Ընդ եղեւնեաւ

Ա.

Ողջոյն ընդ ձեզ, վայրք խաղաղականք, անզբաղ դադարք մտախոհութեանց, անդորրիչք սըրտից ։ Ողջո՜յն ընդ ձեզ ամայութիւնն անմարդաձայնք , ուր ոչ այլք շփոթել կարէ զանձն՝ բաց մտքէ յանձնէ։ Ողջո՜յն ընդ քեզ, գեղեցկութիւն վայրի, անտխեղծ ծնունդ հաճութեան Արարչապետին. գեղեցկություն, յոր չեղեւ ձեռնամուխ արուեստ մարդոյ, կապտել կամ արատել զքօղն պարզունակ , զոր ՛ի սկզբանցն եւ այսր արկեալ զքեւ` կաս եւ երեւիս միշտ նորախայծ միշտ վայելուչ:

Ողջո՜յն եւ քեզ, ո՜վ հրեշտակ կամ շահապետ որ անդորրացել վայրացս... Մի՛ վրդովիր, եթէ սիրտ մի աղմըկեալ եւ հոգի հոգած՝ սպրդեալ կայ կայցէ յանքոյթ հանգրուանս քո։ Ոչ ի խռովել զոք, այլ ի խաղաղել զանձն իմ՝ եկի ես: Սիրտ ունիմ, վիրաւոր, եւ բժշկել փութամ՝ բնութեանս սպեղանեաւ։ Ընդ երկար մտավէժ տանջեալ ի տարօրինակ դիպաց եւ անցից` առ. տնին եւ արտաքին, ելի եւ մենարանս յայս՝ դիւր եւ գուլ գտանել. գէթ առ վայր մի բան հանգուցանել զվայրապար հոգս հոգւոյս՝ յանհասանելի խորս վերնական Տեսչութեանցն։ Ի տան եւ ի քաղաքէ՝ ոչ միայն յուզին եւ ծփին սիրտք , այլեւ որպէս ալիք ընդ ալիս մարտուցել հահապազ՝ խորտակեն եւ խորտակին եւ եթէ անդրէն ինչ կարկատիցին՝ դարձեալ միւս անգամ ի նոյն կաքաւէն կագ եւ կռիւ. իսկ ի միայնության այսպիսում, եւ խորին գոգս բնութեան , սիրտ՝ զիւրն եւեթ լսէ բաբախիւն , եւ ցածուցեալ զիջանի , որպէս չիթ մի փրփրացեալ եւ իսկ եւ իսկ լուծեալ տարր համագոյ։

Բա՜բԷ. քանի՜ թեթեւ են շունչք ի բացավայրի. քանի՜ համարձակ են օդքս եւ անուշակք. քանի՜ ազտականք սահմանք այս եւ հեշտակոխք : Զիա՞րդ ես ինքնին այսպէս յանկարծ թեթեւացեալ՝ թուիմ՝ սրավարել թեւօք իմն քան թԷ ոտիւք, հեռի ի հեռոց հետոց դաստակերտաց , եւ հուպ յանեղաշէն արարածս։ Հովիք հովտաց տեղի տան եւ բլուրք բլրոց՝ դիրք զդիրս թագուցանեն, եւ երեւեցուցանեն , եւ սահմանք փակեն եւ բանան զսահմանս։ Ոչ խոնջութիւն, ոչ վաստուկ, այլ հաճութիւն եւ գոհութիւն տայ ինձ դադարել աստանօր՝ յարշաւակի ընթացիցս։ Եւ զկայ առեալ ի բարձրագոյն կէտ դաշտագաւառիս, ի լեռնաբլուրս յայս, — որ որպէս մեծակառոյց գահաւորակ վերականգնեալ դնի ի վերայ բլրոց բազմաց , պարահայաք դիտելով մինչեւ իի սքնանչելի անբաւութիւնս ովկիանու, — ահա նշմարեմ փոքր ի շատէ աստուստ՝ զանծերանալի երեսս համասփիւռ, անդնդոցն , որպէս ակն մի մեծ անդամանդեայ փողփողեալ ընդ նշողիւք ականն արեւու։ Եւ որպէս հովանոց գեղեցիկ գահաւորակիս ի կատայ՝ բլերս, ի բացեայ ի նմանեաց. եւ յամենայն ծառոց, ամբառնայ մենաւոր  ծառս այս եղեւնեայ, մեծ եւ աճիւնաճիւղ, եւ կայ ի հաստոջ դալարութեան եւ կորովոյ , որպէս արդեօք յառաջ քան զերկերիւր ամս եւ աւելի... Եւ որքանի՜ք եւ որպիսի՞ք ոմանք յառաջ քան զիս նստեալք ընդ սորին հովանեաւ հանդէս արարին խորհրդոց եւ կրից իւրեանց , որպէս վկայ կամ՝ ապաստան գաղտնեաց սրտիցն ունելով ։ Զի ոչ վայրապար իմն մենացեալ սարաւանդեալ թուի ինձ յապալեր բլերս, այլ ի տեսչութենէ իմեքէ տնկեալ եւ պատրաստեալ ի սնար գահոյից եւ ՛ի հովանի գլխոյ՝ որ ղօղեալ խոկայցէ 'ի զաղփաղփուն խելամտութիւնս մարդկան եւ յանյեղափոխ խորհուրդս Արարչին։ Տեսարանք զանազանեալք հովտացս եւ ծովուն բացականի՝ ելեւելս առնելով զիրերօք` նկրտին կորզել ինքեանս զուշ մտացս. եւ ոչ գիտեմ, իր մեծութենէ՞ եւ յոլովութենէ տեսլեանցն արդեօք ընկճեալ. եթէ 'ի ներգործութենէ մերձաւորի, գրաւեալ տեսութիւնս աղօտանայ, եւ լսելութիւնս զօրանայ յոյժ յոյժ։ 

Քանզի յարեւմտից շնչեալ կողմանէ հողմն հարաւխառն յախուռն եւ հզօր, լնու զընդմէջ երկնիս  եւ երկրի։ Աղամողի տեսարանս, եւ ամենայն ինչ զաղաղակ բառնայ։ Ամենայն տունկք տատանին, ամենայն խոտք եւ խռիւք հծծեն եւ վարին թաքթտաքուր. բլուրքս թուին խոնարհեալ եւ դաշտքս վերացեալ. եւ ծառս այս եղեւնեայ՝ սա մեծաձայնագոյնս եւս հնչէ եւ շաչէ. շշընջէ եւ շառաչէ, տատանի եւ տագնապի. նշաւակ իմն եւ նպատակ կանգնեալ բռնութեան հողմոյն, յինքն ձգելով, զյորդութիւն օդեղէն հոսանոցն , որպէս հողմաղաց մի հանգրուանաց, կամ՝ անիւ մեծի մեքենայի անդադար հոլովելով ոստովք եւ կողերով. մերթ խոնարհուելով եւ զգլուխս իմ` կոծելով, եւ  նուկն զգօն՝ ի մարտ պատերազմի ընդ ատելիսն Աստուծոյ , մերթ ի մարգարէութիւնս յափշտակիչս մնաց եւ սրտից։ Ո՜վ ձայն ազատասուն, որ արհամարհեալ զշէն եւ զպատուար՝ ընթանայիր յարձակավայրն, որպէս հրէշ իմն անծանօթ յանծանօթից արտավազեալ անդնդոց, որոտալով ՛ի վերայ ջուրց գետոց եւ աղբերաց, մռնչելով յանծայրածաւալ կոհակաշարժութիւնս ծովուց, կոշկոճելով զկողերս կաղնեաց , փշրելով զմատասունկս մայրից Լիբանանու, շարժելով զանապատս կարծրակուռն լերամբք հանդերձ։ Նոյն ինքն եւ աստանօր թուիս ինձ՝ ձայն ինքնաբուղխ, նշանակեալ ի խորանկատ Տեսողէն, սուրհանդակ ամայութեանց. մահագոյժ եւ կենսառիթ. «Ձայն բառբառոյ յանապատի», Հանապազախաղաց ընդ երկին եւ ընդ երկիր, գուժելով մշտամռունչ ի վերայ համաշխարհականն գերեզմանի . «Ամենայն մարմին, խոտ է». եւ որպէս ծաղիկ եւ խոտն վայրի անցանէ արագարադ, եւ ոչ եւս երեւի տեղի նորա. այլ «Բան Տեառն մնայ յաւիտեան» ։ 

Արդ ինձ ամայություն տեղւոյս ամայագոյն եւս եղանի. չխաղա՛յ չշարժի ինչ աստանօր. բաց յոստոցս տատանելոց, ՛ի խոտոյ եւ ՛ի խռուէ. եւ ծով բացաձիգ՝ ասրաքատակ ելեւէջիւքն դանդաչելով, յաջ եւ յահեակ՝ ինքն զինքեամբ զառածեալ զեռայ։ Ծագաց ի ծագս ոլորտից ցրուին ծուէնք ամպոց. պարզութեան կապուտակային գոգացեալ ձգտի որպէս ձեղուն համապարփակ ծովու եւ ցամաքի. յորս տաղաւարեալ կամ՝ մակակեալ դեգերին մարդիք. յազգէ յազգ , եւ մի ըստ միոջէ լքեալ զիրեար՝ անցեալ գնան։ Յիշատուկք ազանց եւ դարուց՝ որպէս բեկորք ծովակուր նաւկներոյ առ վայր մի ծփեալք ի ծայրս կոհակաց՝ ապ՝ առ աւազին դիակուտեալք դնին։… Ո՜վ անարգել հոսանք հողմոց, ո՜վ անդրժելի օրէնք ժամանակաց.  ա՞յդպէս առ ոչինչ վճարէք զամենայն ճիգն մարդկութեան ՛ի վերայ երկրի. այսորիկ , զոր կարծէն ասպարէզ զօրութեան մնաց իւրոց եւ բազկաց եւ ըղձից սրտին…։ Սիրտ՝ որ հանապազ նորանորս հնարի ճարակս եւ ճաշակս. սիրտ՝ որ երբեք ոչ ասէ շատ. սիրտ՝ որ խասքնելով ընդ մահ՝ զան. մահութեան ճգնի խոյանս, նաեւ յընկղմելն ի յեղյեղուկ զբօսանս կենցաղոյս ։