ՀԱՅՈՑ ՆՈՐ ՎԿԱՆԵՐ (1155-1843)

Հեղինակ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՆԵՐ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Աստուածաբանութիւն  
Դիտել

56.
ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԿՈՂԲԵՑԻ
† ՋԿԶ=1517 ապրիլ 5, կիր.

 

Սա էր յերկրէն Կողբայ, որ եկեալ ընտանեօք իւրովք ի քաղաքն որ կոչի Ամիթ ` եւ բնակեցաւ անդ ժամանակս ինչ: Եւ յաւուր միում գնացեալ ի շուկայն առնուլ հաց վասն ընտանեաց իւրոց ` եւ հանդիպեալ նմա Բ զօրականք ` ասեն ցնա. « Հայ ե՞ս թէ Տաճիկ »: Եւ նա ոչ գիտէր թէ զի ' նչ ասեն նոքա: Եւ ասաց թէ « Հայ եմ »: Եւ նոքա ճիչ բարձեալ թէ « Այս Հայս տաճկացաւ », եւ բերեալ սուտ վկայս կացուցին ի վերայ նորա, եւ կալեալ կապեցին զնա, եւ առեալ տարան առաջի փաշային եւ դատաւորին: Եւ նոքա ողոքանօք եւ սպառնալեօք շատ ջանացին եւ ո ' չ կարացին հաւանեցուցանել զնա. զի նա վառեալ էր ի սէրն Քրիստոսի եւ դաւանէր զՔրիստոս Աստուած: Եւ նոյնժամայն հատին ի վերայ նորա վճիռ մահու, զի հրով այրեսցեն զնա:

Յայնժամ առեալ տարան զնա ի տեղի կատարմանն, եւ գրոհ տուեալ Տաճկացն ` ժողովեցին փայտ եւ կուտեցին իբրեւ զբլուր մի ընդդէմ սրբոյն: Եւ խրատ տային նմա թէ « Ուրացիր զՔրիստոս եւ եկ ի յօրէնս մեր »: Եւ նա ամենեւին ոչ խօսէր ընդ նոսա, այլ օրհնէր զԱստուած եւ ասէր թէ « Ես քրիստոնեայ եմ »: Եւ նոյնժամայն բորբոքեցին զհուրն եւ արկին ի ձեռսն եւ յոտսն շղթայս, եւ բուռն հարեալ զօրականացն եւ տարան զնա մերձ հրոյն, զի խորովեսցեն եւ ապա այրեսցեն: Եւ ճենճերէին ոսկերք անդամոց նորա, եւ նա էր ի մէջ նոցա ` որպէս զգառն ի մէջ գայլոց: Եւ օրհնէր զԱստուած եւ ասէր. « Աստուա ՜ ծ իմ, Աստուա ՜ ծ իմ, օգնեա ' ինձ »:

Եւ մի ոմն ի զօրականացն հարցեալ թէ « Զի՞ աղաղակէ մարդն այն »` եւ նոքա ասեն թէ « Զայս ասէ - Աստուա ՜ ծ իմ, Աստուա ՜ ծ իմ, օգնեա ' ինձ »: Եւ նա քարշեալ զսուսերն իւր եւ հատեալ զգլուխ սրբոյն ` եւ նա այնպէս կատարեցաւ ի Քրիստոս, բարի հաւատով, յապրիլ ի Ե, յաւուր Աւետեաց սուրբ Աստուածածնին, ի թուին Հայոց ԹՃԿԶ ամին. որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի:

Եւ այն զօրականքն որ մատնեցին զսուրբն ` եհար մինն զմիւսն թըւանկովն եւ եսպան: Եւ զսպանօղ ընկերին բերեալ կապեցին ի ձիոյ ագի եւ ի Դ դուռն քաղաքին ի շուռ ածին ` մինչեւ կոտորեցան ամենայն անդամք նորա: Եւ զպեղծ մարմինն բերեալ զարկին ի չանկալն ` որ հարեալ էին ի մէջ շուկային ի փառս սատանայի: Եւ սուրբ վկայն Քրիստոսի Խաչատուր հանգեաւ ի դասս մարտիրոսաց: 1

1 Այս վկայաբանութիւնն ունին միայն Bf ձեռագրերը` քաղոց ա=դեկտեմբեր 9, Եղիշէ առաքեալից եւ Դաւիթ Խարբերդցուց յետոյ, այս վերնագրով` «ի սմին աւուր (f յայսմաւուր) յիշատակ (f յիշատակ է) սրբոյն Խաչատրոյ որ ի յամիթ կատարեցաւ»: B էջ 165բ'-'', f էջերը նշանակուած չեն: Չամչեան, Գ. 516 այս նահատակի մասին ունի միայն յաջորդ փոքրիկ տեղեկութիւնը. «Ի թուին ՋԿԶ կատարեցաւ հրով յԱմիդ քաղաքի Խաչատուր Կողբացի. յորում ժամանակի առին այլազգիք եւ զկաթուղիկէն Ամդայ զհոյակապ եկեղեցի սրբոյն Թորոսի եւ արարին իւրեանց մզկիթ»:

f ձեռագիրը տաճիկ բառի փոխարէն գրում է այլազգի: Մեր վերեւի ծանօթութեանց մէջ նոյնը նկատել էինք V ձեռագրի վերաբերմամբ (էջ 217):

Մեր ունեցած այս երկու ձեռագրերի համաձայն ` նահատակութեան թուականն է ԹՃԿԶ (=1517), « յապրիլ ի է, յաւուր Աւետեաց սուրբ Աստուածածնին »: 1517 թուին Զատիկը ապրիլ 12- ին ընկնելով ` Աւետեաց տօնը կըլինի ապրիլ 5- ին կիրակի, ուստի եւ ձեռագրերի վկայութիւնը « յապրիլ ի է » ուղղում ենք « յապրիլ ի Ե ». այսպիսով կըստանանք վկայաբանութեան ուղիղ ամսաթիւը եւ օրը ` 1517 թ. ապրիլ 5, կիրակի: