ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

39.
ԳՐԻԳՈՐ ԽԼԱԹԵՑԻ
† ՊՀԵ=1426 մայիս 19 կիր.

Այս երջանիկ եւ երանելի, աստուածահաճոյ եւ աստուածապարփակ, երանաշնորհ քարոզս կենաց եւ կենդանի նահատակս` սուրբ վարդապետս Գրիգորիոս, էր սնեալ եւ վարժեալ ի գործ քահանայութեան առ սուրբ ճգնաւորի միոյ Վարդան կոչեցեալ` որ հնգետասան ամ յանապատի էր բնակեալ առ մեծ վարժապետն Տիրատուր: Եւ յետոյ եկեալ էր բնակել ի հռչակաւոր ուխտն սրբոյն Ստեփանոսի` Ցիպնավանք կոչեցեալ` յերկիրն Արծկոյ քաղաքին: Առ որ գնացեալ երջանիկս Գրիգոր եւ ցանկացեալ առաքինասէր վարուց նորա եւ առ նմա կեցեալ ամս վեց եւ սպասաւորեալ նմա եւ օրհնութիւն ի նմանէ ընկալեալ իբրեւ զօրհնութիւն Աստուծոյ: Եւ էջ հանգեաւ ի վերայ նորա Հոգին Սուրբ, հոգին հեզութեան եւ խոնարհութեան. մինչ զի լուսաւորէր զամենայն բնակիչս գաւառին իմաստութեամբ եւ ուսմամբ` իբրեւ զկատարեալ վարդապետ: Եւ հարկեալ յուսումնասէր եղբարց երթալ առ մեծ վարդապետն Յոհաննէս Որոտնեցի` մականուն Կախիկ` կախեալ ի սէրն Յիսուսի. եւ ութն ամ վարժեալ եւ սիրեցեալ ի նմանէ` ուսումնակից իւր ունելով զհամանունն Գրիգոր եւ զերկրորդ լուսաւորիչն Հայոց սուրբ առաքելոյն Ստափէոսի:

Եւ յետ մահուան մեծին Յոհաննու Որոտնեցւոյն եւ աւերման վերին աշխարհին ի չար բռնաւորէն Թամուր կոչեցեալ, եկն դարձեալ ի բնիկ գաւառն իւր` առ մեծ վարժապետն Սարգիս` յերկիրն Քաջբերունեաց` ի հռչակաւոր եւ յաստուածաբնակ ուխտն Աստուածածնի` որ Սուխարավանք վերակոչի: Եւ անդ վարժեալ եւ բազում աշխատութեամբ դեգերեալ` ընկերակից իւր ունելով զմեծ ճգնաւոր վարդապետն Վարդան Հոգեաց Վանացն, որ յետոյ յաջորդեաց զաթոռ վարդապետութեան երանելոյն Սարգսի:

Եւ տասն ամ առ նմա յամեալ` ընկալեալ ի նմանէ զաստիճան վարդապետութեան եւ լուսաւորէր առհասարակ զամենեսեան իմաստութեամբ եւ ընթերցմամբ, գրելով եւ կարդալով, գանձով եւ տաղով, մինչ զի ոչ երեւէր թէ երկրաւոր էր ատեանն, այլ զերկնայնոցն նմանութիւն յինքեան ունէր: Եւ առեալ հրաման ի վարժապետէն իւրմէ դաս ասել եւ աշակերտ ժողովել. եւ նա եկեալ բնակեցաւ յերկիրն Բզնունեաց` ի քաղաքն Արծկէ, ի սուրբ ուխտն Ստեփաննոսի նախավկային, ի վանսն Ցիպնայ, յառաջին տեղին իւր:

Եւ ժողովեցան առ նա բազումք ի կրօնաւորաց եւ յուսումնասէր եղբարց. եւ մխիթարէր զնոսա անճառելի եւ անպատմելի մխիթարութեամբ, Աստուածաշունչ գրոց գիտութեամբ եւ հնոց եւ նորոց իմաստութեամբ, յորդորելով զամենեսեան ի ճշմարիտ հաւատս ուղղափառութեան եւ ի գործս առաքինութեան: Այլ եւ զյիմարս իմաստնա­ցուցանէր, զտգէտս ի գիտութիւն Տեառն կոչէր, զգերիս ազատէր, զմերկս զգեցուցանէր, զհիւանդս հոգւով եւ մարմնով սփոփէր, զսգաւորս մխիթարէր, զաղքատս կերակրէր, եւ անհանգիստ տքնութեամբ ի գիշերի եւ ի տուընջեան ձեռօք իւրովք վաստակէր ի գիրս գրչութեան, եւ ի տնանկս կարկառէր եւ ամենեցուն բաղձալի լինէր` Աստուծոյ, հրեշտակաց եւ մարդկան, հաւատացելոց եւ անհաւատից, մինչ զի երանի տային տեսողքն ի յայլազգեաց ազգիս մեր Հայոց` որ այնպիսի առաջնորդ ունին:

Այլ եւ Երկրորդ Վկայասէր անուանեցաւ ի վերջին ժամանակիս եւ յետին դարուս. զի ժողովեաց գիրս բազումս ի մերոց եւ յօտարաց, զհնացեալս եւ զեղծեալս, եւ զծածուկ եւ զանյայտ պատմութիւնս ամենայն սրբոց ի խաւարէ ի լոյս ածեալ եւ արար զգիրս Յայսմաւուրաց:

Այլ եւ ժողովեալ զյառաջասացեալ գանձերսն յառաջին վարդապետացն` զոր անընդունակ եւ անպէտս անկեալ կայր, եւ սրբագրեալ ճարտարաբանեաց եւ արար զգիրս Գանձարանին, տաղով եւ մեղեդով, յուրախութիւն եւ ի ցնծութիւն մանկանց եկեղեցւոյ. եւ ա'յնպիսի անուշաձայն եղանակաւ պայծառացոյց զդրունս սուրբ եկեղեցեաց, մինչ զի լուսեղէն զուարթնոցն պարակցութիւն ի յերկրի երեւիւր, եւ զի ոչ էր եղեալ այնպիսի ուրախութիւն հոգեւոր եկեղեցեացս հայաստանեայց յաւուրս մերոց իշխանացն եւ թագաւորացն: Եւ զամենայն խորին եւ զանհասկանալի բանս քերթեալ եհան ի միջոյ. եւ պարզ եւ յստակ գրեաց զպատմութիւնս սրբոց. եւ զամենայն աստուածաշունչ գրեանս զթարգմանեալսն ի սրբոց թարգմանչացն կրկին յղկեաց եւ եբաց զմիտս գրոց սրբոց, առ ի հասկանալ ամենայն ումեք: Եւ ա'յնպէս փոյթ էր ի գրչութիւնն, մինչ զի ի գիշերի եւ ի տուընջեան անխափան էր ձեռն նորա ի գրելոյ. եւ անչափ եւ անհամար գրեանս գրեաց եւ բաշխեաց ի դրունս եկեղեցեաց, եւ զորս վաճառէր, առեալ զգինսն բաշխէր աղքատաց եւ կարօտելոց: Զմերկսն զգեցուցանէր, որբոց եւ այրեաց խնամ ածէր, զգերիսն ազատէր եւ զտնանկսն լցուցանէր: Եւ ա'յնպէս էր սովորութիւն նորա` որ համարով ոչ տայր զողորմութիւն, այլ զոր ինչ առ ինքն ժողովէր` ի մի տեղ լնոյր, եւ յորժամ աղքատի հանդիպէր` առանց համարի ի միատեղով ի նա տայր: Եւ այնպէս լուսաւորեաց զվերին եւ զներքին կողմանս գրելով եւ կարգելով, եւ ողորմութեան օրինակ լինելով:

Եւ հասեալ ի բարիոք ծերութիւն` աւելի քան զեօթանասուն ամ, կամեցաւ գնալ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, վարդապետօք եւ աշակերտօք, մխիթարել զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր աղքատսն` որ անդ կային` տրօք եւ իմաստութեամբ: Եւ երկու ամ յամեալ յԵրուսաղէմ, եւ ապա անտի եկեալ ուրախութեամբ եւ ցնծութեամբ ի բնիկ գաւառն իւր` զամենեսեան ուրախ առնէր:

Եւ ի վերայ այսր ամենայնի սուրբ վարուցն առաքինութեան, ցանկայր մարտիրոսութեան հասանել եւ վկայից պսակացն ժամանել: Եւ որ զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ եւ աղօթից նոցա լսէ, կատարեաց զխնդրուածս նորա: Զի մինչդեռ յուրախութեան եւ ի խաղաղութեան վայելէաք եւ ի քաղցրուսոյց վարդապետութեան նորա պարէաք, ահա յանկարծակի եկն եհաս մրրիկ թշուառութեան ի նենգաժետ եւ յանհաւատ ազգէն Մարաց, զի հասին սուսերօք եւ տիգօք ի վերայ Արծկէ քաղաքին եւ զբազումս սպանին: Եւ այլք ի նոցանէ երթեալ գաղտագողի յաստուածաբնակ ուխտն Ցիպնայ, կամէին զբնակեալ սուրբ եղբարսն ի նմա սրոյ ճարակ տալ: Եւ նոցա գիտացեալ փախստական եղեն ի տեղւոջէն:

Իսկ զերջանիկ եւ զերանելի այրն Աստուծոյ զմեծն Գրիգորիոս վարդապետն ո'չ կարացին հանել ի վանացն. քանզի ասէր. «Աստ կեցից եւ աստ մեռայց, զի թէ ի նոցանէ մեռանիցիմ, հաւատամ ի Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս. զի ընդ վկայիցն Աստուծոյ անապական եւ անթառամ ժառանգութեանն արժանաւոր գտայց»:

Եւ մինչ նա յայսպիսի խորհրդեան էր, հասին ի վերայ նորա բազմութիւնք անօրինացն` ծարաւիք արեան իբրեւ զշուն կատաղի եւ իբրեւ զգազան աղտեղի: Ըմբռնեցին զնա իբրեւ զոչխար անմռունչ եւ ասեն եթէ «Դո՞ւ ես որ Իսայուն Աստուած ասես»: Եւ նա ասէ. «Այո', ես եմ որ Իսայուն Աստուած ասեմ, զի ճշմարիտ Աստուած է»: Եւ ապա որպէս ոչխար զենին եւ հեղին զարիւն նորա` իբրեւ զգառին անմեղի: Եւ նա աղօթիւք կարդայր առ Աստուած, ասելով. «Տէ'ր Յիսուս, ընկա'լ զհոգի իմ ընդ անմեղ վկայիցն քոց եւ խառնեա' զմահս իմ ընդ երանելի սրբոցն գնդից»: Եւ օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ դաւանութեամբ աւանդեաց զհոգին իւր ի փառս Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ:

Իսկ յետոյ եկեալ հրեղէն լեզուն Յակոբ ճգնաւոր վարդապետն Ղիրմեցին աշակերտօք իւրովք եւ ազգականօք եւ բազում ժողովրդօք. եւ արարին կոծ մեծ ի վերայ նորա եւ եդին սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ ի տապանի ի փոքր բլրին, որ է հանդէպ վանացն յարեւմտեան կուսէն:

Այլ վա ՜ յ եւ եղուկ է մեզ` հոգեւոր որդիք հօրն մերոյ խրատեալք, եկայք ի միասին ողբասցուք զհօրն զվտանգ: Ո'չ թէ հեռացաւ նա ի դառն ծովու աշխարհիս, այլ զի մեք հեռացաք ի նորա քաղցր եւ վայելուչ տեսութեանցն. մերժեցաք ի քրիստոսանման խոնարհութեանցն. ծարաւ գտաք յանուշահամ բաժակէ գեղեցիկ վարդապետութեանցն. քաղցեալ եղաք ի հոգեւոր գիտութեանցն. օտարացաք յաստուածանման եւ ի քրիստոսատեսակ առաքինութեանցն. եւ խաւար տարածեցաւ ի վերայ հայաստանեաց, զի սուգ անմխիթար մեզ պատահեաց. ձայն հոգեւոր երգոց պակասեաց ի դրանէ սուրբ տաճարաց, եկեղեցիք անշքեղացան եւ մանկունքն ցրուեցան: Բայց գոհութիւն տացուք Աստուծոյ հօրն երկնաւորի` զի այսօր ուրախութիւն է երկնաւորաց եւ երկրաւորաց, զի հայրն մեր հագեւոր ժամանեաց Հօրն գթութեան. որդիացեալն Աստուծոյ ետես զՈրդին Միածին յաթոռ փառաց. բնակարանն Հոգւոյն սրբոյ եհաս Հոգւոյն պարգեւաց. հրեշտակացեալն ի մարմնի խառնեցաւ ի դասս հրեշտակաց. աստուածաբանն միաւորեցաւ ընդ աստուածաբանիցն պարակցութեանց. քահանայն սուրբ քահանայագործեաց ընդ քսան ու չորս երիցանցն. տօնասէրն եւ մարտիրոսասէրն շարադրեցաւ ընդ մարտիրոսացն բազմութեանց. վարդապետն ճշմարտութեան` հիմնադիր ուսման ընդ երամս վարդապետաց, վկայն սուրբ` ընդ վկայիցն գնդից` զՔրիստոս Աստուած եւ Տէր դաւանեաց. ներկեալն արեամբ` ընդ արիւնաներկ սրբազանիցն, եւ կենդանի նահատակն` ընդ նահատակսն, ճգնասէրն ընդ ճգնազգեացսն. կուսանն առ կուսանսն վերացաւ. եւ թագաւորեալն ի վերայ ախտից մեղաց` ի յերկինս թագաւորեաց. եւ Տէր Յիսուս բազմութեամբ հրեշտակաց ընդ առաջ ընթացաւ նմա. ձայն ետ ընդելական թէ` «Ազնի ՜ ւ, ծառայ բարի եւ հաւատարիմ, եկ մուտ յուրախութիւն իմ որ ոչ տրտմեսցիս, բազմեցուցանեմ ի սեղան հօր իմոյ եւ զգեցուցանեմ քեզ զգեստ փառաց` որ ոչ մաշի. ագուցանեմ քեզ պատմուճան` որ ոչ աղտեղանայ. մուծանեմ յառագաստն իմ` որ ոչ լուծանի. ուրախ արարից զքեզ ի պարգեւս իմ` որ ոչ աղքատանայ. թագաւորեցուցից զքեզ ի վերայ տասն քաղաքաց, փոխանակ տասն քանքարացն, որ ոչ ծրարեցեր ի վարշամակս ծուլութեան. օրհնեցից զքեզ ի կեանս անվախճանս. եւ ուրախ լեր ի տեսութիւնս իմ անզրաւ յաւիտեանս. քաջ մշակ իմ եւ արթուն անուն նահատակ Գրիգորիոս մեծ վկայ եւ հրամանակատար իմ ծառայ, լեր առ իս բարեխօս եւ միջնորդ հաշտութեան ամենայն ազգաց, որ կան ի յերկրի ի մէջ ամենայն վշտաց. եւ անդառնալի լիցին ամենայն խնդրուածք քո առաջի ամենայն դասուց հրեղինաց. այս քեզ յինէն պարգեւք խոստմանց ի փառս Հօր եւ Հոգւոյն իմոյ` յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»:

Կատարեցաւ նահատակութեամբ մեծ վարդապետն Գրիգորիոս` ի ՊՀԴ թուականիս հայոց, ի մայիս ամսոյ ինն` յաւուր կիրակէի մեծի պենտէկոստէին գալստեան Հոգւոյն Աստուծոյ, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ: Որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի եւ աղօթք նորա ի վերայ ամենայն աշխարհի. եւ մաղթանօք նորա Տէր մեզ ողորմեսցի` խնդրողացս բանիցս այս` երկու Կարապետի ի Թումայ հռետորէ, որ եւ զայսչափ գիծս շարագրեաց. որ եւ նորին յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի: Այս գրեցաւ ի Բաղէշ քաղաքի ի վանքս Գոմաց սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Գէորգեայ զօրավարի. որք հանդիպիք սմա` յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր: ¹

 

Եղերերգութիւն ի մահ նահատակութեան Ծերենց Գրիգոր վարդապետի Խլաթեցւոյ:

 

Գորովագութ ձայն կականի,

Աղաղակեմ արտասուալի.

Շարժեմ ի կոծս զազգս Արամի,

Զասքանազեան Հայկայ տոհմի:

 

Րաբունք համայն որ յաշխարհի,

Լացէք զՀայոցս եկեղեցի,

Որ մերկացաւ յանկարծակի,

Զլոյսն պայծառ յաշտանակի:

 

Ինձ վայ եղուկ տխմար գրչի,

Յակոբ անուն գրող բանի,

Հոգւոյ ծնունդ հօրն մեծի,

Քաջ րաբունւոյն իմ Գրիգորի:

 

Գանձ մերկացայ ես եղկելի,

Որ արտասուաց եմ արժանի,

Զրաբունապետն իմ բաղձալի,

Որ եւ Գրիգոր անուն կոչի:

 

Ո'չ հանդուրժեմ այսմ աղտի,

Այլ յօժարիմ կոծ սխրալի.

Քանզի տեսի զհայրն բարի,

Ներկեալ արեամբ այսօր յերկրի:

 

Րաբաղ հոգիս մեղօք ի լի,

Չունիմ իմաստ բանականի.

Զի՞նչ ասիցեմ ես արժանի,

Մեծ րաբունւոյն իմ Գրիգորի:

 

Վարդապետաց էր ցանկալի,

Խրատիչ, քանոն ամենայնի.

Վարդ անթառամ յեկեղեցի,

Հոտով լցեալ զտունս Արամի:

 

Արթուն անուն այն ըղձալի

Գրիգորիոսն երանելի,

Արեգական նման յերկրի,

Լուսաւորէր զեկեղեցի:

 

Րամից Հայոց որ յաշխարհի,

Լուսաւորիչ էր նա յայտնի.

Մեղուցելոց մարդկան ազգի,

Մաքրիչ մեղաց ամենայնի:

 

Դրախտ բազմազան պտղովք ի լի,

Անուշահամ անծախելի,

Սուրբ վարդապետն հոգելի,

Գրիգորիոսն որդին Ծերի:

 

Անձամբ առնէր զգործս բարի,

Նման Փրկչին Տեառն Յիսուսի,

Եւ քարոզէր ամենայնի.

Խափանեցաւ այսօր յերկրի:

 

Պատուէր զվկայսն Քրիստոսի,

Եւ յօրինէր ճառս ցանկալի,

Վկայասէրն բաղձալի,

Անուանակից նախնոյն մեծի:

 

Եհաս անանցն պսակի,

Որուն ցանկայր տենչմամբ սրտի,

Րաբունապետն հրաշալի,

Սպանեալ ձեռամբն անօրինի:

Տանս Հայոց գերեալ ազգի,

Էած կսկիծ անբուժելի,

Ամենագով հայրն բարի,

Գրիգորիոսն Բզնունի:

 

Ի նեղութեան ժամանակի,

Էր օգնական ամենայնի.

Միշտ կերակրող էր աղքատի,

Զգեցուցանող մարմնոյ մերկի:

 

Նման նախնոյն այն Ներսեսի,

Եզբօրն մեծի տէր Գրիգորի,

Նոր զարդարեաց զեկեղեցի,

Գանձ եւ տաղիւ բազմագունի:

 

Յոյժ քաղցրախօս Էր աղքատի,

Հեզ եւ խոնարհ յամենայնի.

Ոչ էր սիրող նա արծաթի,

Ունէր զպատուէրն Քրիստոսի:

 

Արթուն հսկող անձանձրալի,

Հանգոյն Մաշտոց Մեսրովբի,

Եւ Գրիգորին Լուսաւորչի,

. . .

 

Ռետին բաշխէր մարդկան ազգի,

Զբանս գրոց պատուիրանի,

Մատամբ իւրով անխոնջելի,

Դպիր վերին Տեառն արքայի:

 

Այսօր եթող զմեզ որբ յերկրի:

Ամենագութ Հայրն բարի,

Հաւասարեալ երկնից գնդի,

Ժառանգ անանցն պսակի:

 

Քուրձ զգեցիր, եկեղեցի,

Այրի եղեր յանկարծակի,

Փեսայն բարձաւ քո ի միջի`

Յառագաստէ քում խորանի:

 

Եկեալ հասին վաղվաղակի

Ազգն Մարաց, որ Քիւրտ կոչի,

Սպանին զհայրն ցանկալի,

Ի Ցիպնավանքն երեւելի:

 

Լուսոյ ծնունդք աւազանի,

Դառն ողբացէք զանցս աղէտի,

Խաւարեցաւ լոյսն արփենի,

Ջահն շիջաւ Նոր Սիովնի:

 

Եհաս ինձ սուգ անբուժելի,

Լալով կոչեմ անլռելի.

Զի խրատատուն իմ ըղձալի`

Այսօր թողեալ զիս ամայի:

 

Նոր ձայն երգեմ ի յատենի,

Ներբողական ի չափ տաղի.

Առ քեզ խօսիմ, հա'յր րաբունի,

Միթէ հոգիս մխիթարի:

 

Ո ՜ վ ցանկալիդ ամենայնի,

Րաբունապետ Հայոց ազգի,

Մտօք մաքուր, պայծառ հոգի,

Մարմնովդ կոյս ՚ւ առաքինի:

 

Րոտեալ սիրովն Քրիստոսի,

Հովի ՜ ւդ քաջ նորին հօտի,

Վանիչ գայլուն իմանալի,

Եւ արածօղ ի դալարի:

 

Իմաստութիւն Հօրն յերկնի

Զքեզ զարդարեաց իւրն տեղի.

Յորս եւ հոգւով Հայրն հանգչի,

Երրորդութիւնն անտրոհելի:

 

Նաւ ի ծովու այսմ աշխարհի,

Ուռկան մեծին այն որսորդի,

Որ որսացեր զծնունդս ախտի,

Հաներ իջեւանս որ մահ չունի:

 

Աղբիւր ջրոյն այն կենդանի,

Բղխեալ հոգւովն Քրիստոսի,

Որ ծարաւեալ մարդկան ազգի

Միշտ արբուցեր անսպառելի:

 

Շնորհազարդ տանն Յիսուսի

Դու գանձապետ իմաստիւք լի,

Միշտ բաշխէիր յեկեղեցի

Զգանձ հին եւ նոր Կտակարանի:

 

Ամենիմաստ գլուխ բարի,

Խոնարհեցար ի տապանի.

Ակն պայծառ առատալի,

Ծածկեալ հողով այսօր յերկրի:

 

Կարօտելոցն աղաղակի,

Ունկդ որ լսօղ էր ամենի`

Խափանեցաւ յանկարծակի,

Թողեր մեզ սուգ անբուժելի:

 

Եւ երգարանդ հոգւոյն մեծի,

Որ միշտ հնչէր յեկեղեցի,

Խոցեալ սրով անօրինի,

Որ խօսակից էր աղքատի:

 

Րամից որբոց եւ տնանկի,

Աջդ որ շնորհէր տուրս ամէնի,

Կապեալ եդաւ իսկ ի շիրմի,

Որ միշտ կրէր զբանս տէրունի:

 

Տարակուսիմ յամենայնի,

Քանզի չունիմ իմաստ բանի,

Զքեզ ներբողել ըստ արժանի,

Երախտաւոր Հայր հոգելի:

 

Էին տացուք փառք ի յերկրի,

Հօր եւ Հոգւոյն ընդ Միածնի,

Որ դասակցեաց հրաբուն սեռի,

Այսօր զքեզ Տէր րաբունի: ²

 

 

Եւ յաջորդեաց զաթոռ նորա ( Վարդան վարդապետի ) մեծ վարդապետն եւ նահատակն եւ ողորմածն ամենայնի Գրիգոր` որդի հաւատարիմ առն Աստուծոյ Ծերի, գոլով ի քաղաքէն Խլաթայ, յաշակերտացն մեծին Սարգսի` հոգեւոր հարազատ եւ համշիրակ իւր. բայց ոչ ի նոյն Սուխարու ուխտն Աստուածածնի, այլ ի յերկիրն Բզնունեաց ի քաղաքն Արծկէ, ի սուրբ ուխտն Ստեփաննոսի վկային Ցիպնայ կոչեցեալ: Այլ ոչ պարապեալ վարդապետական դասի վասն սառնացեալ բարուց ուսումնականաց մերում ազգի: Այլ տիւ եւ գիշեր գիրս գրէր, եւ զամենայն աղքատս կերակրէր, եւ սիրէր զողորմածութիւն, եւ զամենայն վարդապետս եւ կարգաւորս ի նոյն յորդորէր: Ոչ գոլով նման նմա ողորմած եւ մարդասէր եւ սպասաւոր աղքատաց եւ տնանկաց: Եւ ետ նմա Աստուած իմաստութիւն առաւել քան ամենայն վարդապետաց. վասն զի զերից ժամանակաց պատմութիւնս ի լոյս ածէր ի հարցանելն եւ ի պատասխանատուութիւնս, եւ զգիրս սրբոց մարտիրոսաց եւ վկայիցն որ կոչի Յայսմաւուրց` սակաւաբան եւ անվթար շարադրեալ ի սրբոց հնոց եւ նորոց վարդապետացն` ի լոյս էած, զխաւարեալ դրունս եկեղեցւոյ մերոյ լուսաւորեաց. եւ ոչ ոք կարէ գիտել զիմաստութիւնն, որ ի նմա ծածկեալ կայ. այլ Աստուծոյ միայն է գիտելի: Եւ 50 ամ գիրս գրեաց տիւ եւ գիշեր անհանգիստ տքնութեամբ, որպէս գիտակ է գաղտնեաց գիտակն: Եւ բազում երգս գանձուց եւ տաղից յիշատակ թողեալ ինքեան` յոյժ տօնասէր եւ պատուող սրբոց` մինչ զի ոչ եղեալ է եւ ոչ լինելոց է:

Եւ հասեալ ի բարւոք ծերութիւն աւելի քան զ75 ամ եւ յ874 ամի թուականիս մերում եկն պիղծ ազգն Մարաց ի յԱրծկէ քաղաք Հայոց, եւ գնաց յանապատն Ցիպնայ, եւ ըմբռնեալ զնա անօրինացն` յոյժ տանջեալ չարչարեցին. եւ նա ճշմարիտ դաւանութեամբ զՔրիստոս` Աստուած եւ Տէր դաւանեալ խոստովանեցաւ. եւ նոյնժամայն զենին զնա իբրեւ զգառն անմեղ եւ անարատ զերջանիկն եւ զերանելին Գրիգոր` փոխանակ գառին Քրիստոսի: Եւ եհաս մարտիրոսական պսակի` յոյժ մարտիրոսասէր գոլով. եւ եդին զնա ի սուրբ ուխտն Ցիպնայ` Նախավկային Ստեփաննոսի անուամբ կոչեցեալ: Եւ հոգեւոր հարազատն իւր վարդապետն Յակոբ ճգնաւոր` այրն ցանկալի` եկն ամփոփեաց զնա հանդերձ հարազատ որդւովք իւրովք Ստեփաննոս եպիսկոպոսաւ եւ աշակերտաւ. եւ նստաւ սպասաւոր նորա գերեզմանին ամ մի: ³

Եւ ի սոյն աւուրս եկն նենգաժոտ եւ անողորմ Քուրդն Բաղիշոյ ի վերայ աստուածապահ քաղաքին Արծկոյ, եւ հարեալ, սպանեալ, սրախողխող արարեալ զբազումս յազգաց մերոց` մանաւանդ զաստուածապատիւ եւ զաստուածապարփակ, զողորմած եւ զերջանիկ վարդապետն Գրիգոր` զորդի Ծերին Խլաթեցւոյ` ի սուրբ ուխտն Դաստակ` որ Ցիպնավանք վերակոչի: Եւ սուգ եղեւ ամենայն ազգիս Հայկազնոյ, վասն զի զարդարէր զեկեղեցիս Հայոց Յայսմաւուրօք, կորուսեալ ճառիւք, գանձիւք, տաղիւք եւ 55 ամ գիրս գրեաց եւ զամենայնն աղքատաց բաժանեալ: Եւ հեզահոգի եւ յոյժ ուսումնասէր գոլով եւ մարտիրոսաց պատուող` մարտիրոսաց պսակացն եհաս: Եւ էր սա աշակերտ մեծին Սարգսի վարդապետին Հայոց, եւ ութն ամ աշակերտեալ Յովհաննու Որոտնեցւոյ, աշակերտակից Մեծին Տաթեւացւոյ: