Գիրք պատմութեանց

ՄԻՒՍ ԵՒՍ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԴԱՒԱՃԱՆՈՒԹԵԱՆ ՇԱՀԱԲԱՍԻՆ, ԶՈՐ ՄԻՒՍԱՆԳԱՄ ԱՐԱՐ ԸՆԴ ԹԱԳԱՒՈՐԻՆ ՎՐԱՑ

Վերոյասացեալ թագաւորն Կախէթու Աղէքսանդր իւրով կամաւն տուեալ էր զթագաւորութիւնն իւր որդւոյ իւրում Դաւթի, եւ Դաւիթն վարէր զիշխանութիւն թագաւորութեանն։ Իսկ միւս որդին Աղէքսանդրու Գօրգի ոխացաւ ընդ այն՝ եւ սպան զեղբայրն իւր զԴաւիթ՝ զի ինքն լիցի թագաւոր։ Եւ Աղէքսանդր հայր նոցին կենդանի էր՝ ո՛չ ետ զթագաւորութիւնն Գօրգոյ՝ այլ յինքն գրաւեաց՝ եւ ինքն վարէր զթագաւորութիւնն։

Զայսու ժամանակաւ խորամանկն ի հնարս չարեաց Շահաբաս, խորհեցաւ զնոր իմն հնարս կործանման եւ երկրպագութեան արկանել ի մէջ թագաւորութեանն քրիստոնէից։ Կոչեաց առաջի իւր զկանխաւ ասացեալ զուրացողն Կոստանդին՝ զորդին Աղէքսանդրիս, որ առ շահն էր, եւ խօսեցաւ ի սիրտ նորա ըստ ախորժակաց նորա եւ ըստ հաճոյից, եւ ասաց նմա. «Ա՛ռ ընդ քեզ զօրս ըստ բաւականի ի մերոց զօրացս՝ զոր տամ քեզ՝ եւ գնա յերկիր քո հայրենի, եւ հնարեալ սպանցես զհայր քո զԱղէքսանդր՝ եւ զեղբայր քո զԳօրգի, զի դու լիցիս թագաւոր ի տեղի հօր քո՝ եւ վարեսցես զքո հայրենի թագաւորութիւննե։

Բայց այժմ եթէ ի մէջ մերոյ ազգիս եւ թէ անդ ի մէջ Վրաց ազգին, մի՛ ձեւացուսցես ի սակս գնալոյդ քո, թէ գնամ յաշխարհն իմ զի անդ կեցից, այլ ձեւացուսցես զքեզ եւ երեւելի պատճառ զայս խօսեսցից առ ամենայն ոք, թէ. «Առաքեալ է զիս շահն այսու զօրօքս՝ զի գնացից ի Շամախի առնուլ զնաե, եւ ի ժամանելն քո յերկիր քո՝ որ ոք եւ յաջողեսցի քեզ զայն արասցես, եթէ սպանումն հօր եւ եղբօր քո՝ եւ թէ առումն Շամախու։

Արդ՝ զայսպիսի պատուէր ընկալեալ օձն դարանակալ, ելեալ զօրօք գնաց յերկիրն Կախէթու առ հայրն իւր Աղէքսանդր, եւ յայնմ ժամու ո՛չ կարաց դաւել՝ զի կարծիս անկաւ ի միտս Վրաց՝ տեսանելով զանուղղայ գործս նորա, որ եւ ինքն ի նմին ժամու պատրուակեաց զմթերեալ խորհուրդս սրտի իւրոյ։ Եւ յաղագս զինքն ուղիղ եւ աննենգ ցուցանելոյ եւ հաճելոյ զմիտս Վրաց, ի զօրաց հօր իւրոյ, յազգէն Վրաց յոլով զօրս էառ ընդ իւր եւ ելեալ գնաց ի վերայ Շամախու։ Եւ ազգն Վրաց յոյժ կամէին զկորուստ նորա, վասն որոյ ի ժամ պատերազմին յետս յետս կային եւ ո՛չ հաւատարմաբար պատերազմէին, զի գուցէ յայնմ պատերազմի ձեռամբ Օսմանցւոցն լիցի կորուստն նորա։ Իսկ չարն Կոստանդին ծանեաւ զայս իրակութիւն յոգի իւր, եւ զայն եւս գիտէր թէ զօրօքն Պարսից ոչ կարէ յաղթել զօրացն Օսմանցւոց, եւ մինչ ի խմբի պատերազմին մարտնչէին ընդ Օսմանցւոցն, թողեալ լքեաց զգործ պատերազմին՝ եւ փախեաւ դէպ ուղիղ յաշխարհն Պարսից՝ եւ գնաց առ շահն։ Եւ Օսմանցիք առեալ ի մէջ՝ զմնացեալ զօրսն Պարսից, իսպառ կոտորեցին զնոսա, եւ աւար հարին զամենայն ինչս նոցա։

Իսկ շահն կրկին անգամ ետ զօրս Կոստանդնին իբրեւ ԼՌ. եւ կրկին առաքեաց ի հայրենի յերկիր իւր՝ նովին դիտաւորութեամբ։ Եւ իբրեւ եհաս Կոստանդին ի հայրենի յերկիր իւր, ձեւացուցանէր զինքն իբրեւ զղջացեալ յուրացութենէն, եւ կամի վերստին դառնալ ի քրիստոնէութիւն, վասն որոյ իբր զբարեպաշտ ոք յօժարեցաւ սրտիւ ի շրջագայիլ յեկեղեցիս եւ ի վանորայս Վրաց, եւ այսու հնարիւք ժողովեաց զբազում անօթս յեկեղեցեաց անտի, խաչ՝ սկիհ՝ բուրվառ՝ եւ այլ, զոր ինչ կամեցաւ եւ յետոյ զամենայն զանօթսն զայնոսիկ խորտակեաց, եւ բաշխեաց ռոճիկս զօրացն Պարսից՝ որք ընդ իւր եկեալ էին։ Իբրեւ զայն տեսին ազգն Վրաց՝ ի սիրտ եւ յոգի խոցեցան՝ եւ իսկոյն կամեցան՝ բառնալ զնա ի կենաց. եւ խորհուրդ արարեալ ընդ Աղէքսանդրի հօր նորա զի սպանցեն զնա, իսկ Աղէքսանդր յապաղէր յայս գործ, եւ տակաւին մտավարժէր վասն կատարման ելիցն։ Եւ մինչ Աղէքսանդր յայսմ խոկման կայր՝ յայտնեցաւ այս խորհուրդ Կոստանդնի, եւ Կոստանդինս փութացաւ նախաժամայն եւ սպան զհայր իւր զԱղէքսանդր՝ եւ զեղբայր իւր զԳօրգի, եւ ի ձեռն իւր գրաւեաց զիշխանութիւնն, եւ բռնացաւ ի վերայ երկրին։

Յետ այսորիկ դարձեալ գումարեաց Կոստանդին զզօրսն իւր, եւ զերկիրն՝ որ յազգէն Վրաց, եւ նոքումբք ելեալ գնաց ի վերայ քաղաքին Շամախու։ Իբրեւ աւուրց ինչ ճանապարհ գնացին, յայնժամ միաբանեալ զօրքն Վրաց՝ մինչ զճանապարհ այն գնային՝ յարեան ի վերայ Կոստանդնի սրախողխող արարեալ կտոր կտոր յօշոտեցին զնա՝ եւ բարձին զչարն ի միջոյ։ Իսկ զօրքն Պարսից՝ որք ընդ Կոստանդնու եկեալ էին, սաստիկ խոժոռեալ ընդ այն, կամեցան յառնել ի պատերազմ ընդ զօրացն Վրաց։ Իսկ զօրքն Վրաց ցուցին զթուղթ ինչ գրեալ, իբր թէ ի շահէն առաքեալ առ նոսա առնել զայն, որով պատասխանեցին Վրացիքն Պարսից՝ թէ հրամանաւ շահին արարաք զայս, եւ ապա թուլացան կողմն Պարսից՝ եւ ոչ պատերազմեցան, այլ ցրուեալք ի միմեանց գնացին յազգն իւրեանց եւ ի տեղիս։ Եւ եղեւ առաջին եւ երկրորդ գալն եւ սատակումն Կոստանդնիս այս ի թուականութեան մերում ՌԾԴ. թուին։

Իսկ զիշխանութիւն թագաւորութեանն Կախէթու ընկալաւ յիւր հրաման, հարսն Աղէքսանդրու-կինն Դաւթի, եւ այս յաղագս երկուց պատճառաց։ Նախ՝ զի այնպէս կամեցան իշխանք աշխարհին, զի կին էր Դաւթի, որում տուեալ էր Աղէքսանդր զթագաւորութիւնն։ Եւ երկրորդ՝ զի մայր էր Թամրազին՝ որ էր մնացեալ ժառանգ թագաւորութեանն, իբրեւ զաւանդապահ պահելով զթագաւորութիւնն որդւոյ իւրոյ Թամրազին՝ որ տակաւին ի պատանդի կայր առ շահն։ Որ եւ զկնի առման բերդին Գանջայու որպէս յառաջագոյն նշանակեցաք, առաքեաց շահն զԹամրազ ի Կախէթ՝ որ եկեալ թագաւորեաց ի տեղի հարց իւրոց։

Եւ պատճառ առաքելոց Թամրազիս ի Կախէթ այս է, զի Շահաբասն յորժամ իւրով հնարաւոր ներգործութեամբն սպանանել ետ զպապն Թամրազիս երեքին որդւովքն նորա իրերաց ձեռօք, եւ մնաց տեղին նոցա ունայն՝ եւ Թամրազս էր ժառանգ տեղւոյն՝ եւ կայր առ շահն ի պատանդի. վասն որոյ զնա առաքեաց։ Այլ եւ քաջ գիտէր շահն՝ զի թէ յազգէն Պարսից առաքեսցէ իշխող աշխարհին Կախէթու, ո՛չ ընդունին իշխանքն Կախէթու, վասն որոյ զԹամրազս առաքեաց։