Պատմութիւն

Յայնմ ժամանակի աթոռն Հայոց շրջեալ ՚ի բազում վայրս՝ ՚ի Կարմիր վանքն, եւ ՚ի Շուղրն, եւ ՚ի Ծովքն, գնացեալ դադարէ ՚ի Հոռոմկլայն կոչեցեալ դղեակն, վասն Հոռոմ աբեղայի անդ բնակելոյ. յորմէ առին Տաճիկք, եւ ՚ի նոցանէ Վասիլ իշխանն Հայոց, եւ ՚ի նմանէ առին Փռանգք. եւ ՚ի յորսի պատահեալ իշխանին որոգայթիւ մատնիլ ՚ի ձեռս Տաճկաց, զոր տարեալ ՚ի Հալպ, մեռաւ անդէն. եւ կին նորա՝ որ ՚ի Հոռոմկլայն, առաքէ ՚ի Ծովքն, եւ բերեալ զպատրիարգն՝ տայ ՚ի ձեռս նորա ասելով, եթէ Կայ իմ որդի յայնկոյս ծովուն առ ծնողսն իմ. եւ երթամ, եթէ լինի կենդանի՝ առաքեցից առ քեզ, եւ տուր ՚ի նա՝ որպէս ճշմարիտ աւանդապահ. եւ թէ ոչ՝ լաւ քեզ քան օտարաց։ Եւ գնացեալ առաքէ զորդին, որում տուեալ ինչս յոլով՝ դարձուցին անդրէն. զի եւ ինքն ոչ վստահանայր միայն բնակիլ ՚ի մէջ այլազգեաց. քանզի տիրեալ էր Թուրքն բոլոր շրջակայ գաւառացն. եւ սեփհականեցաւ աթոռ Հայոց. զոր բարեպաշտ կին Ջոշլին իշխանին շարժեալ ՚ի հոգւոյ ետ յերկոսեան հարազատսն ÿի Տէր Գրիգոր եւ ՚ի Ներսէս։

Որ եւ ՚ի վեցհարիւր հնգետասան թուին կատարեալ տէր Գրիգոր՝ յաջորդէ զաթոռն տէր Ներսէս։ Առ սոսա առաքեաց Մանիլն վասն հաւատոյ դաւանութեան. եւ ետուն գրով, յոյժ կորովի եւ հաճելի բնաւից դաւանութիւնս, զոր ունիմք. եւ կամեցան միաբանութիւն առնել ազգացս, եւ մնաց գործն անկատար, որպէս ցուցանեն ընդարձակ մատենագիրք։

Ի նմին ամի ահագին շարժ եղեւ եւ կործանեցաւ Եզնկայն։

Ի սոյն ժամանակի առան եւ մնացեալ դղեակք Կապանին յայլազգիս, Գրհամ եւ Գեղի եւ Կաքաւաբերդ, վասն սաստկացեալ մեղաց մերոց։

Յորում ժամանակի եւ ՚ի մխիթարութիւն քրիստոնէից՝ գեղեցիկ պտուղն հասուն եւ քաղցրաճաշակ պատանին Յովսէփ՝ վկայեաց չարչարանօք յամսեանն յահեկի ՚ի քսանն, եւ թաղեցաւ ՚ի Հաւութառ. որ էր պարսիկ ազգաւ, ՚ի սահմանացն Դունայ, ՚ի գեղջէն որ նորաշէնք կոչի։

Ի սոյն աւուրս եւ Գէորգ Աչիկայ ՚ի գնալն իւր ՚ի Հռոմ՝ յարոյց ՚ի մեռելոց զառաջնորդն իւր զԳրիգոր, զոր սպանին յելուզակք ՚ի գաւառին Ունկռաց. որ եւ մեղադրէր նմա, եթէ ընդէ՞ր յանճառելի բարութեանցն յորում կայի՝ դարձուցեր վերստին ՚ի թշուառութիւն կենցաղոյս։

Եղեւ նշան եւ ՚ի Հոռոմայրն ՚ի հռչակաւոր սուրբ նշանէն, ածեալ մանուկ մի կոյր ՚ի ծնէ եւ եդեալ ՚ի վերայ աչացն տեղւոյ զզէնն աստուածամուխ՝ նոյնժամայն պատառեալ տեղւոյ աչացն եւ հոսեալ արիւն բազում՝ կազմեցան աչքն անարատ ամենեւին ՚ի փառս խաչելոյն Աստուծոյ։ Եւ էր ՚ի յՈւձնայ, (եւ հօր վանիցն Պետրոս էր անունն ՚ի լինել գործոյն)։

Ի վեցհարիւր քսան եւ մի թուին կատարեաց պատրիարգն Ներսէս զվարս իւր. եօթն ամ պաշտեալ զպատիւն, եւ եօթն եպիսկոպոս ձեռնադրեալ ձրի, արք անուանիք եւ ընտիրք, որ վարդապետ եւ որ փիլիսոփայ։ Եւ առնու զքօղն Գրիգոր եղբօրորդի իւր ձեռնտուութեամբ Նորադնին։ Եւ միւս եղբօրորդին Գրիգորէս, որ եւ Ապիրատ կոչէր, չոգաւ ՚ի Լամբրօնն, եւ խնամէր զՏարսոնի վիճակն։