Պատմութիւն

Յայնմ ժամանակի պատրիարգն Բարսեղ նեղեալ յազգի ազգի շփոթմանէն գնաց յաթոռն իւր յԱնի. եւ իսկոյն հասանէ նմա խնդիր ÿի տէր Գրիգորիսէ Պահլաւէ, որ եւ Վահրամն, Վկայասէր կոչեցեալ, եթէ հասեալ է ժամանակ իմ, եկ յուղարկեա զիս առ Տէր։ Եւ նա ոչ յապաղեալ յուսով վերջին օրհնութեանն, եւ պատահէ նմա փորձութիւն ինչ սակաւ ÿի ճանապարհին ÿի բերդն Մենծկերտոյ մօտ ÿի Բալու, ÿի յունականացն որ անդ՝ որք կամեցան կողոպտել զնոսա. բայց նա քաջասրտաբար արիացեալ ոչ ետ ըստ կամաց իւրեանց առնուլ, այլ զոր ինքն թողացոյց. բայց զխաչն երկաթի ձեռագործ առաքելոյն Թադէոսի, որ տանէին առաջի, ընկէց բարձողն ÿի ծովակն, որ յետոյ գտեալ եղեւ ÿի քրիստոնէից ÿի ճաճանչ նշուլիցն գուշակեալ, եւ տարեալ եդին ÿի սուրբ Գրիգորոյ լեառն, ուր կայ գերեզման նորա. եւ կայ անդէն առնելով պէսպէս սքանչելիս։ Իսկ նորա գնացեալ զերկայնաձիգ ճանապարհն, եւ հասեալ ÿի Կարմիր վանքն կոչեցեալ, ուր կայր այրն Աստուծոյ, առ իշխանն մեծ Վասիլն, եւ օրհնեալ ÿի նմանէ եւ յանձնեալ ÿի նա զտղայսն ձեռասուն, որք էին նորա քորորդւոյ որդիք, Գրիգորիս՝ որ եւ լինէր կաթողիկոս, եւ Ներսէս եղբայր նորա, եւ էին որդիք Ապիրատին։ Եւ ինքն ննջեաց ÿի տրէ ամիս յաւուր շաբաթու, ÿի յիսնակսն ամարան, ÿի տօնի Երեմիայի մարգարէին, եւ թաղեցաւ ÿի տեղւոջն։ Եւ արարին կոծ մեծ ÿի վերայ նորա Վասիլն եւ ամենայն ազատագունդն Հայոց։

Ի նմին ամի կատարեցաւ սուրբ ճգնաւորն եւ մարգարէն Մարկոս ÿի Կոկաց գաւառին, ÿի լեառն Կոնկռնաթ մերձ ÿի Մարաշ, որ վաթսուն եւ հինգ ամ ոչ եկեր հաց, եւ ոչ որ ինչ նման է հացի, բայց միայն խոտ. որ եւ ասաց իսկ՝ եթէ յաճախեն չարիք մարդկան, եւ աւերի աշխարհ յայլազգեաց, եւ փակին դրունք եկեղեցեաց, եւ զԵրուսաղէմ դարձեալ առնուն Թուրքք։ Սա յերկու տեղիս ջուր եհան ÿի նոյն անապատի եւ ամփոփեցաւ ÿի վանքն Կաստաղօն. յետ տօնի Աստուածածնին հինգշաբաթ օրն տօն է սմա։

Ի հինգհարիւր յիսուն եւ եօթն թուին առաւ Տրապօլիս, զամս մետասան տուեալ խսար ÿի վերայ նորա թագաւորն Երուսաղեմի, եւ կոմսն Պերդրան. այլ սակայն տուաւ քաղաքն ՚ի Տանկրի ÿի տէրն Անտիոքու։ Վասն որոյ բարկացեալ ÿի վերայ նորա թագաւորն եւ Պերդրան, առին վերստին զքաղաքն եւ մաշեցին սրով եւ կողոպտեցին. եւ Պերդրան ժառանգեաց զտեղին։

Ի հինգհարիւր յիսուն եւ ինն թուին Մամտուտն՝ սպասալարն Պարսից՝ աւերեաց զամենայն երկիրն Ուռհայոյ կոտորածով եւ գերութեամբ, եւ ÿի սուգ նստոյց զամենայն քրիստոնեայսն։

Ի նմին ամի ÿի ժամանակս ձմերանի ÿի մթին գիշերի՝ անկաւ հուր ÿի բարձանց ÿի ծովն Վասպուրական. եւ գոչեցեալ ծովուն անկաւ զցամաքաւն. եւ դարձաւ ծովն ÿի գոյն արեան, եւ մեռան ձկունքն. եւ ÿի լուսանալ առաւօտուն կուտեալ կային առ ցամաքաւն իբրեւ զփայտակոյտս անտառաց։

Իսկ ÿի հինգհարիւր վաթսուն թուին մեծ իշխանն Հայոց, կորովի իմաստութեամբ իւրով էառ զբերդն Կինտռօսկաւիս, ուր սպանին զԳագիկ Շահնշահ։ Եւ զի կենդանի էին սպանողք թագաւորին՝ որդիքն Մանդալէոնի՝ երեք եղբարք, եսպան զնոսա չարչարանօք. եւ էառ զթուրն եւ զհանդերձս թագաւորին, եւ զգանձն ամենայն գաւառին՝ որ կայր անդ ÿի պահեստի վասն անառ ամրութեան դղեկին. եւ խաչ եւ պատկեր ոսկի՝ բազում յոյժ. եւ տարեալ զբովանդակն ÿի Վահկայն՝ գոհանայր զԱստուծոյ, եւ կացոյց յիւրոցն պահապան բերդին։

Իսկ պատրիարգն Բարսեղ այլ ոչ դարձաւ ÿի յԱնի, այլ անդէն կեցեալ ժամանակս ինչ՝ ապա եդ ÿի մտի երթալ յԵրուսաղէմ։ Եւ հրաւիրեալ զեպիսկոպոսունս եւ զվանորեայս երկրին եւ զիշխանսն գալ ÿի տօն վարդավառին, ձեռնադրել զԳրիգորիս յաստիճան առաքելական. զի ինքն աներկբայ զառաջի եդեալ ճանապարհն վճարեսցէ։ Եւ պատահեալ նմա որոգայթ ինչ ÿի վանքն՝ որ Շուղրն կոչի, շինելով տուն, որ եւ ÿի վեր տանելն զհեծանն, զերծեալ ÿի ձեռացն անկաւ ÿի վերայ, եւ հրաւիրեաց մահու։ Սակայն կեցեալ զկնի զաւուրս հինգ, տայ Գրիգորի զաստիճանն, եւ ինքն վճարի, ուր եւ թաղեցաւ անդէն ÿի հինգհարիւր վաթսուն եւ երկու թուին։ Իբրեւ լուաւ զայս Դաւիթ ոմն որդի Թոռնկայ ÿի կղզւոջն Աղթամարայ, արարեալ ժողով եպիսկոպոսաց հնգից ձեռնադրեցաւ կաթուղիկոս, պատճառելով եթէ Վահանիկ կաթուղիկոս եկն առ Աբուսահլ որդի Գագկայ ÿի Ձորոյվանս՝ եւ անդ վախճանեցաւ. եւ կայր անդ սեղան պատարագի սրբոյն Գրիգորի, եւ գաւազանն եւ գօտին մաշկեղէն, եւ հողաթափ սրբոյ Հռիփսիմեայ եւ պերեզոտն ներկեալ արեամբ, եւ շղարշն՝ որ է դաստառակ, մնացեալ անդ ÿի ժառանգաւորաց. եւ ÿի ժամանակս հալածանացն ամրացաւ ÿի կղզին Աղթամարայ։ Եւ զի ասեն աթոռ է սա թագաւորացն Արծրունեաց եւ վայել է լինել եւ պատրիարգ։ Սակայն ոչ եղեւ ընկալեալ, թէ եւ շատիցս եղեւ աշխատ ընծայիւք եւ աղաչանօք, մանաւանդ ÿի յԱնւոյ գլխաւորացն. որոց գրէ մեծ շնորհակալութիւն օրհնութեամբ պատրիարգն Գրիգորիս ամենայն վանորէիւք Սեաւ լերինն, եւ շրջակայ եպիսկոպոսացն ձեռագրով։

Բայց մինչ կենդանին էր տէր Բարսեղ, մեռաւ պարոն Վասիլն մեծ իշխանաց իշխանն, որ Աստուծոյ յաջողելովն տիրեալ էր բազում բերդից եւ գաւառաց. եւ հոգաց զտունն նորա պատրիարգն Բարսեղ, եւ ետ զիշխանութիւնն ÿի տղայ Վասիլն, ձեռնասուն մեծ Վասլին՝ յազգէ կամսարական։ Զի տուն Վասլին էր յայնժամ հաւաքարան թագաւորազանց եւ ազատաց Հայոց, եւ աթոռ հայրապետաց։

Ի նմին ամի մեռանէր մեծ կոմսն Անտիոքու Տանկրի քրիստոսասէրն եւ իրաւադատն. եւ առ զիշխանութիւնն Ռոճէր քորորդին իւր։