Մատեան աշխարհավէպ հանդիսարանաց

Լալով եւ մեծաւ ողբով եւ ցնորալի տաղտկութեամբ, թէպէտ եւ ոչ ըստ ախորժակի, սակայն ճառեցից զխաւարաբեր չարին այնորիկ զսկիզբն, ուստի սկսաւն եւ զգեցոյց քուրձ սեւութեան լուսատարփեան հաւտին Քրիստոսի: Եւ խաւար թանձրամած դարձեալ տիրեաց տեղաց, զոր երբեմն մերժեցին փախուցին ի մէնջ խաչակրաւն սրբոցն գնդից վարդապետութիւնք, եւ ըստ աւրինակի եւ ապացուցի տեառն, եդին զարիւնս եւ զանձինս գրաւական փրկութեան մերոյ: Աստանաւր մոլեգնաբար դարձեալ յարձակեցան ի մեզ դեւք, ասպնջական եւ վայր հանգստեան գտեալ զծնունդս հագարեան, եւ նոքաւք ներգործեալ զկամս խոտունակ ... անաւրէն եւ անձնահաճոյ ստութեանն Մահմետի, զոր սերմանեաց զսերմ Կերինթեայ, զընկալեալն ի Բխիրայէ, արիանոս կրաւնաւորէ:

Սա յառաջագոյն երթեալ սովին աղանդով քարոզել եւ ուսուցանել նոցա զստութիւնն զայն: Իսկ նոքա ոչ ընկալեալ զնա՝ հալածական արարին: Եւ կրկնեալ դարձեալ երկրորդէ առ նոսա զերթն: Եւ յերորդումն՝ կախ <արդ> անաւք հաւանեցուցեալ զնոսա, մնայ առ նոսա՝ ամս Թ եւ ամիսս ԺԱ եւ աւուրս ԻԲ: Այլ դու, ո՛ սիրելի, տեղեկացեալ յայսմանէ՝ գիտասցես եւ ոչ շփոթեսցիս մտաւք, յորժամ տեսանիցես զգիր համարոյ պատմագրաց մերոց, այլ եւ այլ թուեալ զերեւմանն նորա ժամանակ եւ զսկիզբն թուականին Տաճկաց: Այս Բ ինչ են պատճառ շփոթմանն. մի՝ զի լուսնական տարով վարին նոքա եւ թուեն զամս, եւ մի՝ զի ոմանք զելն ի Հայս դնեն սկիզբն երեւման նորա, եւ ոմանք՝ զծնունդ նորին, եւ ոմանք՝ զառաջին երթալն ի Մաքայ, /230բ/ եւ ոմանք՝ զերկրորդն, եւ ոմանք ի դառնալոյն նորա անտի թուեն: Եւ իւրաքանչիւր ոք յիւրումն ուղիղ են եւ ոչ ստեն: Այլ թէ այսպէս եւ թէ այնպէս, աւաղ զքրիստոնէա՛յք, յերեւման խաբեբայ աստուածուրացին:

Առաջին ելանէ զաւր յիսմայէլացւոց, ունելով գլուխ եւ առաջնորդ զՔաղրթ ոմն, ի կողմանս Պաղեստինացւոց եւ Դամասկոսի անթիւ բազմութեամբ: Սորա գտեալ զՄահմետ խաբեբայ, որ էր գլուխ վաճառականաց Եգիպտացւոց եւ աւրինացն նորա հաւանեալ, հրամանաւ նորա շրջէր: Իսկ նա խրատեալ զՔաղրթ՝ արգելուլ զսուրն եւ դնել հարկս ի վերայ քրիստոնէից. ռամկաց եւ շինականաց, անշուշտ հրամանաւ եւ երդմամբ, մի՛ ինչ աւելի պահանջել բաց յայսմանէ, զի տայցեն խարաճ ամենայն երդ՝ դրամս Դ, եւ երիս մոդ խորբալ, եւ ձիատաւպրակ մի, եւ պարան, եւ ձեռնարար մի: Այլ զքահանայս, զվանորայս, /231ա/ զտեղիս ուխտից, զազատս եւ զհեծեալս թողուլ ազատ: Եւ զամենայն ինչ զոր եւ աւրէնս եդ, դիւր եւ լայն ճանապարհաւ եդ: Եւ յուսացոյց ի սուտ յոյս զժողովուրդս եւ զհաւանողս իւր՝ կեալ աստ պղծութեան հանգստիւ, զրկել եւ սպանանել եւ կեղեքել զկեանս քրիստոնէից եւ անդ երթալ՝ ժառանգորդ լինել դրախտին մարմնապէս հանգստեամբ եւ յոգնաժողով զուգութեամբ: Հակառակ Քրիստոսի քարոզեալ, որ ասէ, թէ՝ «Ի յարութեանն ոչ արք կանայս առնեն եւ ոչ կանայք արանց լինին, այլ զբարս մաքուրս եւ սրբարարս զգեցեալ են հաւասար հրեշտակացե: Եւ ի հնոյն եւ ի նորոյս գողաբար ի բաց զերծեալ զախորժակս մտաց մարմնասիրաց, այնպէս քարոզէր եւ կախարդէր զմիտս տկարաց եւ ախմարաց յիմարաց:

Բայց հասեալ Քաղրթի ի Դամասկոս Միջագետաց, մինչեւ ցքաղաքն Ամիթ եւ արձակէ երիս գլխաւորս. մի՝ ի կողմանս Հոռոմոց՝ Յազու, որոյ խրատիչ ասեն զՅովէլ ոմն, որք կոտորեցին ի Հոռոմոց ՀՌ: Իսկ ի Պարսից կողմն՝ զԱւթման ամիրայն եւ զՄաւի: Նոքա հարին զՄրդատ եւ զՄուշեղ սպարապետն իւրով սպայիւն եւ տիրեցին բոլոր աշխարհիս Հայոց, Պարսից, Մարաց, Պարթեւաց եւ Պաղեստինացւոց: Քաղրթ՝ ամս Ը: Եմրան՝ ամս ԺԲ, Մահմետ՝ ամս Ի: Բուբաքր, աներն Մահմետի՝ ամս Բ, ամիսս Գ: Աւմարն՝ ամս Ժ, ամիսս Զ: Աւթման, փեսայ Մահմետի՝ ամս ԺԱ, ամիսս ԺԱ: Ալի, փեսայն Մահմետի՝ ամս Դ, ամիսս Թ: Մաւի՝ ամս ԺԹ, ամիսս Գ: Իզիտն, Մաւէ որդի՝ ամս Գ, ամիսս Ը: Մավիա՝ ամիսս Գ: Աբւդլայ Մրուանի՝ ամիսս Դ: Աբւդլայ՝ ամս Ը, ամիսս Ե: Աբդլմելիք Մրուանեան՝ ամս Ա, ամիսս Բ, աւուրս Գ: Ոլիթն՝ [ամս] Թ, ամիսս Է, աւուրս՝ ԻԹ: /231բ/ Սուլէյման՝ ամս Բ, ամիսս Է, աւուրս ԻԹ: Աւմար, Աբդլազզի որդի՝ ամս Բ, ամիսս Ե, աւուրս ԺԴ: Իզիտն, Աբդլմելեքայ որդի՝ ամս Դ, եւ աւր մի: Հուշամն, Աբդլմելեքայ որդի՝ ամս ԺԹ, ամիսս Ը, աւուրս Թ: Ոլիթն, Իզտի որդի՝ ամ մի, ամիսս Բ, աւուրս ԻԲ: Իզիտն, Ոլթին որդի՝ ամիսս Բ: Բրահիմ, Ոլթին որդի՝ ամիսս Բ: Մրուան, Մահմետայ որդին՝ ամս Ե, ամիսս Բ: Ապլապաս, Մահմետայ որդին՝ ամս Դ, ամիսս Ը, աւուրս Բ: Մանսուր, Բուջաբրայ որդին՝ ամս ԻԱ, ամիսս ԺԱ, աւուրս Ը: Մահդի, Մահմետայ որդի՝ ամս Ժ, ամիս մի, աւուրս Ե: Հադի, Մուսէի որդի՝ ամս ԺԱ, ամիս մի, աւուրս ԺԱ: Հարոն Ռաշիտն՝ ամս ԺԳ, ամիսս Բ, աւուրս ԺԶ: Մահմատ, Հարոն Ռաշտին որդի՝ ամս Դ, աւուրս ԻԵ: Մայմուն, Աբդլմելքին որդի՝ ամս Ի, ամիսս Ե, աւուրս ԻԵ: Մութասամ, Մահմուտայ որդի՝ ամս Ը, ամիսս Ը, աւուրս Բ: Հարոն, Մութասմի որդի՝ ամս Ե, ամիսս Թ, աւուրս Թ: Մութաւաք Ջաւհար, Մութասմի որդին՝ ամս ԺԴ, ամիսս Թ, աւուրս Թ: Մումթասիր Մահմատ, Մութաւաքալի որդի՝ ամիսս Զ, աւուրս Բ: Մութասային Ահմատ՝ ամս Բ: Զուբայիր՝ ամս Գ, ամիսս Զ: Մուհթադի Մահմատ՝ ամիսս ԺԱ: Սա էր վերջին յազգէն Մահմետի, սուլտան: Զորոյ առեալ զիշխանութիւն որդին Սբտքնայ՝ Մահմուտ սուլտանն, եւ այլ ոչ եւս հասին ի նոյն պատիւն իշխանական: Առ նոցանէ առին ազգն Թուրքաց՝ Սարչուկիքն, զոր յիւրումն տեղւոջ գրեսցուք ստոյգ գտակաւ: Եւ իբրեւ անկան ի սուլտանական ճոխութենէն ազգն Մահմետի, յայնմ հետէ խալիֆայք անուանեցան մինչեւ ցայսաւր: Եւ առին զսուլտանական աթոռն եւ զանունն Սկիւթականքն, որպէս ասացաք, որ լինի թիւ ամացն Մահմետի մինչեւ ցայս վերջինս Մուհթադի՝ ամք ԲՃԽԶ եւ իշխանք ԼԳ: