Պատմութիւն

Բայց ասելի է աստ զսկիզբն թագաւորացն Հայոց եւ Վրաց, որք ՚ի Բագրատունեաց անտի սերեցան։ Քանզի որպէս ասացաւն՝ զկնի քաջին Վարդանայ իշխանք Հայոց կացին ըստ դիպելոյ, մինչեւ ՚ի Սմբատ Բագրատունի, եւ զկնի նորա Աշոտ, որդի Վասակայ, զոր կուրացուցին Մամիկոնեանքն. սմա լինին երկու որդիք, Սմբատ՝ նախնի թագաւորացն Հայոց, եւ Վասակ սկիզբն թագաւորացն Վրաց. որոյ որդին Ատրներսեհ, սորա՝ Աշոտ, սորա՝ Բագարատ, որոյ եղբայրն Գորամ, հետ սմա՝ Դաւիթ որդի Բագարատայ՝ որ սպանաւ ՚ի Գորամայ հօրեղբօրէ իւրմէ, որոյ որդին Ատրներսեհ, սորա որդի Դաւիթ. սմա եղբօրորդի Գուրգէն, որոյ որդին Բագարատ, որ ա՛ռ իւր կին զդուստր Սենեքերիմայ թագաւորին Վասպուրականի։ Այս է կարգն։ Իսկ Հայոց նախնոյն Սմբատայ որդի Աշոտ Մսակեր, որոյ որդին Սմբատ խոստովանողն, որոյ որդին այս Աշոտ բարեպաշտ, որ անուանեցաւ իշխանաց իշխան ՚ի յԱլեայ որդւոյ Վահէի հրամանաւ ամիրապետին Ջափրայ։ Առ սա առաքեաց Փոտ պատրիարգն Կոստանդնուպօլսի յերեքհարիւր ութեւտասն թուականին զՅոհան մետրապօլիտն Նիկիոյ, որ ունէր թուղթ առ Զաքարիա պատասխանի հարցմանն, թէ վասն է՞ր եղեւ չորրորդ ժողովն։ Եւ արարին ժողով ՚ի Շիրակաւանն. էր անդ եւ սարկաւագն Ասորւոց Նանա, որ ՚ի մահ մերձեցաւ ՚ի Ջափրայ վասն հաւատոյ, եւ տեսլեամբ արհաւրաց արձակեցաւ։ Եւ էր գրեալ, թէ զկնի յարութեանն Քրիստոսի՝ երեքհարիւր հնգետասան ամի եղեւ ժողովն Նիկիոյ երեքհարիւր ութեւտասնից. եւ պատրիարգունք էին, Սեղբեստրոս՝ Հռոմայ, Աղեքսանդր՝ Կոստանդնուպօլսի, Աղեքսանդր՝ Աղեքսանդրի, Եւստաթէ՝ Անտիոքու, Արիստակէս՝ Հայոց։ Եւ յետ եօթանասուն եւ չորս ամի երկրորդ ժողով եղեւ ՚ի հինգերորդ ամի Թէոդոսի. եւ պատրիարգունք, Դամասոս՝ Հռոմայ, Նեքտառիոս՝ Կոստանդնուպօլսի, Տիմոթէոս՝ Աղեքսանդրի, Յոհան՝ Անտիոքու, Ներսէս՝ Հայոց։ Զկնի քառասուն եւ եօթն ամի յերկրորդ ամի Թէոդոսի փոքու՝ եղեւ ժողովն երրորդ, եւ պատրիարգքն այս էին. Կեղեստիանոս՝ Հռոմայ, Կիւրղոս՝ Աղեքսանդրի, Յոհան՝ Անտիոքու, Յոբնաղ՝ Երուսաղէմի. եւ թուղթ Սահակայ Հայոց։ Զհետ որոյ երեւեցաւ Եւտիքէս շամանդրիտ՝ Կոստանդնուպօլսի, որ շփոթմամբ մի բնութիւն ասէր Քրիստոսի. զոր հալածեաց Փլաբիանոս պատրիարգն, եւ նա աղաչեաց զներքինապետ ոմն Ոսկեւան կոչեցեալ գրել առ Դիոսկորոս, տալ հրաման ընդունել զնա, զոր եւ արար. բայց յետոյ զղջացաւ եւ արար կրկին ժողով յԵփեսոս, քսան եւ երկու ամօք զկնի Կիւրղին, եւ անդ աքսորեաց զՓլաբիանոս, եւ խոտեաց զթուղթն Լեւոնի, եւ ելոյծ զԴոմնաս Անտիոքու. վասն որոյ գայ գիր մեղադրանաց առ Թէոդոս, եւ հրաման զի ժողով արարեալ վերստին տեսցեն. եւ նա կատարեալ ՚ի Տէր, արար Մարկիանոս յետ չորեքհարիւր վաթսուն եւ երկու ամաց յարութեանն Քրիստոսի, զկնի հնգետասան ամի ննջմանն Սահակայ սրբոյ. յորում ամի կատարեցան սուրբ Վարդանանքն, ՚ի պատրիարգութեանն Յոհաննու Մանդակունւոյ, որ չէր պարապ գալ ՚ի ժողովն։ Եւ աքսորեաց զԴիոսկորոս ՚ի ժողովն. եւ զՊետրոս յԱնտիոքայ եւ զԱնատօլիս եղբայր Դիոսկորեայ, նախ ՚ի Կիզիկոն, ապա յԵրակլիա, եւ ապա ՚ի Պամփլագոնիա։ Մարկիանոս մեռեալ զկնի վեց ամի, առնու Լեւոն զթագն ամս ինն եւ տասն, յորմէ աքսորեցաւ Տիմոթէոս ՚ի Քերսոն։ Լեւոն փոքր՝ ամս հինգ. Զենոն ամս վեշտասան. սա եբարձ զաղմուկ ժողովոյն Քաղկեդոնի, բայց Հռոմ պահեաց.. ։ Անաստաս, ամս քսան եւ եօթն, որ եկաց ՚ի նմին բարեպաշտութեան, եւ դարձոյց զՏիմոթէոս յԱղեքսանդր։ Յուստիանոս՝ ամս ինն. սա դարձեալ նորոգեաց զաղանդ ժողովոյն (!). Յուստիանոս՝ ամս երեսուն եւ երեք. Յուստինոս՝ ամս ինն։ Սա կամեցաւ հաստատել զուղղափառութիւնն, եւ դաւով խեղդեցաւ։ Տիբեր՝ ամս եօթն. առ սովաւ եղեւ ժողով ՚ի Կոստանդնուպօլիս, եւ Հայք ոչ ընկալան։ Մօրիկ՝ ամս քսան եւ երեք. Փոկաս՝ ամս ութ. Հերակլ՝ ամս երեսուն եւ հինգ. Կոստանդին՝ ամս երեք. Կոստանդին թոռն Հերակլի՝ ամս քսան եւ ինն. առ որով Մարտինոս արարեալ ժողով ՚ի Հռոմ, եւ երկու կամս եւ երկու ներգործութիւնս ասաց Քրիստոսի։ Կոստանդին՝ ամս երեքտասան. առ սովաւ Ագաթոն արար ժողով եւ զՄարտիանոսին հաստատեաց։ Յուստիանոս՝ ամս երկու. Լեւոն՝ ամս երեք. Ապտիմարոս՝ ամս եօթն. Յուստիանոս՝ ամս եօթն. Փիլիպպոս Վարդան՝ ամս երկու. Արտեմիս՝ ամս երկու. Թէոդոս՝ ամս երկու. Լեւոն՝ ամս եօթն. Կոստանդին՝ ամս հնգետասան. Ղեւոնդ՝ ամս հինգ. Նիկիփոր՝ ամս վեց. Ստռակոս՝ ամ մի. Միքայէլ՝ ամ մի. Լեւոն Հայ՝ ամս տասն. Միքայէլ՝ ամ մի. Թէոփիլոս՝ ամ մի. Միքայէլ՝ ամս երկու. Վասիլ, առ որով Փոտ որ զթուղթն գրեաց, եւ ասաց թէ չկայր հակառակութիւն մինչ ÿի վերջին Ներսէս, առ որով եդաւ թուականն Հայոց, զամս հարիւր եւ չորս. որ նա ապա արար ժողով ՚ի Դուին ՚ի ձեռն Բարդիսոյ Ասորւոյ, որ եկեալ էր ՚ի Սասնոյ. եւ զՓիլաքսիոսի եպիսկոպոսի Նաբուկ քաղաքի եւ զՏիմոթէի Կզուն գրեանն թարգմանեցին. եւ ՚ի վեշտասան թուին սպան հեռն Վարդան զՍուրէն մարզպան Պարսից, եւ ինքն ընտանեօք եկն առ Յուստիանոս յերեսներորդ ամի թագաւորութեան նորա, եւ ՚ի տօնի խաչավերացին չհաղորդեցաւ ընդ մեզ, ասելով թէ մեր վարդապետքն չհրամայեն մեզ։ Վասն որոյ արար ժողով թագաւորն հարիւր եւ յիսուն եպիսկոպոսաց, որ ասի հինգերորդ ժողով։ Եւ յորժամ Մուշեղ Հայոց եւ Յունաց զօրօքն նուաճեաց զԽոսրովու թագաւորութիւնն, եւ դարձաւ պարգեւօք, բան անկաւ վասն հաւատոց, եւ արար Մօրիկ ժողով հարիւր եւ վաթսուն եպիսկոպոսաց. քսան եւ հինգ եպիսկոպոսքն ՚ի Հայոց էր։ Արար եւ Հերակլ եօթներորդ ժողով. իսկ Մայրովանեցին Յոհան ոչ ընկալաւ. զոր Թէոդոս Ռըշտունի եւ Ներսէս հալածեցին ՚ի Կովկաս, եւ յետոյ եկն ÿի Հայս եւ արար զոր ինչ կամեցաւն. եւ ՚ի Յունաց ՚ի բաց կացին Հայք նզովիւք չափ, եւ առաւել յորժամ թարգմանեցին զգրեանն Յուլիանեայ Աղիկառնեցւոյն ՚ի ձեռն Սարգսի ՚ի ժողովն Մանծկերտոյ։

Այսոքիկ ՚ի թղթոյն Փոտայ սակաւ ինչ գրեցաւ. որոյ գրեաց պատասխանի Սահակ Մռուտն կոչեցեալ, որ եպիսկոպոս էր Տայոց ՚ի յԱշունքն, եւ հալածեալ անտի վասն հաւատոց, եկն ՚ի Հայս առ Աշոտ։