Պատմութիւն

Ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր։ Ոչ պատմելով սոցա նիւթ, զի անկարօտ է արուեստաւորն, սակայն արար չորս սկզբունս. ջերմ եւ թեթեւ, զհուր եւ զօդ. ցուրտ եւ ծանր, զջուր եւ զերկիր, ունելով ցամաքութիւն եւ գիջութիւն։ Եւ իսկզբանէ ասաց, զի անժամանակ ցուցցէ զառնելն. քանզի երեք իրօք պատկերացոյց ինքեան զեղեալն, անժամանակութեամբն եւ անբաւութեամբն եւ անտեղութեամբն։ Զի իսկզբանէն ոչ ունի ժամանակ, ոչ տարի եւ ոչ օր եւ ոչ ժամ եւ ոչ մասն հատածի, եւ ոչ ոք է բաւական գիտել զեղեալքս ամենայն. եւ ոչ է ՚ի տեղւոջ վերայ. որպէս ինքն Աստուած է։ Իսկ փոփոխմամբ եւ շարժմամբ եւ քանակաւ եւ որակութեամբ եւ եղելութեամբն, զատչին ՚ի բնութենէ արարչին։ Արդ իմաստութիւնն Աստուծոյ՝ արուեստ, եւ զօրութիւնն՝ առնօղ, եւ բարութիւնն՝ նիւթ անմարմին, զոր նիւթացոյց եւ տեսակացոյց կամքն առատ եւ հնարաւոր, եւ յոչէից ընչացոյց զձեւ երկնի եւ երկրի յանպատրաստ հիման վերայ եդեալ։ Քանզի երեք կամարք են մի քան զմի վերագոյն, հրեղէն, եւ ջրեղէն ՚ի վայր քան զնա, եւ օդեղէն՝ որ է հաստատութիւնդ։ Որք երեքեան հողմով խառնեալ շուրջ գան բոլորեալ զերկրաւս, եւ երկիր ՚ի վերայ ինքեան ունի զջուր՝ հաստատունն, հողմով անդուստ ՚ի վեր փչեցեալ. զոր իւր բնական ծանրութիւնն ՚ի վեր չթողու թռչել, եւ յանդնդոց ՚ի վեր փչումն ՚ի վայր չթողու անկանել, եւ Բանն Աստուծոյ բարձեալ կրէ թեթեւութեամբ զբոլորն։ Եւ ընդ լինել երկնի, կենդանածնեցաւ հրեշտակօք հրեղինօք, որպէս եւ գաւառն է նոցա հրեղէն. տասնեակ դասուք զետեղեալք. տեղեաւ եւ փառօք եւ զօրութեամբ զանազանեալք, արտաքոյ չորիցս տարերց, ըստ որում անայլայլականք են, եւ անմահք. եւ է երկինն վերին վարագոյր ընդ մէջ նոցա եւ Աստուծոյ, որ է անասելի օրինակն։

Եւ ասեն իմաստունք՝ եթէ յառաջին շուրջն երկնից գոյացաւ Բնութիւնն, որ է արուեստն Աստուծոյ, արարօղ զօրութիւն յետ Աստուծոյ. թերեւս ներգործութիւն տարերացս չորից։

Եւ երկրորդն շուրջ՝ կառոյց զհաստատութիւնն, եւ վերացոյց զկէս ջրոյն առ երկու իրս պիտանացու, զի բարձցէ զծանրութիւն երկրի զառաւելն, եւ զի արգելցէ զկիզողութիւն հրեղէն երկնիցն ՚ի մարմնաւորացս։

Եւ երրորդ շուրջն՝ ակնարկելով կամացն Աստուծոյ՝ շարժեաց զբոյսս եւ զբանջարս, որոյ սկիզբն բորբոս հողոյն, եւ կատարումն սերմն որ ՚ի նմա, եւ զծառս՝ որոյ սկիզբն մամուռն մօտ ՚ի բոյսս, եւ կատարումն արմաւենին մերձ ՚ի կենդանիս՝ յորս արու եւ էգ է։

Եւ ՚ի չորրորդ շրջմանն եղեւ հրաման Տեառն ՚ի վերայ լուսոյն, որ խզածն է յարփւոյն. եւ եհատ զնա յերիս մասունս, եւ յամանս բազումս, յարեգակն, եւ ՚ի լուսին, եւ ՚ի բազմութիւն աստեղաց. եւ երկոտասան կենդանատեսակք եղեն ճանապարհ արեգական եւ լուսնի, եւ եօթն այլ եւս աստեղաց. երիւքն առնէ արեգակն գարուն, եւ յայլ եւս յերիսն բարձրացեալ՝ առնէ ամառն, եւ ՚ի կշիռն ելեալ ցածնու. եւ երիւքն գործէ աշուն. եւ եւս ցածեալ ընդ հարաւ կազմէ ձմեռն։ Եւ յաղագս կարի բարձրութեան եւ ցածութեան աշխարհաց՝ աճէ տիւն մինչեւ ՚ի քսաներորդ ժամն, եւ պակասի մինչեւ ՚ի չորրորդն։ Եւ որպէս ասեն իմաստունքն չորեքտասան կլիմ է աշխարհս, այսինքն բաժինս. եւ եօթն կլիմն անբնակ է մարդկան. զի վասն յոյժ ցածութեան երկրին՝ ցուրտ է եւ խաւար. զի միշտ վեց ամիսն տիւ է ՚ի խոյէն մինչեւ ՚ի կշիռն, եւ վեց ամիսն գիշեր ՚ի կշռէն մինչ ՚ի ձուկն։ Իսկ խորին Հնդիկք միշտ հասարակ է, ոչ աճեն ժամքն, եւ ոչ պակասեն, այլ մնան երկոտասանք։

Իսկ ՚ի հինգ շուրջն եւ ՚ի վեցն, ել հրաման ՚ի ջուր եւ յերկիր վասն կենդանեաց, սկսեալ ՚ի կառաբոյսս եւ ՚ի սպունգս, եւ կատարեալ ՚ի մարդն ՚ի կատարեալ կենդանին բանաւորութեամբ, ՚ի հազար ազգս, գլխաւորօքն իւրեանց լեւիաթանաւ որ ՚ի ջուրս, եւ բեհմովթաւն որ ՚ի ցամաքային անապատս. եւ այս է ըստ Արիստոտելի հոգի ընդհանուր տուող գոյութեան ամենայնի։

Եւ արդ բնութիւնն շարժէ զգունդն երկնից, եւ նա զժամանակն, եւ նա զտարրն, եւ նա զտունկս եւ զկենդանիս. եւ զհալական նիւթս, զոսկի եւ զարծաթ, եւ զակն, եւ զայլսն զոր գործէ բնութիւնն ծծմբով, եւ ժիպակաւ՝ որպէս ասեն գիտողք։

Իսկ ՚ի գլուխն հասուցեալ զանդամոցն յօրինուած, որպէս քաջ պատկերագիրքն՝ զի յոտիցն սկսանին, հրաշագործէ իմն նոր յօրինելով բնութիւնս յերկնէ եւ յերկրէ, եւ որ ՚ի մէջս են, վեցից ձեռաց խոնարհելոց ՚ի միոյ պատկերի շինուած, զի մինն նման իցէ երիցն, որովք մի հաւատասցի ստեղծողին բնութիւն եւ էութիւն եւ աստուածութիւն. գիտելով որ ինչ լինելոցն էր զմեղանսն, այլ ոչ կարէր արգելուլ նախագիտութիւնն զշարժումն յորդառատ բարերարութեանն. այլ եւ ՚ի նոյն իսկ բարերարութենէն ոչ հրաժարէր ոտիւք գալ հիւանդատես այնմ զոր ձեռօքն ստեղծ, եւ տուեալ զնա երկրի, մատնէ դահճին մահու կարճել զմեղսն, եւ հանել զչարութիւնն ՚ի նմանէ, եւ ցուցանել նմա զվնաս օձին եւ զնենգութիւն չարին, զի այլ մի՛ լուիցէ նմա, գիտելով զոր ինչ առնելոց էր՝ զվերստին նորոգումն. այլ եւ ոչ ետ նմա գութն իւր կատարել զվճիռ մահուն՝ զոր եհատ նմա, զի ահա ոչ մեռաւ հոգին, այլ հողն հող եղեւ, եւ բնակիչն մնաց։ Եւ արուեստաւորն կարօղ է եւ գթած, եւ նիւթն ՚ի ձեռին նորա, եւ ժամանակ յարութեանն անմոռաց ՚ի նմա։