենական կեանք՝ զի ծանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտ Աստուած. եւ զոր առաքեցեր զՅիսուս Քրիստոս։) Նեփթաղիմն թարգմանի լայնութիւն. որ ցուցանէ զառատութիւն ամենայն բարեաց արքայութեան։ Զի ասէ Պօղոս. (պատրաստ եղերուք հասանիլ ընդ ամենայն սուրբս. ու է լայնութիւն. երկայնութիւն. բարձրութիւն. եւ խորութիւն։) Այսոքիկ են երկոտասան անուանք որդւոցն Իսրայէլի եւ գործք ասացեալք՝ որք հոգեւորք դրունք կոչին. զի մեզ սօքօք բացեալ լինի արքայութինն։ *Նաեւ էր քաղաքն այն քառակուսի. որ ցուցանէ զչորս մարդկային առաքինութիւնսն. այսինքն, զխոհեմութիւնն. զարդարութիւնն. զարիութիւնն. եւ զողջախոհութիւնն։ Սոքա չորս առաքինութիւնքս՝ նշանակին չորս գետովն որք ելանեն ի դախտէն. ոռոգանեն եւ պտղաբերեն զերկիր։ Նոյնպէս առաքինութիւնքս այսոքիկ՝ արբուցանեն զմեզ. եւ պտղաբերեն ի մեզ զանազան առաքինութիւնս։ Այլեւ էր քաղաքն այն ի սպիտակ ապակւոյ. ցուցանէ թէ՝ իմաստութիւնն աշխարհիս այս խաւար է։ Իսկ իմաստութիւն արքայութեանն՝ յստակ եւ պայծառ. որպէս ասէ Պօղոս. (փոքր ի շատէ գիտեմք. եւ փոքր ի շատէ մարգարէանամք. եւ փոքր ի շատէ իմանամք. այլ յայնժամ դէմ յանդիման տեսանեմք զիմաստութիւնն հօր զՅիսուս Քրիստոս. ) եւ նովաւ պայծառանայ իմաստութիւն մեր. որպէս ա սէ առաքեալն. (պայծառացաք նովաւ ամենայն բանիւն եւ ամենայն գիտութեամբ։) *Վասն երկրորդին գիտելի է՝ զի արքայութիւնն ասի տուն. որպէս ասէ սաղմոսն. (երանելիք են որք բնակեալք են ի տան Տեառն. յաւիտեանս յաւիտենից օրհնեսցեն զքեզ։) Վասն տասն այս՝ ասէ սողոմօն. (իմաստութիւն շինեաց իւր տուն. եւ կանգնեաց սիւնս եօթն։) Սիւնս այս՝ ցուցանէ զեօթն դասս սրբոցն որք են այսոքիկ։ Նախահարք։ Մարդարէք։ Առաքեալք։ Մարիրոսք։ Վարդապետք։ Խոստովանօղք։ Եւ Կուսանք։ Սոքա կոչին եօթն սիւնք. զի հաստատեցին զնուիրեալ եկեղեցիս վարուք բանիւ եւ օրինակօք։ Զի նախահարքն հաստատեցին զեկեղեցի օրինակաւ հնազանդութեանն Աստուծոյ. ելին ի տանէ եւ յերկրէ եւ յազգէ իւրեանց։ Մարգարէք յայտնութեամբ բանիցն. որպէս ասաց Եսայի. (ահա կոյս յղասցի եւ ծնցի որդի. եւ կոչեսցի անուն նորա Էմանուէլ. ) որ հաստատ հիմն է եկեղեեցւոյ. որպէս ասէ առաքեալն. (զհիմն այլ ոք ոչ կարէ դնել. քան զեդեալն որ է Յիսուս Քրիստոս։) Առաքեալք հաստատելով զհաւատն Քրիստոսի. եւ պայծառ ցուցանելով զեկեղեցի քարոզութեամբն իւրեանց ժրաջան աշխատանօք. որպէս ասէ առաքեալն. (զառ ի յատոյսն մոռացեալ եմ, եւ յառաջադէմսն նկրտիմ։) Մարտիրոսք համբերութեամբ տանջանոց եւ վկայելով ճշմարտութեան առանց ամօթոյ. որպէս ասէ սաղմոսն. (խօսէի զվկայութիւնս քո առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէի։) Վարդապետք ուսմամբն իւրեանց լուսաւորելով զխաւարեալսն մեղօք. եւ ընդդէմ գոլով հերձուածողաց։ Խոստովանօղք ապաշխարութեամբ եւ տալով օրինակ բարի եւ առաքինութեանց։ Եւ կուսանք պահելով զսրբութիւն. եւ յաղթելով զցանկութիւն մարմնոյ աղօթելով զտիւ եւ զգիշեր։ Սոքա եօթն դասք սրբոցս՝ հաստատեցին զստորինս եկեղեցի. եւ այժմ զարդարեն զյաղթօղն եկեցեցի փառօք երանութեանն իւրեանց։ *Եւ վասն երրորդին գիտելի է՝ զի արքայութիւնն կոչի պարտէզ։ Զի պարտէզն հինգ յատկութիւն ունի. այսինքն, Կանաչութիւն ծաղկանց եւ տերեւոց։ Երգ եւ ձայն թռչնոց։ Կակղութիւն խոտոց։ Հոտ ծաղկանց։ Եւ Համս պտղոց։ Յայս հինգ յատկութեանց այժմ հեշտանան զգայութիւնք մեր։ Ի կանաչութենէ տերեւոցն տեսանելիքն։ Ի ձայնէ թռչնոցն լսելիքն։ Ի կակղութենէ եւ ի խոտոցն շօշափելիքն։ Ի հոտոյ ծաղկանցն հոտոտելիքն։ Եւ ի համոց պտղոցն ճաշակելիքն։ Արդ՝ յարքայութեանն որ կոչի պարտէզ՝ նոյնպէս հինգ կերպիւ հեշտանան զգայութիւնք մեր։ Քանզի տեսանելիքն հեշտանան ի տեսութենէն Քրիստոսի, որ ստեղծօղ է ամենայն կանաչութեան. որպէս ասէ Քրիստոս. (տեսանիցէք զիս եւ ուրախ լինիցին Սիրաք ձեր։) Լսելիքն ձայնիւ օրհնութեան սրբոց եւ հրեշտակաց. որպէս ասէ տեսիլն։ (Լսէի զձայն հրեշտակաց բազմաց՝ որք ասէին ձայնիւ մեծաւ։ (Սուրբ՝ Սուրբ՝ Սուրբ Տէր զօրութեանց։) Իսկ շօշափելիքն կակղութեամբ հանդերձիցն. որպէս ասէ տեսիլն։ (Տուաւ նոցա արկանելիս սպիտակս. եւ ասացաւ նոցա զի հանգիցեն։) Հոտոտելիքն յաղօթից սրբոցն. որպէս ասէ տեսիլն. (եւ ունէին իւրաքանչիւր բուրվառ խնկալի ի ձեռս իւրեանց՝ որ է աղօթք սրբոցն։) Իսկ ճաշակելիքն՝ ի քաղցրութենէ աստուածութեանն. որպէս ասէ տեսիլն։ (Սիրելեաց իմոց տաց ուտել ի ծառէն որ ի մէջ դրախտին։) Դրախտն ցուցանէ զարքայութիւնն. եւ ծառ կենացն՝ զՅիսուս Քրիստոս. որք կերակրին սուրբքն յուրախութենէ երեսաց նորա. որպէս ասէ սաղմոսն. (ուրախութեամբ երեսաց քոց արարեր զմեզ ուրախ։) Արդ՝ վասն ամենայն վերոյ գրեալ երանութեանս ասեն սուրբ վարդապետք։ Անդ լինի տգեղութիւն գեղեցկութիւնն Աբիսողոմայ։ Անդ լինի յամրութիւն արագութիւնն Ասայէլի։ Անդ համարեսցի տկարութիւն ուժեղութիւնն Սամփսոնի։ Անդ կարճակեցութիւն համարեցի երկարակեցութիւնն Մաթուսաղային։ Անդ աղքատութիւն երեւեցի թագաւորութիւնն օգոստոսի։ Քանզի այնքան են մասնաւոր ուրախութիւն սրբոցն՝ զոր ունի իւրաքանչիւր սուրբ յինքեան, զի միայն գիտութիւնն Աստուծոյ կարէ ըմբռնել զայն։ Եւ զայս ոչ վասն սաստկութեան խնդութեանն, այլ վասն թուոյ խնդութեանց։ Քանզի այնչափ են անտի խնդութիւնքն, մինչ զի ամենայն թուականք աշխարհիս ոչ կարեն թուել։ Եւ ոչ ամենայն երկրաչափք չափել։ Եւ ոչ ամենայն ճարտասանք արտայայտել բանիւ։ Զի թէ ամենայն տերեւք ծառոց՝ եւ ամենայն աւազք որք յեզր ծովուն լեզու լինին, ոչ ինչ կարեն ասել յայնմանէ զոր ունին սուրբքն յարքայութեանն։ Արդ՝ վասն վերոյ գրեալ երանութեանց արքայութեանն տեսանելի է թէ՝ ո՞վք լինին արժանաւորք այսմ։ Աւետարանն հրամայղ ասելով։ (Որ արասցէ զկամս հօր իմոյ՝ նա մտցէ յարքայութիւնն։) Եւ թէ զի՞նչ են կամքն Աստուծոյ. ասէ առաքեալն. (այս են կամքն Աստուծոյ. սրբութիւնդ ձեր։) Եւ զի չորս կերպիւ յորդորիմք ի սրբութիւնն։ Նախզի՝ ասէ դեւտացւոց. (սուրբք եղերուք. զի ես սուրբ եմ Տէր Աստուած ձեր։) Եւ զի վասն սրբելոյն զմեզ չարչարեցաւ. որպէս ասէ Պօղոս։ (Եւ զի սրբեսցէ զժողովուրդ իւր արեամբն, արտաքոյ դրանն չարչարեցաւ։) Երկրորդ՝ Եսայի ասէ։ (Լուացարուք սրբեցարուք՝ ընկեցէք զչարիս ձեր յանձանց ձերոց։) Երրորդ՝ յերկրորդ Պետրոսն. (փոյթ անձին ունիջիք. անարատ եւ սուրբ լինիլ ձեզ։) Եւ զի զսրբութիւնս զայս ամենայն բնութիւն ջանայ ունիլ. քանզի ծովն ի բաց հանէ յինքենէ զմեռեալ դիակունս։ Եւ գինի եռացեալ սրբէ զինքն. եւ ամենայն ինչ որ եփեալ լինի՝ ի բաց հանէ յինքենէ զաղտեղութիւնն. նաեւ հրահալելիքն։ Ո՞րչափ առաւել բանական ստեղծուածն պարտ է մաքրել զինքն յաղտեղութենէն մեղաց։ Չորրորդ՝ ասէ աւետարանն. (երանի այնոցիկ՝ որք սուրբք են սրտիւք. զի նոքա զԱստուած տեսցեն։) Զի զփառսն զայն տեսանել շնորհեսցէ մեզ Տէր երանութիւնն Հօր. առաքինութիւնն Որդւոյ. եւ պարգեւք Հոգոյն Սրբոյ ամէն։

Պատճառ Յղութեան Ովհաննու կարապետին. որ ի տասն հոկտեմբերի կատարի։

Քանզի յայսմ ամի թուական Շ եկին՝ էր ՐՆԺԸ։ Եւ հոռոմոցն մահը։ Եւ հոռոմոցն մահը։ Իսկ հայոյն՝ ՇԶ։ Վերադիր հոռոմոցն Գ։ Աւագ լրումն յապրիլի ԺԲ. օրն կիրակէ։ Եօթներեակն Դ։ Իսկ վերադիր եբրայեցւոցն ԻԴ։ Լրումն ի նիսանի ԺԲ։ Եօթներեակն Է։ Արդ՝ թշրին ամսոյ ի Ժ. եւ ի սեպտեմբերի ԻԷ՝ էր սկիզբն տօնիցն՝ յորում ամենայն Իսրայէլ ժողովիւր. եւ մտանէր քահանայապետն ի սրբութիւն սրբոցն. Ե օր որթաքաւութեան՝ եւ Է օր տաղաւարահարացն տօնէին. այսինքն ԺԲ օր։ Եւ ամենայն Իսրայէլի ժողովիւր յԵրուսաղէմ. եւ չէր ումեք հնար երթալ ի տուն իւր, մինչ ի կտրումն տօնիցն։ Եւ յաւէտ առաւել քահանայապետին։ Որպէս վկայէ Ղուկաս թէ, յետ աւուրցն այնոցիկ՝ (իբրեւ լցան աւուրք պաշտամանն, ապա գնաց Զաքարիա ի տուն իւր։) Եւ ոչ ասէ Եզական օր պաշտաման. այլ թէ աւուրք պաշտամանց։ Զոր ցուցանէ անսխալ թշրին ի Ժ սկիզբն տօնին։ Կրկնակն Ե. եւ Է երեակն Է. լինի ԻԲ՝ երթ ԷԷ. մնաց մէկ՝ օրն կիրակի։ Նոյնպէս եւ ի սեպտեմբերի ԻԷ. կրկնակն Ե. Է. երեակն չորս. լինիլ ԼԶ. գնա ԷԷ. մնաց մէկ՝ օրն կիրակի. եւ սկիզբն տօնին։ Եւ ի թշրին ԺԵ. եւ ի հոկտեմբերի Բ. էր սկիզբն տօնի տաղաւարահարացն. եւ օրն ուրբաթ։ Եւ կատարումն տօնի տաղաւարահարացն՝ լինի ի թշրին ԻԲ։ Եւ ի հոկտեմբերի ութն օրն հինգ շաբաթի։ Եւ ի սմին աւուր՝ ոչ գնաց Զաքարիա ի տուն իւր. վասն զի յետին օր էր։ Եւ յոլովագոյն էին մատուցմունք զոհիցն եւ պատարագացն. եւ ոչ կարէր պարապիլ մինչեւ յերեկոյ՝ որ երթայր ի տուն իւր։ Այլ ի թշրին ԻԳ. եւ ի հոկտեմբերի թ գնաց Զաքարիա ի տուն իւր. եւ օրն ուրբաթ։ Եւ եղեւ յղութիւն Եղիսաբեթի ի թշրին ԻԴ. Եւ ի հոկտեմբերի Ժ. եւ օրն շաբաթ։ Բայց ոմանք ի թշրին ԻԳ ասեն։ Եւ յաւուր ուրբաթու։ Եւ այս սխալ է. զի զպատկեր աւուր աւետեաց կուսին Մարիամու սխալ է. եւ բերէ յերեք շաբաթի։ Վասն որոյ թշրին ԻԳ. եւ ի հոկտեմբերի Ժ՝ է յղութիւն Եղիսաբեթի յաւուր շաբաթու։ Եւ այս վասն չորից։ Նախզի՝ շաբաթն կարապետ է կիրակէին որ է տէրունի։ Եւ Ովհաննէս կարպետ Տեառն մերոյ Քրիսոտսի առաջնոյ գալստեանն։ Զի ասէր՝ (ապաշխարեցէք՝ զի մերեալ է արքայութիւնն երկնից։) Այլ հոգւոցն բանտելոց եւ երկրորդին. զի հոգւովն Եղիայի եկն։ Երկրորդ՝ շաբաթն հանգիստ լսի. եւ Ովհաննէս՝ է հանգիստ կամացն Աստուծոյ երրեակ միութեանն որ ի Յորդանան։ Երրորդ՝ շաբաթն լրումն է անցեալ աւուրց շաբաթուն. եւ սկիզբն հանդերձելոյն. իսկ Ովհաննէս լրումն հնոյն եւ մարգարէից. եւ սկիզբն նորոյս եւ առաքելոց։ Չորրորդ՝ շաբաթն մերձ գոլով կիրակէին, եւ Ովհաննէս փեսաւէր փեսային. ձայն բանին. եւ մկրտիչ նմին. նաեւ ազգակից նորին։ Վասն որոյ ի հոկտեմբերի ժ յաւուր շաբաթու առնեմք զյղութիւնն Ովհաննու ի մաքուր արգանդի։ Իսկ այլք յազգաց տօնեն զյղութիւնն Եղիսաբեթի ի սեպտեմբերի Իսրայէլէ։ Եւ այս կրկին կերպիւ երեւի սխալ։ Մին՝ զի հակառակ գտանին աւետարանին Ղուկայ՝ որ ի լրման տօնիցն ասէ զյղութիւնն։ Երկրորդ՝ զպատկեր օր աւետեաց կուսին՝ ոչ կարեն բերել ի չորեք շաբթի. այլ ի հինգ շաբաթի։ Եւ զծնունդն ոչ կարեն բերել ի հինգ շաբաթի. այլ ի կիրակէի։ Զոր պարտ էր ըստ նոցայն սնոտի կարծեացն՝ եւ մոլոր մտացն՝ լինիլ յուրբաթի ծնունդն. զի այսպէս է կարգն։ Զի յորժամ յղութիւնն լինի ի Դ շաբաթի՝ լինի ծնունդն ի Ե շաբթի. եւ յորժամ առնեն զյղութիւնն ի Ե շաբաթի, պարտ է լինիլ ծնունդն ի յուրբաթի։ Այլ նոքա մոլորեալ սխտլեացն ի ճշմարտութենէն։ Իսկ մեք դասք ուղղափառաց՝ գնամք ըստ վերոյգրեցելոցդ. եւ։

Աստանօր գիտելի է զքարոզ աւագ տօնիցն գլխաւորաց՝ որպես բոլորեալ զմասն տարւոյն զվերջին գիծն ի սկիզբն յանկելով գրոցս. ի փառս եւ ի գովութիւն անսկզբան անվախճան յաւիտենի ամէն։ Նորին քարոզ յաղագս մեծահանդես եւ փառաւորագոյն չորեսի տօնին՝ որ նախ քան զծնունդն փրկական պատուի յեկեղեցիս։ (Գլուխ. ՃՀԳ)

Ամենայն տօնք եւ հանդէսք Սրբոց նահատակաց՝ մեծապատիւք են միանգամայն տօնախմբօղ եւ հանդիսասէր անձանց։ Եւ մանաւանդ նախամեծ եւ գերահռչակ՝ յոգնապատիւ եւ փառաւորեալ տօնք եւ ուրախութիւնք յիշատակաց մեծի մարգարէին Դաւթի. եւ Յակօբայ արդարոյն. եւ այլ վեհիցն ըստ կարգի եդեալ։ Նախզի՝ գլխաւորաց առաքելոց եւ մարգարէից են տօնքս այսոքիկ։ Երկրոդ՝ զի գլուխ եւ կատարումն են ամենայն տարեկանաց տօնից եւ սրբոց հանդիսից։ Երրորդ՝ զի սկիզբն եւ մերձաւոր վկայք են մեծի տօնի ծննդեան եւ յայտնութեան տեառն մերոյ Յիսուս Քրիստոսի։ Եւ այս վեց իմն եղանակաւ։ Նախզի՝ հինմն հաստատութեան սուրբ եկեղեւոյս՝ մարգարէք եւ առաքեալքն են։ Եւ գլուխ անկեան եւ կատարումն՝ է Յիսուս Քրիստոս։ Երկրորդ՝ զի մարգարէքն եւ առաքեալքն են վկայք հաստաուն։ Զի մարգարէն հոգւովն ետես. եւ առաքեալքն ականատեսք եղեն մարմնացեալ բանին Աստուծոյ։ Երրորդ՝ ի հինն պատուական էր Դաւիթ. զի զոր հրէայքն պատուէին՝ յանուն Դաւթի մեծարէին։ Եւ ի նորս զՅակօբոս կարգեցին առաջին եպիսկոպոս Երուսաղէմի. եւ արդար կոչէին զնա. եւ որ արդար է՝ ոչ ստէ։ Չորրորդ՝ զի աստուածահայր կոչի Դաւիթ. ըստ այնմ, (գիրք ծննդեան Յիսուսի Քրիստոսի որդւոյ Դաւթի։) Եւ զՅակօբոս՝ եղբայր տեառն անանէ Պօղոս. ըստ այնմ, (զայլ ոք յառաքելոցն ոչ տեսի՝ բայց միայն զՅակօբոս զեղբայր Տեառն։) Ապա արժանաւոր վկայք են հայր եւ եղբայր նորին ըստ մարմնոյ։ Հինգերորդ՝ որպէս թագաւորք երկրի զխորհուրդս եւ զգանձս իւրեանց հաւատարիմ արանց աւանդեն. այսպէս եկնաւոր թագաւորն՝ զխորհուրդ անօրէնութեան իւրոյ՝ սոցա հաւատաց. որպէս ասէր Դաւիթ. (ի սրտի իմում թաքուցի զբանսս քո. որպէս զի մի մեղայց քեզ։) Եւ զՅակօբոս պարիսպ անուանէին՝ որ անդժրելի պահէր զգանձն աստուածային։ Վեցերորդ՝ զի ի մի եկին մարգարէքն եւ առաքեալքն ի ծննդեանն Քրիստոսի. այսինքն, հին կտակքն եւ նորս. որպէս ասէ առաքեալն. (արար զերկոսեանն մի։) Յաղագս այսորիկ՝ այսօր տօնէ ի միասին մարգարէին Դաւթի եւ առաքելոյն Յակօբայ եղբօր Տեառն։ Նոյնպէս եւ այլ գլխաւոր առաքելոցն, եւ սրբոյն Ստեփաննոսի տօնք՝ ըստ խորհրդոյ կարգեցան աստ։ Եւ ոչ թէ ի սոյն աւուրս նահատակեցան։ Զի Դաւիթ հազար ամաւ յառաջ քան զՔրիստոսի գալուստն կատարեցաւ. եւ ըստ ոմանց ինն հարիւր իննսուն եւ ինն ամաւ։ Եւ Աստուած եղբայրն Յակօբ յետ երեսուն ամի չարչարանաց Տեառն ի հրէիցն՝ յաշտարակէ տաճարին ընկեցեալ եղեւ վասն վկայութեանն Յիսուսի՝ եւ անդ կատարեալ։ Եւ սուրբն Ստեփաննոս յետ մի ամի չարչարանաց Տեառն ի հրէիցն քարկոծեցաւ։ Եւ Պետրոս եւ Պօղոս յետ երեսուն ամի չարչարանաց Տեառն եւ փրկչին ի Ներոնէ ի Հռօմ կատարեցան. Պետրոս խաչեալ՝ Պօղոս գլխատեալ։ Իսկ Յօհաննէս ի խորին ծերութիւն հասեալ, յետ եօթանասուն եւ երկու ամի չարչարանացն՝ յԵփեսոս քաղաքի իւրում մահւամբն կատարեցաւ։ Եւ ոմանք կենդանոյն փոխեալ ասեն զնա Ենովքայ եւ Եղիայի։ Իսկ Յակօբ եղբայր նորին՝ ի նոյն ամի յետ չարչարանաց տեառն, աղաչեցեալ ի հրէիցն յայլ եւ յայլ ժամանակս կատարեցան նոքա. բայց ի մի աստ հաւաքեցան չորեքին գլխաւորագոյն տօնքս, վկայք եւ հաստատութիւն ծննդեան Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի։ Զոր երեք ինչ հարցանելի է մեզ հասարակաբար։ *Նախ թէ՝ զի՞նչ է տօնն եւ նախատօնակն։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր չորս են տօնքս այսոքիկ։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր եօթն են թուով տօնելի սուրբքն յաղագս որոյ տօնքս են։ Տեսցուք զառաջին գլուխն։ Գիտելի է՝ զի վասն տօնիցս՝ չորս ինչ խնդրելի է։ Նախ թէ՝ զի՞նչ է տօն եւ ի քանիս բաժանի։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր տօնեմք մեք սրբոց։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր լինի ութն օր մեծամեծ տօնք։ Չորրորդ՝ թէ զի՞նչ նշանակէ նախատօնակն։ *Եւ նախ թէ զի՞նչ է տօնն։ Ասեմք եթէ տօնն՝ թարգմանի ուրախութիւն եւ պայծառութիւն. որ ի մի վայր ժողովիմք եւ ուրախանամք հոգեւոր կամ մարմնաւոր. քանզի անունս այս՝ ոչ է ի մեր լեզուէ. այլ յօտար ազգաց։ Զի նոքա զուրախութեան կամ զհարսանեաց տան անուանեն. եւ զպայծառ հանդէս՝ տօն կոչեն։ Նոյնպէս եւ մեք յորժամ ուրախանամք հոգւով եւ պայծառանամք մարմնով, զայսպիսի օրս տօն կոչեմք. մարգարէն ասէ՝ (արարէք տօնս ուրախութեան։) Եւ երեք եղանակ է տօնից։ Նախզի՝ հրէայքն մամնապէս տօնէին զոհիւք եւ հատարագօք՝ լուացմամբ եւ արեամբ. եւ զկատարեալն եւ զհոգեւորն ոչ գիտէին։ Երկրորդ՝ տօն էր հեթանոսացն՝ որք ախտւք զչաստուածս եւ զդեւս իւրեանց պատուէին պղծութեամբ. ըստ այնմ, (կերին եւ յագեցան. եւ յերեան ի խազալ առաջի կռոցն զոր արարին յանապատին։) Տեսէք եղբարք. զի ուտեն եւ ըմպել եւ խաղալ ի տօնսն՝ ի կռապաշտութիւնն մերձ է քան ի հրէութիւնն։ Երրորդ՝ տօնեն քրիստոնեայք՝ այլ սրբութեամբ եւ մաքրութեամբ հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Եւ պարտ է ուրախանալ բանիւ եւ երգով եւ ընթերցմամբ գրոց եւ գիտութեամբ խորհրդոյ տօնին. որովք կերակրին հոգիք ժողովելոցն։ Այս թէ զի՞նչ է տօնն։ *Երկրորդ հարցումն է թէ՝ վասն է՞ր մեք տօնեմք. եթէ տէրունականաց, եւ եթէ այլ սրբոց։ Ասեմք եթէ՝ վասն վեց պատճառի։ Նախզի՝ ինն դասք հրեշտակաց՝ միշտ եւ անդադար յօրհնաբանութիւնն Աստուծոյ են պարապեալք. որպէս Էզեկիէլ. (լուայ զձայն որք ասէին օրհնեալ ե ն փառք Տեառն ի տեղւոջէ իւրմէ։) Եւ Եսայի ասէ. (տեսի զՏէր նստեալ յաթոռ բարձրութեան։ եւ սերովբէք շուրջ զնովաւ թռուցեալք աղաղակէին. սուրբ սուրբ Տէր զօրութեանց. ) թռչիլն զուրախութիւնն նշանակէ. եւ աղաղակելն զօրհնաբանելն զԱստուած։ Նոյնպէս եւ ինն աստիճան է յեկեղեցիս. պարտ է ուրախութեամբ եւ օրհնութեամբ համաձայնիլ երկնաւորացն։ Երկրորդ պատճառ. տօնիս յիշտակաւ զԱստուած ի մեզ բերեմք. եւ մեք յԱստուած միանամք եւ ուրախանամք ի բազում տրտմութեանց. ըստ այնմ, (ոչ կարէր մխիթարիլ անձն իմ յիշեցի զԱստուած եւ ուրախ եղէ։) Եւ թէ՝ (ինձ մերձենալ առ Աստուած բարի է. պատմել զօրհնութիւնս նորա ի դրունս դստեր Սիօնի։) Երրորդ պատճառ. զի այժմու տօնս նշանակութիւն է եւ կրթութիւն հանդերձեալ ուրախութեանն. զի որ աստ յիշատակութեամբ տօնէ, անդ երանութեանն ժամանէ։ Չորրորդ պատճառ. որպէս մարմնոյ կերակուրն է հաց եւ ջուր. եւ վայելչական կերակուր միրգ եւ գինի եւ այլ զանազան խորտիկք։ Նոյնպէս հոգւոյն հարկաւոր կերակուրն է իմաստութիւն եւ առաքինութիւն. եւ վայելչական՝ տօնք հոգեւոր ուրախութեան ըստ Դաւթի. (որպէս ի ճարպոյ պարարտութենէ լցցի անձն իմ. շրթամբք ցնծութեան օրհնեսցէ զքեզ բերան իմ։) Հինգերորդ պատճառ. զի յիշատակաւ տօնիս՝ հաղորդիմք որ է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ առանց չարչարանաց եւ առանց աշխատութեանց. զի յորժամ յօժարութեամբ կատարեմք, նոցին պսակացն հասանիմք. որպէս գրէ սուրբն Բասիլիոս։ Վեցերորդ պատճառ. զի իւրքանչիւր տօնի սրբոցն՝ համարձակութիւն ունին բարեխօել սուրբքն առ Քրիստոս վասն տօնողաց եւ աշխարհի, թողութեան մեղաց, եւ այլ ինչ պարգեւաց։ Յաղագս այսորիկ՝ տօնեմք ուրախութեամբ զտօն ամենայն սրբոց եւ սիրելեացն Աստուծոյ։ *Երրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր ութն օր կատարեմք զմեծամեծ տօնս տէրունականս. որպէս զծննդեանն. զխաչին. եւ զայլսն։ Ասեմք թէ վասն երեք պատճառի։ Նախ զի՝ եօթն օրն՝ կենցաղոյս է չափ. եւ մին օրն՝ հանդերձեալ յաւիտենին. որպէս ասէ Սողոմօն. (տուք բաժինս եօթանց. այլեւ ութնից։) Զորեւ Դաւիթ յութներորդոց սաղմոսն վկայէ։ Այլեւ ութնօրեայ թլփատութիւնն՝ զայն նշանակէ մեռեալ մորթ ի գերեզմանս թաղել. եւ նորոգ մարմնով ի կեանս յարուցանել. զայս նշանակէ ութնօրեայ տօնելն։ Երկրորդ՝ զի ութն օրն՝ երկու չորս է. նշանակէ զչորս է. նշանակէ զչորս բնութիւն մարմնոյս. եւ զչորս առաքինութիւն հոգւոյս ընդ միմեանս յարմարեալ յաւուր տօնիցն։ Երրորդ՝ ութն թիւն՝ եօթն է եւ մի. մինն աստուածութիւնն է որ միակ է եւ մի. եւ եօթն՝ զ գայութիւնքս. այս է՝ զեօթն զգայութիւնս մեր ի մինն Աստուած խառնեմք. եւ ըստ կամաց նորա զտօնսն կատարեմք։ Յաղագս այսր խորհրդոյ՝ ութնօրեայ տօն կատարեմք։ *Չորրորդ խնդիրն թէ, զի՞նչ է նախատօնական՝ որ յերկոյն սուրբ զգստիւ խաչիւ եւ աւետարանաւ եւ լոյս վառեալ համաձայն պաշտեմք։ Ասեմք թէ՝ որպէս ի գալ թագաւորի, նախ կարապետք եւ աւետաւորք մտանեն, եւ քաղաքացիքն նախ զարդարեն զինքեանս եւ զփողոցս, եւ կան պատրաստք։ Այսպէս հոգեւոր սակաւ ինչ՝ այսօր ուրախանամք եւ պատրաստեմք զմեզ։ Դարձեալ՝ կրկին է տօն. մին տէրունական. եւ միւս հասարակ սրբոցն։ Արդ՝ ի տօնս տէրունականս նախատօնակ առնեմք յերեկոյիս. եւ ի վաղիւն զկատարեալ տօնն։ Այս է խորհուրդն. զի երեկոյս նշանակէ զկեանս զայս՝ որ տնօրէնութեանն փրկչին սակաւ ինչ տեսօղք եղաք հաւատով. իսկ ի վաղն որ է կատրեալ տօն, նշանակէ զհանդերձեալն. որք դէմ յանդիման տեսանելոց եմք զնա։ Վասն որոյ զսրբութիւնսն՝ այս է, զխաչն եւ զաւետարանն ի դուրս բերեմք. եւ զի պատմօղ եւ կատարումն են տնօրէնութեանն Քրիստոսի. եւ նոյն ինքն Քրիստոս երեւի մեզ ի խաչն եւ յաւետարանն. եւ զմեզ ի լոյս է Աստուած. նշանակ վառեալ մոմեղէնքն։ Եւ զմեզ հաշտեցոյց ընդ Աստուած. եւ միաւորեաց զերկրաւորս եւ զերկրաւորս. զհրէայս եւ զհեթանոսս. զորս նշանակէ համաձայն պաշտելն։ Եւ ապա ի գիշերն դնի սրբութիւն ի վերայ բազմոցին մինչեւ յառաւօտն որպէս ասացաք։ Իսկ հասարակ սրբոց նախատօնակ ոչ է այսօր. այլ տօն նոցա՝ է ի վաղիւն ի մէջ գիշերոյ ի վեր։ Այս է խորհուրդն. զի որքան են սուրբք ի վերայ երկրի կենդանի, ոչ տօնեմք նոցա մինչ ի հանդէս նահատակութեան են։ Այլ յետ մահուն եւ յարութեանն՝ առնուն զկատրեալ զփառս. վասն որոյ ի մէջ գիշերոյ ի վեր սկսանի տօն նահատակութեան նոցա։ Իսկ գլխաւորացն սրբոց որպէս յաւագ տօնսս եւ յայլս՝ առնեմք նախատօնակ որպէս ի տօնս տէրունականս։ Զի յառաջակայք եղեն Քրիստոսի եւ աթոռակիցք եւ զինուորք նորա. վասն որոյ յերեկոյս տօնեմք զտօն կատարման ելից նոցա յերկրէ։ Եւ ի վաղն՝ տօն պսակաց եւ փառաց նոցա. որք առին զհարիւրապատիկն աստ. եւ զբիւրապատիկն ի հանդերձեալն։ Վասն որոյ յերեկոյն նոյնպէս զսրբութիւնս յառաջ արտաքո բերեմք. վասն որոյ ցանկացան եւ ելին յաշխարհէս. եւ ի լոյս են բնակեալ, եւ համագումար (յոգիս անդրանկաց կատարելոց. ) վասն որոյ վառեալ մոեղինաւ ի միասին համաձայն պաշտեմք։ Այս առաջին գլուխն որ ասացաւ։ *Տեսցուք զերկրորդ գլուխն թէ՝ վասն է՞ր չորս են տօնքս։ Զխորհրդաւոր պատճառ չորս տօնիցս՝ բազում են եդեալ վարդապետք։ Առաջին՝ նշանակէ զչորեքկերպեն աթոռն՝ զոր ետեսն Էզէկիէլ։ Զկերպարանս մարդոյ. առիւծոյ. եզին. եւ արծուոյ. եւ Տէր հաստատեալ ի նմա անմարմնապէս։ Այսպէս զչորեսին տօնս աթոռս իմանալիս պատրաստեաց մարմնաւոր ծննդեանն իւրոյ. զի ինչ յայն աթոռն նստէր՝ երկնայինքն միայն փառաւորէին։ Իսկ յորժամ զառաքեալս եւ զմարգարէս կազմեաց աթոռ իւր, (ընդ ամենայն երկիր ել բարբառ նոցա։ եւ երկինք եւ երկիր լցան գիտութեամբ Տեառն. ) ըստ այնմ, (զի երկնայինքն ի ձեռն եկեղեցւոյս ուսան զբազմապատիկ իմաստութիւնն Աստուծոյ։) Արդ՝ այսպէս համեմատին. նմանութիւն առիւծոյն ի Դաւիթ պատշաճի. զի առիւծն թագաւոր է գազանաց. եւ Դաւիթ թագաւոր էր ազգաւ. որպէս վկայէ նահապետն Յակօբ վասն սորա. (առիւծ եւ կորիւն առիւծոյ Յուդա։) Եւ Յակօբ դարձեալ ի նմին թագաւորական ցեղէն. եւ առիւծաբար յաղթեաց ամենայն մարմնական ախտից։ Իսկ նմանութիւն մարդոյն՝ ի Ստեփաննոս. զի նա էր (այր կատարեալ ի չափ հասակի կատարմանն Քրիստոսի։) Եւ դարձեալ՝ զի ետես զերկրինս բացեալ. եւ զմարդացեալն Աստուած ընդաջմէ հօր։ Իսկ կերպարան եզինն՝ են ամոլքն հաւատոյ Պետրոս եւ Պօղոս. որք ժրաջան աշխատութեամբ ընթացան ընդ ոլորտս տիեզերաց. սերմանեցին զբանն կենաց. եւ զփուշ մեղացն խլեցին. (սկսեալ յԵրուսաղէմէ մինչ ի Լիւրիկիա լցին զտիեզերս քարոզութեամբն Քրիստոսի։) Եւ ձեւ արծւոյն՝ յորդիսն որոտման. յաստուածաբան աւետարանիչն Յօհաննէս. որ սրատես գոլով որպէս զարծուի, եհաս ի խորս հոգւոյն սրբոյ. եւ աւետեաց մեզ զիսկզբանէ զբանն Աստուած անժամանա ծնունդ ի հօրէ։ Այսպէս նշանակք են սոքա չորեքկերպեան աթոռոցն։ Երկրորդ՝ նշանակք են սոքա չորս Եդեմաբուղխ գետոցն։ Նախ՝ որպէս նոքա զդրախտն ոռոգանեն. եւ սոքա զսուրբ եկեղեցի՝ որ դրախտ է ի Քրիստոսէ անկեալ։ Երկրորդ՝ զի գետն այն անսպառահոս է. անսպառ եւ միշտ են բանք սոցա առ մեզ։ Երրորդ՝ մի էր աղբիւրն այն, եւ ի չորս բաժանի. այսպէս մի է քարոզութիւն սոցա. եւ ի չորս կողմ աշխարհիս որոշի։ Չորրորդ՝ առաջին գետն Փիսոն կոչի. որ է բերան հրոյ. նշանակէ զԴաւիթ. զի նա բացեալ զբերանն եւ առաեալ զհոգին, եւ հրով զգալուստն Տեառն նշանակեաց եթէ՝ (Աստուած մեր յայտնապէս եկեսցէ. եւ հուր յերեսաց նորա բորբոքեսցի։) Գեհոն որ է բերան յաւիտենից, կամ յորդորումն՝ է սրբոց Ստեփաննոս. որ յաւիտենից վկայ եղեւ չարչարանաց փրկչին. եւ զբազումս ի նոյն յորդորեաց նահատակութիւն։ Տիգրիս կոչի արիութիւն, կամ լայնութիւն. նշանակէր զՊետրոս. զի արիաբար ժուժկալեաց խաչին. եւ Պէղոս լայնացեալ աւետարանաւն ընդ ոլորտս տիեզեաց։ Եփրատէս՝ Յօհաննէս։ Նախզի՝ երկուց գետոյ ի մի է խառնումն։ Եւ Յօհաննէս զբանն մարմին եղեաել քարոզեաց. եւ ապա սփռեցաւ ի պտղաբերութիւն ընդ ոլորտս տիեզեաց։ Այսպէս Բաղդատին չորեքին տօնքս չորից գետոցն Եդեմայ։ Երրորդ՝ համեմատին չորս տօնքս այսոքիկ՝ չորս տարերացս. ուստի մարմինք մեր բաղկացեալ են։ Երկիր նշանակէ զԴաւիթ եւ զՅակօբոս. զի երկիրս ցուրտ է եւ ցամաք. ցրտութիւն երեւի ի Դաւիթ. զի հանդերձիւք ծածկէին. եւ ոչ կամէր ջեռնուլ. կամ զի վերջածին էր, եւ ծերութեան զաւակ Եսսեայ. կամ զի ոչ կամէր հեշտանալ աստի կենօքս. այլ պանտխտանալ. եւ (վայ ասէր. զի ընդ երկար եղեւ պանտխտութիւն իմ. զի բնակեցայ ես ի վրանս Կեդարու. ) Կեդար զխաւար մարմինն ասէ։ Իսկ ցամաքութիւնն՝ է յեղբայր Տեառն Յակօբոս. որ ցամաքեցոյց զախտս մարմնականս պահօք եւ աղօթիւք։ Զի երիթացեալ էր գլխով եւ դիմօք. եւ ճակատն եւ ծունկքն խստացեալք էին իբրեւ ուղտոյ ի բազում ծնրադրրութենէն։ Եւ զջուրն ի սուրբն Ստեփաննոս է իմանալ։ Նախ զի ջուրն սրբարար է. եւ ապա զի բուսացանէ եւ պարարտացուցանէ զսերմանս որ ի ձեռն մշակաց։ Այսպէս սա նախ զինքն սրբեաց զտէրունի բաժակն ըմպելով. եւ զմկրտութիւն նորա մկրտիլով։ Եւ ապա մարտիրոսական արեամբն. ռոգեաց զեկեղեցի սուրբ. սահման եւ կանոն եղեւ վկայութեան մահու։ Եւ ի ձեռանէ Տեառն սերմանեցաւ իբրեւ զցորենահատ. եւ պարարտացեալ բուսաւ. ոչ միայն երեսնաւոր եւ վաթսնաւոր. այլեւ հարիւրաւոր եւ հազարաւոր. որք մինչ ի կատարած աշխարհի արեամբ վկայեն վասն Քրիստոսի։ Եւ զօդոյդ բարեխառնութիւն ի սուրբ առաքեալսն է տեսանել ի Պետրոս եւ Ի Պօղոս։ Նախզի՝ օդն կառք է թռչնոց. եւ սոքա կառք եղեն ամենայն հաւատացելոց յերկրէ յերկինս ելանել։ Զի ունէին զփականս արքայութեանն երկնից. որոց կամին բանան որպէս հետեւողաց Քրիստոսի. եւ որոց կամին փակեն եւ արգիլեն. որպէս զսիմօն կախարդն՝ զոր ընկեցին յերկիր. եւ նշաւակ եղեւ ամենեցուն տեսողացն զնա։ Եւ որպէս օդն տեղի է հոտոց եւ համոց. եւ նոքա հոտ անուշ էին առ Քրիստոսի. (ոմանց ի մահ անարժանիցն. եւ ոմանց ի կեանս արժանաւորացն։) Եւ դարձեալ՝ օդն ընդ ամանցանէ. զջուրս շարժէ. շունչ է կենդանեաց. եւ խօսք բանականաց։ Այսպէս եւ առաքեալն ընդ հիւանդս հիւանդանայր. կիսոց կաթն արբուցանէր. եւ կատարելոցն հաստատուն կերակուր. ընդ ամենայնի ամենայն լինէր. զի շահեսցի զամենայն։ Եւ զհրոյ բնութիւն ունէին որդիքն զեբեթեայ։ Նախզի՝ հուրն ջերմ է եւ չոր. նոյնպէս ջերմ էին սոքա ի սէր վարդապետին եւ սիրեցեալք ի նմանէ։ Եւ յայտնի է՝ զի յօհաննէս զինքն սիրելի աշակերտ գրէ. (որեւ անկաւ զպարանոցաւն Յիսուսի. ) գնաց զհետ նորա մինչեւ ի մահ։ Եւ սիրոյն Քրիստոսի ցոյցք՝ զի նոքօք ել ի լեառն թաբօր. եւ նոքօք աղօթեաց. եւ Յօհաննու յանձնեաց զմայր իւր։ Իսկ չորն՝ զի երկոքինն կոյսք եւ ցամաքք էին յախտից եւ անփորձ ի մարմնական հեշտութեանց։ Եւ որպէս հուրն լուսաւոր է եւ սրբէ զոսկի եւ այրէ զժանկն։ Այսպէս եւ նոքա զհաւատացեալս լուսաւորեցին եւ սրբեցին ի մեղաց։ Եւ նոյն երկնակառք հրովն՝ Յօհաննէս այրեաց զպատկերն Արտեմիդեայ։ Եւ դարձեալ՝ հրոյ շարժումն ի վեր է. եւ սոքա ի վերրուստ աստուածաբանեցին զորդին Աստուծոյ. եւ ի վեր շարժեցին զամենայն մարդիկ ի կեանս։ Այսպէս համեմատին չորս տարերաց։ Չորրորդ՝ բաղդատին սոքա չորս առաքինութեանց մարդոյս։ Որ է խոհեմութիւն. արիութիւն. ողջախոհութիւն. եւ արդարոութիւն։ Խոհեմութիւնն յարմարի մարգարէին Դաւթի։ Նախզի՝ խոհեմացեալ հոգւովն սրբով, գրեաց զսաղմոսարանն որ լի է ամենայն իմաստութեամբ անցելոյն, եւ ներկայիս, եւ ապագային. երկնաւորին եւ երկրաւորիս. հոգւոյ եւ մարմնոյ. մահու եւ կենաց խրատով։ Եւ դարձեալ՝ խոհեմացեալ հոգւովն՝ ետես զաստուածայինս. եւ եկեալ ի միտս՝ պատմէ։ (Ես ասացի ի հիացման իմում, թէ ամենայյն մարդ սուտ է. ) զի զինչ եւ խօսին վասն Աստուծոյ՝ յետնեալ գտանին։ Եւ արիութիւնն ի սուրբն Ստեփաննոս։ Նախզի՝ որպէս արի մենամարտիկ՝եմուտ ի հանդէս մենամարտութեան եւ նահատակութեան. եւ յաղթեաց բազմութեան հրէիցն. յանդիմանէր եւ սաստէր նոցա. եւ զքարկոծումն ոչ ինչ համարէր։ Եւ դարձեալ՝ արիապէս վկայեաց վասն Քրիստոսի։ (Ահա տեսանեմ զերկինս բացեալ. եւ զորդի մարդոյ զի կայ ընդաջմէ Աստուծոյ։) Եւ ողջախոհութիւնն ի յորդիսն զԵբեթեայ. կոյս եւ սուրբ գոլով ի մարմնի որպէս ի վերոյ ասացաւ։ Եւ արդարութիւնն յարմարի գլխաւորաց առաքելոցն։ Նախզի՝ արդարապէս հատուցին չարացն եւ բարեացն. որպէս Անանիայ եւ Սափիրայ զմահն. եւ Տաբիթայն զկեանս։ Եւ դարձեալ՝ շնորհօքն Քրիստոսի եւ աւետարանաւն՝ արդարացուցին զամենայն երկիր եւ զմարդիկ դարձուցանելով ի մեղաց։ Եւ այսպէս բազում խորհուրդ չորիցն. որպէս չորս կողմունք երկրի. եւ չորս պահք գիշերոյ. եւ չորս եղանակք տարւոյն. եւ չորս չափք մանանային. եւ չորս կարդ ականց քահանային։ Այլեւ չորս կառքն Էզեկիէլի. եւ չորս հիւսունքն ի սրումն չոս եղջերաց. դիւրին է զսոսա առնուլ ի չորս տօնիցս վերայ եւ համեմատել։ Այլ չափաւորութեան բանիս խնամ տարցուք։ Այս երկրորդ գլուխ վասն չորս տօնիս։ *Տեսցուք եւ զերրորդ գլուխն թէ՝ վասն է՞ր եօթն են տօնելի սուրբքս. յաղագս որոց տօնս է։ Ասեմք եթէ՝ բազում է խորհուրդ եօթանց թուոց։ Առաջին՝ զի պիղծն Արտեմոն՝ փոխեաց զտօն ծննդեանն Քրիստոսի զմկրտութեանն. զոր Յակօբոս Տեառն եղբայրն էր կարգեալ եւ կիւրեղ Երուսաղէմի հայրապետն ի յունվարի վեցն զտօն ծննդեանն. եւ ի նոյն օրն զմկրտութեանն։ Եւ ասաց թէ՝ առաքեալքն ի նախանձու է թաքուցին ի մէջն. եւ կարգեաց ի դեկտեմբերի ԻԵ զծնունդն. եւ ի յունվարի վեց զմկրտութիւնն։ Արդ նագայլ ապականիչ եղեւ սուրբ եկեղեցւոյ. վասն որոյ ի դէմս նորա ասաց հոգին ի ձեռն մարգարէին. (յարուցից ի վերայ նորա եօթն հովիւ. ութն վարչօք. այսինք, Է հովիւք՝ են Դաւիթ. Յակօբ. Պետրոս եւ Պօղոս. Ստեփաննոս. եւ Յօհաննէս Եւ Յակօբոս. որոց տօնեմք աստ։ Եւ ութնս վարիչ՝ Քրիստոս ծնեալ ի յունվարի վեցն. ըստ աւետարանչին Ղուկասու վկայութեան. եւ Յակօբայ գրելոցն։ Երկրորդ՝ եօթն արքս այսոքիկ՝ եօթն զօրութեամբ հոգւոյն վանեալ հերքեն զամենայն հերձուածօղս. որք եօթանասուն են թուով. եւ զեօթն գլխաւորս նոցա. այսինքն, զՍաբէլ լիբէացի. Արիոս անտիոքացի. եւ զՄակեդոն հայհոյիչ։ Սոքա յանմարմին բնութիւնն լեզուագարեցան. եւ զՊօղոս սամոստացի. եւ զՆեստոր անտիոքացի. եւ զՄարկեղոս գաղատացի. եւ զԼեւոն պապն հռոմայեցի։ Սոքա զմարդեղութիւն բանին հայհոյեցին. ըստ մարգրաէին. (եդին յերկինս զբերանս իւրեանց. եւ զլեզուս իւրեանց ած էին զերկրաւ։) Երրորդ՝ սոքա են եօթն դարոյս կենցաղոյս առաջնորդք անմոլարք. եւ սոքօք հանդիպիմք ութներորդին հանգստեան։ Չորրորդ՝ սոքա են եօթն սիւնքն հաստատուն՝ զոր իմաստութիւնն Քրիստոս կանգնեաց ի մէջ եկեղեցւոյ. որպէս ասէ Սողոմօն. (իմաստութիւն շինեաց իւր տուն. եւ կանգնեաց զսիւնս եօթն եւ այլն։) Հինգերորդ՝ սոքա են եօթն ճրագունք աշտանակին՝ զոր մարգարէն Զաքարիա ետես. (աշտանակ ոսկի. եւ գունդ մի ի վերայ. եւ Է բերան ճրագացն ընդդէմ գնդին լուցելոյ։) Աշտանակն նշանակէ զսուրբ եկեղեցիս. որ ոսկի եւ անապական է հաւատովն. եւ գունդն ի վերայ՝ Քրիստոս. որ բոլոր է անսկիզբն աստուածութեամբն. եւ անվախճան մարդկութեամբն։ Եւ եօթն բերան ճրագացն՝ սոքա եօթնեքին արքս ի շնորհաց նորա լուսաւորք եւ ի նա ակնարկեալք։ Վեցերորդ՝ եօթնեքին աչօք էր զարդարեալ վէմն առաջի Զօրաբաբէլի։ Զօրաբաբէլ նշանակէ զՔրիստոս թագաւորն՝ որ դարձոյց զգերութիւնս մեր։ Եւ վէմն՝ նշանակէ զեկեղեցիս ամրացեալ հաւատով. որպէս ասաց առ Պետրոս. (դու ես վէմ. ) եւ եօթն աչք ի վիմին՝ սոքա եօթներքին արքս՝ որք աչք եւ լուսաւորիչք են տիեզեաց։ Եօթներորդ՝ եօթն են դարձեալ գլխաւորք լուսաւորացն՝ որք կարգաւորեն զտարին. եւ եօթն արք սոքա՝ լուսաւորեն զեկեղեցի սուրբ. եւ կարգաւորեն զտարի տնօրէնութեանն Քրիստոսի մինչ ի լրումն եօթնեկի դարուց կենցաղոյս։ Ութներորդ՝ պատուեալ էր ի հին օրէնս եօթեանն խորհուրդ։ Վասն զի զեօթն օրհնեաց եւ սրբեաց Աստուած. եւ ի նմա հանգեաւ ի գործոց իւրոց. վասն այսորիկ հրէայքն զեօթներորդ օրն, եւ զեօթն շաբաթն, եւ զեօթն ամիս, եւ զեօթն տարին, եւ զեօթնից եօթն պատուէին հրամանաւն Աստուծոյ։ Իններորդ՝ եօթան խորհուրդն պատուեալ էր եւ առ հեթանոսս. եւ կոյս զնա կոչէին. զի ոչ ծնանի զոք ի ներքոյ տասնեկին. այլեւ անմայր ասէին. զի ոչ ծնանի յումեքէ։ Տասներորդ՝ զի շնորհ ունի եօթն թիւն ի շնորհաց ամսեանն ատամունքն երեւին. եւ յեօթն ամին՝ զատամունսն փոխեն։ Եւ եօթն ամն ժամանակ է ուսման։ Եւ այլ բազում է խորհուրդ եօթանց, յաղագս այնորիկ հարքն առաջին զմեծամեծ տօնսն՝ նախաշաւիղ ծննդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ իբր զվկայս հաստատուն կարգեցին. ի փառս եւ ի գովեստ եւ ի պատիւ մարդացեալ Բանին Աստուծոյ։ Որէ օրհնեալ ընդ Հօր եւ Սուրբ հոգւոյն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւտենից ամէն։

Նորին քարոզ Դաւիթ եւ Յակօբայ. ի Բանն՝ (Փոքր էի ես ցեղբարս իմ, եւ կրտսեր ի տան Հօր իմոյ։)

Յերեք որոշմունս ժամենակաց բացատրի տեսութիւն մարգարէիցն այսպէս. ի ներկայն խրատեն. զանցեալն պատմեն. եւ հանդերձեալն տեսանեն։ Վասն որոյ եւ մարգարէն Դաւիթ՝ զառաջարկեալ բանս երեք դիմօք խօսի առ մեզ։ Նախ՝ վասն իւր ինքեան։ Երկրորդ՝ վասն մարդկային բնութեան։ Երրորդ՝ ի մարդացեալն բան։ Եւ մեք՝ այսպէս երեք գխով բացայայտեսցուք զբանս որ ասէ։ (Փոքր էի ես յեղբարս իմ. եւ կրտսեր ի տան հօր իմոյ։) Բայց նախ քան ի մտանել բանիս՝ խնդրեսցուք սակաւ մի զվերնագիրն որ ասէ։ (Այս բաղմոս ինքնագիր Դաւթի. արտաքոյ թուոյ։) *Զամենայն սաղմոս մարգարէն թուեաց հոգւովն սրբով. այլ զայս ինքնագիր ասէ վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ այլ սաղմոսքն վասն արածոյ է երկնի եւ երկրի, եւ այլոց է գրեալ։ Իսկ զայս սաղմոս՝ ինքն Բանն Աստուած վասն իւր գրեաց ի մարգարէն. որ խօսի զխոնարհութիւն նոցին եւ զմահ եւ զչարչարանս եւ զյաղթութիւն բռնաւորին եւ զայլն։ Երկրորդ՝ մարգարէն Դաւիթ զայլ ամեանայն սաղմոսսն՝ վասն այլոց գրեաց։ Իսկ այս միայն ինքնագիր է՝ որ զիւր մարգարէին պատմութիւնս ունի. զխոնարհութեան՝ զփառաց՝ զգործոց՝ զյաղթեալ հսկային, եւ այլն։ Երրորդ՝ զայլ սաղմոսսն այլ երգիչքն գրէին եւ եղանակէին։ Իսկ զայս՝ միայն ինքն ձեռամբ իւրով գրեաց. եւ ի դէմս իւր ետես իբր ընդ հայելի օրինակաւ. զտնօրէնութիւն բանին, եւ զփրկութիւն մարդկան, զսկիզբն եւ զկատարած ամենայնի՝ ի փոքր այս մատենի գոյ տեսանել։ Վասն այն ինքնագիր ասէ։ Եւ արտաքոյ թուոց ասէ։ Նախզի՝ արտայոյ էր հարիւր յիսուն սաղմոսացն. իբր զկնիք ամրութեան ի վերոյ եդեալ. եւ դարձեալ՝ զի արտաքոյ թուոյ էր մարդանալն բանին. եւ ոչ ի թիւ եւ ի կարգ բնութեանս, թէ Աստուած մարդ լինի. եւ մարդն Աստուած ծնանի. եւ ապա մարդկան ազատութիւն լինի։ Եւ յորժամ յաղթեաց զհսկայն գողիաթ, զխոնարհութիւն իւրոյ անձինն յայտ առնէ եւ ասէ։ (Փոքր էի ես յեղբարս իմ։) Եւ որպէս զմարգարէութիւնս երեք դիմօք խօսի որպէս ասացաք։ Եւ մեք երեք գլխով յայտնեսցուք զմեկնութիւնն։ *Տեսցուք զառաջին գլուխն ի դէմս մարգարէին Դաւթի. որ ունի Դ հարցումն։ Նախ թէ՝ որպէս փոքր եւ եղբայր կոչի։ Երկրորդ՝ վասն է՞ր զփոքրութիւնն իւր յայտնէ։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր անդրանիկքն անարգեցան։ Չորրորդ՝ վասն է՞ր զսաղմոսն ձայնիւ եւ քնարով երգէին։ *Պարտ է գիտել զառաջինն թէ՝ չորս եղանակաւ ասի փոքր։ Նախ ժամանակաւ. որպէսս փոքր է կրտսերն քան զանդրանիկն։ Երկրորդ՝ պատուով. որպէս փոքր է իշխանն քան զթագաւորն. եւ ռամիկն քան զիշխանն։ Երրորդ՝ քանակաւ. որպէս փոքր է բլուրն քան զլեառն։ Չորրորդ՝ փոքր ասի՝ որ կամաւ փոքրականայ. եւ զհանդերձն ծառայի զգենու վասն խորհրդոյ ինչ. որպէս բազում թագաւորք առնեն վասն գործոյ իրիք։ Արդ՝ մարգարէս Դաւիթ՝ փոքր ասէ զինքն քանակաւ մարմնոյն՝ որ չափաւոր էր հասակաւ. եւ ըստ ժամանակին՝ որ կրտսեր էր քան զամենայն եղբարսն։ Նոյնպէս եւ եղբայրութիւնն է չորս կերպիւ։ Նախ՝ արարչութեամբ ի վերուստ։ Երկորդ՝ նիւթով տարերաց ի ներքուստ։ Երրորդ՝ մարմնաւոր ծննդեամբ։ Չորրորդ՝ հոգեւոր աւազանաւն որպէս Քրիստոիւ եղեւ։ Այս երեք ծնունդքս՝ կրտսեր եւ անդրանիկք ոչ են. զի հաւասար են թագաւորաց եւ աղքատաց. որ միոյ արարչի են եւ միապէս ի հողոյ. եւ ամենեքեան աւազանաւն անդչրանիկք եղեն. որպէս ասէ առաքեալն. (չիք խտիր. ոչ հրէի եւ ոչ հեթանոսի. ոչ ծառայի եւ ոչ ազատի. զի ամենեքեան դուք մի էք ի Քրիստոս Յիսուս։) Ապա ուրեմն կրտսեր եւ անդրանիկ ասին մարմնաւորա ծնունդքն. որպէս Դաւիթ կրտսեր էր քան զայլ եօթնեսին եղբարսն։ (Արածէի զխաշինս հօր իմոյ։) Ասաց նախ զէութիւնն իւր. եւ այժմ ասէ զգործ խոնարհութեան։ *Երկրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր այնպէս զփոքրկութիւնն իւր յայտնէ։ Ասեն վարդապետք թէ՝ վասսն չորս պատճառի։ Նախզի՝ սուրբքն սիրօղք են խոնարհութեան. (եւ որ խոնարհեցուցանէ զանձն՝ բարձրասցի։) Երկրորդ՝ ի յոյս աղքատաց եւ տկարաց. զի մի տրտմեսցին։ Զի Աստուած՝ ոչ զմեծութիւնն սիրէ, եւ ոչ զաղքատն ատէ. այլ (զսիրտ սուրբ եւ զհոգի խոնարհ՝ Աստուած ոչ արհամարհէ։) Երրորդ՝ ասէ զխոնարհութիւնն ի խրատ մեծատանց. զի ամենեքեան հաւասար աղքատք են բնութեամբ. (ոչ ինչ բերաք յաշխարհս, եւ ոչ տանիլ կարօղ եմք. ) ապա պարտ է սիրել զաղքատս. եւ զինչս բաշխել նոցա։ Չորրորդ՝ զԱստուծոյ ամենազօր կարողութիւնն յայտնէ՝ որ ի փոքունց զմեծամեծս գործէ. ի հովուաց մարգարէ եւ թագաւորս առնէ. ի ձկնորսաց եւ ի մաքսաւորաց՝ առաքեալ եւ աւետարանիչս կազմէ. վասն այն ոչ է պարտ անյոյս լինիլ ի տկարութիւն իւր նայելով. այլ յուսալ ի զօրութիւնն Աստուծոյ. որ զտկարն զօրացուցանէ. եւ զկրտսերն անդրանիկ կարգէ։ *Երրորդ հարցումն թէ վասն է՞ր անդրանիկքն անարգեին եւ կրտսերքն պատուեին. որպէս Կային անագեցաւ. եւ Աբէլ պատւեցաւ. եւ Եսաւ անարգեցաւ. եւ Յակօբ սիրեցաւ։ Նոյնպէս Դաւիթ ի մէջ եղբարցն կրտսէր էր որ պատւեցաւ։ Ասեմք թէ՝ վայելչապէս պատւեաց Աստուած զանդրանիկսն։ Նախզի՝ յանդրանիկ տեսութիւնս իւր ընտրեաց զնոսա յառաջ քան զլինիլն աշխարհի. եւ յետոյ զնոյն անդրանիկսն պատւեաց։ Երկրորդ՝ զի նախկին զօրութիւն է ծնողաց։ Եւ երրորդ՝ զի նախ բանայ զարգանդ ծնողին եւ գայ ի կեանս. որեւ եօթն օր աւելի ստանայ զկեանս անդրանիկն։ Չորրորդ՝ զի մի է եւ միակ անդրանիկն ի մէջ բազում եղբարց. որպէս մին է գլուխն՝ եւ բազում անդամքն։ Իսկ այն որ երբեմն անդրանիկն խոտիւր՝ բազում ունի խորհուրդ եւ նշանակութիւնն։ Նախ զայս ունի խորհուրդ. զի յառաջագոյն ընտրեալքն՝ յետոյ եղեն ի ժամանակի։ Եւ սոքա որ երեւինս մեզ կրտսերք եւ վերջինք՝ փոխին եւ լինին նախկինք եւ առաջինք ըստ նախաընտրութեանն Աստուծոյ։ Երրկրորդ՝ հրեշտակք անդրանիկք են քան զմարդն ստեղծեալ. եւ յորժամ մեղան՝ եղեն դեւք եւ խոտեցան եւ եղեն կրտսերք. եւ մարդն ել ի տեղի նոցա եւ եղեւ անդրանիկ։ Երրորդ՝ զանդրանիկ կեանս ի դրախտին անարգեաց Ադամ. եւ զերկրորդն ընտրեաց. եւ իւր անդրանիկն խոտեցաւ. եւ կրտսերն ընտրեցաւ։ Չորրորդ՝ նշանակէ զհրէայս որք էին անդրանիկ ժողովուրդք, խոտեցան, եւ հեթանոսք կրտսեր՝ ընտրեցան եւ եղեն անդրանիկ ժողովուրդք Աստուծոյ։ Հինգերորդ՝ նշանակէ զկրկին ծնունդս մարդոյ. առաջինն մարմնաւորր եւ խոտելի. եւ վերջինն հոգեեւոր եւ ընտրելի։ Վեցերորդ՝ մարմինն էրէց է ըստ կարգի քան զհոգին. եւ յայտ է՝ որքան կենդանի եմք՝ զերիցագոյն պատիւն մարմնոյն տամք. իսկ յետ մահու՝ փոխի եւ լինի հոգին էրէց եւ անդրանիկ անմահ կենօք. ըստ այնմ, (յոգիս անդրանկաց կատրելոց յերկինս։) Զայս նշանակէ զանդրանիկն խոտել. եւ զկրտսերն պատուել։ Եօթներորդ՝ նշանակէ թէ, անփոփոխ եւ բնական ոչ է անդրանկութիւնն. այլ ստացական եւ փոփոխական. զի որք կամին՝ փոխին լինիլ անդրանիկ գործովք իւրեանց։ Եւ որք ոչ կամին, փոխին լինիլ անարգք եւ վերջինք. որպէս վաճառեալ յԵսաւ. եւ գնեաց Յակէբ զանդրանկութիւն նորա։ Ութներորդ՝ նախկին ժամանկս. եւ երկրորդ հանդերձեալն. եւ կեանք ժամանակիս խոտելի է եւ անարգ. եւ հանդերձեալն պատուական է եւ ընտիր։ Եւ որք աստ պատւով են՝ փոխին եւ լինին անդ անարգք. եւ անպատիւք պատւաւորք. որպէս նշանակեցաք Յեփրեմ եւ ի Մանասէ՝ որք փոխեցան յաջ եւ յահեակ։ Վասն որոյ ասէ Տէառն. (բազումք գայցեն յարեւելից եւ յարեւմուտից՝ եւ մտցեն յարքայութիւնն. եւ որդիքն արքայութեան թէ ելցեն ի խաւարն։) Իններորդ՝ եւս մեծագոյն խորհուրդ. զի Բանն Աստուած որ անդրանիկ էր հօր՝ եղեւ կրտսեր մարդ ի ժամանակի եւ փոքր. ըստ որում կոչեաց զինքն փոքրիկ. զի զբնութիւն մարդոյս ընդ ինքեան խառնելով, արասցէ մեծ եւ անդրանիկ. ըստ այնմ, (որ մեծն էր, վասն մար աղքատացաւ. զի մեք նորա աղքատութեամբ մեծասցուք։) Տասներորդ՝ ցուցանէ թէ, ոչ է այն անդրանիկ որ նախանծին լինի եւ մարմնովն քաջ. (զի ոչ հաճի Տէր ընդ իրանս առն հսկայից։) Այլ անդրանիկ է՝ որ զհաճոյսն Աստուծոյ կատարէ. ըստ այնմ, (հաճեցաւ Տէր ընդ երկիւղածս իւր. եւ ընդ այնոսիկ՝ որք յուսան յողորմութիւն նորա. ) որպէս Դաւիթ կրտսեր էր, եւ հաճեցաւ Տէր. այլ եղբարքն մեծամեծք, եւ խոտան գտան։ Այսքան ըստ խորհրդոյ՝ որ անդրանիկքն խոտեին. եւ կրտսերքն պատուեին։ *Չորրորդ հարցումն որ ասէ։ (Ձեռք իմ արարին զսաղմոսարան. եւ մատունք իմ կազմեցին զգործի օրհնութեան։) Թէ վասն է՞ր մարգարէքն քնարաւ երգէին զօրհնութիւնն Աստուծոյ. որպէս Դաւիթ եւ այլքն։ Ասեն վարդապետք այսմ հինգ պատճառ։ Նախզի՝ մարդն հոգի է մարմին. ձայնիւ եւ ձեռօք երգէին. զի զերկու մասունս ի միմեանց լծակցէին եւ երգէին զօրհնութիւնս Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ նշանակէ զջերմ սէրն առ Աստուած. զի ոչ միայն ձայնիւ եւ ձեռօք երգէին. այլ գործի առնէին զեօթնաղի. զտասնաղի. եւ այնու օրհնէին զԱստուած։ Երրորդ՝ զի քաղցր ձայնիւ հեշտացեալ մարդիկ, ծածկապէս ուսանէին զբանս հոգւոյն։ Չորրորդ՝ սատանայագիւտ է քնարն եւ տաւիղն. որ յաւուրս ջրհեղեղին երեւեցաւ վասն մարմնոյ ցանկութեան. խառնեցին զնոսա ի բանս հոգւոյն սրբոյ. զի իւր սրովն խոցեսցեն զինքն եւ հալածեսցեն. որպէս ի Սաւուղայ։ Հինգերորդ՝ զի մասունք արարածոց ձայն ունին՝ եւ բան ոչ ունին զի ընծայեսցեն Աստուծոյ. եւ մարդս գլուխ է արարածոց. վասն այն խառնեէ զձայնս նոցա ի բանս իւր. եւ մատուցանէ Աստուծոյ։ Իսկ առ մեզ փոխեալ ի հոգեւորն. նոցայն կրկին աղի. եւ մերս ձայն եւ բան. եւ հոգի եւ մարմին։ Եւ նոցա չորս աղին՝ որ է չորեքնիւթեայ բնութիւն մարմնոյս. եւ երեք առաքնիութիւնք հոգւոյս։ Եօթնաղին Դաւթի՝ եօթն զգայարանքս մեր. եւ եօթն զգայութիւնք հոգւոյն։ Իսկ տասնաղին՝ զի տասն են զգայարանք մեր. հինգ հոգւոյ. եւ հինգ մարմնոյ։ Այլեւ տասն թիւն՝ կատարեալ է. նշանակէ զեօթնարփի շնորհս հոգւոյն սրբոյ. ի հոգի եւ ի միտս եւ ի մարմինս մեր ընկալեալ. զոր Դաւիթ տասնաղի սաղմոսարանաւ երգեր։ Իսկ ասելն (եղբարք իմ մեծամեծք՝ եւ ոչ հաճեցաւ Տէր ընդ նոսա։) Ասէ վասն վեց պատճառի։ Նախզի՝ զերախտիսն Աստուծոյ հանապազ ի միտս ածցէ. որ առանց արժանոյ զամենայն բարութիւնս արար։ Երկրորդ՝ խոնարհութեան է բանս. զի զշնորհս ընտրողին տայ որ հաճեցաւ ընդ նա։ Երրորդ՝ զանսխալ տեսութիւնն նշանակէ առ Աստուած. զի ոչ որպէս տեսանէ մարդ, տեսանէ Աստուած. մարդ յերեսս հայի, եւ Աստուած ի սիրտն։ Չորրորդ՝ սովորութիւն է Աստուծոյ՝ որ զօրութիւն ի տկարս ներգործէ որպէս զանտոհմս եւ զյիմարս աշխարհի արար առաքեալս իւր։ Եւ առ Պօղոս ասէր. (շատ է քեզ. զի զօրութիւն իմ ի տկարութեան քում երեւի։) Հինգերորդ՝ զայն ցուցանէ թէ, մեծարգոյքն եւ պատուականքն աշխարհի՝ անարգք եւ անապիւք են առաջի Աստուծոյ. ըստ որում, (որ բարձր է առաջի մարդկան, պիղծ է առաջի Աստուծոյ։) Վեցերորդ՝ զի եղբարքն նախանձ ունէին ընդ նա. ուստի յայտէ որք ասէին. չարութիւն սրտի քո էած զքեզ այսր տեսանել զպատեարազմն. որպէս եղբարքն առ Յովսէփ ունէին նախանձ. եւ զի սոքա աննախանձ էին՝ տիրեցին եղբարցն։ Այս առաջին գլուխն որ վասն իւր ասէ։ (Փոքր էի ես յեղբարս իմ. եւ կրտսեր ի տան հօր իմոյ։) *Տեսցուք զերկրորդ գլուխն որ ասէ. (փոքր էի ես յեղբարս իմ. եւ արածէի զխաշինս հօր իմոյ։) Նշանակէ զմարդկայինս բնութիւն ճառելով. որպէս յայլ ուր ասէ. (փոքր ինչ խոնրահ արարեր դու զմարդն՝ քան զհրեշտակս փառօք եւ պատւով պսակեցեր զնա։) Զի փոքր է մարդկային բնութիւնս քան զհրեշտակացն՝ զոր եղբայյր անուանէ։ Եւ նա պարտ է տեսանել զեղբայրութիւնն ընդ հրեշտակաց. եւ ապա զփոքր լինիլն։ Եղբարք անուանին հրեշտակք եւ մարդիկք վեց եղանակաւ։ Նախ՝ ըստ արարչութեանն՝ որ ի միոյ արարչէ են գոյացեալք։ Երկրորդ՝ ըստ հոգւոյն անմարմին բնութեան։ Երրորդ՝ զի անմահ են էութեամբ։ Չորրորդ՝ զի բանական են։ Հինգերորդ՝ զի անձնիշխան են կամօք։ Վեցերորդ՝ զի ի պատկերն Աստուծոյ ստեղծան հրեշտակք եւ մարդիկք։ Այսպէս եղբարք կոչին։ Իսկ փոքր եւ կրտսեր են մարդիկ վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ հրեշտակք յառաջնումն աւուր գոյացան ընդ երկնի. եւ մարդն ի վերջոյ ի վեցերորդ աւուրն։ Երկրորդ՝ զի հրեշտակք անմարմինք են. եւ մարդիկք ընդ նիւթեղէն մամնոյս կապեցան։ Երրորդ՝ նոքա զբարձրագոյնն ընկալան տեղի յերկինս. եւ մարդս զխոնարհ տեղիս ի յերկրի։ Չորրորդ՝ նոքա միանգամայն գոյացան ի միասին. հազրաք հազարաց, եւ բիւրուց. եւ մարդիկ անասնական ծննդեամբ ընդ երկար ժամանակս լինին եւ կատարին։ Վասն այն ասէ. (փոքր էի ես յեղբարս իմ. եւ կրտսեր ի տան հօր իմոյ։) Իսկ այն որ ասէ. (եղբարք իմ մեծամեծք եւ գեղեցիկք. եւ ոչ հաճեցաւ Տէր ընդ նոսա։) Զայն է իմանալ՝ զի թէպէտ հրեշտակք չորիւք պատւաւորք են քան զմարդիկ. այլ գալստեամբն Քրիստոսի մարդիկ գերապատիւք եղեն քան զհրեշտակս. որպէս ասէ սուրբն Գրիգոր Նարեկացին։ Եւ զայս ցուցանեմ տասն կերպիւ։ Նախզի՝ Աստուած ընդ մարդկան շրջեցաւ. եւ ի մէնջ էառ մարմին եւ ոչ ի հրեշտակաց. որպէս ասէ առաքեալն. (ոչ զհրեշտակաց բուռն հարկանէ. այլ զզաւակէն Աբրահամու։) Երկրորդ՝ զի զբնութիւնս մեր աստուածացոյց. եւ բնութեանս մեր երկրպագանեն ամենայն հրեշտակք. որպէս ասէ առաքեալն. (նմա կրկնի ամենայն ծունր երկնաւորաց եւ այլն։) Երրորդ՝ զի որպէս անմարմին Բանն Աստուած անտեսանելի էր ի նոցանէ. այսպէս եւ մարմնովն վերագոյն է ի նոցանէ ի ներքին կողմն վարագուրին ծածկեալ անմատոյց լուսովն։ Իսկ ի միջի մերում երեւեցաւ. (եւ տեսաք եւ շօշափեցաք։) Չորրորդ՝ զի ուտելով եւ ըմպելով զԱսոտուծ՝ աստուածանամք. եւ նոքա ոչ ունին զայս։ Հինգերորդ՝ զի ծնանելով ի հոգւոյն սրբոյ որդի Աստուծոյ լինիմք. իսկ նոքա ծառայք են նմա։ Վեցերորդ՝ զի (հոգիք են հարկաւորք ի սպասաւորութիւն մեզ առաքեալք. ) իսկ մեք նոցա ոչ սպասաւորեմք։ Եօթներորդ՝ զի եկեղեցի հարսի եւ անդամ է Քրիստոսի. եւ նոքա ծառայք եւ օտարք ի նմանէ։ Ութներորդ՝ մեք չարչարանացն Քրիստոսի եւ փառացն հաղորդիլ կարեմք. եւ նոքա ոչ կարեն. զի չունին մարմին։ Իններորդ՝ զի մարդիկ օրըստօրէ յաւելուն ի գոյացական վարձս իւրեանց եւ ի փառս. եւ նոքա ոչ կարեն։ Տասներորդ՝ զի մեք ապաշխարութեամբ զթողութիւն մեղաց գտանեմք. եւ նոքա ոչ կարեն. եւ յայտ է յանկելոց դիւացն՝ որք ոչ ունին զղջումն եւ ոչ ապաշխարութիւն։ Վասն այն ասէ. (եղբարք իմ մեծամեծք՝ եւ ոչ հաճեցաւ Տէր ընդ նոսա։) Տուն հայրենի կոչէ զաշխարհս. վասն զի հայրն երկնաւոր որպէս զտուն յօրինեաց զաշխարհս. զերկինս որպէս ձեղուն. եւ զերկիրս որպէս յատակ. զլուսաւորս ճրագ վառեաց. զտունկս եւ զբոյսս զանազան ծաղկօք ի վայելչութիւն. եւ զանասուն կենդանիս ի ծառայութիւն. զոմն ի լուծ. զոմն ի բեռնակիր. զոմն ի զբօսանս. եւ զայլն. եւ զմարդն Տէր եւ թագաւոր կացոյց ի վերայ ամենայն արարածոց. ըստ այնմ, (զամենայն ինչ հնազանդ արարեր ի ներքոյ ոտից նորա. զխաշն եւ զարջառ եւ զամենայն ինչ։ Եւս եւ զերէվայրի եւ այլն։) Եւ այսպէս ի դրախտին փափկութեան փառօք վայելչանայր։ Իսկ յորժամ չարանախանձ բանսարկուն ի ներքս եմուտ, եւ զչարն գործեաց, զրկեաց զնա ի լուսոյն եւ ի դրախտէն փափկութեան եւ զծնունդս նորա. ի պատւոյն մերկացոյց. եւ էարկ ի գործ նախատանաց. վասն որոյ ասէ։ (Արածէի զխաշինս հօր իմոյ։) Այսինքն, անբան ախտից եղէ վերակացու. որպէս եւ յայլ ուր ասէ. (մարդ ի պատւի էր եւ ոչ իմացաւ. հաւասարեցաւ անասնոց անբանից. եւ նմանեցաւ նոցա։) Այլեւ առակ անառակին զայս յայտնէ եթէ, (ոչ յետ ինչ բազում աւուրց՝ առեալ զամենայն կրտսեր որդւոյն եւ գնաց. եւ անդ վատնեաց զինչս իւր. զի կայր անառակութեամբ. եւ յարեցաւ առ մի ոմն. եւ նա յղեաց արածել զխոզս. ) այսինքն, զգիջասէր ախտ ցանկութեան։ Եւ աստ ասէ. (արածէի զխաշինս հօր իմոյ։) Ձեռք իմ արարին զսաղմոսարան. եւ մատունք իմ կազմեցին զգործի օրհնութեան։ Ձեռք՝ ոչ զմարմնոյ եւ զնիւթականս ասէ. այլ զգործիական եւ զանմարմին իմացուածս մտաց։ Այն ձեռք է՝ զորմէ Յօհաննէս ասէ. (ձեռք մեր շօշափեցին ի վերայ բանին կենաց։) Այսու իմացական ծայրիւք մտացն կամեցան խնդրել զԱստուած եւ որոշել. որպէս ասէ աւետարանն. (յարուցեալ գնացից առ հայր իմ։) Եւ որպէս կարէին գնալ հեթանոսք՝ որք ոչ ունէին զօրէնս եւ ոչ մարգարէ եւ առաքեալ։ Զայս առաքեալն ուսուցանէ։ Նախզի ասէ. (հեթանոսք որք զօրէնս ոչ ունին, բնութիւն զօրինացն գործեն։) Զի բնական օրէնքն կայր ի նոսա. բնութեամբ Աստուածասէր է մարդս. կազմէր տաճար եւ բագին անծանօթին Աստուծոյ. որպէս առաքեալն Պօղոս գտեալ ի յաթէնս եւ ասէ. (զոր դուք յանծանօթս պաշտէք, ես զնոյն քարոզեմ ձեզ. ) եւ այսպէս հաւատացին ի Քրիստոս։ Զայն ասէ. (ձեռք իմ արարին զսաղմոսարան. եւ մատունք իմ կազմեցին զգործի օրհնութեան։) Երկրորդ եղանակ այս էր առ Աստուած գնալոյն. զի քննեցին զբնութիւնս բարի. եւ գտին զչարն հակառակ բնութեանս. օրէնք կարգեցին. զգողս եւ զշնացօղս տանջեցին. զխաղաղութիւն եւ զողջախոհութիւն սիրեցին. եւ այսպէս մինչ ի դրունս երկնաւորին հասին։ Եւ զորս պայծառ հանդերձիւ տեսանէին, գիտէին թէ թագաւորն է. վասն որոյ մարդասէր եւ գթած հայրն երկնաւոր՝ տեսեալ լորդին իւր յայնպիսի տարակուսանս, եւ զի ոչ կարէր զճշմարտութիւնն գտանել, (ընդառաջ եղեւ հայրն երկնաւոր եւ համբուրեաց զնա։) Եւ զի՞նչ է համբուրեալն. այսինքն, խառնել զաստուածային բնութիւն ընդ մարդկայնոյն. եւ յայտնել զինքն խնդրողաց իւրոց. ետ եւ զառաջին պատմուճանն եւ զմատանին ի ձեռն նորա. եւ զեզն պարարակ ի միշտ զենումն ուրախութեան։ Այս երկրորդ գլոխն ի վերայ մարդկայ ի նոսա բնութեան որ ասէ։ (Փոքր էի ես յեղբարս իմ. եւ կրտսեր ի տան հօր իմոյ։) *Տեսցուք եւ զերրորդ գլուխն զբան մարգարէիս ասացեալ ի մարդացեալ բանն Աստուոծ որ ասէ։ (Փոքր էի ես յեղբարս իմ։) Եղբայր կոչի նա մեզ ըստ այնմ, (պատմեցից զանուն քո եղբարց իմոց։) Եւ Դ եղանակաւ եղբայր կոչի։ Նախզի՝ զմարմինս մեր էառ՝ որ ի չորս տարերց է. եւ զմիտս եւ զհոգի եւ զամենայն ինչ որ է ի մարդ բաց ի մեղաց։ Երկրորդ՝ զի որպէս ի կուսէ ծնաւ. եւ մեք ի կոյս աւազանէ ծնանիւք։ Երրորդ՝ զի զնոյն հոգի առաք. զոր նա ի յորդանան. եւ մեք յաւազանէն. եւ որպէս բանական հոգին զմասունս անդամոց անքակտելի պահէ. նոյնպէս հոգին սուրբ միաւորէ զմեզ ի գլուխն Քրիստոսի։ Չորրորդ կոչիմք եղբայր՝ զի ջրովն որ ել ի կողէն կենարարին մկրտիմք. եւ յարենէն ըմպեմք. եւ զմարմին նորա ճաշակեմք. եւ լինիմք անդամք եւ եղբարք Քրիստոսի։ Ապա եթէ եղբարք՝ ուրեմն ժառանգակից Քրիստոսի. եւ որդիք հօրն երկնաւորի։ Տեսէք թէ յորպիսի պատիւ հանէ զմեզ եղբայրութիւն Քրիստոսի։ Իսկ որ ասէ. (փոքր էի ես յեղբարս իմ։) Փոքրութիւնն նախ ըստ չորրորդ եղանակի է իմանալ. որ կամաւորութեամբ յանձն էառ վասն մեր աղքատանալ որ մեծատունն էր. եւ հաւատսարեցաւ մեզ մարմնով չափ. (զի մեք նորա աղքատութեամբ ճոխասցուք։) Այլ զի՞նչ փոքրութիւն քան զայն՝ որ արարիչն Աստուած մարդ լինի։ Տէրն զծառայի կերպարանս առնու։ Դատաւորն դատեցեալ լինի։ Անմահն մեռանին եւ այլն։ Այս առաջին եղանակ փոքրութեանն։ Երկրորդ՝ փոքր կոչի ի մէջ եղբարց իւրոց. այսինքն, որդւոցն Յովսեփու. զի որպէս Յովսէփ հայր կոչեցաւ Քրիստոսի. այսպէս եւ որդիք նորա եղբայր կոչին նմա. եւ դստերքն քոյր. եւ ի մէջ նոցա ժամանակաւ փոքր էր. վասն ա յն ասէ. (փոքր էի ես եղբարս իմ։) Երրորդ՝ փոքր համարիւր եւ կրտսեր յաչս հրէիցն. ուստի յայտ է՝ յորժամ զբժշկութիւնս կատարէր, ասէին. (ո՞չ սա է որդին Յովսէփայ. եւ եղբայր Յակօբայ եւ Յովսեայ։ Արդ ուստի՞ է սմա այս իշխանութիւնս։) Չորրորդ՝ զի մեզ խոնարհութիւն ուսուսցէ, փոքր կոչեաց զինքն եւ անարգ. ըստ այնմ, (ոչ ոք է ի ծնունդս կանացն մեծ քան զՈվհաննէս. բայց փոքրիկն յարքայութեանն մեծ է քան զնա։) Եւ Եսայի ասէ վասն խաչին անագութեան. (ոչ գոյր նմա տեսիլ եւ ոչ փառք. այլ անարգ քան զամենայն որդւոց մարդկան։) Եւ Դաւիթ ասէ. (ես որդն եմ եւ ոչ եմ մարդ. նախատինք մարդկան եւ արհամարհանք ժողովրդոց։) Այսպէս խոնարհութեամբ ասէ։ (փոքր էի ես եղբարս իմ։) Իսկ որ ասէ. (եղբարք իմ մեծամեծք՝ եւ ոչ հաճեցաւ ընդ նոսա Տէր։) Եղբայր կոչէ զորդիս Ադամայ եւ զորդիսն Յովսէփու. զի սոքա են եղբարք նմա մարմնապէս. եւ ոչ ումեք եղեւ վկայութիւնն այն՝ որպէս ի յորդանան եւ ի թաբօր վկայեաց հայր. (դա է որդի իմ սիրելի. ընդ որ հաճեցայ՝ դմա լւարուք։) Այնչափ, մինչ արածէի զխաշինս հօր իմոյ. որպէս Տէրն յաւետարանին զինքն հովիւ կոչեաց։ (Ես եմ հովիւն քաջ. հովիւ քաջ՝ զանձն իւր դնէ ի վերայ ոչխարաց։) Իսկ ոչխար կոչէ նախ զմարդկայինս բնութիւն. որպէս այն որ մոլորեցաւ մի ի թուոց հարիւր ոչ խարացն. եւ ինքն եդ զանձն ի վերայ նոցա. զկորուսեալն եգիտ եւ եբարձ ի վերայ ուսոյն։ Երկրորդ՝ ոչխար կոչէ զհրէից ժողովուրդն ըստտ այնմ, (ոչ ուրեք առաքեցայ, եթէ ոչ առ ոչխարս կորուսեալս տանն Իսրայէլի։) Եւ զնոսա խաչինս հօր անւանէ՝ զորս յանապին ժողովեաց. ըստ այնմ, (հորդան ետ որպէս խաշին ժողովրդեան իւրոյ. եւ եհան զնոսա որպէս զհօտ յանապատ։) Երրորդ՝ ոչխար կոչէ Քրիստոս զիւր հաւատացեալ ժողովուրդս. ըստ այնմ, (ոչխարք իմ ձայնի իմում լսեն. եւ ես տամ նոցա զկեանս յաւիտենից։) Չորրորդ՝ ոչխարք առաքեալքն Քրիստոսի. ըստ այնմ, (ես առաքեմ զձեզ իբրեւ զոչխարս ի մէջ գոյլոց։) Դարձեալ հինգերորդ՝ ոչ խար կոչէ զանմարմին դասս հրեշտակաց. որք են իբրեւ զոչխարս յաւիտենականս. եւ սնանին եւ կերակրին ի բանէն Աստուծոյ անմամնապէս։ Այս է միտքն թէ՝ որ այժմ փոքր երեւիմ ըստ մամնոյս՝ նոյն եմ որ արածեմ զխաչինս հօր իմոյ որ ի յերկինս են։ Որպէս ի վերայ բերէ։ * (Ձեռք իմ արարին զսաղմոսարան. եւ մատունք իմ կազմեցին զգործի օրհնութեան։) Զոր բազմազան օրինակով տեսանելի է։ Արդ՝ նախ եւ առաջին՝ զլինելութիւն երկնի եւ երկրի եւ զայլ արարածոցս ասէ. զի տեսանելով զպայծառութիւն երկնի եւ զլուսաւորացդ, որպէս ի գրի ընթեռնումք զզօրութիւն եւ զփառս արարչին. ըստ այնմ, (երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ. եւ զարարածս ձեռաց նորա պատմէ հաստատութիւն։) Նոյնպէս եւ ամենայն արարածք՝ գործի օրհնութեան կազմեցան. ծով եւ ցամաք. լեառն եւ բլուր. կենդանիք եւ բոյսք, եւ այլն. զի յորժամ տեսանեմք զնոսա, յօրհնութիւն գամք արարչին։ Զորր այժմ տեսանեմք մասնաւորապէս. եւ զոր ի հանդերձեալն՝ բոլորապէս. ըստ այնմ, (տեսից զերկինս եւ զգործս մատանց քոց. զլուսին եւ զարեգակն զորս դուհաստատեցեր։) Իբրթէ այժմ ոչ կարեմք հաւաստի տեսանել. այլ յայնժամ որպէս խոստացեալ է։ Երկրոդ՝ (ձեռք իմ արարին զսաղմոսարան. եւ մատունք իմ կազմեցին զգործի օրհնութեան։) Զմարդն ասէ. զի մարդս միայն է բանական եւ խօսուն ի մէջ ամենայն կենդանեաց. եւ սա միայն ձեռամբն Աստուծոյ արարաւ. ըստ այնմ, (ձեռք քո արարին եւ ստեղծին զիս։) Եւ սա միայն է որ զստեղծօղն իւր ճանաչէ եւ օրհնէ զԱստուած։ Երրորդ՝ սաղմոսարան եւ գործի օրհնութեան էին մարգարէքն եւ առաքեալքն, եւ այժմ վարդապետք. զի սոքա քարոզեցին եւ ծանուցին զԱստուած. մարգարէքն ի հինն. եւ առաքեալքն ի նորս. եւ վարդապետք յետ նոցա զկամս Աստուծոյ քարոզեն եւ զօրէնս եւ զպատուիրանս նորա. զմահ եւ զկեանս։ զյարութիւն եւ զդատաստան. զարքայութիւն եւ զդժոխս. եւ զայլն ամենայն սոքա պատմեն մեզ։ Չորրորդ՝ սաղմոսարան եւ գործի օրհնութեան է աւետարանն Քրիստոսի եւ սուրբ խաչն Աստուած ընկալ. այլեւ եօթն խորհուրդն եկեղեցւոյ. որպէս մկրտութիւնն եւ պատարագն օրհնութեան։ Այլեւ խոստովանութիւնն եւ ապաշխարութիւնն եւ այլքն ամենայն, մարդեղութեամբ Քրիստոսի տուան մեզ. եւ յայնմանէ՝ որ զձեռն տարածեաց ի վերայ խաչին՝ զօրացոյց զամենայն խորհուրդս եկեղեցւոյ. եւ սոքօք հաստատեաց զհաւատացեալ հօտս իւր։ Վասն որոյ Բանն Աստուած փոքր կոչեցաւ. եւ մարդ եղեւ վասն մարդկան փրկութեան։ Եւ որպէս նախ անմամնապէս վերին դասք զուարթնոցն օրհնէին զԱստուոծ. այժմ գալստեամբ փրկչին ազգ մարդկան եւ եկեղեցի սուրբ օրհներգու եւ փառաբանիչ եղեւ սուբ երրորդութեանն։ Եւ ի կատարածի՝ խոստացեալ է ամենայն սրբոց եւ սիրողաց անուան իւրոյ ի նոր նորոգումն երկնի եւ երկրի. խառնիլ ի դասս երկնաւորացն. եւ նոր օրհնութիւն եւ բառաբանութիւն մատուցանել ամենասուրբ երրորդութեանն։ Որեւ նորոգիչն մեր Քրիստոս Աստուած՝ վասն անճառ խոնարհութեան եւ մարդեղութեան իւրոյ՝ եւ վասն աւուրս շնորհաց եւ սրբոց միջնորդաց աստուծահօր մարգարէին եւ արքային Դաւթի եւ աստուածեղբօր առաքելոյն եւ նահատակին Յակօբայ որոց այսօր տօնս յիշատակի՝ արժանաւորեսցէ այժմ տօնել օրինակաւ եւ նմանութեամբ. եւ յայն ժամ ճշմարիտ տօնին եւ դէմ յանդիման տեսութեան եւ փառաբանութեան իւրոյ՝ արժանի արասցէ զամենայն տօնախմբօղ ժողովեալսս ի պատիւ եւ փառս, եւ ի գովեստ անւան իւրոյ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ օրհնեալ ընդ Հօր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգւոյն, յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։