Յօդուածներ

ՆԱՄԱԿ «ՄԵՂՈՒ»-Ի ԽՄԲԱԳՐԻՆ

Արգոյ Հայրենակից

պ. Սըվաճեան,

Մեղու ն մի նոր քայլ կատարեց ազգային յառաջադիմութեան հանդիսում, — հրապարակով յայտնեց իւր վճիռը մի Պօղոսի մասին, որ հայոց ազգի եւ եկեղեցու նախատինքի համար, գուցէ թէ, դեռ եւս իւր վերա կրէր հայկական աբեղայի անունը, եթէ հին խելքերի դրութիւնքը չխորտակուէին Մեղու ի զարկուածքից:

Հայոց ազգի մէջ դեռ առաջին անգամն է, որ մի օրագիր, իւր վճիռը հրապարակելով, խնդրում է բանաւոր հասարակութեան կարծիքը: Անպատմելի ուրախ ենք այս բանի վերայ. մենք այստեղ տեսանում ենք մի փրկարար սկզբունք, այն է հանդէս տալ ազգի կարծիքին, ուրեմն հրապարակ կանչել խելքերը, խոստովանել նորա իրաւունքը եւ այս կերպով ուսուցանել, որ ազգի մէջ երեւցած ամէն մի երեւոյթ, ամեն մի իրողութիւն վերաբերութիւն ունի ազգին, եւ ազգի անդամքը, այսինքն անխտիր այն անհատները, որոնցից կազմւում է ազգը, ամենայն մարդկային իրաւունքով ազատ են այդ բանը ընդունել կամ մերժել, արդարացնել կամ պարտաւորել:

Թո՛ղ ապրի՛ հրապարակախօսութիւնը:

Ինձ, որպէս Հայի, ցաւելի է տեսանել որեւէ արատ կամ ապականութիւն մեր ազգի անդամներից մինի վերայ, մանաւանդ մի այնպիսի անդամի, որ իւր անձը նուիրած լինելով եկեղեցու սպասաւորութեան, յետեւաբար, մեծապէս պարտական էր անարատ պահել իւրեան: Բայց, մի այսպիսի ցաւից սրտիս մէջ յառաջացած վէրքը բժշկւում է իսկոյն, երբ տեսանում եմ, որ ազգը դատապարտում է վնասի պարտաւորը. երբ ազգը, խոստովանելով այդպիսու անարժանութիւնը, կտրում է, բաժանում է նորան իւր հետ հաղորդութենից, երբ ազգը, զզուելով այդպիսու գործերից եւ պարտաւորելով նորան, իրաւունք է ստանում, որ լուսաւորեալ աշխարհը պատուէ իւրեան, որովհետեւ չէր կամեցել իւր մէջ պահպանել մի գայթակղութեան խմոր:

Ստոյգ արժանաւորութեան վկայութիւնը, եթէ կայ, այդ է միայն պակասութեան խոստովանելը: Ազգի պակասութիւնը խոստովանել կամ դատապարտել ոչ թէ միայն յանցանք չէ, այլ առաքինութիւն: Ամեն այն ազգային անդամ ինչ չափով պարտական էր սիրել իւր ազգը, նոյն չափով պարտակա՛ն է նշաւակել եւ սպանել նորա պակասութիւնքը, որպէսզի ազգութիւնը, աւելի մաքուր շրջանակի մէջ հանդիսանայ ընդհանուր մարդկութեան առաջեւ: Եթէ մի մարդ վախենում է կամ չկամի լուանալ իւր աղտերը, ինչպէ՛ս ուրեմն պիտի իրագործել մաքրութեան գաղափարը: Այն մարդիկը, որ անդատաստան երեխայի պէս, զայրանում են տեսանելով ազգային որեւէ՛ ամօթի հրապարակութիւնը, մի համարձակ գրչի ներգործելով, այդ մարդիկը իրողապէս ապացուցանում են, որ դեռեւս չեն հասկանում, թէ այլ է ազգութիւնը կամ ազգութեան գաղափարը եւ այլ է յանցանքը եւ անօրէնութիւնը:

Ամենայն իրաւունք եւ օրէնսդրութիւնք դատապարտում են յանցանքը եւ ոճիրը, դատապարտում են այդ յանցանքի գործողը, գործողութեան կցորդը կամ սորանց արդարադատութեան աչքից վարագուրողը, բայց ոչ երբեք մի ամբողջ ազգ, որի անդամներից մինը գործել էր այդ յանցանքը. ոչ երբեք մի ամբողջ ազգ, որ դատապարտելով յանցաւորը ապացուցանում էր աշխարհին, թէ ինքը չէ կարող սառն աչքով հանդիսատես լինել այդպիսի ոճիրների. ոչ երբեք մի ամբողջ ազգ, որ չէր կարող իւր լռութեամբ կամ չտեսանելու դնելով լռելեայն քաջալերել յանցաւորը:

Բնական օրէնքը, վսեմակա՜ն օրէնք— գերագոյն բոլոր մարդկային օրէնքներից, վաղուց արդէն հասկացուցել է աշխարհին, թէ մարդիկ հաւասար իրաւունքներով դուրս եկան արարչագործ աստուծոյ ձեռքից: Մարդկային օրէնքը դրուեցաւ, թէպէտեւ շատ անգամ եւ շատ դիպուածում շեղուելով բնական օրէնքից, ի վերայ այսր ամենայնի, ընտանեկան կամ ընկերական կեանքի պայմանները սուրբ պահելու համար. այդ օրից սկսած, դատապարտութեան տակ ընկաւ նա, որ յանդգնեցաւ մօտենալ ուրիշի իրաւունքին, կամ դրժել ընկերական կամ ընտանեկան նուիրական պայմաններին:

Իրաւադատութեան մէջ է ազգի կեանքը եւ այս օրէնքի վերայ միայն կարող է մի ազգ յառաջանալ: Մենք ուսանում ենք ազգերի պատմութիւնը, բայց շատ անգամ անհասկանալի կը մնայ մեզ որեւէ ազգի պատմութեան մի երեւոյթ, եթէ ուսած չէինք այդ ազգի օրէնսդրութիւնը, որովհետեւ օրէնսդրութեան առանցքի վերայ կատարում է իւր շրջադարձը մարդկային բարոյական կեանքը: Ինչպէս օրէնքը, այնպէս եւ կեանքը, ինչպէս կեանքը այնպէս եւ պատմութիւնը: Եթէ մի ազգի մէջ չկայ օրէնք, չկայ իրաւադատութիւն` համարձակ քարոզում ենք այդ ազգի կեանքը բարբարոսական:

Թող սարսափին պարկեշտ ականջները մի տեսակ մարդերի, որ նուիրած են իւրեանց անձը, խօսքը եւ գրիչը սորա կամ նորա պակասութիւնքը ծածկելու:

Ոչ երբեք պիտի չառաջանայ ազգը, հետեւելով հին խելքերի դրութեան: Ոչ երբեք պիտի յառաջանայ ազգը, հետեւելով մի տեսակ վարդերի վարդապետութեան, որ թէեւ զգում էին անցածի եւ հնի ամլութիւնը, բայց, սրտի եւ հոգու քաջութեան պակասութենից, վախենում են միանգամ այն կտրել բաժանել իւրեանց անձը տխուր անցածից եւ ոտք կոխել վճռաբար նոր սահմանագլխի վերայ, ուր մանուկ առագութեամբ ծածանում է յառաջընթացների դրօշակը: Չէ կարելի միեւնոյն ժամանակ երկու ճանապարհ գնալ, միմեանց հակառակ ուղղութեամբ` իսկ երկուսի մէջը մեզ երեւում է մի անթարգմանելի մոլորութիւն:

Այո՛, պատմութիւնը վկայում է մեզ, թէ վճռական հնարները բերում են առժամանակեայ անախորժութիւնք, բայց նոյն պատմութեան միւս երեսի վերայ տեսանում ենք, որ այդ, առժամանակեայ անախորժութիւնների գնով գնւում է ապագան: Կէսկտուր հնարները միշտ վնասեցին մարդկութեան, հեռացան հին դրութենից, բայց եւ նորին չհասանելով պատկերացուցին մի խղճալի վիճակ վեհերոտութեան, մի անմերժելի ապացոյց այն բանին, թէ այդ հնարների գործ դնողքը ազատուած չէին դեռեւս անցածի ազդեցութենից:

Բոլոր բնական եւ մարդկային օրէնքների մէջ զտանում ենք միայն այո՛, կամ ո՛չ. երրորդը չկայ: Չմոռանան այս խօսքը այն ազգասէրքը, որ իւրեանց սէրը դէպի ազգը յայտնում են նորա պակասութիւնքը քօղարկելով, որով անուղղակի կերպով մեղանչում են ազգութեան ընդդէմ, ապա ուրեմն արժանի, իւրեանց պաշտպանած յանցաւորի հետ պատժակից լինելու:

Չէ կարելի իրաւադատութիւն քարոզել եւ անիրաւութիւնը պաշտպանել:

Չէ կարելի յառաջադիմութիւն քարոզել եւ անդամալուծի պէս բեւեռցած մնալ մի կէտի վերայ:

Չէ կարելի լուսաւորութիւն քարոզել եւ ամենայն ջերմեռանդութեամբ խաւարի մէջ թարթափել:

Չէ կարելի մաքրութիւն քարոզել եւ ապականութեան ծովի մէջ լողալ:

Չէ կարելի նորի շինութիւնը սկսանել եւ անցածի հիւանդանոցից օգնականք առնուլ:

Չէ կարելի ազատութիւն քարոզել եւ խղճմտանք բռնաբարել:

Այսպիսի «չէ կարելիներ» հազարաւոր կան. խնդրում ենք այս բաների վերայ մի փոքր մտածել:

Եթէ մէք ստուգապէս ցանկանում ենք ազգի յառաջադիմութեան, ապա ուրեմն պիտի քննենք եւ քրքրենք ազգի բարոյական տարրերը. նորի շինութեան պիտանին պիտի առնունք, իսկ փտածները, որ մինչեւ այժմ եւս արգելք են եղած ազգի ընթացքին, պիտի մերժենք եւ դատապարտենք:

Օրէնքը պատժում է յանցաւորը. ասիացին տեսանում է այստեղ մի լոկ վրէժխնդրութիւն, բայց մէք այդ արդարացի հատուցումի մէջ տեսանում ենք հասարակաց իրաւունքի պաշտպանութիւն: Ոչ ոք չէ կարող յանցանք գործել առանց ուրիշի իրաւունքը յափշտակելու. ոչ ոք չէ կարող յանցանքը պաշտպանել առանց զրկուածի իրաւունքը խեղդելու: Բնական օրէնքով, իրաւունքների հաւասարութիւնը պահանջում է, մարդկային օրէնքի միջնորդութեամբ, ընկերական կամ ընտանեկան պայմանների եւ արտօնութիւնների պաշտպանութիւնը: Եւ նա, որ պարծենում է իւր մարդ լինելով, պիտի պաշտպանի իրաւադատութիւնը, որովհետեւ առանց նորան ինքը այդ մարդը չէ կարող երեւիլ եւ ապրիլ մի ընկերութեան մէջ:

Այն յանցանքի ցուցակը, որ Մեղու ն հրատարակեց, որ վերագրւում են երբեմն կրօնաւոր Պօղոսին, եւ որ մի սարսափելի գգուանք պատճառեց մեզ դէպի խայտառակուած չարագործի անձը, հերիք է որ բորբոքէ նորա վերայ արդարադատութեան փայլակները, ո՛չ միայն ժամանակաւոր կերպով քահանայութիւնը լռեցնելու, ինչպէս արել է Կրօնական ժողովը, ոչ միայն քահանայութենից իսպառ զրկելու, որ չէր արել յիշեալ ժողովը, եւ որի թողածը կատարեց Մեղու ն, դոքա բարոյականք են. այլեւ քաղաքականապէս ենթարկելու նորա անձը այն պատիժներին, որ սահմանւում են քրէական ոճրագործութիւնների փոխարէն:

Այն մարդիկը, որ պաշտպանութիւն էին ցոյց տուել չարագործին, կարծեմ թէ բնաւ չեն ախորժում, եթէ ցեխոտուի իւրեանց հանդերձը կամ ապականուի իւրեանց տունը, որի մէջ բնակւում են. ի՞նչ խղճմըտանքով ուրեմն աշխատում են մի այդպիսի ապականութիւն պահել եկեղեցու մէջ, որ մի նուիրակա՜ ն սրբութիւն է, ուր հաւատում ենք, թէ սերովբէներ սպասաւորում են ահաւոր աստուծոյ, որի առաջ եւ սոսկալի յանցանքներով դրոշմուած մի անձն պիտի յանդգնէր Քրիստոս պատարագել իւր եւ ներկայ ժողովրդի դատապարտութեան համար:

Զարհուրելի՜ սրբապղծութիւն:

Հոգեւոր անձինք, եթէ մինչեւ այժմ իւրեանց անձը համարել են ազգին անպատասխանատու, թող սյժմ սովորին համովիլ, թէ պատասխանատու են. թող սովորին այս գաղափարին, թէ հոգեւորականք են ազգի համար եւ ոչ ազգը հոգեւորականների համար. ազգը ժառանգութիւն տրուած չէ Պօղոսին կամ Նիկողոսին , որ ինչպէս կամեն այն այնպէս խաղան ազգի հետ:

Հոգեւոր անձինք, որ արժանի էին դատապարտութեան, շատ անգամ անպատիժ են մնացել, որովհետեւ իւրեանց դատը վարում էին իւրեանց նմանների ձեռքով: Այդ շատ սխալ դրութիւն է, ամենեւին հակառակ նուիրելու ձեռնադրութեան պայմանին:

Այո՛, կարգը տալիս է եպիսկոպոսը, բայց ինչպէ՞ս: Եպիսկոպոսը այդ բանում մի տնտես է, մի մատակարար շնորհքի , որ ուրիշ կերպով չէ կարող տալ, եթէ եկեղեցին չխնդրէ եւ չվկայէ նուիրելու արժանաւորութեանը, իսկ արդ, ո՛վ է եկեղեցին, ո՛չ ապաքէն հաւատացեալների բազմութիւնը անխտիր: «Աստուածային եւ երկնաւոր շնորհ, որ միշտ լնու զպէտս սրբոյ սպասաւորութէան առաքելական եկեղեցւոյ, կոչէ (զայս անուն) սարկաւագս ՚ի սարկաւագութենէ է, քահանայութիւն, սրբոյ եկեղեցւոյ ՚ի սպասաւորութիւն, ըստ վկայութէան անձին իւրոյ եւ ամենայն ժողովրդէանս», քարոզում է խարտաւիլակը երեք անգամ, եւ ժողովուրդը կրկնում է երեք անգամ «արժանի է»: Հերիք չէր այս, ինքը եպիսկոպոսը ձեռք դնելուց յառաջ վերստին կրկնում է «Աստուածային եւ երկնաւոր շնորհը», եւ վկայ բռնելով նուիրելու եւ ամենայն ժողովրդեան վկայութիւնը, դնում է ձեռքը նուիրելու գլխին:

Եւ ինչպէ՞ս, միթէ՛ ձեռնադրութեանը գործակից չէ՞ եկեղեցին — ժողովուրդը. նա չէ՞ աղօթում: Լսենք եպիսկոպոսին: «Ես դնեմ ձեռս ի վերայ սորա եւ դուք ամենեքին աղօթս արարէք, որպէս զի արժանի լինիցի սա զաստիճան քահանայութէան անարատ պահել եւ այլն»:

Ահա այն պայմանքը, որի վերայ նուիրեալը ստանում է քահանայութեան աստիճանը, եւ եթէ մի սոսկական անձն քահանայ է դառնում, եւ ըստ վկայութէան անձին իւրոյ եւ ամենայն ժողովրդէանէ, նոյն քահանան, հարցանում ենք, անարատ չպահելով իւր քահանայութիւնը, իւր դատապարտելի գործերի վկայելով եւ այդ գործերից հարստահարուած եւ բռնաբարուած ժողովուրդի վկայելով չէ՞ լուծւում քահանայութենից: Եթէ այսպէս չէ, ապա ուրեմն խաբեբայութիւն է ձեռնադրութեան ժամանակ ժողովրդի վկայութիւնը պահանջելը: Թո՛ղ այս խնդիրը գէթ լուծանէ մեր Կրօնական ժողովը, եթէ չէ լուծանում Պօղոսի քահանայութիւնը:

Եթէ ժողովուրդը դատապարտելով մի քահանայ, համարում է նորան քահանայութենից լուծուած, եթէ ժողովուրդը ամենայն իրաւունքով խղճահարւում է օրէնք ստանալ անօրէնից, ինչո՛վ ուրեմն պիտի երեւի այդպիսու քահանայութիւնը, ստորագրութենի՞ց, թէ վեղարից, դոքա արտաքինք են, եւ Կրօնական ժողովը, ոչ երբեք համարձակութիւն ունի բռնաբարել կամ դատապարել խղճմտանքը ազատ հոգիների, որոնց ազատութիւնը գնուած է Քրիստոսի արիւնով. եթէ գիտէ դատապարտել, թող ուրեմն դատապարտէ յանցաւորը եւ մաքրէ եկեղեցին, վերացնել անմեղ ժողովրդի գայթակղութիւնը եւ անդորրացնէ խղճերը:

Քրիստոս հրամայում է, եթէ քո եղբայրը մեղանչէ քո ընդդէմ` խրակիր նորան առանձին. եթէ չլսէ` մի երկու վկայի առջեւ. եթէ դարձեալ չլսէ` «ասասջիր եկեղեցւոյն եւ եթէ եկեղեցւոյն ոչ լուիցէ, եղիցի քեզ իբրեւ զհեթանոս»:

Երբեմնական կրօնաւորը լսե՞ց եկեղեցուն. ատեանը կազմուեցաւ, բայց նա չկամելով լսել չքացաւ Կոստանդնուպոլսից. եւ թէ Կրօնական ժողովը այսուհետեւ պիտի ճանաչէ նորան քահանայ, ապա ուրեմն պիտի հակառակի Քրիստոսի հրամանին:

Մեղու ն խնդրում էր ազգի անդամների կարծիքը, իւր վճռի մասին, որպէսզի իմանայ, թէ որչա՛փ յառաջացել է ազգը. ես իմ կողմից, որպէս անդամ հայկական ազգի եւ եկեղեցու, ո՛չ միայն համաձայն եմ Մեղու ի վճռին, այլ աւելի եւս: Մեղու ն հրատարակեց նորա անձը միմիայն քահանայութենից զրկուած. իսկ ես ասում եմ, որ երբեմնական կրօնաւոր, իսկ այժմ սոսկական Պօղոսը մինչեւ ապաշխարութեամբ չքաւէ իւր մեղքերը, չեմ կարող հաղորդութիւն ունենալ նորա հետ «ի հոգեւորս», որպէս լոկ քրիստոնեայ եղբօր հետ: Ո՛ւր մնաց նորա քահանայութիւնը:

Պօղոսի պէս հոգեւորք, եթէ կան, թո՛ղ այս օրից չոգան իւրեանց գլխի ճարը. կամ ուղղեն իւրեանց անձը, վարքը եւ բարքը, կամ դուրս գնան մեր եկեղեցուց:

Ո՞ւր գնան, Հռովմէակա՞ն դառնան, բողոքակա՞ն դառնան:

Այդ խնդիրը մեզ չէ վերաբերւում. այդ մասին թող մտածեն հռովմէական եւ բողոքական եկեղեցիների առաջնորդքը. եթէ կարող են առանց իւրեանց եկեղեցին անարգելու ընդունել մի այդպիսի մարդ եւ հաղորդութիւն ունենալ հետը եկեղեցաբար, թող ընդունին, այդ նոցայ գործն է:

Խնդրեմ ընդունել իմ անկեղծ յարգութեան հաւաստիքը, որով ցանկամ մնալ

Արգոյ պարոնիդ խ. ծ. Մ. Նալբանդեանց

19 դեկտ. 18 60

Պերա-Կոստանդնուպոլիս