Ընդ եղեւնեաւ

Ը.

_ Ո՜վ հաշալի եւ համասփիւռ հանդարտութեանս, որ յիս ՚ի նեքս եւ որ շուրջ զինեւ։ … Որպիսի՜ ժամ` իցէ այս ժամանակի։ … Գիշեր տարածեալ կալեալ զընդ մէջ երկնից եւ երկրիս. բայց չունի ինչ գիշերս այս սուգ եւ տխուր, բաց ՚ի մթութենէ մեղմոյ սփռելոյ յերեսս բնութեան՝ աղօտ աղօտ, որպէս քօղ՝ ակամք եւ մարգատօք ընդելուզեալ՝ ՚ի ճակատ պատկառոտ։ Այնքան պայծառ կարկաջեն կաճառք աստեղացս յանմրուր պարզութեան, եւ այնքան ողորկ եւ փափուկ թուին միջոցքն մանիշակագոյնք։ Ոչ եւս հողմն ահաւոր՝ որ զտիւն ողջոյն որոտայր ՚ի վերայ վարացս  եւ տագնապեցուցանէր զիս ծանր ծանր խորհրդովք. այլ սողոխք եւ զեփիւռք զովք եւ հեզիկք, որպէս մանկունք նուագածուք խայտան ժիրաժիր, խաղողական իմն չափով եւ թուով. եւ գեղազէչ հեղինակն զարդուն երկնից` լուսին բոլորակերտ եւ շառափայլ՝ դեռ ՚ի սեմոց հորիզոնաց հեռաւորաց՝ որպէս ՚ի կցուածոց շրթանց երկրի եւ ծովու՝ արձակեալ հոգի սիրակցորդ, սազապաճեմ վերանալով, լուսասփիւռ փայլմամբ նշմնարեցուցանէ ինձ զմասն մեծատարած կանոնին, եւ որպէս պարագլուխ միաբանութեան նուագաց՝ համադաշնակ յարդարելով զծով եւ զցամաք եւ զօդս առհասարակ։ Եւ իբրեւ ՚ի կառս իմն կիպարեայս կապուտակօք յեռեալ ակամբք եւ ոսկեղինօք խաղացեալ անուօք՝ ՚ի գիլ գալ թուի գիշերս այս. մանաւանդ թէ ես ինքն հանգուցեալ ՚ի գահաւորակ գիշերոյս՝ ձգիմ գնամ ընդ հունս հաստատութեան ասէ՝ յաշխարհ հեռի, զհես համբաւոյ բարեաց եւ հրաւիրանաց սիրայնոց։

Ո՜հ. եւ ո՞ր հրաւէր սրտացուցիչ` քան զձայն Յիսուսի. կամ` զի՞նչ համբաւ բարի քան զաւետարան նորա, որ պատգամք են երկնից եւ երկրի: Արդ ամենայն ցածնու ձայն արտաքին, եւ Յիսուսին խօսի հեզաձայնութիւն. նա միայն լսի եւ լնու. որպէս՝ սաւառնեալն ՚ի գագաթան Քորեբայ՝ «Ձայն մեղմոյ օդոյ, եւ անդ Տեր»: …

Ընդ բազում գիրս գիտանց անցեալ էր իմ, եւ փոքր ՚ի շատէ դեգերեալ ՚ի դպրութիւնս բանասիրաց եւ ՚ի պայքարս փլիսոփայից. խօսք վայելչակարգք եւ շարամասնութիւնք արուեստակեալք սոփեստիցն եւ պուետաց՝ հաճեցուցին եւ զիս, բայց առաւել բանս եւ բարբառս գտի ՚ի նոսին քան փաստս եւ իմաստս։ Թողին իմն եւ հետս ՚ի միտս իմ. եւ որպէս արձագանք յանկարծածագք զարթնուն յիս ասացուածքն ինչ: Իսկ բանք Յիսուսի՝ որպէս անդադար շարժումն օդոյս եւ շունչ ՚ի ռնգունս կենդանեաց՝ հնչէն յիս, խոր եւ բարձր, լայն եւ երկայն, ազդու եւ անդիմակաց քան զամենայն ճառս եւ գիւտս իմաստնոց եւ գիտնոց աշխարհիս։ Են են եւ ՚ի նոցայսն զբօսանք եւ  ճաշակք մտաց, այլ ճարակ յագեցուցիչ եւ զմնայլեցուցիչ՝ ոչ ուրեք գտանեմ, բայց միայն յաւետարանս Յիսուսի։ Որպէս զի եթէ ամենայն մատենից եւ արձանաց երկրի հրով եւ ջրով ջնջել հասանէր, Աւետարանս միայն բաւական էր եւ է ՚ի պէտս մարդոյս, եւ ՚ի գիւտ անկորուստ կենաց: Ի խորս հոգւոյս տպաւորեցաւ բանն Յիսուսի , եւ  յիշեմ եւ ՚ի յիշելոյ երբեք ոչ դադարեցից, եթէ «Ես եմ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանք». եւ Առաքելոյն, եթէ «Յիսուս Քրիստոս՝ երեկ եւ այսօր, նոյն եւ յաւիտեանս»։

Զսոյն արդ յիշեցուցանել իղձք լինին հոգւոյս, գէթ առ մի նուագ յաւուրս պանդուխտութեան իմոյ, եւ ձեզ՝ որք ընդ իս ձգէք զանցաւոր զկեանս աշխարհիս, եւ որպէս զիս արդեօք բազում անգամ ՚ի հոգս եւ ՚ի ծուփս մտաց տատանեալ տանջիք։ Իբր ոչ եթէ զաւագութեան ինչ թեկն ածիցեմ, կամ համարիցիմ իշխանութիւն ունել՝ լսելի առնելոյ զբարբառ իմ, եւ կամ թէ նոր ինչ ունիցիմ ասել. այլ իբրեւ ընկեր առ ընկեր եւ եղբայր եղբօր, նժդեհ առ նժդեհակից՝ ձեռն մի տամ եւ ձեռն ընդունիմ. որպէս մտերիմ ընդ մտերմի բարբառիմ, եւ հասարակորդ ընդ հասարակորդի հաղորդեմ զկիրս իմ եւ զիմացուած։ Իցէ արդեօք ընդ կուտակութեամբ աճիւնացեալ բանիցս՝ եւ կայծ մի վառ. եւ գացի թերեւս ոք՝ որոյ կայծի միոյ պէտք իցեն. եւ կայծ մի, երբեմն ո՛րքան եւ որպիսի՜ս վառէ ջահս, որպիսի՞ անտառս կարող է հրդեհել։ Շատ է ինձ թէ եւ մի ճրագ մտաց լուցից, կամ զպատրոյգ մի առկայծեալ սրտի արծարծիցեմ. մեծ է ինձ՝ եթէ եւ մի միտք դրդեսցին յիմոց սադրանաց. սիրտ մի բաբախիցի ՚ի վեր, եւ հոգի մի հառաչիցէ առ Յիսուս, եւ հանգչիցի։ …