Պատմութիւն համառօտ ԴՃ տարւոյ Օսմանցոց թագաւորացն

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Եօթըն տարոյ Մուհամէտ խան սուլթանութեան գահի բազմեալ, Ըզպէյաթն որ աղօթիւք ընդունելի, զոր ընթերցեալ: Եւ ըզհայրն Իպրահիմ խան առեալ եւ յարգելանս մուծեալ, Որ գոչէր ՚ւ աղաղակէր` իբր ըզգազանըս մըռընչեալ: Ոմանք ներքուստ ընդ աղաղակն դառն ողբովք ի խիղճ եկեալ, Ասեն. «Դարձեալ նըստեցի արքայ, ըստ առաջնոյն ոչ վարեցեալե: Երբ յարտաքս այս լուր լինէր, զվերջինըն չար յոյժ գիտացեալ, Ֆէթվա զայս արարին, թէ` «Զանարժանս վերամբարձեալ: Ոչ գիտելով ըստ արժանւոյնզպատիւ եւ զփառս մանսուպից տալ, Նիզամին այլ եւ գանձուցօր ըստ օրէ զվընաս բերեալ: Պատշաճ է մահըն նորաե: Հանուրք յայսմիկ միաբանեալԵւ իմզա առնեն զֆէթվան, քսան եւ մէկ օր, որ յարգելս լեալ: Մուֆթին եւ վէզիրազէմն եւ եէնիչէր աղասին այլ, Գարա Ալի դահճապետիւնզարքայն խեղդեալ ՚ւ արտաքս հանեալ: Ճինճիէն գանձ պահանջեն, որ չարաչար միշտ էր երդուեալ, Կոխեն ըզտունն ՚ւ շինուածոցն, բեռինս բեռինս ցվէզիր տարեալ: Զոր մէվաճիպ տան ծառայիցբաշխ ճուլուսին այն ժամանեալ, Հազար քըսակ ղուռուշ առինեւ ՚ստ արժանոյն քըշեալ, սպանեալ: Եւ քէհեայէն հարիւր ՚ւ յիսունքըսակ առնեն ՚ւ ի բաց թողեալ, Եւ որք սոյնց պէս ի բարձրագոյնսնընկճեալ, վանեալ, իսպառ ջընջեալ: Ըզկնի աւուրց վեցերորդիցնոր թագաւորն յալայ ելեալ, Նախ յԷուպ Սուլթան երթայ, ըստ օրինի զուխտն արարեալ: Սփահիք զրոյց միշտ զայս առնենյեէնկիչէրիս զպատճառն հանեալ, «Յի՞նչ պատճառէ զարքայն սպանինե, զօր հանապազ զայս արծարծեալ. «Ի տէվլէթէն յառաջագոյնարդ յաղայիցըն լինիմք առեալե, Լինելով սփահւոց գունդ գունդ`«Ով սպան զարքայ, լիցի սպանեալե: Զինեցան, ճակատեցան, ի Աթ մէյտան մարտի կանգնեալ, Վէզիրիւն մուֆթին, այլովքեէնկիչէրւոց յօտայս կանխեալ: Եւ ըզպատգամ ողարկեցին`ուլէմայիւք ըզխրատ տուեալԵւ արքային գըրովն ասեն`ցըրուիլ նոցա եւ դադարեալ: Զորոց ֆէթվա գրեցին, կանգնին`եէնիչէրւոց սպառազինեալ, Կացին յանցս ճանապարհացն`զդրունս քաղաքին համայն փակեալ: Կոտորեալ ի նոցանէշատքն ի փախուստ եղեն դարձեալ, Զի յաղթեցին եէնիչէրիք`մեծամեծօքն յաջողեցեալ: Զայս լուեալ նոր թագաւորնմանուկ խելօքն ջահի հարեալ, Բայց վալիտէն Իպրահիմի, Մուրատի եւ Օսմանին այլ, Որ կին Սուլթան Ահմէտի էր, գործ արքունեաց սովաւ վարեալ: Արդ սա եւ վէզիրն եւսյաղաներացն հնարս հնազանդեալ: Մուրատ աղա, Պէքթաշ աղա՚նդ Մուսլահտինն կապակցեալ, Եւ այլքն, որք ի օճաղ, ՚ւ որք տէվլէթինք են, յայնս դիտեալ: Վէզիրիւս այսու նոր իմնզհարկատուացս զհարկ պահանջեալ, Որոյ քիւրէկճի անուանեն, ի պէտս Կրիտեայ լինին ծախեալ: Ըստ սահմանի, զոր ամ յամէ, ըզտօնանմայն անդ են յողարկեալ, Եւ Հիւսէին փաշան Տէլի, սէրտար մնալով, զմարտ միշտ եդեալ: Ընդ աւուրս ոմն Հայտար օղլիզզօրպայս ընդ իւր էր ժողովեալ, Եւ բազում անգամ փաշայքվերայ երթան, զորս աւերեալ: Արդ կալեալ իւրովք բերին, Պարմաղ ղափին եղեն կախեալ, Եւ Ղաթըրճի օղլին ճորտ իւրոչ ինչ կասէր` յիւրն դիմեալ: Մուրատ աղան եէնիչէրւոցզվէզիրութեան կընիքն առեալ, ԶՂարա չաւուշըն Մուստաֆաեէնկիչէրւոց աղա կարգեալ: Եւ ըզվէզիրըն Մուհամէտի Մալղարա քըշեալ սպանեալ, Եւ ըզքէհեան եւս ըսպանին, եւ Մուրատեանքըն յառաջեալ: Ղաթըրճի օղլին խրոխտայր, ուր հանդիպէր` զվընաս բերեալ, Մուրատ փաշան պատգամ յըղէ, որոյ բանիցն ոչ հաւանեալ: Մուրատն ասէր. «Ցըրուեա' ըզզօրսդ, մանսուպ տացուք, լիցիս նըստեալե: Եւ նա գայր մինչ յՈւսկիւտար`ընդ վէզիրին պատերազմ տալ: Վէզիրն համայն եէնիչէրովքեւ փաշայիւքըն պատրաստեալ, Անց յՈւսկիւտար ճակատելոյզնորահընարս իմըն տեսեալ: Զոր երդմամբ աւատացոյցեւ որդեգիր զնա արարեալԵւ ետ մանսուպ նըմայԱնատօլի, զոր կամեցեալ:. . . . .. . . յեօթնէ սկըսեալ, Էզլ արարին զՄուրատ փաշա, զՄէլէկ Ահմէտն վէզիր եդեալ: Ուր կայաք յԵրուսաղէմեւ զարքունեաց գործ չիմացեալ, ՚Նդ Ամբակումաւ պապիւ մերով, որում լիցի տէր ողորմեալ: Որ է թուական փըրկչին հազարվեցհարիւր եւ յիսուն հասեալ, ՚Նդ համայն յաշխարհ Լատինացոցսանթօ անօ էր կոչեցեալ: Զյոբելեանն ի քսան եւ հինգամին կարգէ Ն` կարճառօտեալ, Ձանձրացեալ քաղաքացիքեւ ազգս Հայոց զայս հընարեալ: Ծախելով դըրամս բազումզնախարարաց կամս հաճեցեալ, Զհարկ արքունոյն տալ խոստացան, որ ամ յամէ են պահանջեալ: Զպատըրկութիւն բառնան բընաւեւ զսեւագլուխս, վանեալ հանեալ, Վերայ վեցից եկեղեցեացկապեն ՚ւ ինքեանք են հրամայեալ: Զի Դաւիթ եպիսկոպոսներրորդ անգամ պատրիարք լեալ, Քառասուն հազար ղուռիշզպարտս տոկոսօքն լինէր բարդեալ: Ի բընակչաց պահանջեցաւ, տըրտընջանօք զայն վճարեալ, Հայհոյութեամբ, գայթակղութեամբ, մինչեւ ցայսօր ոչ դադարեալ: Օճաղ աղայք, զոր տիրէինընդ արքունեացն եւ նուաճեալ, Ռամիկք ի շատ հարկաց խոցեալեւ զՍիաւուշն ՚նդ իւրեանս առեալ: Եւ մուծին առ թագաւորն: Ասեն. «Վէզիրդ զմեզ վըշտացուցեալ. Աղայից բանիւք շարժիեւ առ համայնս անիրաւեալե: ԸզՍիաւուշն արար վէզիր, որ զնէֆիրամն էր արարեալ, Զով ոք եգիտ ընդ հովանեաւդրօշի իւրեանց` պատուասիրեալ: Աքսորեաց զՄէլէկ Ահմէտեւ զՄէլէկինս ընդ այլովք այլ, Հաճեցան զկամս արքային`ընդ մօր արքայիս միաբանեալ: Ըսպանին զմեծ վալիտէն, այն, որ Քեօսէմն էր անուանեալ, Կին Ահմէտի թագաւորիեւ մայր եռակ արքայից լեալ: Ըզթէլխիսճի թագաւորինեսպան, եւ այլքն ի փախուստ լեալ, Ըզպօստանճի պաշին եւ սպանեւ զխաս օտապաշին ընդ այլ: Ըզքէհեա մեծ վալիտէին, զներքինապետս, զգանձապետս այլԵւ ըզղըզլար աղասին եւս, զայլսն յԵգիպտոս եղեւ վանեալ: Ըսպան զաղա եէնիչէրւոց, Ղարա Չաւուշն էր անունեալ, ԶՊէքթաշ աղայն եւ զքէհեապէկ, զՏէլի Պրատէր խարաջճին այլ. ԶՍարի Քեաթիպ թէզքէրէճինեւ զմեծամեծս այս նըմանեալ, Զամէն մի ի թաքըստիեգիտ, զհամայն մահացուցեալ: Որ եւ երկու ամսօք ըզմօհրնՍեաւուշիս եղեւ կալեալ, Ապա ըզմօհրն վէզիրութեան Կիւռճի Մուհամէտին տուեալ: Եղեւ հազար հարիւր թուական, որ այս համայն էր գործեցեալ, Ընդ ժամանակըն Կիւռճիիսերից ազգացն միաբանեալ: Քըսան հազար ղուռիշ ետուն`ըզքիւրէկճոյ հարկըն բառնալ, Զի առնուլ ետ խէթիշէրիֆ, ըզկնի եկեալքն ո'չ ընկալեալ: Հազար հարիւր եւ միննի թուականիս ռահին փութալ, Տէր Փիլիպպոս կաթուղիկոսնյԵրուսաղէմ եղեւ գըտեալ: Յապրիլի յութեւտասաննըզսուրբ զատկի ուխտն կատարեալ, Յետ ութ աւուր երկուշաբթիսուրբ Սարգըսին յԻստամպօլ լեալ: Եկեղեցին յանկարծ կիզէրեւ այլ ումէք ո'չ վընասեալ, Ի միւս գիշերն ի Քէպէճիխանի մէջն, որ մըզկիթ մի լեալ, Նա ՚ւ յինքենէ եւ հրակիզէր, եւ զմերս նովաւ իբր մոռացեալ, ԸզՓիլիպպոս հոգեւոր տէրնգալ ի քաղաքս են հրաւիրեալ: Յօժարեցաւ եւ եկն առ հօտս, ի տեսանելն էր յոյժ բերկրեալ, Յամենից պատուասիրեալեւ առ վէզիրն եղեւ մըտեալ: Որ էր Կիւռճին մազուլ եղած, Ահմէտ վէզիրն եղեւ նըստեալ, Նոյեմբերի զպէզէստանօքընքաղաքիս հուր ինչ ցուցեալ: Մարտի ամսոյ զվէզիրն սպանին, զՏէրվիշ Մահմէտն վէզիր եդեալ, Որ էր թուական հազար հարիւր՚ւ երկու, զատիկն վերայ հասեալ: Նիկօլ եպիսկոպոսն, որ ի Լէհայ յուղի անկեալ, Առ Փիլիպպոս կաթուղիկոսնգայր ՚ւ օրհնութեան հըպատակեալ: Մայիսի քըսան եւ իննհոգեւոր Տէրն Պրուսա գնացեալ, Ընդ որ եւ հետեւեցաքն`յօրհնութիւնն ՚ւ ի սէրըն կախեալ: Անբասիր յաթոռն եհասեւ սիրելեաց զնամակ գըրեալԵւ ամ եւ կէս յաթոռն յամեաց, զզանգակատունըն մինչ շինեալ: Եւ ապա կոչնականօքվերինն յաշխարհ եղեւ գնացեալ, Որոյ յաջորդ անդ մեծարեն, հաւանական բանիւն ընտրեալ: Տէրդ, ընծայի արժանաւոր, յաթոռ նախնոյն ժառանգ նըստեալ. Որ զորբացեալքս մըխիթարեաց`անտեսաբար խանդաղատեալ: Որ էր հազար հարիւր եւ չորսի թուականի Հայոց հասեալ, Քառասնորդացն պահոցն դիպէր, ՚նդ որ զսուրբ զատիկն, որ արարեալ: ՚Նդ որ Տէրվիշ վէզիրըն խոհեմըստ իրաւանց լինէր շարժեալ, Ապստամբից ՚ւ աւազակացեւ զարքունիսն կառավարեալ: Հիվանդացեալ եղեւ յետոյ, զՄէլէկըն գայմագամ եդեալ, Ողարկեն զկընիքն ի Շամ`զԻփշիր փաշայն վէզիր առեալ: Երբ Իփշիրն եկն Իստամպօլ, շատ մեծամեծք ահաբեկեալ, Սպան զՄօռալի տէֆթէրտարեւ ըզՇամի զատէն վանեալ: ԶՂուտտէ քէհեա Մէլէկի սպանեւ Մէլէկին ըզՎան տուեալ, ԶՄուհամէտ էֆէնտին ըսպանեւ ըզբազումըս փոփոխեալ: Եէնիչէրիք եւ սիփահիքի էթ մէյտանըն ժողովեալ, Յարկս վէզիրին երբ դիմեցան, եւ վէզիրինքն զնոսա հարեալ: Յետ դարձան, զինուորեցան, յարկ վէզիրին գնացին կանգնեալ, Երբ տեսին ըզդուռն փակած, մըրճօք, կացնօք ի ներս մըտեալ: Զգոյս եւ զինչս աւար առին, զգանձսըն բացին ՚ւ աւար առեալԵւ այգուցն երթան ի դուռնարքային եւ զպատգամ յըղեալ: Առհասարակ զվէզիրն ուզեն, զոր եւ արքայն իսկոյն տուեալ, ԶՄուրատ փաշան վէզիր խընդրեն, զայլ մանսուպից զտեարս փոփոխեալ: Մուրատն ունէր ըզբարեկամսի ներքս ՚ւ արտաքս շատ ըստացեալ, Կամեցաւ զարքայ փոխել, որոյ խորհուրդըն ծանուցեալ: Զոր կոչէ արքայն ի ներքս, զխօսըս մուֆթոյն նորա բացեալ, Մերձակայք թագաւորինի վէզիրին կողմ խօսեցեալ: Ըզբարեկամսըն Մուրատինարքայն ըսպան եւ աքսորեալ, Զեէնկիչէրոց ըզմեծամեծսնոյնպէս ըսպան եւ փոփոխեալ: Զկընի հարիւր աւուրց զՄուրատկոչէ ի ներքս, զկընիքն առեալԵւ տայ Սուլէյմանի, որ էր յԱրմէն ազգէ սերեալ: Ընդ որոյ վէզիրութեանբազում անգամ քաղաքս կիզեալ, Արքունիք զօրանային`կանանց կողմանց համարձակեալ: Տէֆթէրտարն վատ ըստակ տայր, զռոճիկն եւ ոչ բաւականեալ, Զյարկ նորա միշտ քարկոծեն`ըզՍուլէյման պատուոյն վանեալ: Չէր յայտնի` վէզիրն ո՞վ է, երկու ծառայքն միաբանեալ, Չարաչար երդուեալ ի Ղուրաննորք` յիրերաց ոչ բաժանեալ: Յարքայի դուռ ժողովին`ըզնախարարս համայն խընդրեալ, Մինչեւ ցըմայր թագաւորին, ՚նդ որ յապարանսն ՚ւ արտաքս գըտեալ`Զվալիտէին քէհեա գատըն`զՄուլքի Պուլայն, զոր ՚ւ սիրեցեալ, Եւ զայր նորա` զՇապան ղալֆա. եւ ըզսարայ աղասին այլ, Ըզղըզլար աղասինեւ զվալիտէ աղասին այլ, ԶՊիլալ աղա, զՃօրճօ աղաեւ զԵազիճին` Ճօրճօ կոչեալ, Ըզմուսահիպ Իւսուֆ աղաեւ ըզղափի աղասին այլԵւ ըզխաս օտապաշին,. . . . . Սուլէյման վէզիր պրծաւորպէս յառաջագոյն վանեալ, Ընդ գըրելոցդ եւ զարտաքինսնըզտէֆթէրտար եղեն գըրեալ`Զեէնիչէրի աղասինեւ զքէհեապէկն ՚նդ անուանիս այլ, Ըզմէյմար Մուստաֆասինեւ զպաշագի գուլին ընդ այլ, Զչաւուշ պաշի. . .. . . . . Ըզխարաջճին եւ զկեօմրուկճինեւ զԹէրսխանէ էմինին այլ: Զորս գըրեցին, յատկացուցինդուռն արքունի` զբողոք բարձեալ, Ասեն. «Սոքա են հրամայօղք, զգործ արքունոյդ դու չիմացեալ: Զոր ինչ կամին` մեզ զայն առնենեւ հընազանդից անիրաւեալե: Դէմ յանդիման արքային զայսվաղվաղակի զնոսա խընդրեալ: Արքայն ուսեալ ի վալիտէէնասէր. «Ձեզ զի՞նչ չար արարեալե: Նոքա պընդին, պատասխանեն. «Հօր քո նըման չես գիտացեալ: Թէ ո'չ տաս, տու'ր արդ ճէվապ, զի դու եւ մեզ չես հաճեցեալե: Արքայն ասէ. «Զիմն ինձ բաշխէքեւ արտաքինքն առ ձեզ տուեալե: Նոքա ասեն. «Զմայրդ եւս խընդրեմք, ֆէսատ պաշի արդ նա եղեալ, Զի զսկեսուրն ետ սպանանել, զոր ինչ կամի, զայն արարեալե: Երբ զայն լուեալ, խռովեալ արքայն, ասէ. «Տացի զո ոք խընդրեալե: Զվերոյ գրեալս զամենեսեանթաքըստենէ յատեան բերեալ: Ըզնախգըտեալս, որ ի ներքուստյԱթ մէյտանի ծառսըն կախեալ, Յօշատեն` պատառ պատառվերայ դանկաց զմարմինս առեալ: Ըզփախուցեալսն մի' մի' գըտինեւ խեղդամահ զնոսա առեալ, ԶՄուլքի Պուլայն խարար եդինեւ ընդ առն ի ծառն կախեալ: ԸզՍիաւուշն ի Սիլիստրոյհարկաւ դարձեալ վէզիր բերեալ, Զի զդիւրութիւն լիցի հնարեալ`իբր ըզզօրպայսըն նուաճեալ: Սիաւուշն եկն ախտացեալ, երկու ամսօք եւ նա մեռեալ, Զնոր տէֆթէրտարն ըսպան արքայ`Սիաւուշին ըզվրէժ առեալ: Պօյնի Էկրին վէզիր եդին, որ Մուհամէտ փաշայն կոչեալ, Այր հանդարտ, խաղաղասէր, բայց նենգութիւնք դեռ եռացեալ: Ընդ սոյն եղանակիՖռանկք ըզՏաճիկս վըշտացուցեալ, Կըրկին կըրկին ըզտօնանմանի ծովու այրեալ ապռեալ: ԶՊօղչա ատան համայն առնէեւ զՄիտիլլի է'ր ջանացեալ, Յորմէ առ զկլա մի թեմօքնգերի վարեալ եւ կոտորեալ: Անբախտ ասել թագաւորինի մուֆթիէ այն ծանուցեալ, Արքայ կոչէ ըզնա ի ներքս, որոյ չթողու երկըրպագեալ: Այլ ի բաց վարէ ըզնաեւ ի Պրուսա էր աքսորեալ, Ըզկընի մարդ հասոյց նըմաոր խեղդամահ զնա արարեալ: Սա' էր քակօղ եկեղեցոյնոյն Պրուսայու, զոր վերայ գրեալ, Ի նէֆիրամն Սիաւուշինհընարուք ինչ յառաջ անկեալ: Ըսպան զեէնիչէր աղասիեւ զՔէչէճի օղլին ընդ այլԵւ ըզքէհեա շահզատէիցեւ ըզդայեակ նոցուն եւս այլ: Չորս ներքինի, ՚ստ կարծեացն, եսպան, չորս եւս յԵգիպտոս աքսորեալԵւ ի տեղիս նոցուն զայլ եւսյառաջ ածեալ, կարգաւորեալ: Կարգեցին զոմանս փաշայսյԱնատօլի` հարկաւորեալ, Ի մնացելոցըն Հայտարէի Ղաթըրճոյ օղլուն մնացեալ: Եւ ի Սէյտի Ահմէտ փաշէնըզխըստասիրտսն ի ձեռս ածեալ, Ոչ թէ միայն զվաճառականսն, այլ զդատաւորս են կողոպտեալ: Զխորհուրդ Ֆռանկաց յառաջ բերեն, եթէ ծովու ո'չ երկընչեալ, Ճար լինիլ ի ցամաքէվէզիրն զհաշտիլն յառաջ արկեալ: Պօյնու Էկրւոյն ո'չ հաւանինեւ զվէզիր մի իբրեւ խընդրեալ, Վալիտէին եւ արքայինըզՔեօփրուլին են առարկեալ: Որ աննըշան եւ դառնաղքատ, ի շատ Հայոց զփոխ էր խընդրեալ, Շատ ջանայր ըզՏրապօլիսառնել ՚ւ ըստակ ո'չ էր գըտեալ: Սուլթան Մուհամէտիս համայնզեղեալ վէզիրսն արդ գըրեցեալ. Սօֆի Մէհէմէտն նախորդեալ, Մուրատ փաշայն էր երկրորդեալ: Մէլէկ Ահմէտն երրորդ առնի, եւ Սիաւուշըն չորրորդեալ, Կիւռճի Մէհէմէտն բարձրանայ, Պօշնաղ Ահմէտն վեցերորդ լեալ, Տէրվիշ Մուհամէտն յառաջ եօթն, Իփշիր փաշայն ութերորդ լեալ, Մուրատ փաշան կըրկին նըստի, եւ Սուլէյմանն տասներորդ լեալ: Սիաւուշըն կըրկին նըստի, Պօյնի Էկրին երկոտասանեալ, Երեքտասանըն Քեօփրուլի, որ Մուհամէտ փաշա կոչեալ: Հազար հարիւր եւ հինգ թուինսեպտեմբերի հընգումն հասեալ, Յանկարծ արքայ ի ներքս կոչէզվէզիրութեան կընիք տուեալ: ԶՔեօփրուլին, զոր եւ գըրեցի, զկընի սոցա վէզիր եղեալ, Սակաւակեաց զսմանէ ասեն, կամ ղայմախամ այլոց նըստեալ: Յանկարծ, ՚ստ այսմ, հողմ նոր հընչեաց, եւ նաւապետըն ճարտարեալ, Հանդարտաբար, ՚ստ եղանակիս, զնաւահանգիստ ժամ ժամ առեալ: ՚Ստ բնութեան ուսաւ ՚ւ ուսոյց զօրէնճարտարապետն, որ նոր ցուցեալ, Վարի զեղուն առագաստիւն`մանկամբ իւրովքն սիգաճեմեալ: ԶԱլակեօզըն տէֆթէրտար, Մուրատ փաշին քէհեա էր լեալ, Առ ըզհաշիւ շատ քանքարոյեւ միւս յաշխարն էր յողարկեալ: Ուխտ եւ պայման ընդ արքայինհանուր կողմամբ էր հաստատեալ, Գանէր ըզՀայս եւ զՏաճիկսեւ ըզգինի եասաղ առեալ: Ի գիշերում ղօլ ելանէր, ով հանդիպէր` իսկոյն սպանեալ, Զարս եւ զկանայս եւ զսարուճայսյառաւօտին տեսաք ջարդեալ: Արար եասաղ` ամենեւիմբյարքունիս ոչ ոք մըտեալ, Եւ զՀանիֆի մուֆթին վանէ, զՊալի զատէ մուֆթի եդեալ: Դեսպան եկն Պարսից երկրէ, զոր հանճարով ուղեւորեալ, Ըզտէֆթէրտարն եւ զգաբիտաննեւ զայլս ընդ իւր տեղաւորեալ: Զօրպայք տեսին եւ չարացանըզվէզիրին գործքն յաջողեալ, Ըստ առաջնոցըն թելադրին՚ւ ի Դուռն երթան` զայս ասացեալ. «Հան ըզսանճաղ թագաւորին, լե'ր առաջնորդ ի մարտ երթալե: Սլացաւ, էառ գիր յարքայէեւ յօտալարն էր ժամանեալ: Որոց վերայ կարծիք եհաս, յուրաստ եկեալքն հազիւ պըրծեալԵւ զզօրագլուխս սիփահւոց, ի մէհթէրից, ճէպէճոցն այլ: Ի թօփչւոց ՚ւ յայլ ծառայից՚ւ յապարանից արքային այլԶոմանս եսպան, արկ յԱթ մէյտան, զոմանս ի ծով էր կորուսեալ: Ի պալատէ թագաւորինեհան զբազումս եւ ըսպանեալ, ԶԱթ մէյտանի, զԱյա Սօֆւոյզխաներս փակեալ եւ զորմն քակեալ: Զորոց սիփահս արտաքս վանէ, զղահվէխանէքն բնաւին փակեալ, Զգողս, զաւազակս կալեալ կախէեւ ըզկախարդս եգիտ` սպանեալ: Զէշգիայս միշտ ի խուզելեւ անխընայ զնոսա սպանեալ, Զոմանս փաշայս եւ զտէֆթէրտարսաքսորեաց եւ ի մահ մատնեալ: Ի գիշերի ի ղօլ ելնու, յոր տանէ զձայն, որ նա լուեալ, Մըտեալ կոխէր ըզտուն նոցա, զորս եւ գըտեալ` ըսպանանեալ: Այլ եւ գործ առնէր իւր միշտ`զմակարդ չարեաց զոմանս խուզեալ, Տէրնէկոյ ճէմիէթիթըշնամացեալ` ըզվրէժ խընդրեալ: Զծովեզերացն եւ զսահմանացնզղահվէխանէսըն կործանեալ, ԸզՂալաթա թահրիր առնէր`զհարկ քիւրէկճուն յաւելցուցեալ: Յըսպահոց ՚ւ եէնիչէրոցի թի արկեալ ՚ւ ի ծով արկեալԵւ զղօլերսըն գուսանացեւ թատերացն համարձակեալ: Զոր միանգամ եգիտ` գան հար, ի քարանաւս զգըլուխսըն տուեալ, Եւ ըզթութունն եասաղ առնէր, թէպտիլ ճամէ ի շուրջ եկեալ: Զարս ի կանանց կերպարանումի տունըս տունըս շըրջեցուցեալ. Տեղեկասցին, թէ զինչ խօսինսակս վէզիրին, զոր ինչ գործեալ: Յոյր վերայ զբան կասկածեն`ի խորս ծովու զնոսա արկեալ, Ըզսրայ ղօլի թային առնէերկու ՚ւ եռ մարդ վայր մի գըտեալԻ տախտակի միոջ յենուլ, պէրպէրխանէսն զոք որ նըստեալԳան հարկանէր, ըզհարկատուսեւ ըզծառայսն ի Դուռն յըղեալ: Զյարկըս կոխէ ղալպազանիցեւ զՇէյխ Սէլիմ կախարդն սպանեալ՚Ւ ի գիշերում յանուանի վայրսնզդիս անգլուխս մի' մի' արկեալ: ԶՅունաց պատրիկն Իստամպօլոյզգեստովն իւրով անպարտ կախեալ՚Ւ յարքունեաց զոմանս դարձեալհանեալ, վանեալ եւ կորուսեալ: Եւ ըզռոճիկս տուակեօյիցզշատոցն հատեալ, զբազմացն ջընջեալ, Յարքունեաց ՚ւ ի սիփահւոցի հարիւրիցն ցըքսան կապեալ: Ըզթէֆէրիճ եւ ըզխընճոյսվաղուց մնացեալսն իսպառ ջընջեալԵւ զսալընճաղն ՚նդ բազում խաղուց, ՚նդ որ պայրամին էին զբօսնեալ, Ամենեւիմբ եասաղ առնէր`՚նդ իշխանութիւնս համայն բարձեալ, Ընդ որ լինէր եւ ծանր ձըմեռն, հազար հարիւր եւ վեց հասեալ: Որոյ նիստք ՚ւ ելքն օրէնք լինէրապագայից եւ զայն թողեալ, Ոչ առաջնոցըն նմանեցաւեւ ոչ կարծի, թէ այնպէս գալ: Սաստիկ հրաման թագաւորինի ձեռս սորա արդ կատարեալ, Բարձրացաւ եղջիւր անուանեւ յամենայն կողմ հըռչակեալ: Ֆըռանկ նաւերքն երբ որ եկինի Պօղազին համարձակեալ, ԶՊօղչա ատան, որ առեալ էր, եւ Միտիլլու էր խիզախեալ: Սա զբազում պատրաստութիւնպատերազմի եղեւ տեսեալ, Զի եւ վառեաց զսէրտէնկէչտիսեւ զամենայն զօրըս տեսեալ: Յելս մայիսի օրտուն ելաւ, արհեստաւորքն յոր հետեւեալ, Եւ հինգ աւուրբք ինքն եւ ռահիՏաւութ փաշայն էր բանակեալ: Զուլուֆէն անդ ետ տանելեւ ամենայն զօրաց բաշխեալ, ԶՖիրէնկ Ահմէտ փաշա կոչեալնեդ գայմագամ այսըր նըստեալ: Անպակաս պատրաստութեամբզնաւերսն ի Պօղազն առաքեալԵւ ինքըն ցամաքաւանդ հետեւէր` յոխորտացեալ: Զմուֆթի փոխէ զՊալիզատէեւ Մուստաֆա Պօլէվին լեալ, Լուեալ զՖռանկացն ըզյանդըգնիլեւ զպատերազմ փութացուցեալ: Զնաւերս շինեալ ուղեւորէ, ինքն ցամաքաւ լինէր հասեալ, Ցամաքաւ, նաեւ ծովովընդ Ֆռանկաց դիմի հարեալ: Ազպաշտարտա հարին Ֆռանկաց, զոմանց նոցուն ամբողջ ապռեալ, Եէնիչէրիք եւ յետս փախեան`պաշտան գարա անճարակեալ: Բայց մըղէր զնոսա վէզիրեւ զփախուցեալսն ի մահ մատնեալ, Տօնանման եւ զօրանայր`ի պօղազէն արտաքս ելեալ: Ֆըռանկն երկեաւ, զկըղզին պարպեաց, զլաղըմ հըրոյ էր բորբոքեալ, Աւերէր եւ փըլանէր, ապա շինեալ վէզիրն հարկեալ: Եւ երկու բերդս ի պօղազնմիմեանց հանդէպ արդէն շինեալ, Անտի գընան ի յԷտրէնէ, մինչ արքայիւն վէզիր նըստեալ: Մարտ Մաճարին մըրըրկեցաւ, զարքայի կամս եւ հաճեցեալ, Հազար հարիւր եւ եօթն թուական, վէզիր ի Եանօվա գնացեալ: Բարեկենդանն ի Սուրբ խաչիԵանօվա առնիլն ըստուգեալ, Ըզտօնանմա մեծ արարինըստ արքայի հրամանին գալ: Ոմըն Թումա պատրիկ եղեւ, ի վէզիրէ զխիլաթ զգեցեալ, Երեք ամսօք եւ աստ սպանին, զբազում տուգանս մեր Հայք տուեալ: Առթիւ Վլահայ Ֆազլի փաշայնեւ ըզՂատիր փաշայն սպանեալԵւ ըզԹօփալ Մահմէտ փաշայնեւ ըզՔեօր Հիւսէինն այլ: ԶՈւլահայ եւ զՊուղտանայըզվօյվօտայս կըրկին փոխեալ, Զարս նոցուն եւ զգործակալըսփաշայիցն իսպառ ջընջեալ: Յայսըմ վայրի, որ առ վէզիրնապըստամբից բան ծանուցեալ, Ի կոչել զնոսա առ իւր, ծանեան, թէ զոխս ունի պահեալ: Ճէլալիք անուանեցան, զի շատ գումարըք գումարեալ, Տասն եւ ութն փաշա նըստէր, պարոնք եւ գլուխք եւ սպայից այլ: Որոց գըլուխ Թայար օղլի, որ Մուստաֆա փաշայն կոչեալ, Եւ Ապազա Հասան փաշայն, որ Իփշիրլին էր կոչեցեալ: Որք եւ գըրեն առ թագաւորն, զի զդատաստանս լիցիք տուեալ. Մեք անմեղ ի մանսուպս մեր, վեզիրդ ըզմեզ վըշտացուցեալե: Զայս արքայն գրէր վէզիրին, վէզիրն եւ բնաւ անհոգացեալ, Այլ ճէլալիք զօրանային`մինչ ի Պրուսա դաշտ բանակեալ: ՚Ստ որում արքայն զվէզիր ստիպէ`մի' յամառիլ, այլ փութալ գալ, Որ եւ դառնայր յելս սեպտեմբերնեւ յԷտրէնու յայսըր դարձեալ: Ի Քէհատխանան ամսիւեւ յՈւսկիւտար են բանակեալ, Հարիւրօք եւ հազարօքանդ, որ զըսպայս են կոտորեալ: Եւ զփախուցեալսն ի ճէլալեացանտանօր ի ծով թափեալ, Ըզչորս փաշայս անդ ողարկէ, ՚նդ որս եւ Հասանն զզօրս հասուցեալ: ՅԻզնիմիտ ճակատեցան՚ւ ի Հասանեացն յաղթահարեալ, Եւ տիրելով մեծ քաղաքաց, զի միւսէլլիմք նոցա նըստեալ: Եւ գրեցին Մուրթազային, զոմանս փաշայս ընդ իւր առեալ, Ըզնէֆիրամ մեծ արարինեւ ի Յըլղըն դաշտ ճակատեալ: Կոտորած շատ անդ լինէր, եւ Մուրթազան խոցեալ փախեալ, Եւ դարձեալ գրեն Մուրթազին, արքայ հրամանըն սաստկացեալ: Ժողովէ զզօրս ի վերայ, Թաթար Ահմէտն զնոսա ցրուեալ, Եւ Հասանեանք ի վեր ելին`ի Բերիոյ դաշտ բանակեալ: ԶՔեօփրուլիի մահըն խընդրեն, որոց արքայն ոչ անսացեալ, Եւ Մուրթազին դարձեալ գըրեն`զջանս եւ զհընարս մի' խընայեալ: Մուրթազան գրէ առ Հասաննհնազանդական եւ խոնարհեալ, Ի ղուրանն երդմունս առնէ. «Ի միջի ձեր իմ համոզեալե: Շէյխով, դատաւորաւ, չորս փաշայիւ զգիրն յողարկեալ, Բերեն մէջ Բերիոյ`ընդ մեծամեծքն տեղաւորեալ: Ընթրիս կազմեն, պատուասիրեն`զյետին բաժակ նոցա լըցեալ, Ազատեցին յաշխատանացեւ ի ջանուցն, յոր ըզբաղեալ: Երսուն ՚ւ երկու գըլուխ քէլլէ, որ ընդ խարարս լըցին բարձեալ, Եւ բերին առ թագաւորն`իւրաքանչիւր ի գլուխսն գըրեալ: Ապազա Հասան փաշա, որ Բերիոյ էր նա տիրեալ, Թայար օղլի Մէհմէտ փաշապէկլէրպէկի Շամայ նըստեալ: Եղբայր նորին զՈւրհա տիրէր. Մուսլի փաշայն այնց հետեւեալ, Ֆէրհատ փաշա, Քէնան փաշա, այն, որ երբեմն գաբիտան լեալ: Պէքթաշ աղին Օմէր քէհէա, Թաթար Ահմէտ աղայն ընդ այլ, Որդեգիր եւ Իփշիրին, Ալի Իմիրզէն որ կոչեալ: Ներքինապետի եղբայրերկու որդովք գըլխաւորեալ, Վօյվօտայք եւ կեօմրուկճիքեւ միւսէլլիմք ընդ նոսա այլ: Թափեցաւ ի տիւանին`զգըլխոց գըրեալսըն ընթերցեալ, Եւ ապա դուրս պալատինամենեցուն տեսեալ, պատմեալ: Բերկրիւր վէզիրն անպատմելի`զմահ թըշնամեացն աչօք տեսեալ, Ոչ որպէս առնուլ զերկիր, այնքան առ այս զվիճակ ցուցեալ: Հազար հարիւր եւ ութն Հայոց, որ ի մարտի այս պատահեալ, Եւ զՀիւսէին փաշայն Տէլի, զոր գաբիտան էր արարեալ: Փութանակի կոչէր ըզնաեւ առ արքայն զնա առաքեալ, ՅԵօթնակ կըլա առաքելովանդ եւ սպանին, ուր մահն հասեալ: Եւ ըզհաշիւն ի քէհայէնառնուն եւ դրամս անտի առեալԵւ զորդին աքսորեցին, զոր նախ արքայն էր սիրեցեալ: Թօփալ Մուհամէտ փաշա, որ ի Սախըզ էր աքսորեալ, Մարդ առաքեաց եւ անդ ըսպան, Ալի քէհեա գաբիտան լեալ: Եւ ըզմուֆթին փոխէ ընդ աւուրս, ըզԷսիրի Մահմէտն եդեալ, Այն, որ երբեմն գերի անկաւի Ֆռանկս, դրամօք շատօք զերծեալ: ՅԵրուսաղէմ զաթոռ ՀայոցըզՍուրբ Յակոբն Հոռոմն առեալ, Եւ Մարտիրոսըն վարդապետԻստամպօլու պատրիկ եղեալ: Սակս Թումային եւ տուգանացընդ Սուրբ Յակոբայ ազգս խռովեալ, Վէզիրն եւ անց երբ յՈւսկիւտար, զարքայն ընդ իւր էր անցուցեալ: Թէֆթիշճի յԱնատօլիպէկլէրպէկւոց եւս պատուիրեալ, ՅՈւսկիւտար դասըս դասըսբերեն, վէզիրըն կոտորեալ: Նիկոմիդեաւ Պրուսա երթան`կոտորելոյ անպարապ լեալ, Մինչ վէզիրն ընդ արքայինմիշտ բերկրութեամբ են ըզբօսնեալ: Մեծ որդի Քեօփրուլիի, որ Չելէպի Ահմէտ կոչեալ, Ընթեռնոյր միշտ ի դըպրոց`միւտէրիսից կարգ նըկըրտեալ: Սակըս որդւոյն խօսի ցարքայ, փաշայութեան արժան վարկեալ, Պէկլէրպէկի էառ Կարնոյ`մեծաւ սարօք ուղեւորեալ: Եւ վէզիրն ընդ արքայիւի յԷտրէնէ ուղեւորեալ, Եւ ըզձըմեռն անդ արարին, հազար հարիւր եւ ինն հասեալ: ԶՈւլահայ պարոնն փոխեաց, այն, որ Ճիւանն էր անուանեալ, Որ ըզՏաճիկս շատ կոտորեաց`անդառնալի փախըստեամբ լեալ: Ոյր պատճառէ զՂատրի փաշայն, զայլս ընդ նըմա իսկոյն սպանեալ, Եւ Ղալաթա հրակիզեցաւ, յոր ոչ երբէք այն պատահեալ: ԶՍէյտի Ահմէտըն սէրասքէր, որ ի Մաճար զօրօք յըղեալ, Ուր արար զշատ յաղթութիւնս, եւ Րաքօվցա օղլին մեռեալ: Ընդ աւուրս կրակ ի քաղաքս, սահմանս սահմանս յար երեւալ, Եւ Սուլէյմանն էր ղայմախամ, այն, որ երբեմն վէզիր էր լեալ: Եղեւ մեծ հուրն Իստամպօլոյ, եկեղեցիք իննեակ այրեալ, Երեքհարիւր մարդիկ կիզին, եւ շատ վընաս աղքատաց լեալ: Ուրոյն զգիրք մի եղէ գըրեալվասն աղէտիցն, յոր մեք դիպեալ, Այս գուշակ փանաքելոցթըշուառանացս յետոյ հասեալ: Մուհամէտ փաշայն թապաղ, որոյ Սակի եւ էր սպանեալ, Գիր հրամանի արդ եհաս, թէի Մաճարաց զՎարատ առեալ: Ոյր պատճառէ լեալ տօնանմա, ՚նդ անվայելուչս շատք վըշտացեալ, Եւ վէզիրն ընդ արքայիւառ Իստամպօլ դարձան դարձեալ: Շինեցին բերդս ի Պօղազն, որ թօփս լիցի յիրարս հասեալ, Եւ ըսպան զՄըսրայ փաշայն, որ Շահսուար օղլին կոչեալ: Եւ յԻստամպօլ ձըմերեցին, թուականն հազար հարիւր տասն լեալ, Տօնանման ի Սեաւ ծովուբախեալք հողմոց եւ խորտակեալ: ՅԱկն, ի Հալապ եւ յԱրապկեր՚ւ ի շատ տեղիս սով սաստկացեալ, Ղազար ոմըն աբեղայեպիսկոպոս ի Սիս եղեալ: Եղեւ պատրիկ Իստամպօլոյեւ Տիվրիկցօքն անիրաւեալ, Եւ վարդապետըն ՄարտիրոսյԷջմիածին եղեւ գնացեալ, Յընդհանրական կարգէդ սրբոյեպիսկոպոս էր ձեռնադրեալ, Ընծայական մեծ նամակաւդՂրիմ ՚ւ ի Կաֆա առաջնորդ լեալ: ՅԵրուսաղէմ նըստեալն ՅունացԲայիսիօս պատրիկն մեռեալ, Եւ նըստաւ Նեքդառիօս`այր հեզ եւ զսէր միշտ քարոզեալ: Մարտի ի քսան եւ արփենոյնմիջօրէի մեծ մասն կալեալ, Եւ Թաթարն ընդ Մօսկովայըզմեծ բախումն միմեանց տուեալ: Սատրէլտին զատէ ոմըն, որ մեծ էֆէնտի քաղաքիս լեալ, Եւ Ղօնէվի գափճի պաշիընդ Պէկլիկճի Պագին կոչեալ, Ռէմագրութեան ինչ աղագաւի տունս իւրեանց երբ ըզբօսնեալ, Երբ լուաւ զայն Քեօփրուլիեւ անխընայ զնոսա սպանեալ: Խասէքի Մուհամէտ փաշա, Սէյտի Ահմէտ փաշայն ընդ այլ, Զամէն մի պատճառանօքըսպան եւ զայլսըն խոկացեալ: ՅԻզնիմիտով վէզիրն զարքայն Պրուսա քաղաք լինէր տարեալ, ՅՈւսկիւտարու մինչեւ անդէնզշատ ճէլալեացն բերեալ սպանեալ: Վէզիրն զորդին Ահմէտ փաշապէկլէրպէկի Շամայ յըղեալ, Որ զԱռնաւուտ Հասանն սպանէ, երբեմն որ զՍուրբ քաղաքն տիրեալ: ՅԷտրէնէ մինչդեռ կային, երբ Քեօփրուլին հիւանդացեալ, Զորդին բերել ետ յԻստամպօլեւ գայմագամ անդէն կարգեալ: Որ եկն արար զգինին եասաղեւ ի քաղաքն չթողոյր մըտեալԵւ ետ գանել զզիպիտի բոզս՚ւ ի Մարմարա կըղզին քըշեալ: Յեղանակն աշնան դիպէր, զճըմլեալ գինիսն ի ծով թափեալ, Ի կըղզիս ՚ւ ի ծովեզերայսՅունաց ազգին վընաս հասեալ: Հիւանդութիւն երբ ստուգեցաւՔեօփրուլիին բախտաւորեալ, ՅԻստամպօլոյ կոչէ զորդինեւ գայմագամ անդ էր եդեալ: Հընգեակ մատամբք սանդուխք կազմէրյաղագս որդւոյն, զոր վիճակեալ`Կարնոյ, Շամայ, Բիւզանդիոյեւ Էտրէնոյ փոխանորդեալ: Հինգերորդումն ի գլուխ հանէեւ ինքն ի վայր լիցի մընալ, Մինչ էր հիւանդն, խօսէր ցարքայն`վէզիրութեան զուխտ հաստատեալ. «Որպէս ես քեզ ծառայեցի, նոյնպէս որդիս մըտերմացեալե: Զվէզիրութեան մօհրն ետ արքայնԱհմէտ փաշին, ուր է'ր կանգնեալ: Եղեւ վէզիր իպնի վէզիր, եւ ըզխիլաթ անդ զգեցուցեալ. Հայրն, որ կըտակ արար որդւոյն`սպանել յետոյ, զոր կամեցեալ: Հոկտեմբերի ի քսանն մեռաւ, խըմբեալք զնամազըն վըճարեալ, Զդին յԻստամպօլ թիւրպէն բերին, զոր ամաւ մի յառաջ շինեալ: Եկեղեցիքն Յունաց, Հայոց, որ կիզեալն էր, երբ որ շինեալ, Պատճառեցին, թէ Քեօփրուլինըզշինութեան հրաման տուեալ: Վէզիրն Ահմէտ յԻստամպօլ գայր, որդի Քեօփրուլիին մռընչեալԵւ հազար հարիւր եւ մետասանն, յաւուր զատկի արքայիւն գալ: Քակեաց զշինեալ եկեղեցիսն՚ւ ի միրիէն զվայրսըն ծախեալ, Շատ նեղութիւն լինէր բնակչացայն պատճառաւ եւ երկիւղ այլ: Եւ Վալիտէն ճամի շինէ`Զուլումիէն վաղուց կոչեալ, Աթալէթիէ եւ այժմեւ Սուլթան Վալիտէ եդեալ: Ի սահմանացն հանին զՀրէայս, եւ Տաճկաստան համակ եղեալ, Քարակիրք շուկայք այնուեւ թուրպէիւ վայելչացեալ: Եւ սպան զփաշա Սուրբ քաղաքին, զեւս ընդ նըմա զայլս աքսորեալԵւ զպատուականս հօրըն եւ սպանեւ զներքինիս շատըս վանեալ: ԸզԳազայու Հիւսէյն փաշան, որ մեծ օճաղ էր, եւ ըսպան, Յոչ ոք արքայ ձեռս արկանէր, այլ ամ յամէ ընծայն եկեալ: Ֆըռանկք առին եւ գերեցինզնաւս աղային ի Մըսր գընալ, Յոր միշտ են սովորեալքեւ շատ դրամօք զգերիսն ծախեալ: Եւ ըզփակեղս քրիստոնէիցամենեւիմբ վերացուցեալ, Սարըղի դըրամ առնունեւ շատ յերկիր վըշտացուցեալ: Զեկեղեցին քակեն զՂարսայ՚ւ Ակնայ, Ղարա հիսարուն այլ, Շատ յերկիր տուգանս առնուն, փակեն, բանան` միշտ զըրպարտեալ: Եւ ըզԿարնոյ եկեղեցինՎանւով ճամի են դարձուցեալ, Այս Վանի միշտ չարախօսէր. «Հայք ընդ Տաճկաց չէ պարտ բնակեալե: Հանին ըզՀայս յարկաց իւրեանց, թէ` ի Տաճկացն երբեմն առեալ, Զբազումս դընեն ի Թէրսխանէ, յորոց եւ մինըն տաճկացեալ: Մինչ ըզԿարին վէզիր տիրէր, յաչըս նորա ծանօթացեալ, Եւ արքային լեալ ընդունակ, ճոռոմօրէն էր քարոզեալ: ԸզՄուրթազա փաշայն ասեմ, որ զճէլալիսն էր կոտորեալ, Գլուխն բերաւ յոտս վէզիրինեւ Մուհամէտ փաշային այլ: Չաթալպաշ փաշային գլուխբերին եւ այլ փաշայից այլ, Եւ արար թագաւորն որսՆիկոմիդեաւ` յոյժ ցուրտն դիպեալ: Հազար հարիւր եւ տաս ՚ւ երկուս. վէզիրն ընդ արքայիւն խորհեալ, Ըզհետ չուեն գնալ յԷտրէնէ, եւ թագաւորն անդէն մնացեալ: Վէզիրն գնաց ի Մաճարեւ զբազում զօրս անդ գումարեալ, Ի Պէլիկրատ էր մինչ վէզիրն, զՇամիզատէն էր ըսպանեալ: Սա սիրելի էր հոր նորա, ռէյիս քիթապ մըտերմացեալ, Եւ զԻպրահիմ փաշա փեսայն, որ առաւել գոռոզացեալ: Զոմանս արքայն վանէ, զղըզլար աղայն, զմուսահիպս այլ, Զղըզլար աղայն ի Շամ սպանէ, եւ առ արքայ ինչքըն բերեալ: Եւ վէզիրն յՈւյվար գընաց`պատեալ, պահեալ եւ պաշարեալ, Քառասուն աւուրբք ծեծեն, ներքուստ եղեն նեղեալ, զըզուեալ: Բայց փաշայք ոմանք անկան, եւ չօրպաճիք զօրօք սպանեալ, Տեսեալ, թէ ոչ օգտին, Մաճարք`բազում բախմամբք որք ջան եդեալ, Յօժարեցան եւ տալ զկըլայն, որոց հրաման լինէր երթալ, Ըզտօնանմա մեծ արարինզեօթն օր զգիշեր յայն պատաղեալ: Եւ Թաթարք պէկլէրպէկւովքի կողմ ի կողմ զերկիրն հարեալ, Ի կուսէ մի եւ վէզիրնըզփալանղայս զոմանս առեալ: Առ արքայն զլուրն առաքէ, եթէ` «Այլ եւս տիրապետեալե. Երեք աւուրբք վերայ ծովուեւ նոյեմբերն տօնանմա լեալ: Ի Պէլիկրատ երբ դառնային, զօրօք վէզիրն անդ ձըմերեալ, Տըրտնջելով գային սիփայք, եէնիչէրիք եւ յոյժ խոնջեալ: Մաճարք տեսին զդարձ վէզիրին, զնոյն փալանղայս դարձեալ ապռեալ, Զգըտեալ Տաճիկս ի կառս լըցին, յաշխարհ իւրեանց գերի վարեալ: Ի Թաթարաց գունդ մի գըտին, զաչըսն փորեալ եւ արձակեալ, Ասեն. «Գնացէք առ խանըն ձեր՚ւ ի Պէլիկրատ հասէք ցուցեալե: Շատքն ի ցրտոյ սատակէին, շատք ի գուբս ՚ւ ի վիհս սուզեալ, Լուեալ վէզիրն երթայ յՕսէք, ոմանք անդէն են ցըրտացեալ: Դառնան ի Պէլիկրատ, զի ոչ հնարի յառաջս խաղալ, Մըռմըռան խիստ Մաճարացեւ ի գարնան զզօրս յոյժ վառեալ: Ըզսիփահիսն ջընջեալս ի գրոցեւ վերստին յայնվայր գըրեալԵւ փաշայս յԱնատօլիզքըշօղս զօրաց էր խիստ հարկեալ: Եւ այլոց փաշայից այլպատերազմի հրաման փութալ, Եւ լաղըմճիք դարձեալ խընդրի, եւ դուռ զօրաց կըրկին եղեալ: Ի Պէլիկրատ դուռ առնէին, եւ յԻստամպօլ մարդ ժամանեալ, Զաղարճի պաշին զնոր զօրսաստի ՚ւ անտի հանեալ տարեալ: Հազար հարիւր եւ տաս ՚ւ երեքթուականըն Հայոց լեալ, Հասաք մայիս քըսան եւ վեցն, տօնանմայի հրաման եկեալ: Արքային որդի ծնանէրզոր Մւոստաֆայն էր անուանեալ, Եօթըն օր եւ ըզգիշերսնքաղաքն պըճնէր եւ խրախտացեալ: Համայն փաշայիւք եւ վէզիրն, գաւառապետք եւ կուսակալԸնծայս կազմեալ յղեն առ արքայ`ընդ աւետեացն իբրու բերկրեալ: ՅԻստամպօլու արեան առուք, արքային որք ազգական լեալ, Խանըմք սուլթանք եւ թագազարմքբամբիշք տիկնայք փաշայից լեալ, Զընծայս յօրինելով, կառօք ՚ւ երիվարօք վառեալ, Երթան ի տուն թագաւորին`ըզնորածինն շնորհաւորեալ: Զճանճանաւոր լոյս ինչ տեսին`յերեկոյին պահուն ցոլեալ. Յարեւելից սղացաւ ի մուտս`երկայնացեալ եւ ամփոփեալ: ԸզՄուստաֆա փաշա սպանին, յորս, որ ի Ղրիմն էր պատահեալ, Եւ մեռան ղատիք բազումք, որք ի մանսպս ՚ւ որք ի դառնալ: Փաշայն Սուրբ քաղաքինեւ Պասրայունն հողմըն հարեալ, Իսկ վէզիրն դիմեալ յՈւնկրուս, Զիրին օղլին դարանակեալ: Տաճիկք ի ջուրն Ռապա անցին, որք ընդ Մաճարըս ճակատեալ, Մաճարք իբր զփախուստ ետուն, որ Օսմանցիք ինչ յառաջեալ: Ժայթքեցան միագումարք`դասք սըրընթացք վերայ հասեալ, Ահ եւ երկիւղ եկն ի վերայՏաճկաց, որք յետս եղեն փախեալ: Ի ջուր Ռապա լըցան`երիվարօք ստորասուզեալ, Օտապաշիք եւ չօրպաճիքեւ փաշայք ընդ մեծամեծս այլ: Իսմայիլ փաշայն իւրովքեէնիչէրւոց գունդք ճապաղեալ, Մեծամեծք նոցուն փոքումբքկորեան ի ջուրն, եւ այլքն փախեալ: Ընդ հանուր ջըրոյս լըրոյՏաճիկք առ մեզ խիստ խոժորեալ, Զլուծս հարկատուաց ծանրացուցինհամայն յերկիր եւ պահանջեալ: Հարսանիք թէ ճոխութեամբեւ ի զբօսանս, թէ զոք գըտեալ, Գան հարեալ վըշտացուցին, ՚ւ ի թէքլիֆից այլք տաճկացեալ: Ոմանք ի մի վայր, թէ նըստածզըրուցատրել, թէ պատահեալ, Հարկանեն, կոխեն, գանեն, ի տուգանաց եւ երկընչեալ: Զիրին օղլին անդ ի Մաճար, երբեմն որ յորս էր պարապեալ, Ընդ խոզենեացն խըստասըրտիեւ առ յոչինչ զոմն համարեալ: Եւ վարազին անդ զնա եհար, որ ընդ միջացն եղեւ կըտրեալ, ԶըՍտամփան կոխեն Ֆըռանկքըզպատմութիւն այլոց ցուցեալ: Աստղ տըտաւոր եւ վարսաւորհինգ վեց ամսօք, որ երեւեալ, Որ էր հազար հարիւր եւ տասնեւ ի չորսումն զատիկ հասեալ: Նըշանալուծքըն խոնջեցան, եւ աստղաբաշխ, թէ զորս լուծեալ, Միայն միոյն տեառն գիտելի, ամենեքեան շաղակրատեալ: Սակայն յայտնին, որ երեւեալ, մարտ Մաճարաց ընդ Տաճկաց լեալ. Առ միմեանս մենամարտին, այնքան արիւն յերկուցն հեղեալ: Եւ Թաթարք ի մէջ իւրեանցյիրարս եղեն յոյժ խըռովեալ, Թողցուք զՀայոցն յայլում տեղի, զի պատկառի ոք, թէ պատմեալ: Նոր վիշապն Իսպանիոյ անհեթեթ եւ անճոռնին լեալ, Որոյ վերայ զօրք, զինաւորքեղեն հազիւ զնա ըսպանեալ: Սուտ Քրիստոսըն Հըրէից, զոր Տէրն մեր նախագուշակեալ, «Ես եմ, ասէր, օծեալըն Տեառնեւ նոր արքայ Հըրէից լեալ: Մէջ Քըրթաց ոմն ընթերցօղՄէհտի անուն զինք քարոզեալ, Զպատերազմօղ զօրս գումարէեւ ըզգաւառսըն նուաճեալ: Մինչ եհաս լուրն առ արքայն, խէթիշէրիֆ վասն այնմ գըրեալ, Ամթայ փաշայն ՚նդ գաւառակալսերթան ընդդէմ պատերազմեալ: Կոտորեցին զզօրըս նորա, Մէհտին քան զայլսն յառաջ փախեալ, Զորոյ որդին ամբողջ կալանեւ արքային ըզնա բերեալ: Յետ աւուրց, ի մութ գիշերն, գոչմամբ ձայնից քաղաքս խըռնեալ, Տեսին զպալատըն արքայիհուր բորբոքէր եւ խիստ վառեալ: Ի վայրըս կանանց, ըզյարկսնվալիտէին, խասէքւոյն այլ, Ընդ նաժըշտացն տապանակօք՚ւ արկղօք անբաւ գանձըս կիզեալ: Տեարքն յԷտրէնէ ընդ արքայի, ոչ կարաց ոք յայն մերձենալ, Փակեն զդըրունսն ապարանինեւ ոչ թողին զոք մի մըտեալ: Յետ աւուրց եւ ի քաղաքսի գիշերում կըրակ յայտնեալ, Զընտան ղափովք, Թահվաղալովքմերձ ի Պէզէստան փոքր եկեալ: Երբ եկեալ արքայ աստէն, պեղել զպալատն էր հրամայեալ, Զոսկին, զարծաթն որոշեցին, զակունս ընդ այնց լինէր պարզեալ: Եւ հիմնարկեալ քարակըրօքքան զառաջինսն լաւ հաստատեալ, Երկաթակապ դըրունք շինեն, որում տեսօղքըն զարմացեալ: Եւ ի պարտէզս յոմանըս իւրշինուածս բազումըս արարեալ`Տաւութ փաշայն շինէր ըզյարկս`զներքս եւ զարտաքս յատկացուցեալ: Մեծ դեսպան ի Նէմցէուայր պատուելի աստէն եկեալ, Զի Մուհամէտ փաշայն էլչիանդ ի Նէմցէ գնացեալ դարձեալ: Զպատիւս բազումս ցուցին նմա, ընդ որս դեսպանն լինէր բերկրեալ, Յարքայէ մինչ ցըվէզիրս, ընդ տէֆթէրտարն եւ աղան այլ: Որս առնէր արքայ եւ աստ, որպէս յԷտրէնէն սովորեալ, Ընդ գաւառն եւ Չաթալճոյ, ընդ որ արքայն խիստ հաւանեալ: Եւ կուսակալք ըզլաւ որսորդսեւ ըզփարսիս են ընծայեալ, Զերիվարս զազնիւս, ընտիրսամի ամի են առաքեալ: ՅՈւռումէլի ՚ւ յԱնատօլիկըրկին կըրկին յորս էր ելեալ, Որք զփոխանորդս վարձաւորեն, եւ որք ինքնին երթալ հարկեալ: Քառից կողմանց քըսան աւուրց քըշեն մըղեն զորսըն վարեալ, Ինքն ի միջի գահըս կազմէրեւ զբազմութեանց վայրից տեսեալ: Ըզդասատունս եւ ըզպարերգսմէվլանայիցըն խափանեալ, Զպաշտօն առնուլըն վեր եբարձ`՚նդ իշխանութիւնըս գիր հանեալ: Չորս հարիւր յիսուն ամացմօլլա հունքեարն սկըզբնաւորեալ, Խոհեմք ՚ւ ուսումնասէրքյԻկոնիոն զաթոռ ստացեալ: Եղեւ եասաղ յամէն տեղիս, զմուգապէլէն ոչ արարեալ, Պարերգաբարըն շըրջելովի յուրբաթոջ, զոր սովորեալ: Ի Պիթլիս քաղաք Մարաց, այն, որ Բաղէշն է կոչեցեալ, Ապտալ խան ոմն անդ նըստէր, ի վաղ ամաց մեծ օճաղ լեալ: Օսմանցոց արքայք ոչ ոքնզնոսա նեղէ եւ կամ սպանեալ, Վանայ ինչ սուղ պատճառաւի մէջ զօրաց դաւ ինչ ցուցեալ. Վանայ փաշայն կարծիս էառ, վընասապարտ զնա գիտացեալ, Յանկարծ կոխէ զյարկ Ապտալինեւ Իստամպօլ ըզնա յըղեալ: Որոյ ի գալն բանտի արկաւեւ անխընայ զնա ըսպանեալ, Եւ ի տեղին զորդին եդին, այնուհետեւ ո'չ կազդուրեալ: Յայսըմ վայրի պատերազմունքի ցամաքի խաղաղացեալ, Վէզիրազէմն ընդ արքայիխորհուրդ հաստատ ի մէջ բերեալ. «Ես երթայց առից զկըղզին, որ Կըրիտէսն է անուանեալ, Զայսքան ամօք գանձուց, զօրացընդունայն է ընդ վայր վատնեալե: Հաւանեալ թագաւորին եւ ըզխիլաթս ըզգեցուցեալ, Սէրասքէր կարգեալ եղեւ, ՚ստ այնըմ համայնք լիցին վառեալ: Հազար հարիւր եւ տասն եւ հինգթուական Հայոց վերայ հասեալ, Ամարանն ընդ արքայիւի քաղաքէս ելին ի գնալ: Վէզիրն ջոկուի թագաւորէնեւ ծովեզրիւ կամկար երթալ, Արքայն երթայ Եէնի շէհիր, որ Լարիսա Յունաց կոչեալ: Ըզկնի աշնան ի դէպ ժամույաջող հողմով ի նաւ մըտեալ, Էանց վէզիրն ի Կըրիտէս, նաւահանգիստն զՀանեա առեալ: Միանգամայն զօրք եւ զինուորքեւ զօրագլուխքըն հետեւեալ. Պէկլէրպէկիք ընդ փաշայիցեւ զուամայք ՚նդ գաւառակալԳնան ցամաքաւ ի Գանտիա՚ւ ի մէթէրիս անդըր մըտեալ: Օր ըստ օրէ կոտորէին`ի հրակիզմանցըն զանգիտեալ: Բազում լինէր ողբք մարց եւ քերց, ամենեւիմբ ո'չ կասեցնալ, Ի տեղիս միոյն երկու, համայն յերկրէ զայն լըցուցեալ: Քանիցս անգամ զդուռ արարին`զեէնիչէրիս վարեալ տարեալ, Քանիցս անգամ եւ զլաղըմճիսի գետնափորս խոնջեալ, մաշեալ: Զի թէ զորք ինչ ի Վէնէտկոյիբրու օգնել անդ փութացեալ, Եւ երբեմն նաւք Ֆրանցիզաց, որք այրեցան եւ յետս դարձեալ: Չորս ամ յայսըմ կանխեալ ջանան, օր ըստ օրէ զհնարս խաղացեալ, Նուաստագոյնք կոտորէին, եւ մեծամեծքըն կասկածեալ: Գետնափոր լաղըմներովզտեղիս զոմանըս ծակոտեալԵւ ոչ գըտեալ զշաւիղս ռահից, ընդ պարըսպին թէ մերձենալ: Յայնմ աւուրքն ել ի Գանտիու, որ անուն Վարօչ կոչեալ, Ի վէզիրի վրանում անկաւ`ըզհանգամանըս լաւ պատմեալ. «Զի՞նչ աշխարհիս ընդ վայր վայրիսդ, ահա յայս նիշ տեղ շաւիղ լեալե: Որոյ զխիլաթըս պարգեւէեւ զիամէթ, զոր կամեցեալ: Հրաման եհան վէզիրազէմն`այնու կողմամբ ռահին երթալ, Ըզլաղըմերսըն պատրաստեալ, որպէս Վարօչ նոցա ցուցեալ: Գանտիացիք միջաբեկին, վասն Վարօչի նենգելն ծանեալ, Այնուհետեւ գիտացին, թէզոր ինչ հնարեն` ոչ ինչ օգտեալ: Արձակեցին արտաքս զդեսպան`ըզԳանտիա վէրէով տալ, Որոց վէզիրն ոչ հաւատայր, եթէ այլեւս լիցին նենգեալ: Զոր ստուգեցին դարձեալ ազդու, որոց վէզիրն անդ անսացեալ, Ետ հրաման եւ պայմանիի դատարկել զքաղաքն սկսեալ: Եկեղեցիք, տաճարք թափուրքզարդուց, փառաց ունայնացեալԵւ յայլաբանըս փոխարկեալ, ի բաղանիս ՚ւ ի խանս շըրջեալ: Ըզբնակութիւնս լըքեալ թողինեւ երթալով երթալ լացեալ, Ըզծընընդեան եւ զսընընդեանտեղիսն թողեալ ՚ւ օտարացեալ: Հեռացան եւ մեկնեցան, օտարք զերկիրըն վայելեալ, Հայէին, յետս դառնային`արտասուաթորըք հառաչեալ: Վէզիրազէմն մեծ խընդութեամբմեծամեծօքն ի ներքս մըտեալ, Առաքէ զլուրն առ արքայն, որ ի Եէնի շէհիր նըստեալ: Երեք նաւք եւ յԻստամպօլփութով եկին աւետիս տալ, Աշխարհալուր մեծ տօնանմավասն այն եղեւ ազգին բերկրեալ: Յերրորդ աւուր տօնանմայինառաւօտեան պահն լուսացեալ, Լինէր շարժ ահագնակի, որք զխընդութիւնս եղեն թռուցեալ: Հազար հարիւր եւ տասն եւ ութոր ըզԿրիտէս եղեն առեալԵւ տիրեցին բոլոր կըղզոյն, զոր այսքան ամ են ջանացեալ: Հոմերոս, Պիթագորաստաղասացքն, որ արդ դիպեցեալ, Դառն ողբովք վիպեալ զաղէտնըզբընակչաց վրայ հասեալ: Եւ վէզիրն ի Կըրիտեայի Թէքֆուրտաղ եղեւ ելեալ, Եւ թագաւորն ի յԷտրէնէ, ուր եւ զմիմեամբք յոյժ խընդացեալ: Եւ անդ զդեսպանըն Վէնէտկոյառ թագաւորըն մատուցեալ, Ուստի ինքն խիլայեցաւեւ ըզդեսպանն եւս խիլայեալ: Եկեղեցի մի էր այրածի Ղալաթա, Վէնէտկոյ լեալ, Շինելոյ հրաման տուին, եւ աստ դեսպանն յետոյ մեռեալ: Ընդ ամենայն իշխանութիւնսզգինի լընուլն եասաղ առեալ, Քակեցին ըզգինետունս, ուր եւ գըտին, յերկիր հեղեալ: Բազմաց առիթ եղեւ վնասուց, զի որք սովորն էին մոլեալ, Գանեցան, տուգանեցան, ի նեղ անկեալըք որոշեալ: ՅՈւռումէլի զօրս սըփռեցին, զմանկունս Սըրֆաց եւ Յունաց այլ, Պօշնաղից ՚ւ Առնաւուտիցկալան եւ յարքունիս բերեալ: Որս արարին կըրկին անգամ, ընդ որ շատ կոտորումն լեալԱսնոց եւ անասնոց, որ ի ցըրտոյն զվընաս կըրեալ: Ոմանք Հայք եւ Հոռոմք յայսմընդ Ֆըռանկ մի նահատակեալ, Ուրեք ուրեք լուրն եհաս մեզ, շնորհն Յիսուսի պայծառացեալ: Հազար հարիւր քըսան եւ մէկն. արքայն մարտի էր ցանկացեալ, Երթայ յաշխարհ Բօլօնիա`մեծաւ սարօք զալայ ցուցեալ: Սուղ աւուրբք անդ ոչ ժուժեն, զորքըն Լէհցոց սակաւ էր լեալ, ԶԳամանիցան տան Օսմանցոց, յոր եւ արքայն եղեւ բերկրեալ: ԸզՌուսս եւ զՀայս եւ ըզՀրէայսուրեւ եգիտ, ռայա առեալ, Յետոյ արտաքս ի քաղաքէնհանին եւ յերկիրս յայս բերեալ: Բաժին մի ի ծով խեղդին, ՚ւ այլք յայլազգաց ձեռըս մաշեալ, Յետոյ ի Ֆիլիպէ քըշեն, ի ցասմանէ ոմանք մեռեալ: Իսկ ի ձըմեռն մերձ ԽօթինուԼէհք եւ ըՌուսք եկին կոխեալ, Զոմանս գընդից եէնիչէրւոցեւ ըզպարոնս ոմանս ապռեալ: Եւ ղուրսանք որք ի ծովուտասն եւ հինգ նաւս Տաճկաց առեալ, Որպէս եւ Տաճիկք առնունիսկըզբանէ, յոր սովորեալ: Եւ Դօրօժանն, որ ի Լէհայտիրութենէն ապըստամբեալ, Ռահացոյց լեալ Օսմանցոցեւ զազգն Ռուսաց եղեւ մատնեալ: Սէրասքէրք անդ սըլացան, զբազում գաւառըս տապալեալ, Կոտորեցին եւ վարեցին`ի ղուռիշ մի զգերի ծախեալ: Զի Թաթար խանն ի կողմանէ, յայլ կողմանէ Օսմանցիք այլ. Վըլահ, Պուղտան եւ ընդ նոսաեւ Դօրօժանն զճանփայս ցուցեալ: Ըզփալանղայս զոմանս առնուն, գիւղք եւ աւանք թափուր մնացեալ, Ընդ ոլորտըս տիեզերացորպէս ըզհօտս ցըրուեալ տարեալ: Ըզզաւակացըն խընդութեանարքայն զաւուրքըն մեծարեալ, Անդրանկին ընդ կըրտսերոյնդըստերն միոյ, որք ուռճացեալ: Ըզհարսանիսն աշխարհախումբսմինչ յԷտրէնէ հանդիսացեալ, Երեք ամսօք բերեն ի լրումնզպատրաստութեան լամբրօնափայլ: Ըզխաղուցն յօրինուածոցեւ ըզթատերց, գուսանացն այլ, Զզարդուցն համայն ապարանիցն, տօնանմային, շէնլիկին այլ: Խանըմքըն յառաջինեւ սուլթանացըն անդ դիմեալ, Շնորհաւորեն ըզհարսանիս`թագաւորին յողջոյն երթալ: Որպէս օրէն թագաւորինըզծառայիցն ալայ կազմեալԵւ ամենայն մեծամեծացն, աղաւատիցն, պարոնացն այլ: Ուլէմա եւ վուքէլա՚ստ արքունականն կարգաւորեալ, Մուֆթին, որ շէյխըլիսլամն, վէզիրազէմն ի զոյգ գընալ: Շահզատէ Մուստաֆայինընդ առաջի երթալ հարկեալ, Իբր փեսաւէրք յառաջընթացք, ինքն ապա գայր փեսայացեալ: Երեքտասան ամեայ գոլովմանրագեղիւք, քաղցրատեսեալ, Կըրճատեն, որպէս ասին, եւ ըզփոքրն եւս զերկեմեանն այլ: Յետ աւուրց եւ մեծ ռոճկօք, բաշխօք եւ պարգեւօք լըցեալ, Օժիտօք եւ պըռոյգիւքեւ զհարսանիս դըստերն կազմեալ: Որպէս եղբօրն ալայ եղեւ, սոյնպէս եւ իւրըն սըխրացեալ, Նախըլներք բարձրակերտեալքի շէքէրից պարտէզս շինեալ: Ոսկեզօծ կառօք հեծեալեւ քառասուն կառօք լըծեալ, Նաժըշտօք եւ ներքինովքԵթովպացւովք զանազանեալ: Ութն ամաց սա հարսանանայ, արքայն մուսահիպին տուեալ, Որոյ անունն եւ Մուստաֆա, տասնեակ ամաց սիրելի լեալ: Յոյժ հաճելի վերապատուի, որ քան զանցեալսն գեր մեծարեալ, Երկրորդ վէզիր ըզնա դընէր, խորհրդակից միշտ առ իւր լեալ: Ապարանըն դըռնովն փարթամ, քան զայլ վէզիրսըն ճոխացեալ, Մանկունքն զինու սիգաճեմեն, ըսպասաւորքն եւ գործակալ: Կըրկին եղեւ այնց հարսանիսաշխարհալուրն եւ հըռչակեալ, Ուր պատահեալ, զոր եւ տեսաք, արդ աստանօր ծաղկաքաղեալ: Հազար եւ վեց հարիւրեօթանասուն եւ հինգն հասեալ, Փըրկչին ծնընդեանն շըրջաբերմանսանթօ անօ գերապատուեալ: Լատինացոց համայն ազգին, եկեղեցոյն, որք հնազանդեալ, Ի գահն Հռօմայ ուխտիւք երթանուր զհաւատոյ վէմն են եդեալ: Ամենայն ոք ըստ հաւատոյնեւ ըստ յուսոյն, զոր սիրեցեալ, Ի խրախարանըն հաւաքինեւ զխընդրելիս իւրեանց առեալ: Կին մի Յոյն, որ ի Կրիտէսծընաւ զարու, երկուորեակ լեալ, Միջացն ի վայր եզատեսակ, յերկու ոտից վերայ կանգնեալ: Միջացն ի վեր երկատեակ, չորս ձեռօք եւ երկ գըլխօք այլ. Ի Կըրիտու ի նաւ դընենեւ յԷտրէնէ ցարքայ յըղեալ: Արքայն իւրովքն զնոսա ետեսեւ սընուցչին բաշխըս տուեալ, Վեցեակ ամսօք անդ մեռանի, յետ ութ աւուր եւ միւս մեռեալ: Սուրբ Սարգսի եկեղեցոյն շինել հրաման վէզիրն տուեալ, Յանդըգնութեամբ լինէր շինուածն, լեզուագարիլն երբ ծանուցեալ, Կրկին հրաման յանկարծ բերին, որ ի հիմանց ըզնա քանդեալ, Ընդ աղէտս ազգիս Հայոցյայլ տեղի եւ զտեղի առեալ: Ահմէտ փաշայն ի Մըսր գնաց, երբեմն որ տէֆթէրտար էր լեալ, Խըռովեցոյց զԵգիպտացիս`զբազում տէֆթէրըս փոփոխեալ: Ըզմեծն ի փոքունս կապէրեւ զբազումսն խունացուցեալ, Քարկոծեն ՚ւ ի բանտ կալնունեւ առ արքայն զիրն ծանուցեալ: Գըզլար աղայն երբեմըն, Տէվ Սուլէյմանըն կոչեցեալ, Եւ երկու պարոն ընդ այնՄըսըրցիք յԷտրէնէ յըղեալ: Վէզիրի յայս խոժոռեալ՚ւ ի կըղզի զԱրապն աքսորեալ, Եւ ըզպարոնսն անդ յարգելանստասն արամբք եղեն կալանեալ: Զպէկլէրպէկին Պաղտատայ, որ Ապտի փաշայն էր կոչեալ, Հրամայեն ի Մըսր երթալ, զի լիցի նոցա իշխեցեալ: Հազար հարիւր եւ քսան եւ չորսէր թիւ Հայոց, զորս ճառեցեալ, Ի հարսանեաց թագաւորինմինչեւ ցայս վայր, զոր աւարտեալ: Հազար հարիւր քըսան եւ հինգթուական Հայոց վերայ հասեալ, Յեղակարծ շարժի արքայն`ի յԷտրէնու Իստամպօլ գալ: Բանակեցան համայն զօրօքհիւսիսայնոյ զկուրծըս տուեալԻ սէհրայի թէրէնտազ, որ Օգ մէյտան է թարգմանեալ: Լէօնատիպն առաւօտիեւ զԷլինոսն հիւրընկալեալ, Վօռէսական պաշտին սիգովք, սիգան փափկութեամբ եւ ճեմեալ: Տիկին մի գլուխ գուսանաց, որ զփոքր աղջկունս մարզեցուցեալ, Արծաթագին Չէրքէս Ռուսօք, երբեմն արքայն, որ զմինն տեսեալ: Եւ ի Ռաքս նորա զբօսնոյր, անձնաճօճելն էր յոյժ հաճեալ, Զոր խընդէր ի տիկնոջէն, եւ նա ո'չ ետ, թէ ազատ լեալ: Յետ ամսոց ըզկամսն արար, որ վէզիրի սէրչէշմէն լեալ, Խաղացուցեալ հանդէպ իւրոյեւ աւուրս ինչ փափկացուցեալ: Ծանուցաւ այս արքայի, սէրչէշմէն մինչ ի տուն նընջեալ, Կոխեն տանին դէմ վէզիրին, որ չարաչար վասն այն երդուեալ: Խէթիշէրիֆ գայ յարքայէ, զի մի զբերան այնմ տայ բանալ, Հուպ վըրանըն արագլեայՕգ մէյտանի էր գըլխատեալ: Եւ զաղջիկըն Ռաքասեւ ըզտիկինն ընդ այլց խեղդեալ, Ի տեղի սէրչէշմէին, զոմն այլ սէկպանաց գլուխ կարգեալ: Ապու Սայիտ մուֆթոյ եալինվէզիրն իւրեան համար գընեալ, Որ ըզպալատն արքունականչորից կողմանց զծովըն դիտեալ: Ուլուֆէ եւ տայր զօրացըստ օրինի ուր պատահեալ, Եւ հրաման պատերազմիարքայ հանէր սկզբնաւորեալ: Մարտի մուտն եւ շարժ լինէր, ի գիշերի խիստ հողմն հընչեալ, Ղալաթու կլայի քիւլահամենեւիմբ ի բաց կորզեալ: Այս նըշան գործառնութեանս, որ ի կէտիս աւարտն դիպեալ, Չափելով զչափելին չափ, չափեալ չափօղն զչափաւորեալ: Մարտի եօթն զթուղըն հանէ, ի քաղաքէն արտաքս տընկեալ, Մարտի յինն արհեստաւորքզալայ օրտուին են ցուցեալ: Մարտի տասն եւ մէկն եւ արքայնհամայն սարօք յալայ հեծեալ, Քան որ յառաջն էր այլ փառօք, պայծառութեամբ կարգաւորեալ: Բանակէր, ուր կացան թուղքն, եւ ուր օթաղքն եղեն լարեալ, Եւ ինքն ի պարտիզունսեւ ի Տաւութ փաշա զբօսնեալ: Եւ զալայն ի տես նըստանդեսպանք օտարք, որք աստ գըտեալ, Որպէս եւ խումբըք գաւառիս`յանցս ի ռահիցըն կըցկըցեալ: Ի բարձանց յարկաց եւ տանց, յապարանից, կըրպակաց այլ, Պատկեցին ի հրապարակս`յետղ յարելոյ կանգնիլ նըստեալ: Կուտեցան եւ խըռնեցանձիաւորօք հետեւակք այլ, Յըղիքն, որ իգական, եւ ըստընդեօք, զորս նոր ծընեալ: Կոյսք տընարգելքըն խըռնէին, խանըմք սուլթանք անդ փութացեալ, Ի տեսանել զփառս արքայի`ուստի ելն եւ ուր դադարեալ: Եւ մեր ուստի ռահի եալքեւ աստանօր գոլ դադարեալ, Ըզկայ առցէ բանս պատմութեան`որպէս ասաք չափն տնօրինեալ: Մերձ չորս հարիւր ամաց լինին, որ Օսմանայ պապոցն սկըսեալ, Տասն եւ ինն թագաւորաց, որ մինչ ի սա մեր ժամանեալ. Աստուծոյ է գիտելին, իսկըզբանէ զոր կամեցեալ, Որպէս շարժէ զարարածս, նոյնպէս ազդմունքն եւ հետեւեալ: Աստուած եթէ զմեզ հասուսցէի սուրբ զատիկըս ձեօք հասեալ, Ինդիքտիոնն յերեքտասան, յերեսուն եւ մինն մարտ ամսոյ լեալ: Ծնընդեան փըրկչին թուական հազարվեցհարիւր եւ եօթանասեալ, Յութերորդին միջի դիպեալ, լիջի'ք ըզմեզ եւ յիշեցեալ: Յաւագ պահոցս հինգերորդիմէջ շաբաթուս եզրակացեալ, Սուրբ Գրիգորի Լուսաւորչինեւ շաբաթումն տօնն յառաջեալ: Ընծայեցաւ խոստացելոյս, զայն, որ արժան եղէ վարկեալ, Խընդրեմ չըտալ ի ձեռս անարգս`միայն ի ձեռս իւր վայելեալ: