Իսլամը հայ մատենագրութեան մէջ

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  ԿԻՒԼԷՍԷՐԵԱՆ ԲԱԲԳԷՆ  

Բաժին
Հայագիտութիւն  Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Ի ՔԱՇՈՒՆԷՆ ՔԱՂԱԾՈՒ
       [Վասն Մահմեդի։]
       Ի ժամանակս Մահմեդի, հասեալ առ մեզ այր ճշմարիտ, որ գրով եթող մեզ զպատմութիւն ի սկսբանցն հաւատոյն Մահմեդի։
       Քանզի այսպէս ասէ, զհետ բազում աշխարհապատմութեանցն, վասն առն որ զկնի շրջե[ա]լ էր Մահմեդի. զիւր աչաց տեսիլն ասէ ստուգութեամբ։ Զոր կամեցա[յ]գրել ձեզ, զի ուսջիք եւ մի՛ հաւատայցէք նոցայ բանիցն, եւ կամ զի զաստուած յիշեն միշտ՝ աստուածապաշտ կարծիցէք։
       * , եւ լինի յԱբրայամէ մինչեւ ցՄահմէդ. դա՛ է թիւ որդոց։ Է՛ հայր ամենեցուն Աբրահամ։
       Արդ՝ ծնանի Մահմէդ ի քաղաքին որ կոչի Մադինայ. մերձ ի Մաքայ երկուց աւուրց գնացք։ Եւ վախճանի ի նոյն քաղաքի։
       * , եւ որք ո՛չ հաւանեցան քրիստոնէութեան, զպաշտամունս իւրեանց զխորին անապատովն ետուն, մինչեւ ի ժամանակս Հերակլի թագաւորին Յունաց, եւ վերջին Խոսրովայ որ Ապրուէզն կոչեցաւ, թագաւոր Պարսից։
       Արդ՝ եթէ կամեցիս գիտել զթիւ ժամանակաց, որ լինի յԱդամայ մինչեւ ցխաչելութիւնն Քրիստոսի ՐՃՂԸ (=5198) ամ. իսկ անտի մինչեւ ցքսանամեկն Կոստանտիանոսի ՄՂԱ (=291) ամ. եւ ի քսան ամէն Կոստանտիանոսի մինչեւ ի ԺԵ (=15) ամն Հերակլի, յորում եղեւ դարձ սուրբ խաչին յԵրուսաղէմ, ՅԶ(=206) ամ։ Ի նորին Հերակլի ժամանակ, ասեն, եւ ի Խոսրովա Պարսից այրքա[յ]ին, զյայտնութիւն սուտ մարգարէին Մահմէդի Եւ էր յայնժամ Հա[յոց] թուականն ԿԵ (65+551=616)։ Եւ այլք ի Հերակլի թոռինն աւուրքն ասեն զՄահմէդ։
       Եւ եղեւ ի ժամանակին յայնմիկ այր ոմն, անուն Մահմէդ, յազգէն որ կոչի Կուրէշ, յորդոյն Կեդարու, երկրորդ որդոյն Իսմայէլի, որոյ եկեալ մինակեցի, որում անուն Սարգիս, արիանոս, որ գիտէր լեզու տաճկերէն. որոյ առաեալ գնայ, կամելով ճշմարտութեամբ ի վերայ ամենայնի հասուցանել, սկիսբն արարեալ ի լիներուենէ արարածոց, ոճ եդեալ ընթեռնոյր նմա յԳիրս Ծննդոց, եւ զայլ ամենայն հին գրեանս մինչեւ ցնոր Կտակարանս, եւ զգիրս կոչեցեալ Յիսուսի Մանկութեանն։
       Մինչդեռ ականջալուրք նմա միայն էին գիրք աստուածա[յ]ինք, եւ ոչ հասու լեալ էր նոցայ, եհաս նմա պատճառ ինչ գնալ ի ներքսագոյն անապատն, եւ այնուհետեւ ո՛չ դարձաւ առ վարդապետն իւր, եւ ո՛չ միտք նորա սիրեցին զՔրիստոնէութիւն. եւ խորհուրդք նորայ յուզէին գիտել թէ զի՛նչ Հրէիցն իցէ հաւատ. եւ [ի]պատահելն նմա Հրէի ումեմն վաճառականի, տեղեկացաւ ի նմանէ զկարգ եւ զհաւատն Հրէից, անգոսնեա՛ց եւ զայլն, եւ մտացածին յինքենէ ասաց հաւատ նոր, ճշմարտութեան հակառակ եւ ստուգութեան։
       * Մադիանայ, որ է նոցա քաղաք, քարոզեաց նոցայ կամական ախորժակաւք, ասելով զտունս տոհմարանին, այսինքն զպաշտաւն աւձիցն Աստուծոյ։ Եւ կոչեաց զնայ տուն Աբրահամու, եւ անունեաց զնայ Ալ Քաբայ, եւ ասաց ստուգութեամբ զպատճառն, թէ ի ժամանակին յորում Իսմայէլն կին արար, մա՛յ էր նորա տուն, եւ կարաւտէր Աբրայամ տեսանել զնայ, ասէ ցՍառայ, արձակեա զիս, զի երթեալ տեսից զորդի իմ։ Իսկ Սառա[յ]ի երկուցեալ՝թէ գուցէ մերձեսցի դարձեալ առ աղախին իւր Հագար, զերդումն Աստուծոյ դնէ ի վերայ նորա թե մի՛ իջցես ի գրաստետ ի գետին, այլ ի վերա[յ] կալով քո տեսցեն զորդին քո, եւ դարձի՛ս այսրէն. եւ նա եկեալ ո՛չ պատահեաց Իսմայէլի, քանզի յորս գնացեալ է այր քո, եւ նորա թշնամանե[ա]լ գնայ, ասէ. Զառանցեալ եւ խանգարե[ա]լ ալեւոր, յի՞նչ պէտս յուզես զայր իմ. եւ նա ասէ. Ասասջիր ցայր քո, ո՛չ բարիոք են դրունք տան քո. ի բաց փոխեա զդայ, ա՛յլ առնելով դուրս։
       Եւ եկեալ Իսմայէլ յորսոյն, ո՛չ ասաց ցնա կին իւր, անփոյթ արարեալ զպատուէրն Աբրայամու։ Այլ Իսմայէլ զհոտն առեալ զհաւրն, հարցանէր ցկինն թէ ե՞կ ոք այսր. եւ նա ասէ, Աոյ (sic!) ալեւոր մի։ Հարցանէր Իսմայէլ թէ զի՞նչ խաւսեցաւ, եւ ի պատմել կնոջն գիտաց Իսմայէլ թէ զկնոջէն ասացեալ է, արձակէ զնայ եւ առնէ իւր ա՛յլ կին։ Սոյնպէս պատահեաց եւ երկրորդ կնոջն եւ երրորդ կնոջն, մինչեւ ցեւթներորդ կինն. զի նայ ասաց ցԱբրայամ, Հայր բարի, է՛ջ ի գրաստէտ, զի աւծից զգլուխ քո, եւ նա ո՛չ հաւանեցաւ՝ մինչեւ թախանձեաց զնայ կինն։ ապա իջեալ Աբրայամ ո՛չ ի գետին վասն վիմին եւ զմիւսն ի հեծանելոջն, ի գրաստէն ոչ իջեալ. եւ վիմին տեղի տուեալ մի ոտինն զհետն ցուցանէ։
       Զայս այսպէս առասպելեաց Մահմէդ, եւ զկարդ երկրպագութեան աղաւթիցն յամէն կողմանց յայն տունն ասաց լինել. իսկ ի ներքս ի տանն շուրջ գալով զորմաւքն երկրպագել ի մէջն, որ միւս եւս ծակ աւձիցն։
       Դարձեալ՝ զարտաքին միովն (վիմովն?), ուր զոտնահետն Աբրայամու ասաց, շուրջ գալով՝ միոտանի վազելով ասեն. լբայք, լբայք, որպէս թէ պատասխանի առնելով թէ Ի՞նչ ասէք, կամ յայ, յայ, կամ Աւասիկ եմ։
       * կոչեն, առնեն ի նմայ սպանումն անասնոց, եւ հեծեալ ի գրաստ փախչին անյետսդառնալի, անտի մինչեւ ցբոլուրն մաւտ ի Մաքայ։ Եւ ի փախչելն թե բաճկոն կամ այլ ինչ ումեք անկանիցի, ո՛չ դառնան առնուլ. եւ եթէ գրաստ ուրուք գլորի եւ զմարդն ջարդէ, ընկերքն ոչ դառնան յարուցեանել զնայ. եւ յետ այնր հետիյոտս ընթանա ի մէջ երկուց վիմաց մեծաց, զոր անուանեն սափայ եւ եմբայ, եւ ընթանալ վիմէ ի վէմ եւթն անգամ անհանգիստ, ո՛րչափ ուժն բաւիցէ։ Յետ այնորիկ ընթանան յայլ տեղի, զոր մաքալհասայ անուանեն. եւթն անգամ ընթանան եւ քարինս ձգեն, եւ ո՛չ յայտ է թե ո՛ւմ ձգեն քարինս. նոյնպէս եւ զայլսն ո՛չ գիտեն զոր ինչ առնեն. այլ միայն ասեն թե Մահմէդ այսպէս արար, եւ մեզ պատուիրեաց ասելով թե այդպէս արարէք. զի եւ Աբրայամ դոյնպէս արար.
       Անսգուշութեամբ է ասացուածն Մահմէդի. երկրորդ բաինւ զառաջինն լուծանելով։ ԵՒ ո՛չ սպանանեն զտեղե[ա]ւն զայն զեռունս եւ սողունս եւ գազանս. վասն որոյ եւ աւձքն բնակեա[լ]ք ի տանն՝ խառն ընդ մարդկան շրջին, եւ ո՛չ վնասեն ումեք մեղանչելով, զորս զնոսայ մուսլիմանս անուանեն յիւրեանց անուն. այսի[ն]քն հաւատացեալս, եւ պատե[ա]լս ծածկեն զտունն եւթն հանդերձիւ, եւ ի համբոյր երթան հանդերձին եւ ի վերայ աչացն դնեն։
       Արդ՝ ո՞չ երեւի ձեզ մոլորութիւն շաղփաղփութիւն մոլորութեան նոցայ. քանզի բազումք ոչ գիտացեալ զայս ամենայն, տեսանեն զազգս նոցայ ամենայն պաշտամանց պարապ[եալ], եւ փոյթ յաղագս, եւ խաւսել հանապազ Աստուծով, որ կարծեն զնոսայ հաւատ ինչ ունել. վասն որոյ կարեւոր համարեեցաք յայտնել զծածկեալս նոցա խաբէութիւն։
       Տուն զոր կոչեն Աբրայամու, ո՛չ երբեք երթեալ է անդ Աբրայամու ո՛չ Իսմայէլի, որպէս աստուածա[յ]ինքն պատմեն վկայութիւնք. այլ է՛ նա կռոց եւ աւձից պաշտաման, զոր տոհմարան գոլ ի միջոցի տանն, ուր սնուցանէ զաւձսն մինչեւ ցայսաւր ժամանակի, որպէս վերագոյն ասացաք։
       * , ի Դամասկացոցն անուանե[ա]լ, ոչ գիտեմ։ Եւ նոցա երկաթով բրե[ա]լ՝ հետ արարին, եւ կապարով պնտեալ՝ ի մի ոտինն վերայ կացուցին զնայ ի վերա[յ] վիմին, զոր ի ժամանակս Մեծին Թէոդոսի ո՛չ սգուշանալ եղեւ պաշտաւնէից նորայ. քանզի արտաքո[յ] շինուածին էր, գողացեալ եղեւ ի վաճառականաց [Ե] թեոպացոց յաղագս ոսկոյն. վասն որոյ պատերազմ եղեւ ի մէջ երկոցունց նոցայ, որպէս պատմին յԵգիպտոս աւանդութեամբ մինչդեռ ցայսաւր։ Այս է ոտնահետն ի վերայ վիմին, զոր ասաց Մահմէդ Աբրայամու լինել. որով միոտանի շուրջ գալով Տաճկաց զմիոտանոյն Ռամանայ բերեն [զ]ձեւ, եւ դիւի նորայ երկիր պագանեն եւ ձայն տան, եւ ո՛չ գիտեն թէ ընդէ՞ր Աբրայամ վազէր, եւ կամ հի՞մ մի ոտին լինէր տեղ եւ ո՛չ երկուցն ի վերա[յ] վիմին։ Նայ եւ զայն ո՛չ իմանան թե ո՞ւմ զանասունսն կոտորեն ի ձորն եւ գէշ արկանեն, եւ կամ յումէ՞ փախչին։ Այլ մեք քննեալ հասու եղաք, թե Մահմէդ մեկուսացեալ ի բազմամարդութենէ ի ձորն, արա զայս ամենայն դիւաց, (զ)որ դիմեալ դեւքն ի կերպարանս մարդկան տեսիլ ական երեւեցան, յորոց զարհուրեալ Մահմէդ փախեաւ։ Զնոյն եւ աւանդեաց նոցայ. ա՛յն է որ կոտորեն ենեսունս եւ փախչին։
       Իսկ որ ի մէջ վիմացն ընթանան, վէմքն այն նախկի՛ն նոցա պաշտաւն լեալ էին քան զկուռսն առաջինսն, որպէս զա՛յն վէմն որ ի ներքո[յ ]տանն. եւ դեւքն յերկուց վիմաց յՄահմէդ ի պաշտաւն իւրեանց ստիպէին. վասն որոյ այսր անդր ընթանայր մոլեալ, եւ զնոյն եւ աւրինադրե[ա]ց։
       Դարձեալ. փութով ի պաշտաւն տանն շուն ինչ կատաղի զհետ ելեալ, մաւտ յառնուլ զնայ, եւ Մահմեդի քար ձգեալ զերծաւ. (զ)որ ել յոտն անդր եւ խափանիչ նորա պաշտամանն լինել, եւ ի ձեռն քարաձգութեան նորայ ի բաց կալ ի նմանէ։ Զնոյն եւ աւանդեաց՝ զԱբրայամ պատճառելով, որ անդէն իսկ յիւրեանց ասացուածոց քակե[ա]լ լուծին զնայ։ Հինգ անգամ ասէ զԱբրայամ անդր գնացեալ. զվեցն ո՛չ իջեալ ի գրաստէն եւ զեւթներորդն՝ ի վերա[յ] վիմին կալով. ապայ զամենայն երբ արար Աբրայամ։
       Նայ եւ որ զեռունս եւ զսողունս եւ զգազանս ոչ սպանանեն, յայտնիք են պատճառ. [այսինքն]յաղագս աւձիցն պաշտաման, զոր յառաջն պաշտէին։
Զայս ամենայն յայտնեաց մեզ ոմն յաշակերտացն Մահմէդի, որ ինքն իսկ իւրովի ականատես ամենայնի լեալ էր. եւ զարհուրեալ ի դիւացն երեւմանէ փախե[ա]ւ ի կղզին Կրէտացոց եւ անտ քրիստոնէացաւ եւ հաւատաց ի Քրիստոս։
Այլ մեք պատմեսցուք միւս եւս զրոյց, արդ[ար]եւ ծաղո՛ւ արժանի։ Քանզի իբրեւ զՄահմէդ պատեցին եւ եդին ի պարտիզին իւրում՝ ո՛չ թաղեալ, ասելով թե յերրորդ աւուր յառնէ, հանգոյն Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ։ Եւ ի քուն թմբրական մտեալ աշակերտացն, շանց մտեալ՝ կերան զերեսս մեռելոյն Մահմղդի։ Եւ այգուցն եղելոյ՝ տեսեալ աշակերտացն, աւր ի նոյն ամսոյ շուն կոտորեալ. զոր եւ առնեն աւանդութեամբ մինչեւ ցայսաւր։
       Գիտեմք զի բազում շարժիցի ձեզ ծաղր. այլ առաւել եւս թե զկրաւնից եւ զդատաստանաց եւ զաւրինադրութիւն նորայ ասացից ձեզ. այլ այժմ արգլից. զի զանիծե[ա]լ Հրէիցն զպատմութիւն, այն որ ետ ի բերան նոցա պարծել, թե ո՛րպէս զՔրիստոսէ գուշակեցին մարգարէքն, սոյնպէս եւ զՄահմէդէ այնպէս գուշակեցին՝ նշանակելով զկոչումն մարգարէութեան. Յիսուս իշովն եւ սա ուղտովն. որպէս զի զԵսայե[այ]ն տեսիլն առին իւրեանց ի վկայութիւն. զայն բանն որ ասէ. Տեսի հեծեալս երկու, մին յիշոյ եւ միւսն յուղտոյ. չարաչար մեկնելով եւ ստութեամբ զտեսիլն։
       Սա էր ի քաղաքին իւրու Մադինայ, որ կոչի Մադիամ. յաւուր միում նստեալ ի բազմամբոխ հրապարակի, եւ եղեւ մինչդեռ խաւսէր, աներեւոյթ եղեւ յաչաց նոցայ տեսութենէ ժամս ինչ հարուստ, եւ կալաւ ափշութիւն մեծ զամենեսեան։ Ապա մինչդեռ խորհէին, եկաց ի մէջ նոցա, եւ ետ ողջոյն նոցայ այսպէս. խաղաղութիւն ընդ ձեզ եւ ողորմութիւն Աստուծոյ եւ շնոր[հ]քն. ապա զարմացեալ զարհուրեցան եւ ասեն. Ուստի՞ գաս կմա զի՞նչ ողջոյնդ այդ, եւ յո՞ր ասկուածոց բերեր զայսպիսի բան ողորմութեան եւ շնորհաց։ Ետ պատասխանի եւ ասէ. Ահա մինչդեռ խաւսէի ես ընդ ձեզ, յափշտակեցայ ի հրեշտակէ Աստուծոյ, եւ գտայ ի Մաքա, ի տուն հօր մերում Աբրայամու Իսմայէլի։ զոր եւ շինեալէ զնա ինքեանց տուն Աստուծոյ եւ մեզ ժառանգութիւն, որպէս երբեմն զԵրուսաղէմ Հրէիցն շինեալ մարգարէիցն առ բնակութիւն Որդոցն Իսրայէղի։ ԵՒ զայն զի լուեալ էր զապշտնկիլ (զյափշտակիլ) մարգարէին Ամբակումայ յԵրուսաղէմէ ի Բաբելոն, առ Դանիէլ, այսպէս համարեցաւ զինքն նոցայ ասել։ Բայց ո՛չ էր նորայ գնացեալ երբեք ի Մաքայ եւ ո՛չ ումեք գիտացեալ թե էր նորա տեսեալ զնայ։ Եւ պատմեաց նոցա զաւրինակ տեղեացն, զվայրից եւ զշինուածոց եւ զամենայն նշանս սահմանացն ետ նոցա լիով, որպէս թե սնեալ իցէ ի նմայ ի մանկութենէ իւրմէ, եւ առեալ զամենայն հանգամանս ի վայրկե[ա]ն ժամու. ո՛չ գիտեմ թե դիւթութեամբ արուեստին հասեալ անդր առ ժամայն եւ եթէ ի քննութենէ զայլս համբարեալ ի միտս իւր. վասն որոյ զարմացեալ ամենեցուն, ասացին զնայ մարգարէ լինել, որ եւ առժամայն լուեալ զայն ի նոցանէ, համարձակեցաւ քարոզել եւ ասել այսպէս. վկա[յ]եցէք թե «Չիք այլ Աստուած, բայց մին Աստուածն ինքն միայն, եւ ո՛չ գոյ նորայ ընկեր, եւ Մահմեդ՝ ծառայ նորայ, եւ առաքեալ եւ մարգարէ»։ Եւ այսու այսպէս իմաստասիրեաց ըստ խորհրդեանն. զի մի Աստուածն ասել ըստ հրէականին. եւ որպէս ասէն թե Ես եմ Աստուած եւ ո՛չ գոյ այլ Աստուած բայց յինէն. եւ ասելովն թե չիք ոք նորա ընկեր, այսու բաժանեաց զՈրդի եւ զՀոգի ի Հաւրէ, եւ այսպէս ուսոյց նոցա թե զոր հարքն մեր պաշտեցին եւ մարգարէքն, զնոյն Աստուած քարոզեմ ձեզ, եւ հաւանեցուցանէ զժողովուրդն։ Եւ դարձեալ որոշէ զնոսայ ի հրէական կարծեացն, որ մարդ միայն եւ Որդի Յովսիփայ ասացին զՔրիստոս եւ յինքեանց խաչեալ։ Սայ կոչէ զՅիսուս Բան Աստուծոյ, եւ զՀոգին՝ առաքեալ յԱստուծոյ ի մարիամ, եւ առեալ ի նմանէ մապրմին մարդկապէս, եւ դնէ վկայութիւն բանիւ Աստուծոյ եւ ասէ. թե այսպէս ասաց Աստուած, թե առաքեցաք մեք ի նայ զՀոգին մեր, որ եղեւ ի կերպարանս մարդոյ։ Եւ ասաց թե Հրեայքն զնա ո՛չ խաչեցին, այլ նմանեցոյց նոցա զինքն. իբր թե զայլ ոք նմանեցոյց իւրն, եւ զնայ խաչեցին, զոր Սիմոն Կիւրենացին ասեն. եւ զայս վասն այն, զի ոչ համարեցաւ զնայ կարող գոլ խաչել զԲանն Աստուծոյ, եւ նորա խաչիլ ի նոցանէ, եւ նմա ընդ մահուամբ անկանել. այլ կենդանի եւ գալոց է յաշխարհս յետին ժամանակին, ի դատել զազգս ամենայն։
       Եւ գովէ զՔրիստոնեայս, եւ ընդունի զԱւետարանն եւ զմարգարէքն, որպէս եւ նախկի գրե[ա]լ եմք։ Եւ նզովէ զՀրեայսն եւ այսպէս ասէ. Նզովեաց Աստուած զՀր[ե]այսն, զի ուրացն զՔրիստոս եւ ապստամբեցան ի նմանէ, եւ սպանին զմարգարէսն եւ զառաքեալսն զամենայն։ Արդ՝ առնէ աւրինագրութիւն եւ յԱւետարանէս, բայց որոշէ յերկոցունց զոր ինչ եւ կարէ հնարիւք, զի յիւրմէ հաստատեսցէ աւրէնս. յիւր անուն եւ ո՛չ յայլ աւրինացն աւրինադրէ չիւր ժողովուրդն։
Բայց նախ ասացաք ձեզ զնշանացն. այժմ ասեմ ձեզ դարձեալ հետ սկսբանցդ եւ այլեւս։ Ի ժամանակին կոչեաց զծառս անտառից յանուանէ, եւ նորա մեկնեալ ի միջոյ՝ գայ ճեմելով եւ գայ առաջի նորայ, եւ դարձեալ հրամայէ երթալ ի տեղի իւր եւ գնաց։ Նոյնպէս եւ շարժեալ զլերինս կարծեցուցանէր մարդկան, եւ ի վեր ունելով զձեռս իւր, ի հինգ մատանցն բխեցուցանէր աղբերս ջուրց։ Նայ եւ այսպէս ասեն թե դեղ մահու գործեցին նմայ ի յուլ մի խորովե[ա]լ, զոր եդեալ ի սեղանն առաջի նորայ, կամեցաւ ուտել, եւ խաւսեցեալ ուլոյն ի լսելիս բազմաց՝ ասէ. մի՛ ճաշակեսցեցս յինէն, զի դեղ մահու գործե[ա]լ է յիս վասն քո։
       Արդ՝ այսպէս ասեն նշան լեալ ի նմանէ, որ ոչ հաստատե[ա]լ կայ իր մի ի նշանացն յայտնի լեալ զկնի գործելեացն, այլ աչաց երեւոյթ առժամայն լեալ թուիցի։ Եւ հանտիպեալ ի կարաւանի հաս ասեն ի վերա[յ] բռնաւորաց, կամելով առնուլ զնոսայ յափշտակութեամբ։ Իսկ նոցա ժողովեալ ի ցամաքային դաշտի, շուրջ զինքեամբ ծովացուցեալ արգելան աւազակքն յեզր ծովուն, մնալով զերինս աւուրս ունայն. եւ սոքա տեսին զինքեանս ուր ո՛չ գոյր խոնաւութիւն։ Զայս զհաւրեղբայր նորայ ասեն արարեալ, եւ զնա ի նմանէ ուսեալ ասեն զայսպիսի ինչ։ Եւ արդեն իսկ ոմանք ասեն թե բազումք ո՛չ հաւատացին թե կախարդութեամբ է եւ առ աչաւք եւ ո՛չ ստուգութեամբ։ Զայս յիւրոց հաւատացելոցն է ասացեալ մեզ։
       Այլ եւ զայս այսպէս ասեն, թե զլուսինն ի չորս մասունս բաժաեալ ցուցանէր մարդկան, չորս հատորս որի՛շ ի միմեանց, եւ դարձեալ ի մին ժողովեալ կարակնէր զբոլորն։
       Այլ բան որ եւ զքարինսն ասացաք ձգելոյն պատճառն, զոր ինքեանք ո՛չ գիտեն, բայց ի ստիպե(ա)լն մերում, որք կարծէին գիտել, զայս ասեն. թե յորժամ եհան Աստուած զԱդամ ի դրախտէն, յայսմ աշխարհիս բնակեցոյց զնայ. եւ նորա տեսեալ զսատանայ յայսմ տեղ[ւ]ոջ, որ զքարս մեք ձգեմք, եւ ծանեաւ թե սա է որ խաբեաց զմեզ եւ եհան ի կենաց դրախտէն, եւ առեալ քարինս արկ ի վերայ նորայ, եւ նա փախե[ա]ւ ի նմանէ. արդ մեք այսպէս առնեմք.
       Նա եւ զայլս ասացից. յորժամ վկայ[յ]եցին թէ չի՛ք այլ Աստուած, բայց մին, եւ Մահմէդ պատգամաւոր Աստուծոյ, ապա խնդրեցին ինքեանց աւրէնս դնել. զոր խոստացաւ նոցա առ վաղիւն հարցանել ցԱստուած թէ զի՛նչ հրամա[յ]եսցէ, եւ ինքն հրաման տա[յ] երինջ մի ածել առաջն, ածին յայն տեղի, ուր ժողովուրդն լինէր։ ԵՒ գրէ զոր ինչ կամեցաւ եւ կապէ յեղջեւր երնջոյն, եւ արգլու զորթ նորայ ի տան, եւ զերինջն տա[յ]ցմտերիմ սպասաւորս իւր ի գիշերի, զանխուլ ի մարդկանէ, եւ առաքէ հեռագոյն ի սահմանաց, ն եւ պատուէր տա[յ] ծառայիցն՝ ի ծագել արեւուն արձակել զերինջն, եւ ինքեանց՝ ընդ այլ ճանապարհ դառնալ։ ԵՒ ինքն ի գալ առաւաւտուն, ժողովէ զամբոխն յայն տեղի, ուր բաժանեաց ի միմեանց զմայրն եւ զծնունդ նորայ։ Եւ ի խաւսել նոցա եկն եհաս [երինջն]զայրացեալ, ափշեալ, քրտառուչ որպէս թե բռնութեամբ վարեալ յումեքէ, պատառեաց զամբոխն եւ եհաս առ Մահմէդ, որ եւ հրամաեաց ունել, եւ ինքն յարուցեալ արձակեաց զթուխթն յեղջիւրեացն, եւ համբուրեալ եդ ի վերայ աչաց իւրոց, եւ ասաց զայն յԱստուծոյ առաքիլ։ Որ եւ արդ ի Կոկւրանին զառաջաբանս թխթին սուրաթ ալ Բակարայ գրեն եւ անուանեն. այսինքն Կովուն ճառ կամ Աւրէնքն։ Ապա բանայ եւ ընթեռնու ի լսելիս ժողովրդեանն, եւ նոցայ այսպէս կարծեցեալ թե նոյն ինքն կովն հանդերձ թխթովն յերկնից է [առ]աքեալ։
       * շինել ի մէջ քաղաքին։ Եւ ընտրեաց զոմն բարձրաձայն եւ մոդին անուանեաց, այսինքն հաւատադիր, եւ հրամա[յ]եաց անդ ելանել, ըստ այնմ եթե այսպէս հրամա[յ]եաց Աստուած մարգարէից. Ե՛լ ի բարձունսդ աւետարանիչդ Երուսաղէմի։ Եւ հրամա[յ]է երեք անգամ մեծաձայն գոչել։
       — «Ո՛վ պատուական ընթերցողդ յորժմա ընթեռնոյր զպատմութիւն սուտ մարգարէին Մահմէդի, զնայ անիծէք եւ զԱստուած մեծաձայն փառաւորացէք. ԵՒ զանպիտան գրիչս Մխիթար յիշման արժանի առնէք եւ զծնաւղսն իմ. եւ յիշողք յիշեալ լիջիք յաւուրն աներեկի. ամ[էն]»։