Աղցմիք

ԱՐԿԱԾՔ ՆԱԽԱՀՕՐՆ

Ա

„Yes, love indeed is light from heaven;

A spark of that immortal fire

With angels shared, by Alla given

To lift from earth our low desire“.

Byron, The Giaour

 

Եւ ընդ ծառովն կենաց

Ի սերովբէից ամրափակ

Նստէր Ադամ, եւ դիմաց

Տեսիլ էր տխրադիտակ.

«Ես հի՞մ, ասէ, ստեղծայ,

Առ ի՞նչ այս դրախտ փափկութեան,

Առ ի՞նչ հանուրց կացուցայ

Էից ի բնաւս տէր, իշխան:

Եւ զի՞ պիտին ինձ պսակք

Լուսանորոգք եթերին,

Քերովբէից ի՞նչ բանակք,

Յի՞նչ զորութիւնք երկնային …

Այն ինչ նաւակ մի փոքրիկ,

Որ ի կրծիս մակուկէ,

Առ չունելոյ զանոյշ սիւք

Առագաստել չզօրէ»:

Ասաց, եւ աչք ցօղեցին

Յականողեաց մարգարիտ.

Արտասուք էին նախկին՝

Մարդոյն տխուր յայս հովիտ:

Եւ սերովբէն որ հուպ կայր

Նմա՝ ի թեւ իւր սրբեալ

Զցօղ յաչացն, եւ գրգայր,

Եւ զնովաւ սաւառնեալ,

Եւ ի բարբառ Եդեմայ

Ընդ նախահօրն խօսակցէր.

Այնմ երկինք են վկայ՝

Սերովբէն ինչ ո՛չ ստէր:

«Մխիթարեա՛ց, տէ՛ր Ադամ,

Թէ սրտի քում ոչ տուաւ՝

Զոր սիւք ասես շարժական.

Զի Տէր զայն քեզ զլացաւ,

Զի թէ ի սիրտ քո փչէր

Զայն շունչ, այո՛, բոց հրոյ,

Ապա կորուսեալ իսկ էր՝

Քո զանդորրութիւն հոգւոյ:

Եւ յո՞ նորա թափէիր

Զկիզելւոյ կայծակունս

Եւ կամ բնաւ ժուժայի՞ր

Յանձին տանել զցոլմունս.

Եւ ո՞ւմ հոգալ, խնամել

Զքեզ, ընդունակ ո՞ր էակն

Զկայծականցդ ժողովել

Զամպրոպ, զշանթ եւ փայլակն»:

— Եւ զի՞ յումպէտս բաղբաղայս,

Յօդես, ասէ նախահայրն

Առ սերովբէն, յանզգա՞յս

Բնաւ ունիս դու զմարդն:

Ո՞չ տիեզերք գործ ձեռաց

Էին հաստեալ, յոր եդայ,

Կան առաջի իմ աչաց.

Ո՞չ ինքնին իսկ Եհովայ

Զօր հանապազ ի դրախտին:

Այգուն այգուն զգնայ,

Յողջոյն եկեալ չուառիս,

Եւ չիցէ՞ ինձ հերիք նա:

Զարմանք ունին զիս ընդ քո

Անհանճար բանս, սերովբէ.

Ըստ քեզ միթէ սիրտ մարդոյ

Առ վսեմն դօ՞ս իցէ։

Ո՞ կարիցեմ ես ի սէր

ԶԱստուած սիրել վերհամբարձ,

Կամ զարարածս՝ զանվեհեր,

Գործս նորա զմատանց՝

Զարեւ, լուսին եւ զաստեղս,

Զերեկոյ, զվաղորդայն,

Զով եւ խաղաղ զգիշերս,

Զպայծառ լոյս տըւընջեան,

Զծառ, զբոյս եւ զտունկ,

Ծաղիկ քնքոյշ գեղանի,

Զվարդ յեռեալ ճոխ ի թուփ,

Շուշան յիւր ոճ գարնայնի:

Ո՛չ զկենդանեաց խայտ երամ,

Ո՛չ սոխակին զերգ անոյշ,

Յօր համօրէն խրախանան

Բնութիւնք խոշոր եւ քնքոյշ:

Տո՛ւր նախ զսէր, զսրտի

Լցո՛ իմ զամայութիւն,

Տեսցես ուրեմն, սայթաքի՞

Բնաւ մարդոյս բնութիւն:

Ո՛չ վայրաքարշ ինչ կրից

Զսիրտ եդից ի թիրախ,

Իսկ ընդե՞ր բնաւ ժպտիս,

Ուխտեմ ես ո՛չ՝ յուխտ խարդախ:

«Փարգա՜ստ, տէ՛ր իմ, քա՛ւ, Ադամ»,

Կրկնէր անդրէն սերովբէն.

«Մի՛ լիցի քեզ յաւիտեան

Շնչել զայն օդ բոցեղէն,

Մի՛ լիցի քեզ տուայտիլ՝

Կամաւ եղեալ անձնամատն

Ի բոց հրոյ, եւ բերիլ՝

Յոր ոչ բնաւ ուժ է մարդն»:

Ընդ հենգն ելանէ Ադամ

Եւ առ սերովբէն բարբառի,

Ժպիտ ի դէմս առ վայրկեան

Փայլեալ շողայ դժպհի.

— Որ ոչ մարդ է հողեղէն,

Զմարդոյն զիա՞րդ բնութիւն

Գիտէ այդպէս սերովբէն,

Եւ ուստի՞ այս գիտութիւն:

Խոստովանիմ, ոչ սակաւ

Զարմանք ունին զիս ընդ բանս

Եւ զի սերովբէ չեմ բնաւ,

Ներեսցի՝ ոչ գիտել զայս:

Տանէր սերովբէն թերութեան

Առնն արւոյ կամակար,

Զի Արարչին էր պատգամ

Կամաց նորա կալ պատկառ.

Ուստի ոչինչ դժդմնեալ

Ընդ դժպհիլ Ադամայ,

Թեւապարէ սաւառնեալ:

Դարձեալ ժպտի եւ գրգայ:

Այլ զի Ադամ ոչ ընդ խաղ

Վշտանայր ինչ զսիրոյ,

Ուստի սերովբէն քուն խաղաղ

Արկ զնովաւ ի վերջոյ:

Եւ ի սղոխ զեփիւռին

Թմրի Ադամ եւ ննջէ,

Դրախտ զնովաւ սոխակին

Ի դայլայլիկս գէթ հնչէ,

Թեւապարեալ սերովբէն

՚նդ աստեղց կաճառս սլանայր

Եւ ընդ կամարն հրեղէն

Անցեալ ճեպէր, համբառնայր,

Մինչ յԱթոռոցն ի սահման

Ի քերուբից պարառեալ՝

Արարչին կալ յանդիման,

Եւ Տէր՝ յԱթոռսն վերօրհնեալ:

Վեցթեւեանն անդ երկոքումբք

Քօղեալ զդէմսն պակուցեալ,

Զոտսն՝ ներքին այլ թեւովք,

Իսկ միջնովքն թռուցեալ,

Ծխէ զմարդոյն արտասուս

Տեառն ի հոտ անուշից,

Հնչեն երկինք յալելուս

Համակ ղօրութեանց երկնից:

Եւ հոտոտի Տէր ի խունկ,

Զոր արկան էր սերովբէն,

Բանին ականջք զգայունք

՚նդ երկնից մաղթանս համօրէն,

Եւ աջն՝ հաւակ էութեանց,

Ի վայր յերկիր կարկառի,

Եւ բարեխօսք ի շրթանց

Զայս գէթ լսեն, թէ «տացի՛»:

Սո՛ւրբ, սո՛ւրբ, սո՛ւրբ ես, Տէր, որ Էն,

Լի՛ են երկինք փառօք քովք,

Նուագս յօրինէ սերովբէն,

Եւ մատուցեալ ունելեօք

Առնու զկայծակն բոցավառ

Ի սեղանոյն ծխելոյ,

Եւ ի յերկիր ի խոնարհ

Անգրէն լինի փոյթ ուղւոյ:

Ոչինչ գիտէ մերս Ադամ,

Զի ի քուն կայ տակաւին,

Թող զի թօթափել ական՝

Յառաջագրեալքս կատարին:

Տակաւ զնովաւ կենաց ծառ՝

Արկեալ ի զով զիւր ստուեր,

Շնչոյն դիւրէր տուր եւ առ՝

Եւ սերովբէն հասանէր:

Եւ առ Ադամ մատուցեալ

Նստի յահեկէ կուսէ

Եւ զարտաշեկն փայակեալ

Ի նա մերձեցուցանէ …

Ծխի մարմնոյն փափուկ մորթ

Եւ ճենճերի սիրտ անփորձ,

Ծառանայ ծուխ ընդ ուղղորդ

Յերկինս ի վեր խառն ընդ բոց:

Որ զԱդամաւն կենդանեաց

Ընդ սոսկ տեսիլ կայծականն

Շրտուցեալ երամակաց

Առնուն, ասես, սիրոյ զմասն

Եւ զկծեալ զոյգ ի զոյգ

Ամոլք խուսեն խայտացեալ

Ի մենաւոր վայրս անքոյթ,

Առ ի՞նչ, — այդ չէ ասացեալ:

Յամբովկ հասեալ սերովբէն

Գործոյն զոր գայր կատարել.

«Հապա՛, փութա՛ հմտօրէն

Ի նաւալիւղն լինել,

Զի զսրտիդ առագաստ

Սիրոյն ելից մրրիկ,

Հուր, բոց տիեզերասաստ,

Ապրեսցի՞ քո մակուկիկ»։

Զայս սերովբէն ննջելոյն

Կշռէր այժմիկ Ադամայ,

Այլ նա տակաւ խոր ի քուն

Եւ ո՛չ լսէ, ո՛չ զգայ:

 

Բ

 

• • • • • • • the elements

So mix'd in him that Nature might stand up

And say to all the world , This was a man!"

Shakespeare, Julius Caesar, Act V, Sc. 5.

 

Զի մի՛ լիցի յերկարել

Մեզ աստ ի բան չափածոյ,

Եւ զի՞ ընդ վայր դանդաչել,

Օ՜, ասասցուք ի կարճոյ:

Մարդն, յետ որոյ զգաց սէր,

Գոչեաց եթէ մեռանիմ,

Զի ոչ գոյ ինձ ոք ընկեր,

Եւ Տէր արար նմա կին,

Իսկ թէ որպէ՞ս կամ զիա՞րդ,

Ո՞չ ուսուցանէ քեզ Գիր.

Թէ չիցէ քո լուեալ ցարդ՝

Հապա, կա՛լ եւ ընթերցի՛ր:

Այլ զի ի սէր գէթ վերին

Ադամ զնա սիրեսցէ,

Եւ վայրակնեալ մեղկ ախտին

Ի կուտ զսիրտ մի՛ տացէ.

«Ընդէ՞ր բնաւ ինձ պատուէր

Կրկնի, ասէ նախահայր,

Չէ՞ իմ ուխտեալ միշտ ի սէր

Վերին, ամենակատար

Սիրել զԱստուած եւ զոր ինչ

Ի նորա կալաւ ձեռաց

Սկիզբն գոլոյ, եւ ո՛չ ինչ

Գտցի ուխտիս դիմակաց»:

Այլ սերովբէն, որ գիտէր

Մարդոյն սրտի զկազմած,

Եւ ոչ բնաւ վրիպէր

Բան ի նորա սուր աչաց,

Ահաբեկեալ ընդ երդումնն,

Զդողանի հարկանէր,

Եւ առ Ադամ՝ զներումն

Խնդրել երդմանցն ակնարկէր.

«Ե՛րթ յետս իմ, սերովբէ՛

Եւ զի՞ բնաւ ոչ մեկնիս.

Բան քո ըստ չափ ելանէ,

Ոչինչ զզամ, համարի՞ս:

Մխի՞մ յիրս ձեր դասուն,

Լուա՞ւ յինէն ոք բան մի,

Ընդ բարս ձեր անկայուն

Ասել ինչ ո՞չ ունէի»:

Այսպէս վերսաստէ Ադամ՝

Խոժոռեալ ընդ զուարթունն,

Եւ յայս անհամբոյր պատգամ

Դառնայ սերովբէն ընդ կրունկն,

Արտօսր արկեալ եւ անդէն

Թռչի ի բաց հեռանայ,

Իսկ հարսնացուն լուսեղէն

Ածէ առ Ադամ զԵւայ:

Այն ինչ յառեալ Ադամայ

Ի ճակն ըստ իւրոյ ազգի

Ծղիս ի վեր ամբառնայ

Սիրախառնիլ եւ թռչի.

Իսկ ի տեսիլ հեշտալեացն

Բանդագուշեալ գլխովին՝

«Ոչինչ գտայց ուխտազանց,

Ասէ, առ ի՞նչ տուաւ կին:

Իմ ուխտեալ է չմեղկիլ

Եւ յայս մնամ անդղորդ,

Այլ ի սիրոյ վերջոտնիլ

Իսպառ, եւ կալ անհաղո՞րդ,

Յի՞նչ ուրեմն ինձ տուան

Սէր, կին, առ ի՞նչ Տէր օրհնեաց,

Յի՞նչ ակնարկէ նորա բան,

ԹԷ՝ աճեցէ՛ք»... եւ լռեաց:

Աստ զճակատ յօրինեն

Բնութիւն եւ հրաման անբուն.

Ո՞ ելցէ յաղթ ի մարտէն

Եւ ո՞ւմ տեղի ճակատուն.

Էր երբեմն այս խնդիր,

Բե՛ր, ասել նաեւ կնճիռն,

Այլ գիտութիւն լուսակիր

Բարձ վաղ ուրեմն զկրճիմն:

Եւ որոց ոչն հաւատան

Իսկութեան անշուք բանիս,

Նօթճեմք, զի չեմք դրուժան,

Աւասիկ զհաւսստիս:

Է՛ր, է՛ր Ադամ ուխտաւոր,

Մի զառածիլ մեղկութեամբ,

Ուստի ըմպահկեալ յահուր

Ձիախրոխտ ընթադրութեամբ

Զարկուցանէ զանշաղախն

Յորսայս անդէն առ ետեղբ,

Եւ ընդ գճեալ շեշտ ընդ ակնն

Նկրտի կոփել եղջերբ:

Քաջաբար վերելակեալ

Յընթադրեալն դրախտաճուն

Յագչի ոչ թերաքամեալ

Եւ ընձուին դէմք քաջարւոյն:

Մեղկութի՞ւն ինչ իցէ այս,

Կամ վայրահար կի՞րք պղտոր

Վայելել զՏեառն ընծայս

Յարի սէր սանձակոտոր:

Զբնութեան ճմլիցէ՞

Ոք զկզակ ի պախուց,

Կամ զօրութեա՞ն դնիցէ

Նորա դիմակ զիւր թոյլ կուրծ:

Եւ յի՞նչ շարժի բնութիւն,

Զի՞նչ օրէնք, ո՞վ հեղինակ,

Չիցէ՞ ձոյլ յիմարութիւն

Յառնել նմա հակառակ:

Որ յաւակնին զբնութեան

Բռնազբօսել պաշտամունս՝

Հրեշտակն ասէ բարձր ի ձայն

Զայնպիսին խելակորոյս:

Այլ ո՜, մեզ բան ի բերան

Յամբովկ փութացեալ վիպիս

Ոճով ասել զամենայն,

Զոր ինչ դիպեալ ամոլից:

Գամ մի յերկրի՝ հարսն քոյր

Եւ սրսկապան խորանին

՚Ի պատառուածս, բեկանին

Յանկարկատելի ցելոյր

Բոսորակիր եւ անօթք

Մանունք, անտեսք, մազանման.

Չէ՞ ապաժոյժ այս արդեօք

Նախկին հեղեալ, սրբազան,

Թեւ ի թեւ հէգ կուսութիւնք

Սուրան գլին տագնապաւ,

Եւ լուր լինի դատակնիք՝

«Անմեղութիւն, ե՜րթ բարեաւ»:

— Իսկ զի՞նչ հարսն, իսկ զի՞նչ քոյր.

«Ո՜հ, ցնցէին մկանունք,

Եւ խլրտէր եւ գելոյր

Եւ շողային վառ աչկունք.

Մերթ ի գիրկս կուսական

Ճնշէր, պրկէր, մերթ թողոյր

Մերթ շօշափէր նա զԱդամ,

Մերթ հինինայր, մերթ ուռնոյր,

Եւ թռչէին ի սրտէն

Թառանչք հեշտինք, եւ հոսէր

Քիրտն ընդ կուրծս գետօրէն» …

— Իսկ Ադա՞մ. — «Ինչ ո՛չ կասէր.

Էր երբեմն զի համբոյր

Կնքէր կուսին ի շրթունս,

Մերթ հատկլէր, զի ծփիւր,

Ճնշեալ զվարդագեղ պտկունս՝

Ուռուցելոց ըստ նռանց

Ստեանց, ի փայլ ի գոյն ձեան,

Կրծովք իւրով լուսազգեաց:

Եւ բաբէ՜ երանութեանն,

Զի տարուբեր անդ, մարմաջ

Հեշտին՝ անօթն ընտրութեան

Զգայ … ՚ւ ի մեղմ յոյժ աւաչ

Վարդի արհին բալասան …

Ամէ՛ն. եղեւ պատարագս

Բնութեան ի հոտ անուշից,

Եւ ամոլք գտան արտաքս

Ըստ գրգարանն հեշտալից,

Յաշխարհ փշոց, ուր Եւայ

Ցարդ իսկ ցաւօք ծնանի,

Թէեւ եկեալ Մեսիայ:

— Իսկ Ադա՞մ. — «Տակաւ քրտնի»։