Յօդուածներ

ՀՐԱՇԱՓԱՌ ԽԱՅՏԱՌԱԿՈՒԹԻՒՆ [1]

«Հաւատամք յարդիւնս Քրիստոսի, միջնորդութեամբ կախարդութեան: Հաւատամք ՚ի փրկութիւն հոգւոց, հաղորդակցութեամբ դիւաց: Իսկ որք ասեն, թէ չի՛ք կախարդութիւն, կամ, թէ ո՛չ գոն դեւք, զայնպիսիսն նզովէ մեծ տրամաբան եւ աստուածաբան, տնօրինող եւ յօրինող Երեւակ հանդիսի, պ. Յովհաննէս Տէր Կարապետեան Տէրոյենց Չամուռճեան Պրուսացի»:

Ի՞նչ օրհնութիւն, կամ ի՞նչ գոհութիւն մատուցանենք պ. Չամուռճեանին, որ քրիստոնէական կրօնի հանգանակները, տասն եւ հինգ դար գրուելուց եւ խոստովանելուց յետոյ, իւր ներկայ տարու 1 յուլիս 30 նոյեմբեր` թիւ 85 Երեւակ ի մէջ, ելաւ սրբագրեց ու հաւատքի մասունքները յաւելացուց, մի նոր եւ պայծառ լոյս ծաւալելով աստուածաբանական գիտութեան վերայ:

Թող պապանձուին չար լեզուները, որ երբեւիցէ շարժուած են այս չնաշխարհիկ պարոնի ընդդէմ: Նորա այսքան տարու խորամուխ քննութեան հետեւանքն է, որ այսօր ընթերցող աշխարհի առաջեւ բացայայտուեցաւ, թէ Քրիստոսի արդիւնքը չուրանալու համար, անշուշտ պիտի հաւատալ եւ խոստովանել կախարդութեան գոյութիւնը:

Պարոն Չամուռճեանի անժխտելի տրամաբանութիւնն է, որ այսօր ապացուցեց մեզ, թէ դեւերի գոյութիւնը կամ կախարդութեան լինելութիւնը մերժելը, համազօր է Քրիստոսի փրկագործ տնօրէնութիւնը մերժելու:

Քրիստոսի փրկագործ տնօրէնութեան հաւատալ պարտակա՛ն է ամենայն քրիստոնեայ. պատճառ` քրիստոնէական եկեղեցու հիմքը դրուած է այս հաւատալիքի վերայ. Քրիստոսի փրկագործ տնօրէնութիւնը հաւատի մասն է:

Բայց եթէ մի մարդ չհաւատայ կախարդութեան կամ դեւերին, ուրացած կը լինի Քրիստոսի արդիւնքը եւ այս պատճառով հաւատը միմիայն դէպի Քրիստոսի փրկարար տնօրէնութիւնքը, առանց կախարդութեան, որ ենթադրւում է, թէ լինում է դեւերի հաղորդութեամբ, թերի է:

Ուրեմն կախարդութիւնը եւ դեւերը հաւատքի մասունք են եւ Քրիստոսի փրկագործ տնօրէնութենից գերադասելիք. որովհետեւ Քրիստոսի տնօրէնութիւնքը չե՛ն կարող ընդունուիլ առանց կախարդութեան եւ դեւերի գոյութիւնը ընդունելու, դրա հակառակ հիմք լինելով Քրիստոսի արդիւնքին հաւատացող դաւանութեան:

Որպէս հայ, ամօթահար զայրանում ենք, որ այս ժամանակում հայ մամուլից արձակւում են այսպիսի ցնորաբանութիւնք: Մինչեւ ե՞րբ պիտի խայտառակուին եւ իւրեանց հետ միասին պիտի խայտառակեն հայ մամուլը, մեր այս դեւընկալ իմաստունքը. կարծենք թէ ժամանակ էր արդէն սթափելու միջին դարերի արբեցութենից:

Այո՛, պ. Չամուռճեանի աստուածաբան եւ տրամաբան լինելու այս նոր ապացոյցը, վերին աստիճանի տխուր տպաւորութիւն թողեց մեր վերայ: Այս րոպէից մեր բոլոր կիրքերը լռուած ու կապուած են ընդդէմ պ. Չամուռճեանի, բացի կարեկցութենից: Առանց դեւերի միջնորդութեան, միմիայն Քրիստոսի արդիւնքին հաւատացող քրիստոնէութիւնը, հարկադրում է մեզ կարեկից լինել հիւանդներին կամ ախտացածներին:

Տարակոյս չկայ, որ պ. Չամուռճեանը ենթակայ է մի հոգեկան հիւանդութեան. այս խնդիրը չէ՞ ընկնում երկբայութեան տակ, սակայն հոգեկան տկարութիւնների տէրապիան [2] շատ հարուստ չէ՛ եւ մանաւանդ առաջարկուած հնարները շատ պարզ բաներ լինելով, օրինակ սառն ջրով լուացուիլ, զբօսնուլ, ճանապարհորդել, ոգիաւոր դեղանիւթերից հեռի մնալ եւ այլն, եւ այլն. այս պատճառով եւս չե՛նք կարծում, որ այս մարդկային հնարները յարգ ստանան մի պարոնի աչքում, որի հիւանդութիւնն էր սիլլաների, քաջերի, դեւերի եւ կախարդութեան հաւատալ:

Այսպիսի մի պարոն, աւելի շուտով կը յօժարի դիմել դէպի գերբնական ուժերի ազդեցութիւնքը, «որով հարայ նովին եւ բժշկեցայց» ասելով:

Այժմ միայն կարող եղանք կատարելապէս հասկանալ Ջալալեան Սարգիս եպիսկոպոսի մինչեւ այսօր մեր կողմից ժխտուած իրաւունքը, մինչ նա իւր հրաշալի քարոզների մէջ բոլոր մարդեղէն գիտութիւնը բաժանում էր երեք տեսակ, օդական, շնչական եւ դիւական.

* * * * * * * * * * * * * * * * ** *

Մեր գրութիւնը ընդհատուեցաւ մի պարոնի ներս մտանելով մեր սենեակը. այդ պարոնը տեղեակ էր մեր տհաճութեան, պ. Չամուռճեանի այս գրուածքի վերայ, այլեւ գիտէր, որ լռելու չե՛նք, բարեմտութենից շարժուած եկել էր մեզ մօտ, աղաչելու, որ բան չգրենք այդ հատուածի վերայ, ահացուցանելով եւ սպառնալով մեզ բոլոր դժոխքի արհաւիրքը: Երբ, կատակ համարելով, մեր բարեկամի խօսքը մերժեցինք, այն ժամանակ ցոյց տուեց նա մեզ մի պաշտօնական թղթի պատճէն, որի բնագիրը ուղղուել է պ. Չամուռճեանի վերայ:

Ահաւասիկ պատճէնի պատճէնը:

Ոստիկանութիւն        յուլիս 2. 1864

Արտաքին գործոց      դեկտեմբեր 1

Բաժին հայկական     Համար 86

Ամենահպատակ Տէր Ձեր, անզուգական Երեւակ հանդիսի 85 Համարի` երես 7, ծանօթութեան մէջ, ցոյց տուած հոյակապ ծառայութիւնը ժխտել` ընդդէմ էր Նորին Մռայլութեան Տէր Բէհեղզեբուղի քաղաքական սկզբունքներին, որով նորա թագաւորութիւնը ամենափառաւոր եւ անսայթաք կերպով կառավարւում է աշխարհի ստեղծագործութենից առաջ:

Երբ Ձեր յօդուածը, Մոլորութեան Ոստիկանի ձեռքով` յանդիման եղաւ Տէր Անդնդապետին, Նորին Մռայլութիւնը ուշադրութիւն դարձուցանելով, որ այս ներկայումս տարածուած տգէտ փիլիսոփաների քարոզութեան մէջ, Դուք միայն, որպէս «ձայն բարբառոյ յանապատի» երեւեցաք մեր իշխանութեան զօրաւիգ, ուստի մի կողմից Ձեզ վարձատրելու, իսկ միւս կողմից ուրիշներին խրախուսելու համար, որ հետեւին Ձեր ամենահպատակ օրինակին, յաւիտենական կամօք հաճեցաւ շնորհել Ձեզ` Արուսեակի առաջին կարգի ասպետութիւնը, որը նշանը պիտի գտանէք այս ծրարի մէջ:

Այո՛, ամենահպատակ Տէ՛ր, մեր իշխանութիւնը, շատ անգամ, պաշտօնական շրջաբերականներով քարոզած էր աշխարհին, թէ առանց մեր իշխանութիւնը խոստովանելու, առանց մեր զօրութեան եւ ազդեցութեան հաւատալու, ընդունայն է հաւատը դէպի մեր թշնամին – Քրիստոսը. բայց Դուք առաւել քաջ հանդիսացաք այս վսեմակա՜ն ասպարիզի մէջ, վկայ բռնելով Ձեզ նոյնիսկ Գործք Առաքելոց ը, որին մօտենալու մէք չունէինք իշխանութիւն:

Ընդունեցէք, խնդրեմ, իմ անկեղծ յարգութեանս հաւաստիքը, որով ցանկամ մնալ

ամենահպատակ Տէառնդ

Հրամայող ծառայ

(բնագրի վերայ ստորագրած է)       «Ասմմոդէյ»

(ամրացուցել է հանդէպը նշանագրելով) «Արտաւազդ»

Երբ այս պաշտօնական թղթի պատճէնը կարդացինք, անդեն առ նմին համոզուեցանք, որ այսուհետեւ ասելիք չկայ, ամենայն պակաս կատարելագործեց սա: Մնում է միայն մեզ հրաւիրել Երեւակ ի բաժանորդքը, որ իւրեանց շնորհաւորութիւնքը փութացնեն......: