Պատմութիւն

Ի հինգերորդ ամին սորա եւ յառաջին ամին Արտաշրի որդւոյ Շապհոյ՝ սուրբն Մեսրոպ յօրինէ դպրութիւն հայերէն. քսան եւ երկու գիր առ Դանիելի Ասորւոյ գտեալ ՚ի հին ժամանակաց, որ վասն ոչ պարզելոյն զընդարձակութիւն լեզուիս, անհոգացեալ եղեւ յառաջնոցն, յոյն եւ ասորի եւ պարսիկ գրով շատացեալք. եւ ոչ Մեսրոպ կարէր նոքօք փոխել զաստուածաշունչ մատեանս ՚ի հայ բարբառ։ Վասն որոյ աղօթից տուեալ զանձն գործակցութեամբ սրբոյն Սահակայ, տայ նմա Աստուած զխնդրելին, չորեքտասան գիրս, աջով իւրով դրոշմեալ առաջի նորա որպէս մեծին Մովսեսի ՚ի լեառն Սինայ, եւ սմա ՚ի լեառն Բալուայ, որպէս տակաւին ցուցանի դրոշմն աստուածագիծ վիմին եւ նկարք գրերոյն, եւ պատուի տեղին խնկօք եւ ջահիւք միշտ ՚ի (Տաճկաց եւ քրիստոնէից) բնակչաց տեղւոյն։ Եւ զի լեալ է հայերէն գիր հնոցն՝ վկայեցաւ ՚ի ժամանակս Լեւոնի արքայի, զի գտաւ դրամ ՚ի Կիլիկիա, հայերէն գրով դրոշմեալ զանուն կռապաշտ թագաւորացն Հայկազանց. զորոյ զթերութիւնն ելից նորս մեր Եզրաս, աստուածախառն շնորհօք լցեալ, նորոգիչ նորոյս Իսրայելի եւ կարգաւորիչ։ Որ եւ ՚ի ձեռն աստուածատուր պարգեւացն զճառագայթս սրբոյ Երրորդութեանն առեալ, մարգարէիւք եւ առաքելովք եւ աւետարանչօք եւ երկնային դասուք եւ ամենայն արդարոցն խմբիւք, գայր մտանէր ՚ի Հայաստան աշխարհս, եւ գանձէր յեկեղեցիս մեր զանասելի գեղեցկութիւնս ՚ի զարդ հոգւոց եւ մարմնոց, եւ ՚ի պարծանս յաւիտենից, զոր ոչ արար ամենայն ազգաց Տէրն բոլորից։ Քանզի ոչ ճարտարօք եւ ոչ միջնորդովք իմաստնացաք, եւ առաջնորդեցաք առ նա, այլ ՚ի յերկնապարզ եւ յաշխարհաստեղծ աջոյն գրեցաւ մեզ դպրութիւն ուսման. եւ տեառն մերոյ եւ Աստուծոյ յիշատակն կենդանի է ՚ի մատեանս մեր, զօրութիւն տալով եւ շնորհս, որք հաւատովն մատչին եւ բանականապէս։ Վասն որոյ փառք պատիւ եւ գոհութիւն տուողին եւ օրհնութիւն ՚ի Տեառնէ ածողին առ մեզ, եւ պայծառութիւն յիշատակի անուան նորա ՚ի գիրն կենաց, (Մեսրոպայ, որ է կանաչացեալ, այսինքն յարազուարճ եւ բերկրեալ, հօր մերում տեղի եւ յիշատակ ընդ առաւել սուրբսն, եւ մեզ աղօթիւք նորա ողորմութիւն եւ գթութիւն յԱստուծոյ ՚ի համար աշակերտաց նորա, եւ հոգեւոր որդւոց)։

Զուարճացեալ ապա սուրբ պատրիարքն Սահակ երկնառաք պարգեւօքն, ընտրէ մանկունս առաքինազարդս, եւ առաքէ յազգս, բերել յամենայն ազգաց զարուեստ մատենից. զՅովսէփ եւ զՂեւոնդ, զՅովհանէս, զԱբրահամ, զԱրձան, զՄուշէ, զԵզնիկ, զԿորիւն, եւ զայլս. ապա եւ զկնի սակաւուց զՄովսէս եւ զԴաւիթ եւ զԵղիշէ եւ զՄամբրէ՝ զեղբայր Մովսիսի։ Զկնի սոցա եւ զԱրձան արծրունի եւ զԽոսրով եւ զՂազար պատմագիր. սոքօք թարգմանեցին զամենայն մատեանս ՚ի ստոյգ օրինակաց սրբոյն Ղեւոնդի։ Նորոգեաց սուրբն Սահակ եւ զտաճար սրբոց Հռիփսիմեանցն, զաւերեալն ՚ի Շապհոյ, եւ անյայտ եղեալ նշխարացն՝ խնդրեալ յԱստուծոյ՝ յայտնեցաւ նմա։ Սա ետես զբառնալ թագաւորութեանն եւ զքահանայապետութեան յազգէն Պահլաւունեաց, եւ վերստին անդրէն նորոգել ՚ի լրման աւուրց։ Սորա էր դուստր միամօր, զոր տայ յամուսնութիւն Համազասպայ մամիկոնենոյ, յորմէ ծնաւ սուրբն Վարդան։ Այլ սքանչելի այրն Աստուծոյ Մեսրոպ անցեալ ՚ի Վիրս, առնէ եւ նոցա գիրս, ՚ի ձեռն Ջաղելի ումեմն, որ աշակերտեցաւ նմա. եւ գնացեալ յԱղուանս, ստեղծու եւ նոցա գիր ըստ նոցա լեզուին, ձեռօք Բենիամինի՝ որ անտի աշակերտեցաւ նմա։