Օրագրութիւն

Եւ յետ աւուրց բազում գործ անկաւ ի մէջ տեսանել պատրիկին եւ ոչ ետես եւ ոչ եդ ունկն նմա, վասն որոյ եւ նայ ի լուռ լեալ ոչ կարաց խօսել, հոգաց զիւր բանն, որ փաշայն Երուսաղէմի անիրաւութեամբ մինչ ի Ժ բիւր մի ըստակ առեալ էր ի վանիցն եւ սա էմր առ եւ հրաման ի վերայ որդոյ վէզիրի զի դատաստան եւ թէֆթիշ արասցէ, եւ ել գնաց յունվարի ԺԲ, եւ Մարտիրոսն եղեւ նուիրակ Անատօլոյ մինչ Ամիթ եւ գնաց յունվար ԻԴ։

Եւ զոր ինչ կայր մեղօք նշան՝ յետ արարեալ փաթրիկն արար կաշառովք, եւ զոր Ճ ղուռուշով եւ յաւելով տվեալ էին առաջնոյն, նա Ժ ղուռուշով արար. եւ լցան ի վերայ նորա արք անհաւատք իբրեւ զինքն յորդորիչք չարաց եւ էառ ի միոջէ Ճ ասլանլու եւ ետ թէմէսիք զի յետ Պէնտէկոստէին պսակեսցի։ Այլ եւ յետ աւուրց սկսան ընդ միմեանս յարձակիլ սրով քէֆիլքն ի վերայ պատրիգին եւ զհունս ելից ոչ գտանէին եւ ոչ ոք մերձէր ի նոսա։

Յաւուրս Դեկտեմբերի (ՌՃԹ) հացն նուազ առնէին, վասն որոյ ի թի ետ վէզիրն իբրեւ արանց Է-ից եւ Ը-ից, զի ղատին ընդդիմանայր եւ երթայր առ փաշան եւ Շատ է, ասէր, նաւ ցորենոյ. եւ օրըստօրէ հացածախք կանխէին ի դրունս նորա եւ ոչ տայր նարղ զբազում աւուրս, մինչ զի եւ ի սահմանս ուրեք ուրեք զՁ տրամն Բ ըստակ տային, զայն եւ ի գիշերն ցրւէին, որ տկարք եւ անզօրք անօթի մնային։ Եւ արքն որ գնային ի գնել՝ կոխէին զփուռս եւ ի միմեանց յափշտակէին, նա եւ ի բռնաւորաց մարդ եդեալ Ի հացածախք՝ զի նոքա …խէին եւ ոչ … այնու լի …։ Իսկ յազդմանէն Աստուծոյ ԺԱ Դեկտեմբերի ելեալ վէզիր ի ղօլ եւ զբազումս գանելով երթայ եւ մտանէ ի Ղափանն եւ տեսանէ անդ զամենայն բեռինս, որ ոչ լինի յաւել քան զԳՃ, զոր ասեն թէ իմարէթիցն է, եւ այն նա եւ այլն ֆօտօլային եւ Բ Գ նաւ եւ ՃԽ ըստակ գին. վասն որոյ ետ նարղ ՃԿ տրամ Բ ըստակ, եւ ապա սակաւ սակաւ յաւուրսն բազմանայր։ Եւ յետ աւուրց քանի սղէր ցորեանն՝ նաեւ նուազէր հացն։ Նաեւ փոխեցին զղատին Զըհքի Ի ամսոյ եւ եդին զոմն ծեր, որ հօճէթ արարին սպանման Թումային։ Եւ յաւուրս կաղանդի ՃԽ տրամ արարին, զի եւ հրաման ետուն այրելոյ փռանց՝ զի ի տեղիս տեղիս շինեալ տեարքն բացին եւ հանին հաց Ճ ըստակ գարին, բամբակն եւ կորեկն։

Յաւուրս եկն տօնանմա Սպիտակ Ծովէ ԺԵ նաւուք ղափուտան Ալի փաշայիւ, որ եւ ի պակասութենէ նաւուցն եդին ԳՃ հիւսն ճարտարաց գործողաց զի զնաւս բազումս շինեսցեն անդ ի Թէրսխանէ։ Նաեւ առաքեցին ղափուճիպաշիք ի չորեսին կողմանս ծովուն վասն քէրէստի, եւ նոքա երթեալ ի հայէ եւ ի տաճկէ առնէին, զծանր ձմեռս ի լերինս հատանելով զնիւթ գործոյն, եւ ի վերայ ձեան զեզինս դնէին, լծէին ի սայլ, զի բազումք մեռանէին։ Եւ յաղքատաց տուրք որ ի գիւղս՝ Ի ղուռուշ եւ Ժ լինէր եւ ի տեղիս շատ՝ մինչեւ շինէին աստ։

