Պատմութիւն

Բայց մեծն Եղիա երթեալ յԱղուանս, զՆերսէս Բակուր, զդաւանողն ժողովոյն Քաղկեդոնի, եւ զտիկինն որ համախոհ էր նմա, ՚ի ձեռն Ումարայ աքսորէ անարգանօք, եւ ձեռնադրէ այլ ուղղափառ (!) ՚ի տեղի նորա. եւ ինքն դառնայ ՚ի Հայս, եւ կատարի զկնի չորեքտասան ամի աստիճանին։

Եւ յաջորդէ զնա Յոհաննէս իմաստասէրն մեծ, որ ՚ի ներքոյ ագանէր այծեայս ցփսիս եւ ՚ի վերոյ պճնազարդեալ պաճուճէր զանձն, եւ ոսկի մանր աղացեալ փչէր ընդ ծաղկեալ ալեօք մօրուսն. զոր լուեալ Ումարայ կոչէ առ ինքն, եւ եօթն անգամ արքունական զգեստիւք խիլայէ զնա, եւ առաքէ ՚ի Հայս. որոյ եկեալ ճգնէր ՚ի պահս եւ յաղօթս, եւ ՚ի լուսաւոր վարդապետութիւնս։ Որ եւ արար ժողով ՚ի Մանազկերտ Հայօք եւ Ասորւօք, եւ սրբեաց զհաւատս ՚ի մարդադաւան աղանդոյն՝ յԵզրի խոտորմանէն։

Յայնմ ժամանակի գրեաց Ումար առ Լեւոն կայսր շատ ինչ բանս, եւ զայն եւս, թէ լուեալ է մեր թէ եօթանասուն եւ երկու բաժին են քրիստոնեայք։ Նա գրեաց պատասխանի թէ երկոտասան են. Յոյնք, Հոռոմք, Բաբելացիք, Եգիպտացիք, Եթէովպացիք, Հնդիկք, Ասորիք, Հայք, Սարակինոսք, Պարսք, Աղուանք, Վիրք։ Իսկ դուք, ասէ, ընդէ՞ր կոչիք Քուզի, Սաբրի, Թուռաբի, Կնտրի, Մուրջի, Բասլի, անաստուած Ջհդի, որ ուրանան զէութիւնն Աստուծոյ եւ զյարութիւնն, եւ զասացեալ քո մարգարէն Հարիրի. եւ այն երկու. ոմն ատէ զձեզ, եւ ոմն ոչ է խռովասէր. եւ զձեր գրեանն գրեցին Ումար եւ Աբութուռաբ եւ Սուլիման պարսիկ, զոր Հաջաջ ազգապետն Պարսից շրջել ջանաց։ Բայց մերս նոյն է, զի ՚ի սուրբ Հոգւոյն է. եւ ՚ի գերութեանն ամենայն գրեանն ոչ կորեան, այլ մնացին առ ցրուեալսն, եւ յորժամ Եզր գրեաց զբովանդակն, միաբան գտան հնոյն, եւ է ըստ ալփավիտացն համարոյ, թէպէտ հինգն կրկնի, ոչ առանց մեծի խորհրդոյ։

Իսկ սուրբ պատրիարգն Յոհանէս՝ եհան յաշխարհէս Հայոց զտարածեալ Յոյնն յամենայն տեղիս, հրամանաւ Ումարայ, եւ զիշխանն դեսպան արձակեալ ՚ի Լեւոնէ Վասիդ անուն առ Յոհան, ասելով, թէ ընդէ՞ր առնես զչար բանդ զայդ. եւ հիւանդացաւ իշխանն եւ ածեալ յոլով բժիշկս՝ չկարացին օգնել եւ մերձեցաւ ՚ի մահ. եւ ձեռն եդեալ սուրբն Յոհան՝ առժամայն ողջացաւ. եւ տեսեալ զսքանչելիսն հաւատաց ՚ի մեր ուղղափառութիւնն, եւ ոչ եւս դարձաւ ՚ի Յոյնս (!). եղեւ կրօնաւոր եւ ճգնեցաւ ամս հնգետասան յայրին, որ Հոռոմ-այրն կոչեցաւ անուամբ նորա. եւ զխաչն որ կայ՝ իշխանն առ ինքն ունէր ՚ի գալն ՚ի Հոռոմոց, եւ անդ մնաց։ Յոհան զկնի մետասան ամաց կատարի, եւ յաջորդէ զաթոռն Դաւիթ Կոտայեցի յԱրամօնից գեղջէ, որ լեալ էր միշտ ՚ի տան կաթողիկոսարանին յաւուրց անտի Տրդատայ. ուր շինեաց եկեղեցի, անդ առնելով զաւուրս կենաց իւրոց զամս երեքտասան, նեղեալ ՚ի… Տաճկաց որ ՚ի Դուին։ Եւ զսա յաջորդէ Տրդատ՝ յՕթմսու գեղջէն, այր լաւ եւ առաքինի. որ եղեւ ՚ի սադրելոյ աղօթից նորա խաղաղութիւն, զամս քսան եւ երկու։