Եղեւ եւ գալուստ մէյմար աղային ի Պօղազէ՝ կատարելով զբերդսն, զոր շինեցին ի կողմ Ուռումէլոյ եւ Անատօլոյ, որ է հեռի ԺԵ մղոնաւ ի հին բերդիցն առ ի բերան մեծ ծովուն ովկիանեայ։ Եւ մեծութիւն Ուռումէլոյ՝ կանգունց ԲՃՁ եւ լայնութիւն՝ ԲՃԾ, բարձրութիւն պարսպին Ժ կանգնաւ եւ լայնութիւն որմոյն կանգունս Ե։ Նոյն ձեւով եւ Անատօլուն՝ ԲՃԾ կանգնաւ երկայնութեամբ եւ ԲՃԻ լայնութեամբ, գործելով ի նմա ճարտարաց ԷՃ-աց, սակաւ ի Տաճկաց, ԲՃ Յունաց եւ այլն ի Հայոց։ Բ տարի ոչ շատ ամիս պակաս վճարեալ զնա պրճելով եւ կէս կէս մղոն լցեալ զծովն յերկու կողմսն, զի լիցի տեղի կալման թօփերացն եւ են հանդէպ միմեանց բացատ գոլ Ե մղոնաւ։ Եւ ուր ուրեք եղեւ անիրաւութիւն՝ քարի եւ քիրէճի դրամ. նա՛ եւ բազմաց զաւուրն ռոճիկ ոչ տալով, այլոց՝ պակաս եւ կէս, բազումք եւ դիպող ժամ գտեալ փախչէին մինչեւ ի կատարումն նորին։

Եւ ի գալն ամենայն ճարտարաց եւ ի բազում գաւառաց գործաւորաց նախկին՝ շինեցաւ ի փայտեայ շուկայն մեծ եւ Աղաղափուսին եւ Օտալարն եէնկիչարեաց յաւել քան զամիսս Ը եւ հազիւ վճարէին, եւ էր ի գընւոջ նիւթ շինուածոյն տախտակն եւ րումէլի ասացեալքն Խ-նական ըստակ, եւ Ռ քիրէմիտն ՌԶՃ ըստակ, այլ եւ Ի ղուռուշ եւս ասացաւ։ Եւ սկսան շինել զսակաւս ի ճամոցն եւ մեծամեծքն եւս դնէին հիմունս ի մուտն փետրվարի ամսոյ եւ մեծամեծ սահմանք շուկայիցն իբր թէ գիւղ գիւղ երեւէր։

Եւ էր մինչեւ ցայժմ նօտօս եւ ոչ նշան ցրտոյ. յառաջել ամսոյ փետրվարի եղեւ ցուրտ յոյժ եւ ամենայն տեղիս, վասն որոյ կրկին նեղացեալ աղքատք ի հացէ, եւ լինէր ՃԻ տրամ հացն ԲՃ ըստակ ցորեան եւ ոչ լինէր այնու, զի եւ գիտութեամբ բռնաւորացն եղեւ Ճ տրամ, քանզի եւ յԻզնիմիտ ԲՃԻ եւս ծախեցաւ ցորեանն, ՃԻ՝ կորեկն. պրասին օխան Զ ըստակ եւ սոխին՝ Ը։ Այսպէս եւ յամենայն երկիր երաշտացեալ յամարայնոյ, վասն որոյ եւ եղանակ ձմերան չքաւորէին։ Ի Չըմըշկածակ զջորիս կերեալ եւ բազումք մեռեալ, եւ ի տեղիս տեղիս զշունս եւ զայլ կենդանիս մեռելոտիս կերեալ։ Ի Հալապ ասլանլուին դիմօք հացն ապա մի ըստակ եւ ասլանլուն Թ Տրամ է. եւ ամենայն Արապստան բազում աղքատք ի սովոյ մեռանէին եւ յԵրուսաղէմ (թերի)։

Եւ ի գաւառն Ակնոյ Դ ղուռուշ քիլակն Ստամպօլօյ, մինչեւ յեղանակս գարնան, որ տեսին զկանաչն եւ սակաւ սակաւ ի դուրս հանեն զցորեան եւ զայլ սերմանիս, եւ մինչ ի մարտ ի հասարակն Լ-ական ըստակ ի խոնարհ լինէր ամենայն ինչ։

Եւ եղեւ ի մեռանել պատրիգին Երուսաղէմի Յունաց անդ ի գնալն իւրում ի կղզին որ ասի Սախըզ, եւ երկրահաւան ընտրեցին զմետրապօլիտն լերինն Սինէական եւ առաքեցին աստի Բ եպիսկոպոս՝ զի երթեալ ձեռնադրեսցեն զնա եպիսկոպոսապետ աթոռոյն Երուսաղէմի, եւ գրել ետուն Աբրօ Չէլէպուն զի գրեսցէ առ Եղիազարն թէ Անցեալն էանց եւ ընդ նորոյն սիրով լիջիք եւ միակամ, քանզի բաւ է այսքան աղճատանք եւ լեզուագարիլն մերում փոքր ազգի եւ այլն. որ էր փետրվարի Ե։

Իսկ ի մուտն ամսոյ առաջի շաբաթու աւագ պահոց բաշխիւր օլօֆէն ծառայից, որ յառաջ քան զաւուրս երից փոխեցին զղազիէսքէրսն եւ զմեծ ղատին եւ եդին զՄէչիքզատէն։ Եւ ի տեսանելն արքայի զմուրացիկս լրբենի դիմօք ի դուռն վէզիրի՝ հրամայեաց տալ նաւս պատերազմին։ Եւ սպան զՇահսուարօղլին բերեալ զգլուխ նորին ի Մսրայ, զոր ինքն ետ եւ ետ Մուստաֆին, որ էր փեսայ Մուրատին։ Ի գալն արքայի աստ՝ յաւուր միում կին սորա կառօք հանդիպի արքային ի ճանապարհս, եւ ասեն նմա յանկարծ եւ արգիլի ընդ յանկիւն մի ճանապարհին մինչեւ անցանէ արքայ, եւ երթեալ ի տուն յետ սակաւ աւուրց մեռանէր։

Մարտի ամսոյ ԺԹ Ժ-րդ ժամուն յանկարծակի եղեւ շարժ յորդ միահետ եւ էանց։ Եւ այգուցն Դ[4]շ[աբթ]ի (20 մարտ), որ Միջինք պահոցս ասի եւ գարնանամուտ հաւաստի եւ ի հասարակ աւուր Է-րդ ժամու ծածկեաց ամպ զերեսս երկնից եւ սկսաւ նուաղիլ լուսոյ արփոյն մինչ զի եւ խաւար կալաւ զամենայն երկիր օգուտ ժամուն քառեակ մասին միոյ մասի, եւ եղեւ տիւն իբրեւ ի մէջ գիշերի, որպէսզի եւ բազումք ի ծերոցն ոչ էին տեսեալ այսպիսի իր. եւ սկսան ի նոյն ժամու գոռալ ազգ մարդկան առ Տէր եւ լալ մեծաւ աղաղակաւ, եւ որք ի վաճառս եւ ի շուկայս՝ աճապարեցին ի տուն իւրեանց, իսկ որ մերձակայք՝ ի տեսանելն զահագինսն արք եւ կանայք, մինչեւ ցտնարգել աղջկանց բընակք եւ եկք հետեւեալք ի քաւարանն սուրբ առ ի մաղթանս։ Եւ բազում լինէր տագնապ ահին, մինչ զի ոմանք լեղապատառք եղեն եւ յաւէտք կարծէին զժամ կատարածին, գոչէին Տէր ողորմեա՛յ, մինչեւ ի վերոյ յիշեցեալ պահօքն, ապա եւ եբաց զլոյս իւր։ Եւ լուսինն ի Խոյն մտանէր այսօր. նաեւ լուսին ծնունդ էառ եւ արեգակն ի Խոյն մտեալ էր Ժ օր յառաջ, եւ լուսին պատահէր առ արեգակն եւ խաւարէր լոյս նորա. ոչ թէ խաւարէր՝ այլ ծածկէր ի նմին պահու, մինչեւ լուսին զատէր ի նմանէ եւ յիւրում սահմանեալ ճանապարհի երթայր եւ յընթացք. նա եւ գուշակն Աստուծոյ է գիտելի եւ ոչ այլոց։ Ուստի եւ արքայն զարհուրեալ եւ յոյժ երկուցեալ՝ մինչդեռ էր արտաքս ի քաղաքէն ելեալ ի յորս երէոց, եւ անդէն ի նոյն ժամու խոնարհեալ՝ զհնար հարցանէր եւ առ Աստուած բարձեալ զաղաղակ, ուխտս բազում դնէր Եթէ փրկեսցես զիս ի տարաժամ ցասմանէս՝ տայց պատարագս քեզ ի հաճոյս։ Եւ այգուցն բաշխս արծաթի առաքէր առ սօֆտայս եւ ոչ յաղքատս, բայց զբանտարգեալս արձակել հրամայեաց։ Եւ եղեւ առատութիւն ամենայն բարեաց ի քաղաքս ի ծովէն ովկիանեայ բազմապատիկ եւ յԵգիպտոսէ, եւ ՃԻ տրամ էր հացն մինչեւ ցարդ։

Մտեալ Թաթարն ընդ Ղազախին ի գաւառն Մօսկօֆօյ եւ ասացին ՁՌ գերի հանեալ անտի, եւ ցրուէին յամենայն աշխարհ եւ (տողը կտրուած)։

Թվին ՌՃԺ Զատիկ Տեառն եւ Յարութիւն՝ ապրիլ ԺԴ, որ աւուրք լուսնին ԻԵ, որ եւ Հրէայք զբաղարջակերն արարին ապրիլ Դ ի ԺԴ լուսնին։ Զայս սակս այսմ յայտ արարաք՝ զի զծռազատիկն Յոնք ապրիլ Զ առնեն եւ մեք ի ԺԳ, եւ այն որ ի կիրակի հանդիպի օրագիւտն, ոչ տան ի միւս կիրակի, վասն այսորիկ սխալին, զի թէ այն ստոյգ էր, պարտ էր եւ զայս ապրիլ Է առնել, զի պատճառէին զանցանել զբազում աւուրց լուսնին, որ եւ այժմիկ շատ էանց քան զայն որ ասացաւ։

Յետ աւուրց երից՝ Դ[4]շ[աբթ]ի աւուր (17 ապրիլ) մանզուլ արար զտէֆտէրտար Իպրահիմ եւ ետ նմա զյԵգիպտոս, զոր նախ կարգեաց զնա, եւ ետ զքոյր արքայի նմա ի կնութիւն, որ էր երբեմն կին Ֆազլիին եւ խօսեցեալ Շահսուարօղլուն, եւ հրաման արար ԻԶ ամսոյն, եւ ի նոյն շաբաթու ԻԳ ամսոյն սպան զՍէտրէտինզատէ էֆէնտին, որ երբեմն լեալ էր ղազի Ստամպօլու, եւ սպան զպէկլիկճի էֆէնտին՝ այր չէլէպի. սպան եւ զՂօնեալի ոմն ղափուճիպաշին այսու պատճառաւ թէ յաւուր բարեկենդանեաց իւրեանց՝ նստեալ սոքա առընթեր միմեանց ի զբօսանս Ֆնտուխլուի եւ ռէմս գրելով խաղս ինչ արկանեն ընդ իրեարս եւ խօսս, եւ ասեն՝ Նշանս ինչ արհաւիրաց լինելոց է եւ մեծամեծք անկանելոց են, զոր իմացուցեալ զայս վէզիրի ի նոյնում պահու, եւ նա ի նոյնում ժամու տանի առ արքայ եւ ասէ. Այսպէս արարեալ են արքն այնոքիկ, կամ յիմ վերայ հանգչի բանն կամ ի վերայ քո։ Եւ կոչեցեալ արքայի ի ներքս ի մէջ դրանն եւ սպանանէ. եւ նախ իմացեալ զայս այլ մեծամեծացն՝ հայցեն ներել պէկլիկճուն, եւ ասէ. Մի՛ խնդրէք վասն (նոցա), քանզի գիր նոցին ի վերայ ինքնեաց կատարեսցի։ Եւ ի գիշերի զդի էֆէնտուն տան ի տեարս եւ ընկեցին զերկոսինն արտաքս ի տեսիլ ռամկին։

Եւ զքիւրէքճին արար հրաման վէզիր ի նոր Կիրակէի աւուրցն ժողովել յամենայն սեռից, որ եւ եղեւն իսկ. եւ լինէր բազում աղմուկ ի մէջ Հայոց, զի այրեալ եկեղեցիք չկամէին տալ իսկովին զամենայն եւ այլքն ոչ կասէին յայնցանէ, վասն որոյ եւ պատրիգն բազում անգամ մատնէր յերկաթս բանտին եւ ի կալանս, զի չկարէր վճիռ առնել իրաւամբ, վասն զի ի մի կողմ ոչ դադարէր խօսք նորա, այլ երբեմն յայս կոյս եւ երբեմն յայն. այլ եւ բազումք ի Հայոց մատնէին ի կալանս եւ տային տուգանս, զի փոյթ ընդ փոյթ առնէին ի նոցանէ զամենայն։

Եւ հանին զտօնանման Գ աւուրբք յառաջ քան զպայրամն իւրեանց, Կ բերթ նաւ, որ էր ամսոյն ԺԵ։ Նա՛ եւ երկերիւր յաւել եւ պակաս նաճարս կալեալ յուղարկեցին ի նոր բերդն զի զփլեալ շէնս ամրացեալ շինեսցեն։ Գայր եւ գանձն Եգիպտոսի ընդ աւուրսն հասանել օլօֆին պայրամի, գայր եւ լուրն սովոյ լեալ յամենայն յաշխարհ յանցեալն ամի։

Իւսուֆ աղա ոմն անձնամահ լեալ, զոր իբրեւ լուեալ զխէթ վէզիրի առ իւր, երթեալ վաղվաղակի յեզերս ծովու եւ հանեալ զմուշտակն տայ ի ճորտն եւ անկեալ զիւրովի ի ծով եւ սատակի. սա ղափու քէհեասի Շահսուարին եւ այլոց։ Յետ ոչ բազում աւուրց ետ արքայ բերել զխասէքի Մէհմէտ փաշա ի Բերիոյ եւ խօսել ետ առաջի նորա եւ ետես զի անպարտ ելանէր. բայց Կարմնջեցին կրկին բանիւք անցանէր նմա եւ դնէր յամրոցն Եօթնապուրճ կոչեցեալ. եւ միանգամայն վաղվաղակի կոչեցեալ զմեծամեծս առ արքայ եւ լինի այախ տիւանի եւ ստուգեն ի վերայ նորա զվնաս՝ թէ զուլումքեար, այլ եւ ղալպազան, եւ կալան զՀրէայս նորա, զորս եւ բերեալ էր ընդ իւր ի Հալպայ, եւ վառեալ մոմովք ի թիկունս նոցա կապեցին եւ տարեալ այսպէս կախեցին ի Պարմաղափուն զերկոսինն եւս չափխայովն նոցա։ Սպան եւ զտիւան էֆէնտիսի նորա։ Եւ յորժամ բերին զխասէքի առ արքայ յատեան տիւանին, եւ խրատեալն ի վէզիրէ մուհտի՝ ասէ նմա թէ Զուլումքեար ես, եւ կրկնէ զնոյն ասելով. Վճիռ քո մահ է այսօր։ Եւ նա ասէ. Զի՛նչ վնաս գտաք ի վերայ իմ, որպէս պէկլէրպէկի տաց այսքան դրամ, զոր յինէն առիք, որ ի Մսրայ, ի Պաղտատայ եւ ի Հալպայ ԷՌ քսակս տուեալ եմ։ Եւ վէզիր ասէ. Ահա՛ վկայք վնասուն քո։ Եւ նա ասէ. Եթէ վէզիր կամիցի զոք մահացուցանել՝ վկայս բազումս գտանէ։ Եւ վկայեցին զնմանէ թէ Զուլումքեար է եւ ղալպազան. արք ոմանք տաճիկք բերիցիք ցուցանելով զըստակն որ էր ցած եւ վատ, զի պղինծ բազում խարճէր յարծաթն։ Թէպէտեւ բազում բանս խօսեցաւ ի տիւան սինհոդոսին՝ Ապա ձերդ չէ՞ միթէ զուլում որ այսքան դրամ առիք յինէն եւ եմ պարտական. ոչ հաւանեցան։ Այլ եւ սուլթանն նորա շատ ջանաց, որ էր քոյր արքայի, եւ վալիտէն խնդրեաց չմահացուցանել, ոչ եղեւ հնար, այլ ի նոյն ժամու կալեալ խեղդամահ արարին։ Կալաւ եւ զքէհեա նորին, որ ասի Չատըրճիօղլի եւ ետ ցքէհապէկն՝ զոր սպան, վասնզի էնկիչէրի էր։ Եւ այգուցն բերին զգլուխ Սէյտի Ահմէտ փաշայի ի Վարատու, որ է սինօռ Մաճարին. եւ զի գրեալ էր նախ գիր ի ձեռս Իսմաէլին եւ Քէօսէ Ալիին զի սպանցեն, եւ ոչ եգիտ դիպող ժամս, վասն որոյ եւ կրկին գրէր թէ Առաքեսցես զգլուխ նորին եւ թէ ոչ՝ զքոյդ. որ եւ նա գուն գործեալ կալեալ զնա ի մէջ մզկթի ի հասարակ աւուր աղօթից նորա ուրբաթ, զոր եւ նա տեսեալ անդէն զեկեալս ի վերայ իւր, վազեալ ի վեր եւ խողխողեալ զարս Զ սրով, մինչեւ եւ զինքն իսկ եւ իսկ առեալ ի մէջ սպանին։ Բայց Կարմնջցին մինչչեւ լուեալ զայս՝ երեքկին անգամ յղեալ արս վասն մահու նորա, եւ ղօնախ մի մնացեալ լինի երթողացն աստուստ հասանել անդէն, որոց ընդ առաջ լինին գլխաբերք Սէյտիին, եւ բերեալ արկին ի դրունս ապարանից արքայի մերձ ընդ դիոյն տիւան էֆէնտիսոյ խասէքոյ։ Այն եղեւ յունիսի ԺԵ յաւուր շաբաթի եւ այս այգուցն Կիրակէի, որ վերոյ ասացաւ։ Բերէին եւ զգլուխ Թաւուխճի փաշային ընդ աւուրսն որ կայր (թերի)։

Եւ լինէր պատրաստութիւն պատերազմի իւրեանց եւ եղեւ օրտու արհեստաւորաց ԺԷ յուլիսի։ Եւ թէ կամիս լսել զկարգ նոցուն, լո՛ւր ի թվականն ՌՃ եւ Զ-ին ի սոյն պատմագրութեան։ Ել եւ արքայն պայրամի առաջի աւուրն յուլիսի ԻԷ ի շաբաթի, եւ գնացին բանակօք (թերի)։

Բերէր վէզիրն եւ զորդին ի Շամայ եւ հաստատէր ղայմախամ ի քաղաքս եւ զքեհապէկն եթող աստ ի տեղւոջ աղայի եւ ապա ելանէին (թերի)։

Եւ շինէր թուրպէն վէզիրի ստէպ ստէպ, եւ հանդէպ նորա սկսաւ շինել խան, զոր վճռով եդ ի վերայ մէյմարին Գ տարով, զի շինեսցէ սկսեալ յաւուրս ապրիլի, եւ ամենայն տուրկէրք եւ հիւսք եւ ճարտարք եւ հողագործք անդ գործէին մինչեւ արանց ԷՃ-ից։ Այլ եւ ճամին Զուլումիէի վալիտէն սկսաւ շինել եւ ի կատար հանել։ Եւ յառաջադէմն Հրէայք ոչ ետուն դրամ զի արասցեն նոքա հրաման շինութեան թէ՛ թաղիցն եւ թէ աղօթանոցացն, կարծելով՝ եթէ առանց դրամի տացեն հրաման շինելոյ զտեղիսս, եւ խօսք արարին թէ Տո՛ւք դրամ. եւ նոքա խաբեցան եւ ասեն թէ Տեղիք մեր ամենայն արքայի է։ Եւ յորժամ լուան՝ ասացին. Երբ արքայի է՝ ծախեսցի ի միրիէն. եւ ծախեցին զամենայն տեղիս եւ զբնակութիւնս եւ զթաղս եւ զաղօթանոցս վասն ճամոյն շինութեան։ Եւ ելին ամենայն Հրէայք ի տեղեացն յայն սահմանաց, եւ առին մեծամեծք Տաճկաց՝ մզկիթս եւ օտալարս, տունս եւ դարպասս առնելով տաճկաստանեաց։ Եւ յորժամ ասեն թէ Ծախեսցին ի միրիէն, Հրէայք ասեն. Ապա Յունաց եւ Հայոց միթէ չէ՞ արքայի։ Եւ նոքա հանեն ի ծախ զամենայն եկեղեցիս Յունաց եւ զմերս, աղաղակեալ մունետկին ի շուկայս եւ ի պէզաստանս եւ ի հրապարակս քաղաքիս Գ անգամ թէ Ո՛վ ոք կամիցի գնել, առ տէֆտէրտարն եկեսցէ եւ առցէ։ Զայս լուեալ քրիստոնէից սուգ առին առ հասարակ, մինչեւ այլասեռից եւս սգակից լինել ընդ մեզ, եւ անկան ի դրունս մեծամեծացն ծանօթից, մինչեւ զշինութեան դրամն զոր խոստացեալ էին տալ՝ զայն տվին եւ ապա ծախեցին քրիստոնէից առանց շինութեան հրամանաց, միայն թէ տուն շինեսցի. գրեալ զայս ի տիվան թէսքէրէսին։

Եւ յորժամ նստաւ չարաթոյն երեւէր սա յոյժ, զի հրաման արար զի մի՛ երեւեսցի գինի նոր յամենայն իշխանութիւնս իւր՝ սաստիկ հրամանաւ. եւ մարդ եդ յամենայն տեղիս՝ ի գիւղս եւ յաւանս եւ ի շէնս եւ յարտորայս եւ յայգիս, եւ ուր գտանէին՝ ծեծէին, գանէին, տուգանս առնէին ի սահմանաց քաղաքիս մեծի առ կողմնօքն Նիկոմիդացոց եւ ծովեզերօքն Եալօվոյ եւ Բիւթանացոց եւ առ կղզօքն ովկիանու, մինչ զի սաստկանայր անէծք եւ արտասուս ի վերայ պղծոյն, զի Գ օխա խաղողին ըստակ մի եղեւ, եւ վաթէին ի ծով եւ լնուին յերկիր։ Յետ ոչ բազում աւուրց սաստկանայր եւ ցաւ ի վերայ հօր նորին անդէն յԷտրէնէ եւ տանիւր առ իւր զորդին ստէպ եւ առնէր յարքունիսն ղայմախամ փոխանորդ իւր, որ եղեւ ի Սեպտեմբերի Ե։ Սա զպոռնիկս բազումս աքսորեալ հալածեաց ի Կիպրոս եւ զբազումս ծովահեղձ արար։

Եւ աստ նորանիստ ղայմախամն առեալ դրամ ինչ, նոյնպէս եւ քեհապէկն Սուլէյման եւ մոռացան զնովաւ, ապա եւ տառապեալքն հոգեւորացան սակաւ ինչ յարդիւնս վաստակոց իւրեանց։

Լինէր մահ տարաժամ յոյժ ցասմամբ տղայոց եւ մանկանց ամենայն րամից ազանց։ Վասն որոյ Հայք եւ ամենայն եկեղեցիք պահօք պնդեցան ծոմով, զենմունս առնելով մատաղաց, պաշտամանց եւ պատարագաց՝ Վարդավառէս մինչ ի տօն Փօխման Աստուածածնին. եւ զի ոչ լինէր անձրեւ ի Պէնտէկոստէ աւուրցն եւ յոյժ երաշտութիւն, եւ ի ԺԵ օգոստոսի լինէր ֆռթունա մեծ հանդերձ շարժիւ, եւ Աստուածածնի տօնին ապա եկն անձրեւ։ Լուր լինէր՝ լինել մահն սաստիկ յամենայն աշխարհ եւ ի բանակն Տաճկաց։

Հայ ոմն երիտասարդ յառաջ քան զԷ ամ ի հարկէ տաճկացեալ, նաեւ ծառայ լեալ արքայի ամս ինչ, եւ ապա ի խղճմտանս եկեալ՝ ելեալ դիմէ ի Ֆռանկստան, եւ անդ ասեն նմա եթէ Ո'ւր կորուսեալ իցես զհաւատդ՝ պարտ է քեզ անդ գտանել։ Եւ ելեալ անտի դառնայ ի քաղաքս, եւ նստեալ աւուրս ինչ ընդ դրացիս եւ ընդ ծանօթս եւ ընդ եղբարս իւր եւ մեր զգեստիւ շրջագայի յաւուրս Սուրբ Խաչին տօնի Վերացման եւ ասեն հաղորդիլ զնմանէ։ Եւ տեսեալ Տաճկաց զայն՝ տան ծանօթութիւն նմա, եւ նա ասէ. Այո՛ ես եմ. ընդ որ բարկացեալ կալան զնա յետ աւուրց չորից Սուրբ Խաչին եւ տարան յանդիման ղայմախամին. եւ նա սպառնալեօք ոչ կարաց դարձուցանել կրկին յօրէնս նոցա, քանզի նա պատասխանէր թէ Կորուսի միանգամ զհաւատս իմ եւ հազիւ գտայ, կամիք այժմիկ կրկին որոշել, զոր անհնար է թէ ուրացայց զՔրիստոս. զոր լուեալ՝ իսկոյն հրամայեաց կախել զնա ի դուռն պարսպին, որ ասի Պարտիզաց, յեզերս ծովու ի հիւսիսակողմն արեւելեան։ Եւ այգուցն ժողովեալ արք քրիստոսասէրք բառնալ զնա եւ թաղել պատուով ըստ օրինի ձեռամբ սուպաշուն։ Եւ տեսեալ Տաճկաց զժողովս բազումս հաւաքելոցն, որք ողջագուրէին եւ գրկափարէին եւ դառնային ի վերայ նորա յոյժ յոյժ, յայնժամ զչարացեալ ծանուցին փաշայի, որ եւ լի ցասմամբ ասաց սուպաշուն՝ կապել ի քար զպարանոցէ, եւ արկին ի ծով եւ Հայք առին ի փախուստ։

Յետ եւ աւուրց (պարապ) պուչաղճի ոմն ուրացող յազգէ մերում գնացեալ թէ Հաւատ ձեր ոչ է հաւատ, զի ստրջացայ ի ձէնջ եւ յօրինաց ձերոց, եւ իմս է հաւատ զոր նախ ուրացեալ եմ։ Եւ ահացուցեալ զնա ի տիւանի անդ եւ ոչ կասեցաւ։ Յայնժամ տարեալ ղազուն զնա ի տուն իւր եւ ԳՃ փայտ հարեալ յոտից, մինչ զի եւ եղնգունք մատանցն թափէին, եւ արգիլեաց ի գուբս մահապարտիցն, եւ յետոյ թողին ի բաց։

Ընդ աւուրս յայսոսիկ նաւ մի (ընկղմր) ի ծով եւ Դ հրէայ սատակին ի գալն Ղուզղունճուխէ։ Եւ ղայմախամն գտեալ սուտ վկայս ոմանս եւ իրաւացի գտեալ զստութիւն նոցին՝ եդ ի նաւս պատերազմին, եւ մեծաւորս նոցա, որ էր իմամ, յետս կոյս թիւր ի յէշ նստոյց եւ շրջեցուցանէր սուպաշին զքաղաքաւս։

Մեռաւ դուստր Իպրահիմ Սուլթանի Ֆաթմայ Սուլթան, որ ի սոյն ամի ետուն Իպրահիմ տէֆտէրտարի որ գնաց ի Մսըր։ Սա մեծ դուստր է Իպրահիմի, որ ի կենդանութեան իւրում արար հարսանիս մեծ եւ ետ Ահմէտ վէզիրի Բ ամ, եւ յորժամ զնա կտրտեցին՝ ետուն Ֆազլիին որ նա արար կին. զնա եւ սպան Քեօփրուլու եւ նշան արարին Շահսուարին իբրու կին նմա. զնա եւ սպան անդ ի Մսըր, որ բերաւ գլուխ եւ զերես սուլթանին ոչ ետես։ Եւ Իպրահիմ փաշային թողուլ ետուն զկինն որ Ի ամաց հետէ մայր որդոց էր լեալ, եւ ետ խազնատարին իւրոյ. յետ ոչ բազում աւուրց գնալոյ փաշային անկաւ ի մահիճ եւ բազում ինչս ցրուեաց աղքատաց յաւուր որում դնէր ի մահճի եւ մեռաւ վաղապէս։

Մեռաւ եւ այգուցն Հոկտեմբեր ԺԶ Սէֆէր խանճի ոմն (թերի)։

Մեռաւ եւ Քեօփրուլու յԷտրէնէ ի Ի ամսոյն (հոկտ[եմբեր]) Կիրակէի աւուր։ Եւ հոգացեալ նախ ընդ արքայի եւ ասէ. Որպէս յաւուրս (իմ) հանգեար ամենայն թագաւորութեամբ, նոյնպէս եւ յետ մեռանելոյ իմոյ լիցիս, զի արասցես զորդին իմ ի տեղի իմոյ վէզիր՝ այսու արամբ որ եկն ի դրան իմում եւ ի գործակալութիւնս քոյ։ Եւ հանեալ նորա՝ ի նոյն օր կոչեալ զորդի նորա ի ներքս՝ տայ զկնիք վէզիրութեան նորա եւ խիլայեալ զնա եպարքոսական պատուով դարձուցանէ ի տուն։ Եւ նա ելեալ յարքայէ՝ կոչեցեալն Ահմէտ վէզիր որդի վէզիրի, արար զսուգ հօր իւրոյ, եւ ի հասարակել աւուր ժամու աղօթից նոցա՝ գումարէին մեծամեծք Տաճկաց եւ վուզարայից, պարոնաց եւ իշխանաց եւ նախարարաց արքայի՝ ընդ արքային զնամազն առնել նմա ի թագաւորական ճամին, որ կորչի Սէլիմ Սուլթան։ Եւ ի վճարմանն որ մօտ պահու յետնուց՝ Շաթըրպաշի Սուլէյման աղա ոմն որ հաւատարիմ էր նմա, ելեալ ի ձի ԺԸ արամբ եւ եդեալ զդին թապուտով ի կառս եւ քառեակ ձիօք փութացուցանէին Բ աւուրբ եւ Բ գիշերբ հասեալ յետին ժամու նոցա աստ՝ մուծանելով ի քաղաքս, դնելով զնա առ թուրպէ գերեզմանատուն նորին, զոր ամ մի բոլոր շինեալ կատարէին զգործն որ վճարէրն յաւուրս յայսոսիկ. եւ մինչչեւ մտեալ դին ի քաղաքս՝ ոչ իմացան զիրսն զայս, որ էր մահ նորա խաղաղութեամբ։ Սա զբազում անմեղաց արիւն արբ, թէպէտեւ զապստամբս արքայի նուաճեաց թէ՛ ի ներքոյ եւ արտաքոյ, բայց զամենայն վասն իւր արար՝ թէ ապրեսցի։ Զբազում դրունս մեծամեծաց փակեաց եւ զբազում մարս հեծեծանօք ի հող իջոյց, թէպէտեւ ի քրիստոնէից զոք ոչ սպան. զբազումս անդրամ եւ առանց հացի եւ ռոճկի ի դուրս հանէր թէ՛ յօճախէ ապարանիցն եւ թէ յեէնկիչարեացն, առաւել եւ ի սպահոցն. թէպէտեւ արմատք զօրպայիցն հատան յԱնատօլոյ, քիլիսայ թէֆթիշին խափանեցան, մուսէվէտէն անյայտ եղեւ, վասնզի փոքր ինչ իրաց պատճառս հնարէր զի սպանցէ, եւ այլ անիրաւութիւնք բարձան յԱնատօլոյ, եւ աւրհնէին զնա ամենայն երկիր, զի չկարէին ուղիղ հայել յերեսս ռայից։ Թէպէտ եւ աստ այլ դրունք ոչ կայր ի բաց՝ բաց իւրայնոցն, եւ այլոցն բանք սպառեցան բաց ի մէջ սալթանաթի եղողացն, զորս ինքն հաւանեալ կացուցեալ էր առ իւր եւ բնաւին բարձաւ թագաւորին երես երթողք եւ արզ տվողք, որպէս եւ գլխովին պատմէ գիրքս ըստ ժամանակին եւ ըստ տեղոյն։ Բայց կրկին զերեւելիսն համառօտեսցուք աստ, թէպէտեւ անասելի թվի ինձ եւ քեզ անիմանալի արարք եւ գործիք սորա յամենայն իշխանութիւնս Տաճկաց եւ ի քրիստոնէութեան իշխանութիւնս։ Սուտ է որ ասեն թէ Սուլթան Մուրատն զսորա կոտորածին տասնէն մէկ բաժինն է կոտորեալ, այլ զսորայ Ճ իմասցիս ապա եւ զՄուրատինն՝ մի. ոչ թէ զնուաստագոյնսն եւ զզօրականս միայն խաղայր ի սուր նորա, այլ եւ բազում փաշայս, պարոնս եւ պէկլէրպէկիս՝ սիրելիք եւ նախարարք երից թագաւորացն, նաեւ փեսայք նոցա զորոց զմալս եւ զխազինաս զորս ինքն առնէր եւ զորս արքայի ցուցանէր, որով եւ գիւղս եւ շէնս, խանս եւ մզկիթս շինեաց ի ճանապարհս Թոխաթոյ եւ ի ճանապարհս յԻկոնիոնու եւ ի ճանապարհս Հալպայ առ Շամ։ Շինէ եւ խանս ոչ շատ պակաս տեսլեամբ քան զմեծ Վալիտին՝ եռապատիկ յարկօք, պնդախարիսխ պրճովք եւ հաստահիմն քարակիր խարսխօք. շինէ եւ հանդէպ նմա մէտրէսէ եւ գերեզմանատուն լաւ քան զամենայն վուզուրայից որ եղեն ի քաղաքս. եւ զայլն զկնի որդին առաւելացոյց, զոր պատմեն գիրքս։

… եւ եէնկիչէր աղասուն տվին զՊաղտատ, եւ մունզուր աղային տվին աստ աղայութիւն, եւ քէհապէկ արարին (պարապ), եւ աղա արարին զքէհա նոր վէզիրին, որ ընդ նմա եկն ի Շամայ, եւ զանդէն լեալ օտայս եէնկիչարեաց աստ առաքեն, եւ զայսր եղեալսն կոչեն անդ. եւ ետ այգուցն այնմ եղելոյ չուխայս զօրականաց զի զբաղեսցին նովաւ։ Եւ առեալ զորս եւ կամեցաւ քէհապէկն երթեալ յԷտրէնէ. եւ յորժամ երթեալ մտանէ առ թագաւորն, նոյն ժամայն ասէ թէ Ետու զՇամ քեզ ի փաշայութիւն, եւ զգեցուցեալ խիլայս առաքէ՝ մի՛ մնալ եւ յամել. եւ նա այլ չկարէ խօսիլ, զի անկանի ի կարգէ քէհապէկութեան. եւ հանեն զնա փոյթ ընդ փոյթ, եւ անտի անցանէ ի Պրուսայ։ Եւ էր սա յոյժ բարի առ ազգս քրիստոնէից, եւ պատճառ ասացին սմա թէ Եղբայրն քո զտօնանման աւիրել ետ Ֆռանկաց եւ դու նոյնպէս խային ես. երկրորդ՝ տալիպ լինելոյ մօհրին, վասն որոյ եւ երկեան եւ հանին ի միջոյ։ Նոյնպէս եւ ետ հանել զղափուճուլար քէհասի արքայի Շապան աղայ եւ ետ մանսուպ զՄանիսա եւ սպան ի ճանապարհին։ Սպան եւ զուրացող մէտրապօլիտն Հոռոմոց, որ էր ղափուճիպաշի առ արքայ։ Աքսորեաց եւ զմուհտին Եէսիրի եւ եդ ի տեղի նորա զՈւռումէլի ղազիէսքէր Սուննիզատէ կոչեցեալն էմիր. եւ եդ Ուռումէլի ղազիէսքէր զՄունգարիզատէ ոմն, որ ել աստի եւ գնաց ԻԷ Դեկտեմբերի ամսոյն։