Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն հայրապետաց եւ առաջնորդաց. ի Բանն տէրունական։ (Ո՞վ իցէ հաւատարիմ եւ իմաստուն տնտես՝ զոր կացոյց Տէր ի վերայ ծառայից տալ նոցա կերակուր։) Ղուկ. 12. 42։ (Գլուխ. ՃԺԶ)

Բարի է Աստուած եւ աղբիւր բարութեան. յորմէ ի բարերար կամաց յառաջ շարդեալ, գոյացոյց զերկիր, եւ զամենայն որ ի նոսա։ Այս իսկ գոլով պատճառ արար չութեան էից. զի ի բարւոյն Աստուծոյ էացեալք, ի բարիութիւն նորին վայելեացեն յաշխարհի. ըստ իւրաքանչիւր յիւրում կարգի եւ անկորութեան՝ առաւել եւ նուազ հաղորդիլ բարւոյն։ Որպէս իմանալեացն դասք առաւել. եւ բանականքն ընդ նոսա։ Յետ նոցա զգայական տեսակք. եւ ապա բուսոց եւ տնկոց աճումն։ Եւ վերջին անշունչ տարերք՝ ունելով միայն զգոլն ըստ ինքեան։ Իսկ բուսոց եւ տնկոց՝ ունելով զգոյացութիւն տարերաց. եւ յաւելեալ ի վերայ զկերակրականն. զաճողականն. եւ զծննդականն։ Կերակրիլն է ի պահպանութիւն անհատին. եւ ծնանիլն ի բազմութիւն տեսակին. եւ աճիլն ի սնունդ ենթակայ մարմնոյն։ Եւ զգայականն առաւելու ի վերայ սոցա զհինգ զգայութիւն ներքին եւ արտաքին. եւ զներ չնչականն գոլ. եւ զտեղեաւ շարժումն։ Իսկ բանականն մարդ ունելով ի վերայ սոցա անձնիշխան կամս եւ իմտցումն. ներտրամադրեալ բան՝ եւ արտաբերեալ խօսս. հոգի բանական գոլով. եւ մարմինն զգայական։ Իսկ իմացականք եւ իմանալի բնութիւնք՝ անմահ գոլով էութիւն անձնիշխան կամօք ի պաշտօն եւ ի սէր արարչին կանխեալք. որպէս յայտ է ի սահմանէ նոցին. էութիւն անմարմին՝ անմահ՝ Աստուծոյ սպասաւոր։ *Արդ՝ արարիչն Աստուած տուն եւ տեղի բնակութեան նոցա պատրաստեաց զլուսեղէն երկինս վերին. եւ եդ զնոսա տնտես ի նմա եւ կարգաւորօղ միմեանց։ Եւ զանազանեաց զնոսա ինն դասիւք յերիս երրակս կարգապետութեամբ։ Առաջին. Միջին. եւ վերջին։ Որոց առաջինն է. Աթոռք. Քերովբէք. եւ Սերովբէք. եւ առաջին քահանայապետութիւնք նոցա։ Եւ միջին՝ Տէրութիւնք. Զօրութիւնք. եւ Իշխանութիւնք. եւ երկրորդ քահանայապետութիւնք նոցա։ Եւ վերջին՝ Պետութիւնք. Հրեշտակապետք. եւ Հրեշտակք. եւ երրորդ քահանայապետութիւնք նոցա։ Եւ այսպէս տնտեսեն եւ առաջնորդեն միմեանց։ Զի առաջին քահանայապետութիւնքն՝ որք են աթոռք քերովբէք եւ սերովբէք՝ համապատիւք են կարգաւ եւ գիտութեամբ եւ իշխանութեամբ. զի անընդմիջաբար առնուն յաստուածային լուսափայլութեանցն. եւ անցուցանեն ի միջին դասսն յերկրորդ քահանայապետութիւնսն։ Եւ նոքա առեալ յառաջնոցն զգիտութիւն, տան ի վերջին դասս քաանայապետութեանցն։ Եւ այսպէս ըստ երից եզանակաց իմանի տնտեսութիւն նոցա։ Նախ՝ առաջին տնտեսք են ամենայն երկնայնոցն դասուց առաջին քահանայապետութիւնք. աթոռոց՝ սերովբէից՝ եւ քերովբէից որպէս ցուցաւ։ Երկրորդ տնտեսք են երից դասուցն մին քահանայապետութիւնք. որպէս տէրութիւնքն՝ զօրութեանց եւ իշխանութեանց. եւ պետութիւնքն՝ հրեշտակապետաց եւ հրեշտակաց։ Երրորդ՝ տնտեսք են եւ առաջնորդք. որպէս Միքայէլ՝ հրեշտակապետացն. եւ Գաբրիէլ՝ հրեշտակացն. այսպէս եւ այլոցն ամենայն. ըստ այսմ երից եղանակաց իմանի տնտեսութիւն երկնայնոց նահապետութեանց ի դասս իւրեանց։ Է եւ չորրորդ եղանակ տնտեսութիւն եւ խնամարկութիւն այլոց արարածոց. երկնի եւ երկրի եւ մարդկան ազգի. բազմօրինակ եւ զանազան պահապանութեամբ եւ առողջնորդութեամբ ազգի եւ ցեղի. թագաւորաց եւ ժողովրդոց, եւ իւրաքանչիւր մարդկան. ըստ այնմ, (կարգեաց սահմանս հեթանոսաց ըստ իւրաքանչիւր հրեշտակաց Աստուծոյ։) Այս է վերին եւ իմանալի աշխարհին անտեսք կարգեալք ի մէջ նիքեանց եւ այլոց որպէս ցուցաւ։ *Դարձեալ՝ ի չորից տարերաց կազմեաց Աստուած երկրորդ աշխարհ եւ տուն զգալի. զերկինս որպէս ձեղուն. զերկիր յատակ։ Զլուսաւորսն վառեաց ճրագ. եւ զայլ բարութիւնս մամնական ի վայելս պիտոյից։ Եւ արար զմարդն ի հողոյ ի պատկեր իւր. եւ եդ զնա ի բարձր պատուական եւ անմահ տեղւոջ դրախտին։ Տէր եւ իշխարն կացուցեալ ամենայն զգալեաց. որպէս ասէ գիրն. (զամենայն ինչ հնազանդ արարեր ի ներքոյ ոտից նորա զխաշն եւ զարջառն՝ եւ զձուկս եւ զթռչունս։) Եւ կարգեաց զնա տնտես ի մէջ դրախտին (գործել զնա եւ պահել։) Դարձեալ յորժամ մարդն Ադամ զտնտեսութիւն դրախտին ոչ պահեաց, անկաւ ի փառաց եւ դատապարտեցաւ. կամեցաւ նորա տուն շինել զեկեղեցի. եւ ի սմա կարգել անտես եւ առաջնորդ, հովիւ եւ խնամածու մանկաց եկեղեցւոյ։ Եւ այսմ կարգաւորութեան՝ նախ տնտես եւ առաջնորդ եդ զմարգարէսն հինն Իսրայէլ. որպէս Զմովսէս եւ զայլսն։ Եհան զժողովուրդն յԵգիպտոսէ՝ եւ առաջնորդեաց յանապատին. եւ զայլն ըստ կարգի։ Կացոյց դատաւորս. թագաւորս. քահանայս. եւ կարգաւորեաց զնոսա ըստ հին օրինացն ստուերին եւ օրինակին։ Մինչ միածին որդին Աստուծոյ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս երեւեցաւ մարմնով. եւ շինեաց նոր եկեղեցի ի վերայ վիմի հաւատոյ անշարժ կառուցմամբ. զորմէ ասաց առ Պետրոս. (դու ես վէմ, եւ ի վերայ այդր վիմի շինեցից զեկեղեցի իմ. եւ դրունք դոխոց զնա մի յաղթահարեսցեն։) Եւ այսմ տան եկեղեցւոյ՝ տնտես կարգեաց նախ զգունդ առաքելոցն սրբոց. եւ հետեւողաց նոցին աշակերտաց. զի նոքա կարգաւորեցին զեկեղեցիս որ ընդ ոլորտս տիեզերաց, հաստատելով ի հաւատս ճշմարիտս սրբոյ երրորդութեանն ի հայր եւ յորդի եւ ի սուրբ հոգին։ Եւ յետ նոցա հայրապետք եւ վրադապէտք կացուցան տնտեսք եւ առաջնոցդք տանս սրբոյ եկեղեցւոյ. որպէս ասէ առաքեալն. (զոր եդ Աստուած յեկեղեցւոջ՝ այս են. նախ զառաքեալս. երկրորդ զմարգարէս. երրորդ զվարդապետս։) Զի նախ էին առաքեալքն ինքնալուրք եւ անկանատեսք մարդացեալ բանին։ Եւ երկրորդ էին մարգարէքն վասն ստուերին եւ հեռագոյն պատմութեանց։ Եւ երրորդ վարդապետք վասն նոցին բանիցն մեկնութեան եւ թարգմանութեան։ Արդ՝ սոքա են այժմ տնտեսք կարգեալք ի մէջ եկեղեցւոյ. հայրապետք. վարդապետք. քահանայք. եւ այլք։ Զորոք ասէ Տէրն։ (Ո՞վ իցէ հաւատարիմ եւ իմաստուն տնտես. զոր կացոյց Տէր ի վերայ ծառայից իւրոյ տալ ի ժամու զկերակուրն։) Հաւատարիմ բառն՝ ըստ չորս եղանակաց իմասցի։ Նախ հաւանականն՝ ըստ կերպի դաւանութեան հաւատոյ. ըստ այնմ, (հաւատալ պարտ է թէ Աստուած։) Երրորդ՝ ի տեղի ճշմարտութեան. ըստ այնմ, (հաւատարիմ է Տէր յԱստուած ի բանս իւր։) Երրորդ՝ ի տեղի հնազանդութեան. ըստ այնմ, (Յիսուս հաւատարիմ է արարչին իւրոյ։) Չորրորդ՝ ի տեղի միամտութեան. որպէս Մովսէս հաւատարիմ էր Աստուծոյ։ Որեւ աստ հաւատարիմ եւ իմաստուն տնտես կոչէ վասն միամիտ եւ հնազանդապէս սպասաւորութեան։ Եւ երկու իրօք երեւի տնտեսին միամտութիւն։ Նախ՝ զինչսն Տեառն իւրոյ ոչ ընդ վայր մսխել. կամ գողանալ եւ կորուսանել։ Երկրորդ՝ ըստ կամաց տանուտէրն գործել եւ բաշխել անխնայ։ Նոյնպէս եւ առաջնորդք տնտես են կարգեալ բանին Աստուծոյ եւ իշխանութեանց։ Նախ պարտ է ոչ ընդ վայր կորուսանել եւ գողանալ ծուլութեամբ. որպէս ծառայն չար եւ վատ՝ (որ էառ զմին քանքարն եւ թաքոյց ի վարշամակի ծուլութեան. ) վասն այն պատիժս ընկալաւ։ Երկրորդ՝ պարտ է ըստ կամաց նմին առ հասարակ զամենայնսն կերակրել ի ժամու աննախանձաբար. եւ բաշխել զշնորհս ըստ իւրաքանչիւր կարգի առանց ակնառութեան։ (Յայնժամ երանի է ծառային այնմիկ՝ որ առնէ այնպէս. զի յարքայութեան երկնից ի վերայ ամենայն ընչից կացուցանէ զնա։) Ապա թէ խորհի չար ի սրտի իւրում եւ ասէ. (Տէր իմ յամէ զգալն. եւ սկսանի հարկանել զծառայսն. ուտիցէ եւ ըմպիցէ, գայ Տէր ծառային եւ պատժէ զնա։) Իսկ թէ ո՞րպէս եւ կամ վասն է՞ր պատջէ. գրէ ըստ կարգի առակախօսն իմաստուն։ (Զերծ զհանդերձ նորա. զի երաշխաւոր եղեւ օտարի։) Երաշխաւոր լինիլն՝ տէր կենալն է. որպէս որք ի պատիւ իշխանութեան ելցեն. եթէ հոգեւոր, եւ թէ մարմնաւոր։ Այս է՝ քահանայութեան. վարդապետութեան. եպիսկոպոսութեան. եւ այլն. սոքա այլոց փրկութեան Տէր նստին. եթէ կամօք եւ թէ հարկիւ՝ յաստիճան հրաւիրին. վասն այն կոչեմք Տէր. այսինքն, դէտ եւ երաշխաւոր այլոց. ըստ այնմ, (դէտ կացուցի զքեզ. եւ զարիւն նորա ի ձեռաց քոց խնդրեցից։) Արդ Տէր են. եթէ թագաւոր աշխարհի. եթէ իշխան գաւառի. եթէ առաջնորդ գիւղի։ Նոյնպէս Տէր է քահանայ ժողովրդեանն. վարդապետք աշակերտաց. կաթուղիկոս ընդհանուր ազգին. եթէ ըստ կամաց Տեառն զհօտն իւրեանց յանձնեալն՝ ընծայեն Աստուծոյ։ Ի դալար վայրի կերակրելով զնոսա. այսինքն, ի սրբութեան կերակուր հոգեւոր։ Եւ ի ջուր հանգստեան սնուցանել. այս է՝ աստուածային իմաստութեան ջրովն արբուցանել զնոսա։ Զմեղօք հիւանդսն բժշկել։ Որ կաղ եւ ծոյլ է յընթացս առաքինութեան, կաղան դնել։ Որ կոյր է մտօք՝ լուսաւորել։ Որ անլուր է՝ յունկն քարոզել։ Որ մուրճ է՝ յաղօթսն Աստուծոյ ուսուցանել։ որ կարկամեալ է ձեռօք ի տուրս աղքատաց եւ ի խնդիրս՝ առ Աստուած շարժել։ Որ բոր ունի՝ զմարմնական մեղս սրբել։ Որ ի խորհուրդն է տկարացեալ՝ առողջացուցանել. եւ զայլսն նմանապէս։ (Տղայոցն կաթն ջամբել. եւ կատարելոցն հաստատուն կերակուր։) Զմոլորեալսն դարձուցաել. եւ առաջի ընթանալ ի բարիս. ընդ թշնամւոյն սատանայի կռուիլ։ Զմեղսն որ գողութեամբ մտանէ՝ ըմբռնել եւ կորուսանել։ Զգացան հերձուածողաց գասս՝ ի հօտէն Քրիստոսի հալածել։ զորմէ հրամայ է Տէրն եթէ՝ (հանդերձիւք ոչխարաց գայլք են յափշտակօղք։) Այս է՝ զի հերձւածօղն զնոյն ունի կերպարան եւ զձեւ քահանայից՝ եւ ի սուրբ գրոց խօսի. այլ նենգաւոր է շրթամբ. (զի օրհնութեամբ եւ քաղցրաբանութեամբ պատրեն զմարդիկ։) Եւ որպէս սատանայ ի հրեշտակ լուսոյ կերպարանի. եւ ի խաւար դժոխոցն տանի. նոյնպէս եւ նոքա զկերպարան բարեպաշտի ունին. եւ զանպարշտութիւն ուսուցանեն։ Եւ անպարիշտ կոչի անհաւատն եւ անաստուածն. որպէս կռապաշտն. նոյնպէս եւ հերձւածօղն անպարիշտ եւ անհաւատ կոչի եւ անաստուած։ Եւ որպէս մեղք կռապաշտութեան ծանր է քան զամենայն մեղս. ուստի յայտ է՝ զի զամենայն մեղս զինչ եւ գործէին մարդիկ՝ ի ձեռն զանազան պատարագաց քաւէին. որպէս յայտ է ի գիրս Մովսէսի։ Իսկ կռապաշտութեան մեղքն՝ ոչ քաւեցաւ նոքօք, մինչեւ միածին բանն Աստուծոյ մարդ եղեւ. եւ մարմնովն պատարագեցաւ ի սեղան խաչին. եւ ապա քաւեաց զմեղս կռապաշտութեան։ Այսպէս եւ զմեղս հերձւածողացն անթողլի քարոզեաց Տէրն մեր ասելով. (որ ոք ասիցէ բան զորդւոց մարդոյ՝ թողցի նմա. բայց որ զհոգին սուրբ հայհոյեսցէ՝ մի թողցի նմա. մի աստ. եւ մի ի հանդերձեալն։) Եւ այս վասն է՞ր եւ կամ ա՞րդ. այս է՝ զի ամենայն մեղք որ զղջումն ունի՝ թողութիւն ունի. այլ հերձուածօղն ոչ ունի զղջումն. եւ այս պատճառն. զի ամենայն մեղաւոր զինքն յանցաւոր գիտէ. վասն այն զղջանայ։ Իսկ հերէտիկոսն՝ վասն հպարտութեան իւրոյ զինքն ճշմարիտ եւ ուղիղ կարծէ. վասն որոյ ոչ զղջանայ. եւ զի ոչ ունի զղջումն, ոչ ունի թողութիւն։ Այլ որպէս կռապաշտիցն մեղք ընդդէմ էութեան եւ փառացն Աստուծոյ է. զի զրկեն յԱստուծոյ զանուն եւ զփառս. եւ մատուցանեն կռոց։ Նոյնպէս եւ մեղք հերձուածողին՝ ընդդէմ էութեան եւ փառացն Աստուծոյ է. որպէս Արիոսին. Մակեդոնին եւ Նեստորին։ Զի ոմն արարած ասէ զորդին. եւ ոմն պաշտօնեայ զհոգին։ Նեստոր եւ Քաղկեդոնիքն՝ բաժանեն զբանն ի մարմնոյն. եւ սոսկ մարդ ասեն զՔրիստոս. եւ բաժանեն զբնութիւնս եւ զփառս եւ զկամս. զի մի իցէ ըստ նոցա ասից Քրիստոսի ճշմարիտ Աստուած. այլ սուտ եւ կոչմամբ միայն։ Արդ՝ այսպէս չար վնաս է մեղք հերձւածողին. զի ամենայն մարդ զինչ եւ գործէ՝ գողն, շունն, մարդասպանն եւ այլն, առ ինքն մեղանչէ. որպէս ասէ մարգարէն. (եդին յերկիս զբերանս իւրենց. եւ զլեզուս իւրեանց ածէին զերկրաւ. ) այսինքն, զտնօրէնութեամբն Քրիստոսի։ Եւ որպէս այնոքիկ որք մահու դեղ նիւթեանն՝ ի շարպաթ խառնեն եւ զշրթունս ամենայն մեղու օծանեն. զի քաղցր լինի յմպելն. եւ մահ գործէ յորովայնն։ Նոյնպէս եւ բանք նոցա՝ քաղցրապատիր են. եւ խաբելով զհոգիս մարդկան կորուսանեն։ Զորոց ասէ առակն. (մեղր կաթէ ի շրթանց կնոջ պոռնկի. եւ կատարածն դառն է քան լեղի. եւ յատակս դժոխոց հայի։) Կին պոռնիկ՝ իմանին հերձուածօղք. զի որպէս մարմնոյ պոռնկութիւն թողուլ զհալալ անկողինս. եւ զհետ օտարաց ընթանալ։ Նոյնպէս եւ է հոգւոյ պոռնկութիւն, թողուլ զճշմարիտ գիտութիւն. եւ զհաւատ ուղղութեան. եւ զհետ օտարաց ընթանալ։ Այսպիսին շնացաւ հաւատով եւ մտօք. որպէս ասէ գիրն. (շնայր Երուսաղէմ, եւ պոռնկէր Սամարի ա ընդ փայտի եւ ընդ քարի։) Այն է՝ որք թողին զճշմարիտ Աստուածն. եւ քարի եւ փայտի երկրպագին։ Նոյնպէս եւ բանք նոցա՝ քաղցրապատիր են. եւ հաւանին անփորձք եւ տխմարք. որպէս երիտասարդք պատին ի պաճուճեալ դէմս պառնկաց. այլ կատարածն է դառնագոյն քան զլեղի. եւ հայեցուցանէ յատակս դժոխոց զմբռնեալսն։ Այսպէս թէ որք բարի հովուութեամբ զժողովուրդն խնամէ, եւ ի չար գազանաց պահէ, եւ կերակրէ զնոսա որպէս ցուցաւ, (յայժամ երանելի են ծառայքն այնոքիկ։) Զի քահանայք կրկին պատուոյ արժանասցին. մին վասն իւրեանց գործոցն. եւ միւս վասն ժողովրդեանն որոց առաջնորդեցին. այն է՝ որ (բազմեցուսցէ յարքայութեանն, եւ անցեալ պաշտեսցէ զնոսա։ Ապա թէ ասիցէ ծառայն չար ի մտի, Տէր իմ յամէ զգալ։) Գալուստ Տեառն կրկին է իմանալ։ Առաջին գալուստն մահուան։ Երկրորդն յարութեամբն։ Մահնհանէ ի կենաց մարմնոյ. եւ յարութիւնն հանէ ի մահու մարմնոյ. մահն ի դրունս դատաստանի տանի. եւ յարութիւնն ի վճիռ հատուցման։ Եւ այս երկու գալուստս՝ չարացն եւ մեղաւորացն յամր եւ հեռու թւի. եւ յիշելն՝ դժուարին յանցաւորք. զի ի դատաստան եւ ի պատիժ ընթանան։ Իսկ սրբոցն եւ արդարոցն՝ մերձաւոր եւ առ դուրս թուի. եւ յօժարին՝ ի մահն իբր առաջի Քրիստոսի եւ ի հանգիստ ընթանան. եւ զերծանիլ ի չարչարանաց մարմնոյ։ Իսկ հեշտասիրացն յամր թուի. (եւ սկսանի հարկանել զծառայս եւ զաղաշնեայս. ուտէ եւ ըմպէ ընդ արբեցօղս։) Եւ այս է հարկանել զծառայս. որ զրրկէ, յափշտակէ, տուգանէ, ծեծէ, անիծէ. ոչ վասն օրինացն Աստուծոյ, այլ վասն ագահութեան ընչից եւ պատուոյ եւ փառաց։ Եւ զինչսն զոր ժողովէ՝ ոչ ի պէտս աղքատաց եւ կարօտելոց, կամ եկեղեցւոյ եւ միաբանից հասակաց, այլ միայն ի պէտս իւր. եւ այնու ուտէ եւ ըմպէ. եւ նիւթ չարաց առնէ։ Զի նոյն ինքն արծաթ եւ ոսկի՝ թէպէտ եւ իրաւամբ ժողովէ, սնոտի է եւ ունայն. զի չէ մնացական՝ այլ անցաւոր։ Իսկ յորժամ ստութեամբ եւ անիրաւութեամբ ժողովէ եւ ի գործ մեղաց մսխէ, լինի կրկին եւ երեք կին չար։ Նախզի՝ նիւթն սնոտի է։ Երկրորդ՝ զի ստութեամբ ժողովէ։ Երրորդ՝ զի ի սուտն գործ ածէ։ Դոքա ամենեքեան սուտք՝ ի հօրէն սատանայէ լինի. եւ գործակից է հայրն ստութեան։ Վասն այն ընդ նմա ի տանջանսն մտանէ յաւիտենից, (որ սատանայի է պատրաստեալ եւ հրեշտակաց նորա։) Որպէս ասէ Սողոմօն. (որ ստութեամբ ժողովէ զգանձս՝ յորոգայթ մահու անկանի։) Զայս հրամայէ Տէրն. (հարկանէ զծառայս՝ ուտէ եւ ըմպէ ընդ արբեցօղս. գայ Տէրն յանկարծ ժամու. ) զի գալ մահուն եւ օր դատաստանին՝ անգիտելի է. եւ յանկարծ հանդիպի։ Զոր յայլուր գողոյ նմանեցուցանէ. (թէ ոչ գիտէք յորում ժամու գող գայ. ) որ է մահն. զի գողն յանկարծ մտանէ ի տունն եւ գողանայ զինչսն։ Նոյնպէս եւ մահն յանկարծակի գայ. որ եւ հանէ զհոգին որ պատուական է՝ քան զամենայն ինչս։ (Զի իբրեւ զորոգայթ հասանի ի վերայ մարդոյ ասէ։) Զի յանկարծ պատահի որոգայթն մարդոյ. նոյնպէս եւ մահն եւ գալուստն Քրիստոսի ի դատաստանն։ (Եւ որպէս յաւուրսն Նոյի՝ ուտէին եւ ըմպէին. մինչեւ եկն ջրհեղեղն եւ կորոյս զամենեսեան. նոյնպէս եւ գալուստն որդւոյ մարդոյ լինի յանկարծակի) եւ կորուսանէ զամենայն անարժանս։ Վասն այն ասէ (յանկարծակի գայ Տէր ծառային՝ եւ կտարէ զնա ընդ մէջ։) Վայ եւ եղուկ հազար բերանով մտաց իմոց իմոց եւ լսելեաց. (կտրէ ասէ ընդ մէջ. եւ զմասն նորա ընդ անհաւատս դիցէ։) Ո՞րէ կտրել ընդ մէջ։ Երեք կերպիւ է։ Նախ այն է՝ (որ բանն Աստուծոյ՝ հատու է քան զամենայն սուր երկսայրի. եւ հատանէ եւ սպանանէ զհոգի եւ զմարմին. զոսկերս եւ զօդս. եւ զուղեղս ըստ առաքելոյն։) Որպէս նա ծեծելով եւ անիծելով յափշտակեաց զինչս այլոց. նոյնպէս եւ նա հատանի եւ անիծանի ի բանէն Աստուծոյ։ եւ բաժին նորա ընդ կեղծաւորս դնի։ Նոքա են կեղծաւորք՝ որք ունին զձեւ եւ զիշխանութիւն քահանայութեան. եւ ոչ ունին զգործն սրբութեան։ Երկրորդ՝ այն է ընդ մէջ կտրելն՝ որ զամենայն շնորհս բաժանէ ի նմանէ. զգիտութիւն, զքահանայութիւն, զվարդապետութիւն, զհաւատ, զկրօնս, զբարի գործս, զպատիւս, զփառս, եւ զայլն ամենայն որոշէ ի նմանէ. եւ զնա մատնէ ի տանջանսն յաւիտենից. որպէս այն որ ասէ. (առէք ի դմանէ զքանքարն. եւ զծառայդ անպիտան՝ հանէք ի խաւարն արտաքին։) Երրորդ՝ այն է կտրելն ընդ մէջ. այսինքն, յաջակողմեան դասուցն. ի սրբոցն ընտրելոց եւ ի հրեշտակացն Աստուծոյ. եւ յայն ժողովրդենէն զոր զրկեաց։ Եւ յարքայութենէն բաժանէ եւ ի դասս ձախակողմեան ընդ զրկողոցն եւ չարացն սատանայի ի հուրն մատնէ։ Որպէս այն որ ոչ ունէր հանդերձ հարսանեաց՝ ասէ. (կապեցէք զդորա զձեռս եւ զոտս. եւ հանէք ի խաւարն արտաքին։) Այս է ասելն իմաստնոյն։ (Զերծ զհանդերձ նորա. զի երաշխաւոր եղեւ օտարաց։) Եւ թող թէ, երաշխաւոր եղեւ. վասն է՞ր զհանդերձս շնորհաց նորա կողոպտեն ի նմանէ։ Ի վերայ բերէ զպատճառն եթէ՝ (ի հիւրութեան գրաւեաց զնոսա։) Եւ յայտ է՝ զի վասն մարմնաւոր երաշխաւորի չէ բանս. զի կարգաւոր է որ երաշխաւորն է. որ Տէր է կացեալ մարդոյ. գրաւ առնու ի նմանէ՝ զի հաւատարիմ մնասցէ։ Այլ ի մեզ քահանայս ակնարկէ. զի մեք հիւր եւ պանտուխտ եւ օտար եմք եկեալ ի կենցաղս յայս. եւ աստ գրաւեմք զժողովուրդն զորս յերաշխի առաք։ Եւ ո՞րն է գրաւելն. այսինքն, զի ժողովեմք ի նոցանէ արծաթ եւ ոսկի. թէ այս իրաւունք են մեզ. եւ փառք եւ պատիւ ի նոցանէ. եւ իշխանութիւն ի վերայ նոցա։ Այս է՝ որք առնումք զգրաւն, եւ զնոսա անտես առնեմք. որպէս յայլ ուր ասէ մարգարէիւն։ (Եթէ հովիւք ժողովրդեանն իմոյ՝ զկաթն ուտեն. զասրն զգենուն. եւ բեկման նոցա փոյթ ոչ առնեն. ) որպէս ցուցաւ յառաջագոյն։ Նոյնպէս եւ Դաւիթ ասէ. (ոյք ուտէին զժողովուրդ իմ որպէս կերակուր հացի։ եւ առ Աստուած ոչ կարդացին։) Նա վասն այսորիկ առաջի ատենին Քրիստոսի մերկանան զպատիւն եւ զգրաւն. եւ զհամարն պահանջէ արդար դատաւորն։ Եւ յորժամ ոչ են հատուցեալ աստ մարմնով եւ աղօթիւք, անդ ի հուրն յաւիտենից տուժէ որ անել բանտ է. եւ անվճար պատուհասն։ (Զի քաղցրացաւ նմա հաց ստութեան. եւ բերան նորա լցի կոպճով։) Հաց ստութեան՝ զրկանօքն եւ անիրաւութեամբ է որպէս ասացաք։ Այլեւ հաց սնոտի ուտեն՝ որք զբերանն բացեալ են ի զբաղումն եւ ի հոգս աշխարհի. եւ ի փառս մարմնաւորս որ սնոտի է եւ նանիր. որպէս ասէ ժողովօղն. (ունայնութիւն ունայնութեանց. ամենայն ինչ ընդունայն է։) Իսկ ի հոգեւոր հացէն որ է գործ առաքինութեան, եւ յմպելւոյն որ է իմաստ գիտութեան, սովեալ եւ ծարաւի են մնացեալ. որպէս ասէր մարգարէիւն։ (Տաց ձեզ՝ ոչ սով հացի եւ ծարաւ ջրոյ, այլ սով լսելոյ զբանն Աստուծոյ։) Եւ բերան նորա նախ ասէ լցցի կոպճով. ) այսինքն, ի հոգեւոր եւ ի ճշմարիտ կերակրոյն սովեալ են. եւ կոպճով են լցեալ եւ յագեալ։ Զի այս մարմնաւոր եւ երեւելի փառքս եւ մեծութիւնս՝ որպէս կոպտունք եւ թեփ եւ աւելորդ են հոգեւոր եւ իմանալի փառացն։ Այնպիսւոյն բազում անգամ տայ եւ ոչ արգիլէ զերեւելի եւ զմարմնաւոր յաջողմունս եւ զմեծութիւնս։ Եւ նոքա ուտեն եւ ըմպեն. եւ պարարին փափկութեամբ. եւ հեշտացեալ ի մեղս. անգիտանան հատուցման գործոց։ Եւ ոչ իմանան. զի թէպէտ մեք անգիտութեամբ գործեմք զմեղս, պատիժն գիտութեամբ գայ ի վերայ մեր։ Եւ թէպէտ այժմ մեք կամաւ մեղանչեմք, ակամայ մատնիւք ի տանջանսն։ Որպէս մեծատունն որ ուտէր եւ ըմպէր անհոգացեալ յաշխարհի. եւ ետես զինքն աստեացս՝ (ամբարձ զաչս իւր. եւ ետես զինքն ի պապակումն հրոյն։) Վասն այն վայ եւեղուկ ասաց մեծատանց՝ որք աս վայ եւ եղուկ ասաց մեծատանց՝ որք այս կենօքս փափկանան. (վայ ձեզ մեծատանց. զի ընկալայք զմխիթարութիւն ձեր. վայ ձեզ որ յագեալդ էք այժմ զի քաղցիցք։ Վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ. զի լացցէք եւ այլն։) Եւ թէ մեծատանց ըմչիւքն յագենան. քանի՞ առաւելապէս ապա քահանայից եւ առաջնոցդաց՝ որք այլոց ընչիւք եւ զրկանօք փափկանան եւ արբենան։ Զի վասն չորից պաատճառաց մեծ է յանցանք քահանայիցն քան ժողովրդեանն։ Նախզի՝ ժողովուրդն միայն վասն իւր մեղացն տանջի. իսկ քահանայն վասն իւր վասն շատ եւ թէ սակաւ. (զի որում շատ տուաւ՝ շատ խնդրեսցի ըստ Տեառն։) Երկրորդ՝ պարտ է քահանային զբարին ուսուցանել եւ խարատել հանապազ զժողովուրդն. եւ թէ զայն ոչ առնէ եւ ծուլանալ, եւ զչարն առնէ եւ ուսուցանէ զնոսա եւ գայթակղին, պատճառ նոցա մեղացն լինի. (զի վայ որ գայթակղեցուցանէ զրանն. լաւ էր նմա խեղդիլ ի ծով, քան թէ գայաթակղեցուցանել։) Երրորդ՝ զմուտս ժողովրդենն ուտեն քահանայքն. պարտ է վճարել զայն. որպէս ասէ օրէնքն. (զմեղս ժողովրդեան իմոյ կերիցեն քահանայք. եւ քաւեսցեն վասն նոցա։) Արդ՝ որր ուքէ զմեղսն եւ ոչ քաւէ աղօթիւք եւ սրբութեամբ, պարտական է մեղաց նոցա։ Չորրորդ՝ զի քահանայն ե զօրէնս. եւ զծանրութիւն մեղացն. եւ զյաւիտենից տանջանսն։ Վասն որոյ առաւել տանջի քան զաշխարհականն՝ ո ի նմանէ ուսանի զօրէնս եւ զկամս Աստուծոյ։ Վասն որոյ ասէ Տէրն. (որ գիտէ եւ գործէ արժանի գանի, արբցէ քան բազում) քան որ ոչ գիտէ եւ գործէ։ Այլ չորեք պատիկ յանցանօք առաւել է տանջանք առաջնորդաց քան զժողովրդեանն։ Եւ այսպէս դնի մեղք ի վերայ մեղաց. այսինքն, մեղք ժողովրդեանն ի վերայ քահանայից. (զի մի մտցեն յարքայութիւնն Աստուծոյ ասէ մարգարէն։) Եւ արդ՝ զի՞նչ արասցուք առաջնորդքս. զի պատիժն այսպիսի ահագին եւ մեծ է. եւ մեք ոչ կարեմք թողուլ զգործն, զի՞նչ լինիմք։ Ասեմք առ այս, եթէ հաս եւ իրաւունք հահանայիցն ոչ են մեղք. այլ սրբութիւն, յորժամ զգործ քահանայի ունիցին։ Նախզի՝ հրամանաւն Աստուծոյ է եդեալ. որպէս ասաց Մովսիսի յօրէնս. (տալ զհաս եւ զիրաւունս քահանայիցն Ահարօնի եւ որդւոց նորա։) Երկրորդ՝ զի ի նուիրացն Աստուծոյ առնուն զբաժին քահանայքն եւ ոչ ի մարդոյ. եւ ամենայն ոք Աստուծոյ տայ եւ ոչ մարդոյ։ Երրորդ պատճառ՝ զի երկրորդ սեղան է սիրտ քահանային. եւ որպէս սեղան ողջակիզացն զպատարագն մաքրէ զնուէրս պատարագացն։ Չորրորդ յայտ է՝ զինւէրն Աստուծոյ սրբութիւն է. եւ որ ոք մերձենայ ի նա սրբի։ Հինգերորդ՝ զի ասէ. (զմեղս ժողովրդեան իմոյ կերիցեն քահանայք. եւ քաւեսցեն վասն նոցա. ) զի որպէս ստամոքս զկերակուրն հալէ. նոյնպէս եւ քահանայն զմեղսն։ Վեցերորդ՝ թիթեղն ցուցանէր ի ճակատ քահանայապետին գրեալ՝ զսուրբութիւն Տեառն նուիրել. զի նուէր քահանային՝ սրբութիւնն է. եւ բաց երես ի ճակատն ունի։ Նոյնպէս եւ միթրք քահնայապետին ի գլուխն՝ այն որ երկճղի զառ ի վեր։ Նախ նշանակէ զհին եւ զնոր կտակարանացն սպասաւորելն։ Երկրորդ՝ նշանակէ զի ի վերայ հոգւոյ եւ մարմնոյ ժողովրդեանն ունի իշխանութիւն. զի յատկապէս ի վերայ հոգւոյն իշխէ եւ առաջնոցդէ. եւ պատեհաբար ի վերայ մարմնոյն. զի պատժէ եւ տուգանէ եւ այլն։ Երրորդ՝ նշանակէ տեսական եւ գործնական իմաստութեամբ ի վեր առ Աստուած զամբառնալն մտօք։ Իսկ ոսկի եւ քարինք պատւականք՝ զարդարսն ի հոգեւոր եւ ի մարմնաւոր առաքինութեանց. զորս կրէ յինքեան. եւ այնպէս վայելչանայ առաջի Աստուծոյ եւ առաջի մարդկան։ Իսկ արկոքին վարշամակքն նուրբ ի վայր խոնարհեալ՝ ցուցանեն զգութ եւ զվշտակից լինիլն քահանայիցն առ ժողովուրդն նոյն տեսական եւ գործնական իմաստութեամբ. զի որ բանիւ ուսուցանէ՝ եւ գործով արասցէ զամենայն քարոզեալս. եւ յայնժամ նմանէ Քրիստոսի (որ առնէր եւ ուսուցանէր։) Զնոյն ցուցանէր եւ գլխարկն քահանայից. եւ վեղար ի գլուխ աբեղայից եդեալ։ Նախզի ծածկոյթ է զգայարանաց յիւրաքանչիւր վատթար գործոց. զի զսպէ յաշխարհէ զաչս եւ զլսելիս եւ զայլսն։ Երկրորդ՝ նշանակէ ծայրն վերին՝ զտեսական միտս եւ զխորհուրդս գերամբարձ պահել միշտ առ Աստուած. (զվերին խորհելով միշտ առ Աստուած. (զվերինն խորհելով ուր Քրիստոս նստի ընդաջմէ Աստուծոյ որպէս ասէ առաքեալն։) Եւ ներքինն լայնացեալ ի վայր խոնարհեալ՝ եւ պատեալ առ թիկամբն՝ զգործնական առաքինութիւնն, որով ամրանայ ի չարէ ինքն. եւ հաստատէ զժողովուրդն։ Իսկ գոյն որոկացն որ է թուխ՝ զտխրութիւն ապաշշխարութեան եւ զսուգ կենցաղոյս։ Այլեւ ծածուկ եւ անգիտելի բազմաց զխորհուրդն նշանակէ խաւարատեսակ գոլն. որպէս զԱստուծոյ ասի. (եդ զխաւարն ի ծածկոյթ իւր. ) որ է անգիտութիւնն ի յեղելոց։ Եւ այսպէս ընդ հնոյ օրինացն՝ սրբբութիւն է եւ արդարութիւն նուէր քահանայիցն. յորժամ քահանայն ըստ կարգի եւ օրինացն կատարեսցէ։ Նոյնպէս եւ ի նորս Տէրն հրամայէ. (արժան է մշակն կերակրոյ իւրոյ։) Եւ (յորոց սերմանեն զհոգեւորն, հնձեն զմարմնաւորն որպէս ասէ առաքեալն։) Եւ դարձեալ՝ (երիցունք կրկին պատուոյ արդանի լիցին. ) աստ զհասն. եւ անդ զկեանսն յաւիտենցից։

Վասն զի կրկին է գործ քահանայից. նախ զմեղսն սրբել ի մարդոյ. եւ ապա զմարդն ընծայել Աստուծոյ։ Եւ զայս ցուցանէ որ հին քահանայքն նախ զմորթն ի բաց հանէին. եւ ապա ի վերայ սեղանոյն պատարագէին։ Այս նոցա է՝ որք սրբութեամբ ունին զքահանայութիւնն. զի կրկին՝ մանաւանդ թէ, չորեքկին պատուոյ արժանասցին։ Վարձատրեսցին։ Երկրորդ՝ որք զբարին խրատեն եւ ուսուցանեն ժողովրդեանն։ Երրորդ՝ որ զեղս ժողովրդեանն քաւեն. եւ Աստուծոյ ընծայեն ժողովուրդ եւ բաժին արքայութեան։ Չորրորդ՝ զի գիտութեամբ գործեն զբարին։. եւ յոյս նոցա հաստատուն է. վասն այն չորրեքկին վարձս առնուն ի Քրիստոսէ. որ արդարն է դատաւոր։ Իսկ թէ որպէս պարտ է սրբութեամբ եւ իրաւամբք հովւել զժողովուրդն։ Ասեմք նախ եթէ զամենայն հաս իրաւանցն իրաւամբք եւ արդարութեամբ խնդրել. եւ ոչ խառնել ի յիրաւունսն անիրաւութիւն զրկանս եւ յափշտակութիւն. կամ ծեծ եւ անէծս եւ այլն։ Երկրորդ՝ զի յորժամ արդարութեամբ ժողովէ զհասն եւ զիրաւունսն՝ նոյնպէս եւ արդարութեամբ բաշխէ. այսինքն, ի պէտս տնանկաց եւ աղքատաց. որբոց եւ այրեաց. որպէս ի կանօնսն է գրեալ։ Այլեւ զպէտս հասարակաց եւ եկեղեցւոյ եւ կաթուղիկոսին վճարել։ Եւ ոչ է պարտ արդարութեամբ ժողովել եւ անիրաւութեամբ ի փառս իւր եւ ի մարմինն ծախել եւ չար գործել. կամ այլազգեաց կաշառս տալ եւ զեկեղեցին ի խապալ հանել վասն իւր ախտին։ Կամ զշնորհսն Աստուծոյ որ պարտ է ձրի բաշխել՝ ոչ վաճառել եւ ծախել դրամի, եւ այնու զհոգին կորուսանել։ Երրորդ՝ ի վերայ այսր հոգ անձին ունիլ եւ տէր կալ ժողովրդեանն. միշտ աղօթիւք առ Աստուած՝ զԱստուած հաշտեցուցանել ընդ նոսա. եւ ցաւիլ վասն մաղաց նոցա։ Որպէս գլուխն կրէ զցաւս ամենայն անդամոցն. նոյնպէս եւ առաջնոցդն զժողովրդեանն. ըստ առաքելոյն. (ո՞ հիւանդանայ եւ ես ոչ հիւանդանամ. ո՞ գայթակղի եւ ես ոչ տապանամ։) Այլեո աղօթս առնել վասն ճանապարհորդաց, դառնալ խաղաղութեամբ. եւ այսպէս վասն ամենայն մարդկան։ Մանաւանդ վասն ննջեցելոց. զի քահանայն հոգւոց հայր է. առաւել պարտ է ցաւիլ վասն վախճանելոցն քան կենդանեացն։ Եւ չորրորդ՝ որպէս զժողովուրդն առ Աստուած հաշտեցուցանէ. նոյնպէս զԱստուած առ ինքն հաշտեցուցանէ, որ կարէ միջնորդել այլոց։ Եւ այսպէս զհոգի եւ զմարմին իւր խաղաղութեամբ պահեսցէ. եւ զայլ ժողովուրդս ընդ միմեանս խաղաղացուսցէ. (զի խաղաղարարք որդիք Աստուծոյ կոչեսցին։) Եւ այսպէս բարւոք հովուապետութեամբ խնամեսցէ զբանաւոր հօտն Քրիստոսի. եւ յետ աստեացս աչալրջութեամբ յանդիման կացցէ առաջի Քրիստոսի պարծելով. (ահա ես եւ մանկունք իմ զորս ետուր Աստուած։) Եւ լսեսցէ զձայնն եթէ՝ (ե՛կ ծա՛ռայ բարի եւ հաւատարիմ, մուտ յուրախութիւն Տեառն քոյ. ) որ օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն վարդապետաց եւ խրատու. ի Բանն որ ասէ առաքեալն Յակօբոս։ (Որ լսէ միայն զԲանն՝ եւ ոչ առնէ, նման է այնմ, որ տեսնէ զերես իւր որ ծնանի ի հայլւոջն. ետես եւ անդէն մոռացաւ։) Յակ. 1. 23։ (Գլուխ. ՃԺԷ)

Ամենայն ինչ կենցաղական՝ յերկուս բաժանի. այսինքն. ի հարկաւորն. եւ ի վայելչականն։ Հարկաւոր է պիտոյն. որպէս հացն եւ հանդերձն. եւ վայելչականն աւելորդն է. որպէս խորտիկ. եւ ոսկէզօղ։ Եւ է յատուկ հարկաւորին նախ՝ որ զկարօտն լնու։ Երկրորդ՝ որ անցաւոր է եւ այլ կարօտի։ Նոյնպէս վայելչականն յատկանայ նախ՝ որ ոչ է կարօտութեան լրումն։ Եւ երկրորդ՝ որ ոչ անցանի։ Եւ այս է ի հանդերձեալն. զի անդ է վայելչութիւնն առանց կարօտութեան. եւ միշտ առանց փոփոման։ Ապա ուրեմն այսր կենցաղոյս զինչ եւ տեսանես՝ պէտք է, եւ ոչ վաելչութիւն. որպէս ասէ առաքեալն. (անցեալ է վայելչութիւն աշխարհիս, եւ այլն։) Իսկ երկրասէրք՝ վայելչութիւն կարծեն զիւրս կենցաղականս։ Նախզի՝ վասն առատութեան ամենայն իրաց։ երկրորդ՝ զի առ ձեռն պատրաստ գտանեն զինչ եւ խնդրեն։ Յայսմանէ մոլորեալք, կարծեն թէ անանց եւ անփոփոխ է։ Այլ մեզ զայս պարտ է մտածել. զի թէպէտ առատ է ամենայն ինչ, այլ փոփոխի եւ անցանէ։ Եւ թէպէտ առ ձեռն պարտաստ, այլ կարօտ է լրման։ Ապա ուրեմն ոչ ինչ է ի կեանս յայս վայելչական. այլ ամենայն ին ի պէտս է։ Իսկ ի հանդերձեալն ամենայն ինչ վայելչական է որպէս ցուցաւ։ Վասն այն աէ առաքեալն։ (Այժմ տեսանեմք իբր հայելի օրինակաւ։) Արդ՝ հայելին կրկին գործ ունի։ Նախ՝ զնման անտեսին երեւեցուցանէ։ Երկրորդ՝ զպակասն ցուցանէ։ Արդ՝ (աներեւոյթն Աստուծոյ՝ երեւելեօքս իմանի։) Յայնմնէ՝ որ կայ յերեւելիսս բարի. եւ յոյս. եւ գեղեցիկ. եւ քաղցր. Զի այսպէս (երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ։) Եւ երկրորդ՝ յորժամ զվերինն խորհիմք, եւ բաղդատեմք առ երկիրս, տեսանեմք զերկրաւորիս պակասութիւնն. զի է անդ մեծութիւն առանց պակասութեան. եւ փառք եւ հանգիստտ անփոփոխ. եւ կեանք յաւիտենական։ Յայնժամ գիտեմք որ երկրաւորիս մեծութիւն եւ փառք՝ ուրուական եւ անցաւոր են. յայնժամ ապա թիկունս դրձուցանեմք յերեւելիսս. եւ զաներեւոյթն եւ խնդրեմք նախայօժար կամօք եւ ասեմք առ Աստուած Դաւիթ թէ՝ (որպէս զանասուն համարեցայ) նախ որ զերկրաւորս խորհէի. եւ այժմ (յամենայն ժամ ընդ քեզ եմ, ) յորժամ զերկնաւորդ խորհեցայ եւընտեցի։ Վասն այն ասէ. (որ լսէ միայն զբանն՝ նման է այնմ, որ տեսանէ զերեսս իւր որ ծնանի ի հայելւոջն. ետես եւ անդեն մոռացաւ։) Աստանօր զվարդապետս եկեղեցւոյ՝ ի հայելի օրինակէ առաքեալն Յակօբոսս. զի բազում բաղդատութիւն ունի միտք վարդապետաց առ հայելին։ Եւ ասեմք Ժ եղանակաւ։ Նախ եւ առաջին՝ որպէս հայելին մաքուր՝ տպաւորէ յինքն զկերպարան իրաց զինչ եւ իցէ. նոյնպէս եւ միտքն պարզ՝ տպաւորէ յիքն զամենայն իմացուածս. եթէ բարի. եւ եթէ չար. եւ յորժամ ճշմարիտ իմանայ՝ ցուցանէ զբարին բարի, եւ զչարն չար։ Երկրորդ՝ որպէս հայելին ըստ իւրեանց չափուն մեծ եւ փոքր ցուցանէ զիրն. այսպէս եւ միտք ըստ չափոյ իմացւածոց իւրեանց, առաւելուն զիմանալիսն եւ նուազին։ Երրորդ՝ որպէս պայծառութիւն հայելւոյն յորժամ ի հիւթոյ ինչ ժանկի եւ տգեղանայ՝ այլլ ոչ տպաւորէ յինքն զնմանութիւն ուրուք. այսպէս եւ միտն ի հիւթոյ ինչ աշխարհականէ՝ կուրանայ եւ խաւարի։ Եւ ոչ կարէ բան ինչ ինքեան իմանալ. (զի ոգիք ըմբռնեալք ի մեղս. ի մտաց եւս անկանին։ Չորրորդ՝ եւ զնոյն ժանկեալ հայելին յորժամ սրբեն, վերստին մաքրի եւ պայծառանայ. նոյնպէս եւ մեղօք խաւարեալ միտքն՝ ի ձեռն զղջման եւ խոստովանութեան՝ վերստին ի լոյս գիտութեան հասանի. որպէս նոքա որք ի ձեռն ապաշխարութեան հասանին փրկութեան։) Հինգերորդ՝ որպէս հայելին յորժամ ամյարեգակն եւ ի լոյս հայի. առաւել պայծառանայ. նոյնպէս եւ միտն ի խոկումն աստուածային պատուիրանացն՝ առաւել լուսաւորի. (զի պատուիրանք Տեառն լոյս են եւ լոյս տան աչաց։) Վեցերորդ՝ որպէս զպայծառութիւն հայելւոյն կամ զտգեղութիւն յամենայն զգայարանացս միայն աչքն տեսանէ. նոյնպէս եւ որք իմաստունք են ի մէջ ամենեցուն՝ նոցք միայն ճանաչեն զգեղեցկամիտսն. եւ զոչ նոյնպիսին։ Վասն այնորիկ նոցա է պարտ խրատել եւե ուսուցանել զիւրաքանչիւրսն։ Եօթներորդ՝ որպէս փոս եւ նստագոյն հայելին՝ առաւել տպաւորէ յինքն զկերպարանն քան զբարձրագոյնն. նոյնպէս եւ որ զմիտսն ժողով ունի առ նիքն, առաւել իմանայ զկերպ իրացն. մանաւանդ թէ ըստ խոնարհութեան կերպի. (զի Տէր տայ շնորհս խոնարհաց ասէ։) Ութներորդ՝ որպէս հայելին զառեալ տիպն ոչ պահէ յինքեան. այլեւ ցուցանէ այլոց, որք ոչ կարեն տեսանել զերեսս իւրեանց. այսպէս եւ նոքա որք զբանն իմանալ կարեն աւ առաւել ունին ի միտս իւրեանց, ոչ է պարտ միայն ծածկել ի յինքեանս. այլ քարոզել եւ ուսուցանել միշտ. (եւ արկանել ի սեղանաւոր միտս. մարդկան կարօտելոց։) Իններորդ՝ որպէս հայելին կարէ ընդունիլ ինքեան զամենայն կերպարանս յոր եւ դիպի. եւ ոչ ատանայ եւ ոչ ի միմեանս խառնակէ. եւ այսպէս եւ միտն ընդունի զբազմազան եւ ազգի ազգի գիտութիւն. եւ զմենեսեան ամբողջաբար ունակացուցանէ յիքեան. զի ոչ խառնակին ի միմեանս բանքն. եւ ոչ յագի բազում բանիւք. ըստ այնմ, (ոչ յագի ակն ի տեսանել. եւ ունկն Իսրայէլի։) Տասներորդ՝ որպէս հայելին յետս դարձուցեալ՝ ջնջի տպաւորեալ կերպարանն. եւ որ տեսանէրն՝ անգէն մոռանայ զկերպն իւր. որպէս ասէ Յակօբոս. (որ ծնանիցի ի հայելւոջն՝ ետես եւ զանց արար. եւ անդեն մոռացաւ։) Նոյնպէս եւ որք ուսուցանեն եւ որք ուսանին. այսինքն, քարոզօղն եւ ժողովուրդն. յորժամ լսեն եւ կամ ասեն զխրահ սուրբ գրոց եւ գործել ոչ կարեն, նա մոռացեալ են նոքա զասացեալ բանսն. զի ոչ կացուցանեն ի գործս. այլեւ ի մտացն ջնջի բանն սուրբ. ըստ այնմ, (թէ զոր ունինցի՝ բարձցի ի նմանէ. ) այս նոցա է որք ասեն եւ ոչ առնեն։ Իսկ որք լսեն եւ ոչ առնեն, նման են նոքա ասէ այնմ, (որ շինէ զտուն իւր ի վերայ աւազոյ եւ այլն. ) շուտով կործանի յամենայն փորձութեանց։ Եւ դարձեալ նոքա երկիր են փշաբեր եւ ապառաժ ճանապարհ սատանայի ասէ. զի ոչ բուսուցանեն զսերմն բարի։ Իսկ որ առնեն գործով՝ նման են արգաւանդ երկրի՝ որք տան զբազմապատիկ պտուղն. որ հատուցանի նոցա ի կեանսն յաւիտենից։ *Այլ աստ գիտելի է՝ զի որք ուսուցանեն եւ քարոզեն այլոց՝ ի չորս դասս բաժանին։ Զի ոմանք ասեն եւ ոչ առնեն։ Ոմանք առնեն եւ ոչ ասեն։ Ոմանք ոչ ասեն եւ ոչ առնեն։ Եւ ոմանք ասեն եւ առնեն։ Առաջինն որ ա սէ եւ ոչ առնէ՝ չար է. թէպէտ զայլս շահի. զանձն կորուսանէ. որպէս ասէ Տէրն. (զինչ օգուտ է զաշխարհս շահիլ եւ զանձն կորուսանել։) Երկրորդն՝ որ առնէ եւ ոչ ասէ՝ բարի է ինքեան. այլեւ այլոց. զի թէպէտ ոչ խրատէ ի լսելիսն, սակայն խրատէ ի տեսանելիսն։ Երրորդ՝ որ ոչ ասէ եւ ոչ առնէ, այս առաւել չար է. զի զինքն եւ զայլս կորուսանէ։ Նախզի ոչ ուսուցանէ։ Երկրորդ՝ զիի եւ այլքն զնա չարաց օրինակ առնուն. զի թէ որ ասէ եւ ոչ առնէ՝ չար է, իրաւի ապա չարագոյն եղիցի, որ ոչ առնէ եւ ոչ ուսուցանէ։ Չորրորդ դասն՝ որ առնէ եւ ուսուցանէ՝ այս բարեգոյն է եւ առաւել բարի։ Նախզի՝ ինքն շահի առնելովն։ Երկրորդ՝ եւ զայլս շահի ուսուցանելովն. այլեւ այլոց բարեաց օրինկ լինի յամենայն ժամ։ Այսպէս եւ լսօղքն՝ ի չորս բաժանին. զի ոմանք լսեն եւ ոչ առնեն. եւ ոմանք լսեն եւ առնեն. ոմանք ոչ լսեն եւ ոչ առնեն. եւ ոմանք լսեն եւ առնեն։ Որք լսեն եւ ոչ առնեն՝ նոքա են որք միայն զքարոզութիւնն լսելեօք լսեն, եւ ի միտ ոչ առնուն. եւ ոչ գործով կատարեն. այս չար է ամենեւիմբ. զի չլելն լաւ է քան զլսելն եւ ոչ առնելն. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. (լաւ էր նոցա թէ չէր ծանուցեան զարդարութեան ճանապարհն եւ այլն։) Եւ յայլ ուր թէ՝ (զառաջինն եւս խնդրեսցէ։) Իսկ որք ոչ լսեն եւ առնեն, այս բարի է ամենեւիմբ. զի (որոց սակաւ տուաւ՝ սակաւ խնդրէ։) Իսկ նոքա որք սակաւ առնուն՝ եւ շատ հատուցանեն. որպէս այնոքիկ՝ որք ոչ ամենեւիմբ գիր գիտեն. եւ միշտ զհաճոյսն Աստուծոյ կատարեն. որպէս Պօղոս. Անտօն. եւ այլք։ Այս ի հաւատացեալս։ Այլեւ են այսպիսիք ոմանք ի յարտաքինսն. որպէս ասէ Պօղոս. (հեծծանոսք որք զօրօնս ոչ ունին, բնութեամբ զօրինացն գործեն. զի որք զօրէնս ոչ ունին, նոքին իսկ անձանց են օրէնք։) Որպէս նահապետքն առաջինք՝ որք ոչ ունէին առեալ զօրէնս. եւ զհաճոյսն Աստուծոյ կատարէին։ Եւ որպէս կուռնէլիոս։ Իսկ որք լսեն եւ առնեն՝ այս բտիր. որպէս հաւատացեալ ժողովուրդք, որք թէպէտ ոչ գիտեն ուսմամբ, սակայն միշտ ընթանալով յեկաղեցիս՝ լսեն զսուրբ գիրս եւ զքարոզութիւնս. եւ առնեն զպատուրանս Աստուծոյ ըստ առաջնորդաց կանոնացն. ըստ այնմ որ ասէ Տէրն. (զամենայն զոր ասիցեն ձեզ՝ արարէք։) Այլ ոմանք են՝ որք ոչ լսեն եւ ոչ առնեն. այս եւս չար է. եւ այսպիսիք են բազումք ի հաւատացելոց՝ որք անուամբ քրիստոնեայ կոչին. եւ գործովք ուրացեալք եղեն. զի ինքեանք ոչ գիտեն՝ այլեւ ոչ լսեն եւ ոչ առնեն զկամսն Աստուծոյ. վասն սոցա ասէ Դաւիթ. (որպէս իժի եւ քարբի խցեալ են զականջ իւրեանց։) Այլեւ գոն այսպիսիք բազումք այլազգիք եւ անհաւատք. որպէս տաճիկք եւ կռապարիշտք. որք ոչ լսեն զբանս հաւատոյ եւ ոչ առնեն։ Այլ թէ ոք ասիցէ՝ եթէ այնոքիկ որք ոչ գիտեն զբան հաւատոյ, եւ ոչ են լսեալ զքարոզութիւն սուրբ գրոց, եւ ոչ հաւատան, եւ ոչ առնեն գործօք, զի՞նչ լինին. նոքա. փրկի՞ն թէ կորուսանի՞ն։ Եւ վասն այսսր ասացեալ է յայլում տեղւոջ։ Տէրն հրամայէ։ (Մի դատէք՝ զի մի դատիցիք։) Ապա վասն է՞ր ասէ յօրէնս. (յանդիմանելով յանդիմանեա զչարս. զի մի առցես զմեղս վասն նորա։) Եւ հեղի որ ոչ յանդիմանաց զորդիսն, պատուհասեցաւ վասն նոցա։ Ասեմք եթէ՝ չորիւք ընտրութեամբ է դատեալն եւ այանդիմանելն։ Նախ՝ որ առաջնորդ է իշխան՝ նմա է դատելն. իսկ ընկերին ոչ. արպէս առաքեալն գրէր ժողովրդեանն. (մի զմիմեանս դատէք։) Եւ աշակերտին գրէր. (սաստեա յանդիմանեա. եւ դարձեալ մխիթարեա։) Եւ Տէրն ի դատաստան եկի յաշխարհիս յայս ասէր զինքենէ. եւ մեզ հրամայեաց։ (Մի դատէք՝ զի մի դատիցիք։) Այսինքն, կամ զվերնագոյնս, կամ զընկերս մի դատէք. (զի մի է դատաւոր եւ օրէնսդիր ասէ առաքեալն. եւ դուք ամենեքեան եղբարք էք. ) այլ զփոքրագոյնսն պարտ է խրատել առաջնորդաց։ Երկրորդ՝ այլեւ՝ այլեւ զներքինս մի դատէք. որ նա ունի զշիղ յանցանաց. եւ դու զգերանդ։ Զի ասէ առաքեալն. (եւ դու զնոյն գործս որով դատես զընկերն։) Ապա թէ դու չունիս զսխալանս, եւ նա ունի, դատեա զնա եւ խրատեա։ Երրորդ՝ մի յանդուգն եւ նախանձու դատել. (զի ընդ ամենայն դատարկ բանի՝ համար տալոց էք. եւ որ ասէ ցեղբայր իւր մորոս, պարտական լիցի դատաստանի։) Այլ խրատեա սիրով եւ յանդիմանեա վասն ուղղելոյ եւ շահելոյ զնա. ըստ այնմ, (յանդիմանեա սաստեա եւ մխիթարեա ամենայն երկայնմտութեամբ։) Չորրորդ՝ մի դատել զկամօք չարացեալն. այն է որ ասէ. (զճանապարհս քո ճանաչել ոչ կամիմ։) Վասն որոյ (մի արկանեն զմարգարիտս առաջի խոզաց։ Այլ զնա խրահեա՝ որ գիտութեամբ է չարացեալ. եւ յուղղութիւն ած։ Եւ այս գիտելի է՝ զի երբեմն պարտ է լռել. եւ երբեմն քաղցրութեամբ խրատել. եւ երբեմն խոտութեամբ յանդիմանել։ Այսպէս՝ զի առաջի ծերոց պարտ է լռել. որք հասակաւ կամ իմաստութեամբ, կամ պատուով ծերք իցեն։ Իսկ առ ընկերս պարտ է հեղութեամբ եւ քաղցրութեամբ խօսիլ եւ խրատել. (զի եղբայր յեղբօրէ օգնել ի բրեւ զքաղաք ամուր է։) Իսկ առ ներքինս սաստիւ յադիմանել. որպէս առաքեալն ասէ. (սաստեա։) Դարձեալ՝ որ ի մարմինս. միան ունին զմեղս, եւ ոչ ի կամս եւ յիմացումնս, նոցա սաստեա եւ յանդիմանեա զի դարձցին։ Եւ որ իմացմամբ եւ տգիտութեամբ մեղանչեն ի մասումբ եւ քաղցրութեամբ խրատեա. եւ ած յուղղութիւն։ Եւ որ ի կամս են չարացեալ, լռեա առ նոսա. զի ոչ դառնան յուղղութիւն։ Եւ դարձեալ՝ որ ակամայ եւ անգիտութեամբ է յանցաւոր, զնոսա քաղրութեամբ խրատեա եւ իմաստութեամբ. որպէս նաթան զԴաւիթ հեզութեամբ եւ իմաստութեամբ էած յուղղութիւն։ Իսկ որ կամաւ եւ գիտութեամբ՝ սաստեա եւ յանդիմանեա. որպէս Երեմիա զժողովուրդն, եւ Եղիա Զաքայաբ, եւ մեծն մկրտիչ զհերովդէս յանդիմանեցին։ Եւ զնոսա որ այլ ազգի ժողովուրդ են՝ լռութեամբ եւ գործով խրատեա. (զի տեսցեն զգործս բարիս եւ այլն։) Եւ թէ ասես. զկամօք չարացեալն եւ զանգիտութեամբն որպէս գիտեսք։ Ասեմք եթէ՝ երիւք ճանաչի կամօք չարացեալ եւ անգիտութեամբն։ Նախ՝ որպէս ասէ Սողոմօն. (խրատեա զիմաստունս, եւ յաւելցի սիրերել զքեզ. եւ ատեսցէ զքեզ։) Որ կամօք է չարացեալ՝ ատէ զխրատօղն. եւ որ անգիտութեամբն է՝ սիրէ զխրատօղն. զի տեսանէ զշահ խրատողին եւ սիրէ զնա։ Երկրորդ՝ որ ախորժելով լսէ զխրատն, եւ որ անհնազանդ լինի՝ ճանաչի կամօք չարացեալն եւ ակամայն։ Երրորդ՝ որ ի միտ պահէ եւ գործով կատարէ, ակամայ էր չար. եւ որ չպահէ ի մտի, եւ չկատարէ գործով, այնպիսին կամաւ է չարացեալ։ Այնպիսի չարին յետ մի անգամ եւ երկիցս խրատելոյ՝ յորժամ ոչ լսէ, հրաժարեա ի նմանէ։ Եւ զհրաժարիլն այսպէս արա։ Կամ ըստ Տեառն ձերոց ի քաղաքն, որք ոչ լսիցեն ձեզ. այսինքն, անիծիւք հրաժարեա. որպէս առաքելն ասէ. (յառնէ հերձուածօղէ յետ մի անգամ եւ երկիցս խրատելոյ՝ հրաժարեա. ) եւ այսպէս անիծիւք։ Եւ դարձեալ սիրով՝ որպէս ասէ առաքեալն. (ի սուտ եղբօրէ սիրով հրաժարեա. ) եւ Տէրն խրատէ. (յանդիմանեա միայն առանձին. թէ ոչ լսէ, առ ընդ քեզ մի եւս եւ երկու. եւ թէ ոչ լսէ,, ասա յեկեղեցւոջն. եւ թէ ոչ լսէ՝ եղիցի քեզ զիրեւ զհրէայս եւ զհեթանոսս։) Ասէ առակն. (որ ոչ պատկառի յարդարոյ՝ չէ բարւոք. եւ ակնածէ յանդիմանեալ՝ չէ գովելի։ Որ ակնածէ եւ ոչ յանդիմանէ զանիրաւն՝ զէ բարի։) Նոյնպէս որ ոչ ամաչէ յարդարոյ՝ ասէ կրկին մեղք է. Մին՝ որ ոչ ամաչէ յարդարոյ. եւ մին՝ որ ամաչէ եւ ոչ յանդիմանէ։ Մի եւ նոյն ամօթն որ է առաքինութիւն՝ է ի յառաջնորդն եւ ի յանդիմանօղն չար. եւ ի հետեւեալն եւ ի յանդիմանեալն բարի։ Եւ դարձեալ՝ ոչ ամաչելն մոլութիւն է. իսկ ի յանդիմանօղն բարի է. եւ ի յանդիմաեալն չար է։ Այժմ տես՝ զի ակնածելն եւ ոչ յանդիմանելն՝ մեծ վնաս է գործոց. որպէս հեղիզի քաղցրութեամբ խրատէր զորդիսն, եւ ոչ սաստիւ, վասն այն մեղացն՝ տապանակն գերեցաւ. եւ ժողովուրդն պարտեցաւ. եւ ԼՌ ի դասուց պատերազմողացն անկան. եւ հեղի եւ որդիքն մեռան։ Եւ այսմ կրկին է պատճառ։ Մին՝ զի հեղի ոչ յանդիմանեաց. եւ որդիքն ոչ պատկառեցան յերեսաց հօրն։ Երկրորդ ժողովուրդն պատուհասեաց. այսպէս ամենայն առաջնորդի մեղք՝ է այն չափ, որքան ժողովրդեանն։ եւ իշխանացն՝ որպէս իշխեցելոցն։ Եւ յայտ է յօրինացն՝ որ բոլոր ժողովրդեան յանցանացն, մին զուարակ էր ողջակէզ. եւ իշխանին կամ քահանայապետին՝ մին զուարակ. զի հաւասար է մեղք առաջնորդին եւ հնազանդիցելոցն։ Եւ վասն չորս պատճառի ոչ յանդիմանեն զանիրաւ իշխանս։ Նախ՝ վասն մարդահաճութեան ական առնուն երեսաց նոցա եւ ոչ անդիմանեն։ Երկրորդ՝ վասն փառաց. զի մի անարգեսցեն զնոսա մեծքն. (զի սիրեցին զփառս մարդկան, առաւել քան զփառս Աստուծոյ։) Երրորդ՝ վասն երկիւղի. զի մի բարկացեալ զրկեսցեն զինչս կամ չարչարեսցեն։ Չորրորդ՝ վասն ագահութեան եւ կաշառոց. զի մի զրկեսցին ի պատւոյն եւ ի սեղանոյն. որպէս ասէ առակն. (այնպիսին վասն պատառ մի հացոյ վաճառէ զմարդն. ) եւ ճշմարիտ է. որպէս այն որ մտանէ զմարդ առնել չար, նա է պարտական չարին. նոյնպէս որ լռէ գործել զչարն եւ ոչ յանդիմանէ, պարտական է չարին։ Եւ տես որ ի չորս դիմաց՝ վնաս բերէ ոչ յանդիմանօղն ստուեութեամբ։ Մին՝ զանիրաւի հոգին վնասեաց՝ որ ոչ զգաստացոյց զնա։ Եւ երկրորդ զիւր հոգին՝ որ ընկեր եղեւ անիրաւ չարին եւ կամակից։ Եւ երրորդ՝ կորոյս զմարմին զրկելոյն՝ որ տուգանեցաւ, կամ ի բանտ եդաւ։ Եւ չորրորդ զտեսողացն՝ որք գայթակղեցան ի նոցանէ. եւ երկմտացան ի զրկողէն եւ ի կամեցողէն։ Իսկ զի՞նչ շահ եղեւ նմա մարդահաճութիւնն. որ (Տէր ցրուէ զոսկերս մարդահաճոյից։) Զւ որպէս այնք որք վաճառաշահ լինին. ոմանք բանից. եւ այլք ընչից. երւ նա սուտ փառաց եւ մարդահաճութեան։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ զիմ խրատն նա ոչ լսէ. վասն այն զնա ոչ յանդիմանեմ։ Ասեմք թէ՝ պատճառ է այս վասն անօրէնութեան քոյ. զի ասէ Էզէկիէլ. (դէտ կացուցի քեզ. ասա դու զմեղս նոցա. զի թէ դու ասես եւ նա ոչ լսէ, նա ի մեղս իւր մեռցի. եւ դու զանձն քո ապրեցուցեր։ Այլ թէ դու ոչ ասես, զարիւն նորա ի ձեռաց քոց խնդրեցից։) Ահա մեծ պատուհաս. ահա ահագին երկիւղ. ահա սաստիկ վճիռ մեզ առաջնորդացս. որք այսօր եմք յայս անբարի ճանապարհս մեք, երւ նմանօղքն մեր։ Որ վասն մարդահաճութեան՝ ոչ յանդիմնեմք. եւ լինինմք պարտական արեան նոցա. եւ սուտ պատճառ դնեմք թէ՝ նա ոչ լսէ. նա լիցի պարտական։ Այլ դու որ խրատօղք ես մի յանդուգն եւ անամօթաբար խրատէր. եւ առաւել զայրացուցաներ։ Այլ հանճարով եւ առակով յանդիմանեա. որպէս նաթան զԴաւիթ. եւ Քրիստոս զմեծատունն. եւ առաքեալն զհռօմայեցիսն յանդիմանեաց վասն չար գործոց նոցա. եւ էած յուղղութիւն։ Եւ թէ այսպէս խրատես՝ թէպէտ առ ժամն դառն թուի, այլ յետոյ յորժամ յինքն գայ եւ մտածէ, զքեզ իմանայ առաւել բարեկամ, քան քնոսա որք մրադահաճոյ խօսեցան։ Զի յայս է բնաւորեալ բնութիւնս մարդոյ. յորժամ զխրատն իմանայ՝ յետոյ ապա սիրէ եւ պատուէ զյանդիմանօղն. որպէս ասէ առակն. (որ յանդիմանէ զայն ի ճանապարհս իւր, շնորհակալութիւն գտցէ քան զսուտակասպասն. որ է մարդահաճոյն եւ առ երես գովօղն։) Եւ Քրիստոսի փառք եւ գոհութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին դարձեալ քարոզ վասն վարդապետաց խրատու եւ հնազանդութեան լսողաց. ի Բանն առակացոր ասէ։ (Որպէս ոսկի խնձորընդ սարդիօն յեռեալ. այնպէս եւ Բանի իմաստնոց խօսեալ։) Առակ. 25. 11։ (Գլուխ. ՃԺԸ)

Ամենայն խրատ առժամայն տրտմութիւն է մարդոյ. բայց յետոյ զխաղաղութիւնն պտղաբերէ ուսուցանէ առաքեալն։) Զի որպէս արմատ ծառոյն դառն է պտուղն քաղցր. նոյնպէս խրատն ի սկիզբն դառն է. բայց ետոյ զքաղցր պտուղն համբերողացն տայ։ Այլ որպէս զծառն յորժամ տնկեն, զգուշանան եւ պահեն զի հաստատի եւ տայ զպտուղն. նոյնպէս զխրատն պարտ է լսել եւ ի միտն հաստատել. եւ ապա պտղաբերի։ Եւ յայն ժամ պահեմք զբանն՝ որ ներքին սրտի ականջովն լսեմք։ Զի այս որ արտաքին ականջս է, երկու դուռն ունի. ընդ մինն մտանէ, եւ ընդ միւսն ելանէ բանն. եւ ոչ պահի։ Այլ ներքին ականջն մին դուռն ունի զլսողութիւնն. եւ յորժամ լսէ՝ տանի ի միտսն եւ ամարէ զոր յիշողութիւն կոչեմք եւ միտք։ Զի ամենայն ինչ ի նա մտանէ եւ ժողովի. եւ յիշողութիւն՝ զի յորժամ կամիմք եւ յիշեամք, անտի յառաջ բերեմք զինչ եւ պիտոյ իցէ։ Եւ այնչափ անձակ է միտքն՝ որ զամենայն արարածոց գիտութիւնն ի յինքն տանի եւ ոչ լնանի։ Նա այսպէս զխրատն ի ներքս ի միտսն պարտ է հաստատել եւ ամբարել. որ յետոյ բուսանի եւ տայ զխաղաղութեան պտուղն։ Եւ դարձեալ զորօրինակ՝ զսերմն բարի ի սիրտս երկիր ծածկեմք. եւ ապա բուսանի. ասա թէ յերեսն թողումն, հաւք քաղեն կամ չորանայ. կամ կոխի՝ կամ հոտի ի բազում ջրոց եւ ոչ բուսանի։ Նոյնպէս զբան խրատուն յորժամ լսեմք՝ թէ ոչ ծածկեմք եւ պահեմք ի սրտի, նա թռչունն սատանայ քաղէ ի սրտէս մերմէ զբարի սերմանսն. եւ լինի անպտուղ։ Զի այսպէս սովորութիւն է թշնամւոյն մերոյ՝ որ զբարի սերմանսն ի սրտէս մերմէ քաղէ եւ կորուսանէ. եւ զչար որոմն սերմանէ. եւ զայն բուսուցանէ։ Որպէս Տէրն յաւետարանին հրամայեաց եթէ՝ (սերմն բարի սերմանեցաւ. արդ որումն ուստի՞ է. ասէ՝ այր թշնամի արար զայն՝ որ ցանեաց ի վերայ ցորենոյն։) Ցորեան են բարի խրատք վարդապետաց. բանք հոգեւորք։ հրամանն Քրիստոսի. քարոզութիւնք առաքելոցն. որք կերակուր են հոգեւոր. եւ ամբարին ի կեանսն յաւիտենից։ Իսկ որումն է չարութեան խրատն սատանայի. ծուլութեան. ագահութեան. բարկութեան. ամբարտաւանութեան. անողորմութեան. եւ այլն ամենայն որոմունք են եւ փուշք. որք այժմ խոցոտեն զհոգիս մեր. եւ յետոյ լուցկի լինին հրոյն յաւիտենից տանջանաց։ Այսպէս թռչունն սատանայ՝ քաղէ բարի սերմն։ Իսկ չորանալն այն է՝ յորժամ արեւն ի վերայ ծագէ, եւ հիւթն պակասի, լինի անպտուղ։ Նոյնպէս յորժամ փորձութիւնն սատանայի եւ կամ մարդկան գայ ի վերայ մարդոյն, չորացուցանէ զբան խրատուն եւ անպտուղ առնէ։ Իսկ կոխիլն այն է սերման՝ որ սատանայ ի մարդոյն խորհուրդն ճանապարհ առնէ հանապազ. կամ զանազան խորհուրդ չար. մեծութեան. փառաց. ագահութեան. աշխարհի. սիրոյ. եւ այլ այսպիսիքս կոխեն զբարի սերմն. եւ ոչ բուսանի։ Կամ հոտի ի բազում ջրոց սերմն. բազում ջուր՝ զբղջախոհ ցանկութիւնն է իմանալ. որ հանապազ զմիտսն մարդոյ մոլորէ եւ յիմար պահէ. եւ չտայ թոյլ որ բարի սերմանքն բուսանին։ Այլ զի՞նչ պարտէ առնել. այսինքն, զբարի խրատն եւ զօրինացն Աստուծոյ յորժամ լսեմք, ի սիրտս մեր թաղել պարտ է եւ ծածկել. որպէս ասէ մարգարէն. (ի սրտի իմում թաքուցի զբանս քո։) Զի թաքուցանելն զբանն՝ կրկին շահ է եւ օգուտ։ Մին՝ որ ի թշնամեացն պահպանի. ի թռչնոց. յարեւու. եւ այլոցն որպէս ասացաւ։ Եւ մին՝ որ հաստատի բանն ի խորհուրդն եւ արմատանայ. եւ ապ ի զգայարանն բուսանի կանաչագեղ. ընդ աչսն. ընդ լսելիսն. ընդ լեզուն. եւ ընդ այլսն։ Եւ ապա ծաղիկ անուշահոտութեամբ ի զանազան գործսն։ Եւ ապա պտղաբերէ աստ զխաղաղութիւն հոգւոյն եւ մարմնոյ. եւ անդ զպարգեւսն յաւիտենից կենաց։ Եւ չորեքկին պտուղ տայ աստ բարեգործութիւնն մեզ։ Նախզի՝ բարեգործ մարդոյն բազում օգուտ լինի եւ խաղաղութեան պատճառ. շինութեան. խրատու. եւ այլ բազում բարութեան։ Երկրորդ պտուղ՝ որ զմեզ առ այլս հաշտ եւ խաղաղ պահէ. եւ բարեկամ միմեանց։ Երրորդ պտուղ՝ որ զմեր հոգի եւ զմարմին խաղաղ եւ անդորր պահէ ի մեր խղճմտանացս չարչարելոյ։ Չորրորդ՝ որ զմեզ ընդ Աստուած հաշտ եւ խաղաղութեամբ պահէ բարեգործութիւնն մեր։

Այս է ասելն առաքելոյն թէ՝ (ամենայն խրատ՝ առ ժամայն տրտմութիւն է մարդոյ. բայց յետոյ զխաղաղութիւնն պտղաբերէ ընդունողաց զնա։) Դարձեալ գիտելի է՝ զի խրատօղն եւ ուսուցանօղն՝ ունի զդէմս հիւանդի։ Եւ խրատն է որպէս զբժշկական դեղ։ Արդ՝ երկու ազգ է հիւանդն։ Մին՝ որ խնդրէ զդեղն եւ հնազանդի բժշկի։ Նա առեալ զդեղն, առողջանայ։ Եւ միւս հիւանդն՝ որ արհամարհէ զդեղն, եւ կռուի ընդ բժշկին, ոչ առողջանայ. այլ մեռանի։ Նոյնպէս եւ հոգեւոր բժիշկ է առաջնորդն եւ վարդապետն. եւ բժշկութեան դեղ են բանք քարոզութեանց եւ խրատու նոցա։ Իսկ հիւանդ է մեղաւորն՝ որ ի զանազան ախտից եւ մեղաց տկարացեալ է։ Արդ՝ որպէս բժիշկին դեղն դառն է. որպէս սապր. եւ այլն. եւ երբեմն կտրէ եւ խարէ. եւ ապա առողջանայ։ Նոյնպէս խրատն դառն է. բայց առողջացուցանէ. եւթէ այլ խիստ լինի, յանդիմանէ՝ նախատէ՝ եւ կսկծեցուցանէ. այն է խարելն եւ կտրելն։ Նա այն հիւանդն որ լսէ եւ հնազանդի բանին եւ դառն խրատուն, այնպիսին առողջանայ ի ցաւոյն։ Եւ որ ոչ լսէ, այլ արհամարհէ զդեղն եւ զբժիշկն, այնպիսին մերձ է ի մահ եւ մեռանի իւր չարովն։ Վասն որոյ ասէ առակն. (յորժամ նախատիցէ զքեզ բարեկամն. խոյս տուր. մի արհամարհեր եւ մի մարտնչիր. զի մի լիցի քեզ ի մահ։) Բարեկամ ասէ զվարդապետն եկեղեցւոյ եւ զծերն. որ խրատէ զքեզ՝ խոյս տուր ասէ յայն չարէն որ խրատէ զքեզ եւ հեռացիր. եւ այլ մի գործեր. մի արհամարհեր. եւ մի կռուիր։ Կրկին է արհամարհելն։ Մին՝ որ զբան խրատուն արհամարհէ եւ ոչ լսէ։ Եւ մին՝ որ ընդ խրատօղն կռուի, թէ վասն է՞ր յանդիմանես զիս. զի՞նչ է իմ գէթն. զի՞նչ պարտիմ քեզ. եւ այլ սոյնպիսիս։ Զի թէ այսպէս հակառակիս ընդ նմա, լինի քեզ այն ի մահ ասէ։ Եւ մահ՝ ոչ զզգալի մահս ասէ որ հոգին ի մարմնոյն բաժանի, եւ դարձեալ միաւորի եւ կենդանանայ ի յարութեանն։ Այլ մահ՝ զմեղսն ասէ. որ հոգին մեռանի մեղօք. եւ անկանի ի տանջանս յաւիտենից եւ ոչ զերծանի. այն է մահ հոգւոյն։ Այլ կրկին է մեղքն. որպէս ասէ աւետարանիչն. (են մեղք՝ որք մեղք են. եւ են՝ որք մահու չափք են։) Զի մեղքն զոր զղջմամբ գործէ մարդն, եւ յետոյ փոշիմանի եւ խոստովանի, այն մեղքն հիւանդութիւն էր. զի դարձեալ առողջացաւ խոստովանութեամբն. իսկ որ անզեղջ է ի մեղսն, այն մահ կոչի. որպէս սատանայ որ անզեղջ կամօք մեղնչէ՝ ոչ ունի թողութիւն։ Նոյնպէս եւ անզեղջ մեղաւորն՝ ոչ ընկալնու թողութիւն. զի թողութիւնն ի վերայ զղջմանն է. թէ զամենայն աշխարհի մեղս գործէ մարդ եւ զղջայ, խոստովանի, զամենայն ներէ Ասոտուած եւ թողու. եւ այլ թէ մին փոքր մեղք զոր մարդն անզեղջ կամօք գործէ, եւ չբերէ ի խոստովանիլ, այնմ թողութիւն չկայ։ Եւ այն է մահու չափ մեղքն՝ որ անզեղջ մնայ։ Իսկ թէպէտ մեծամեծ մեղս գործէ մարդ եւ զղջանայ՝ այն ներելի է եւ թողութիւն գտանէ։ Այժմ զայն ասէ իմաստունն թէ՝ յորժամ կռուիս եւ ոչ հնազանդիս խրատողին, լինի այն քեզ ի մահ. վասն որոյ թէպէտ դեղն դառն լինի եւ կսկծոտ՝ ոչ արհամարհեմք. այլ ընդունիմք. զի նա տայ զառողջութիւնն։ Նոյնպէս յանդիմանութիւնն եւ խրատն՝ է քեզ որպէս դառն դեղ. եւ նախատինքն եւ սաստն՝ որպէս խարել եւ կտրել՝ որ կսկծեցուցանէ զքեզ. այլ թէպէտ կսկծեցուցանէ, այլ զառողջութիւնն ի ներքս ածէ։ Դու մի վասն դառնութեան խրատուն ի հոգեւոր առողջութենէն վրիպիր։ Զի՞նչ օգուտ է քաղցր շարպաթն. յորժամ մահադեղ լինի խառնեալ։ Նոյնպէս եւ աշխարհիս հեշտութիւնն եւ մեղքն՝ որպէս քաղցր շարպաթ է. այլ մահացու մեղք է հոգւոյ։ Ի յմպելն քաղցր է. ապա կատարածն ի մահ տանի. որպէս ասէ առակն։ (Մեղր կաթէ ի շրթանց կնոջ պոռնկի. այլ կատարածն նորա դառնագոյն է քան զլեղի։) Զոր օրինակ՝ դանակին ըմբռնելիքն հեշտ է եւ կոկ. այլ միւս ծայրն մահացու է եւ սպաննօղ։ Նոյնպէս աշխարհիս հեշտութիւնն եւ մեղքն՝ ողորկ եւ հեշտ են մարմնոյն որքան ի կեանս է. այլ յորժամ մեռանի միւս ծայրն որ մահացուն է՝ տանի ի տանջանս դժոխոցն։ Եւ որպէս հիւանդն որ զցաւն զգայ՝ մերձ է առողջութեան. նոյնպէս որ հնազանդի խրատու եւ լսէ, մերձ է առողջութեան. եւ բժիշկի ի ցաւոց։ Եւ որ ծանր է հիւանդութեամբ, ոչ գիտէ զցաւն. այլ խելագարեալ փախչի ի բժշկէն. եւ մեռանի ի ցաւն։ Նոյնպէս որ յիմար մտօք զիմաստնոց զբանս զխրատս արհամարհէ եւ ոչ ընդունի, այնպին մերձ է ի մահ. եւ հասել ի դրունս դժոխոց եւ ի չարն իւր զոր խնամ տանի եւ սիրէ. եւ այնու մեռանի եւ լինի անզգայ։ Իսկ որ զգայուն է եւ իմաստուն մտօք՝ իմաստունն Սողոմօն առակախօս բանիւն իւրով խրատէ եւ ասէ։ (Որպէս ոսկի խնձոր ընդ սարգիոն յեռեալ. այնպէս է խրատ իմաստնոց խօսեցեալ։) Եւ վասն բազում պատճառի զխրատս իմաստնոց ոսկւոյ եւ սարդիոնի համեմատէ։ Նախ զի՝ նոքա գեղեցկութեամբ զուարճացուցանեն զաչս։ Եւ իմաստուն բանք զմիտս. ըստ Պօղոսի. (ամենայն բանք ձեր ի բրեւ աղիւ համեմեալ լիցին. զի տացեն շնորհս լսողացն։) Երկրորդ՝ զի որպէս ի նոցանէ գինտ պատուական է յականջս. նոյնպէս պատւական է իմաստուն բանն այնց՝ որք ունկն դնեն. ըստ այնմ, (ի միտ առցէ զառակս եւ զբանս խորինս. զճառս իմաստնոց. եւ զառակս նոցա. որոց իբրեւ լուիցէ իմաստունն իմաստնագոյն լիցի։) Եւ Տէրն՝ (ձեզ ասեմ որ լսէքդ. եւ թէ որ ունիցի ականջս լսելոյ՝ լուիցէ։) Երրորդ՝ որք գնենն զնոսա՝ ունին որպէս զվաճառօղն։ Եւ ունկնդիրն՝ իւր սեփհականէ զբանն որպէս զասացօղն. որպէս ասէ առակն. (լուտրուք զիմաստութիւն եւ իմաստնագոյն լերուք։) Չորրորդ՝ զի արհամարհելի են կուրաց. եւ իմաստուն բանք՝ որք ոչ դնեն ունկն, մարգարիտ է արկեալ խոզաց։ Եւ Պօղոս ասէ. (շնչաւոր մարդ՝ ոչ ունի՝ զհոգւոյն. զի յարմարութիւն է նմա։) Հինգերորդ՝ զի սարդիոնն քար է ի տախտակ դատաստանի քահանայապետին. նոյնպէս եւ իմաստուն բանք՝ դատեն զդատաստանն ուղղութեամբ. որպէս Սողոմօն զպոռնիկ կանայսն. եւ Դանիէլ զծերսն շուշանայ։ Վեցերորդ՝ զի անապական է բնութիւն նոցին. նոյնպէս եւ իմաստուն բանք՝ անջնջելիք. որպէս ասէ իմաստունն։ (Լուսաւոր եւ անթառամ է իմաստութիւնն։) Եօթներորդ՝ զի ի բազմաց սակաւք ունին զսոսա. նոյնպէս եւ զիմաստութիւնն սակաւք ի մարդ կանէ գտանեն. որպէս ասէ ժողովօղն. (ի հազարաց գտի այր մի. ) վասն որոյ երանէ զնոսա. (երանեալ է այր՝ որ եգիտ զիմաստութիւն. եւ մահկանացու՝ որ ետես զհանճար։) Ութներորդ՝ զի ոսկին եւ սարդիոնն՝ մի զմի գեղեցկացուցանեն. եւ բանք իմաստունք՝ հաճելի են ուղիղ գործովք. եւ գործքն իմաստութեամբ։ Վասն որոյ՝ ընդ բանիցն սքանչելագործէր Քրիստոսի. եւ յետ նշանացն՝ քարոզութեամբ հաստատէր. ըստ այնմ, (Յիսուս առնէր եւ ուսուցանէր։) Իններորդ՝ զի ոսկին եւ սարդիոնն՝ աշխատութեամբ ճարտարաց կազմի. այսպէս եւ իմաստութիւնն՝ աշխատութեամբ ստացեալ լինի. որպէս ասէ ժողովօղն. (ամենայն բան ջանիւ։) Եւ փիլիսոփայն սահմանէ. (իմաստասիրութիւն է գիտութիւն էակացն՝ ըստ որում էակք են։) Տասներորդ՝ ոսկին եւ ակն ծածկեալ են ի սիրտս երկրի իսկիզբն. եւ երբեմն ի ժամանակի գտանին ոմանց ոմանց։ Այսպէս եւ (գանձք իմաստութեան՝ են ծածկեալ յԱստուած ըստ առաքելոյն։) Եւ յայտնէ ոմանց յորժամ եւ կամի. ըստ այնմ, (գոհանամ զքէն հայր Տէր երկնի եւ երկրի. զի ծածկեցեր զայս յիմաստնոց եւ ի գիտնոց՝ եւ յայտնեցեր տղայոց։) Եւ արդ՝ եղբարք եւ իմաստուն որդեակք. լսեցէք որ այսպէս բարի է իմաստութիւնն եւ լսելն զխրատն. եւ չար է անիմաստն եւ անխրատն։ Զի ամենայն մեղաց պատճառ լինի տգիտութիւնն եւ անխրատ կենալն մեր։ Վասն որոյ՝ աղաչեմ զձեզ սիրովն Քրիստոսի. քաղցրութեամբ լսել իմաստուն բանից եւ վարդապետաց սրբոց. զի նոքա տքնին եւ չարչարին վասն ձեր հոգւոցդ փրկութեան։ Որպէս ասէ առաքեալն. (ունկնդիր լերուք առաջնորդաց ձերոց եւ հպատակ կացէք նոցա. զի նոքա տքնին վասն ոգւոց ձերոց. զի խնդութեամբ արասցեն զայն։) Եւ ինքն իմաստութիւնն հօր Յիսուսի Քրիստոսի բանն՝ ճշմարիտ՝ բացցէ զիւր երկնաւոր գանձն իմաստութեան. եւ լցուսցէ զմիտս ձեր ամենայն բարութեամբ հոգեւորով։ Արհամարհել տացէ ձեզ զերկրաւորս. եւ սիրել եւ ընթանալ զհետ երկնաւորին. եւ հասանիլ ի յօթեւանս երկնից ի մասն վիճակի ժառանգութեան սրբոցն ի լոյս՝ ի նոյն ինքն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ ընդ Հօր իւրում եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ վասն երիտասարդոց կամ տղայոց գրէ ի Բանն։ (Ի՞ր ուղղեսցէ երիտասարդ զճանապարհս իւր, այլ ի պահել զԲանս քո։) Սաղ. 118. 9։ (Գլուխ. ՃԺԹ)

Զընթացս չորից՝ անգիտելի ասաց առակօղն. այսինքն (զհետ արծւոյ յօդս թռիցելոյ. եւ զհետս օձի ի վերայ վիմի. եւ զհետս նաւի ի վերայ ծովու. եւ զմիտս առն երիտասարդի։) Զի թէպէտ ըստ մտաաց ի Քրիստոսի ակնարկէ. սակայն ամենայն միտք մանկան երիտասարդի՝ անհաստատ է. եւ դիւրափոփոխ յամենայն բանս եւ ի գործս. որպէս զհոսումն գետոց, եւ զընթացս ալեաց ծովու տատանեալ։ Վասն որոյ զճանապարհս կենցաղոյս ոչ կարէ ուղղութեամբ ընթանալ. զի երբեմն յաջ, եւ երբեմն յահեակ խոտորի. ի չար եւ ի բարի. յառաքինութիւն եւ ի մոլութիւն. որպէս զեղէգն շարժուն ի հովմոյ՝ անհաստատ եւ թեթեւ է։ Եւ այս կամ վասն հասակին. զի յաճումն է եւ ի շարժութեան. զբարիս իւր այնպէս փոփոխէ. եւ կամ զի տհաս է միտքն եւ տկար. զչարս եւ զբարիս ոչ կարէ ընտրել. եւ կամ թշնամին մեր դիւրաւ կարէ ի Աբել՝ անկիրթ գոլով մանկանց։ Յաղագս այսորիկ՝ խրատէ մարգարէն Դաւիթ զի հաստատեսցի ի բարին. ասէ։ (Ի՞ւ ուղղեսցէ երիտասարդ զճանապարհս իւր. այլ ի պահել զբանս քո։) Այսինքն, զբան պատուիրանին Աստուծոյ պահել եւ անփոփել ի սրտի. եւ ապա ուղիղ ընթանան զարդարութեան ճանապարհն։ Եւ զբան պատուիրանին Աստուծոյ չորեքկին եղանակաւ պահելի է մեզ։ Նախ՝ ծածկել զգործն եւ ոչ առնել ի ցոյցս մարդկան. որպէս Տէրն հրամայէ. (զողորմութիւն, զպահս, եւ զաղօթս, առնել հօր քում ի ծածուկ. եւ նա հատուսցէ քեզ յայտնապէս։) Երկրորդ՝ ծածկել եւ պահել ի թշնամւոյն. զի մի զբարի սերմանիս մեր քաղեսցէ. եւ զորումն սերմանեսցէ. որպէս այն (որ անկաւ առ ճանապարհաւն. եւ թռչունք քաղեցին։) Երրորդ՝ պահել զբան օրինաց ի սրտի. զի արմատանայ առ ինքեան. զի յորժամ թիւրիւք յարտաքին ընթացս, ի ներքուստ կշտամբէ եւ բերէ յուղղութիւն։ Չորրորդ՝ պահելի է զբանն ի սրտի վասն բազում օգտութեան, զօր ընդունիմք ի նմանէ. զի նա է իմաստութիւն. եւ նա խրատէ զմեզ. եւ նա լուսաւորէ. եւ զայլն ամենայն. որպէս ցուցանի յառաջի կայգ։ *Եւ վասն բազում օգտութեան եւ շահի զբանն Աստուծոյ պահելի է ի սրտի։ Նախզի՝ դիւրասահ է միտք մարդոյ եւ լպրծօղ. փութով գայթակղի եւ թիւրի։ Իսկ բանն Աստուծոյ՝ որպէս գաւազան ի ձեռին եւ սիւն տան՝ հաստատէ զմարդն ի ճանապարհս բարիս. վասն ասէ. (փայտ կենաց է ամենեցուն. որք պատսպարին եւ որք յենուն ի նա իբրեւ ի Տէր հաստատութեամբ։) Երկրորդ՝ երիտասարդն դայեկի եւ խրատողի պիտոյանայ. զի ուսուսցէ զբարիս. զի երիտասարադ որ ոչ է առ ոտս ծերոց, անջան որս է սատանայի։ Այլ արդ՝ որպէս դայեակն յարտաքուստ ուսուցանէ. նոյնպէս եւ բանն Աստուծոյ ի սրտին՝ միշտ խրատէ եւ դաստիարակէ զմանուկն, ոչ գնալ ի ճանապարհս թիւրս. եւ թէ գնացեալ է, դարձուցանէ։ Երրորդ՝ զի մոռանայ մարդկային միտք զբան խրատու. եւ այս յերեք պատճառէ։ Կամ ի բնութենէ որ հով եւ գէջ է ըղեղ գլխոյն, փտի բանն ի գիջոյն եւ մոռանայ շուտով. կամ ի հարստահարութենէ ախտից մարմնոյ յուտելոյ եւ յըմպելոյ՝ գոլոշիքն ի գլուխն ելեալ, մոռանայ զբանն։ Կամ ի պատրանաց թշնամւոյն. որ հանէ զբարի բանն ի մտաց. վասն այն զօրէնս Աստուծոյ պարտ է ի մտի պահեալ. որպէս հրամայեաց Աստուած Մովսէսի։ (Եղիցին պատգամքս այսոքիկ ի բերան քո. ի նստիլ ի տան. ի գնալ ի ճանապարհի. ի ննջել եւ ի յառնել։) Չորրորդ՝ խաւար է միտք մարդոյս. եւ զբարին ՝ ոչ տեսանէ առանց լուսոյ պատւիրանին. այլեւ խաւար է կենացաղս այս. վասն որոյ զբանն Աստուծոյ պահել պարտ է ի սրտի. զի լուսաւորեսցէ զմիտս. ըստ այնմ, (ճրագ են բանք քո ոտից իմոց։) Ոտք զմիտսն եւ զխորհուրդն ասէ. զի որպէս նախ ոտն ընթանայ եւ զհետ տանի զմարմինն. նոյնպէս նախ կամք եւ իմացումն մեր ընթանան՝ եւ զմարմինն զհետ քարշեն։ Այլ որպէս ոտն յորժամ հաստատ լինի՝ զմարմինն ուղիղ պահէ. եւ թոյլն ոչ կարգնի. նոյնպէս եւ միտք մեր յորժամ ի բանն ուղիղ հաստատի, զբոլոր մարմինն ի յայն գործն կանգնէ։ Հինգերորդ՝ թշնամին սատանայ շուրջանակի լար եւ որորգայթ դնէ մեզ, զի որսասցէ զմեզ. ըստ այնմ, (լարս ձգեցին որոգայթ ոտից իմոց. եւ շորջ զշաւղօք իմովք եդին ինձ զգայթակղութիւն։) Եւ որպէս մեք զթռչնոցն որոգայթ զանազան դնեմք, ճարտարացն եւ տխմարացն. որպէս վարմ. ծաղաղակ. եւ այլն. նոյնպէս եւ որոգայթ որսողին մարդոյ բազում է. զի յաջ եւ յահեակ դնէ որոգայթ. այսինքն, զիմաստունն եւ զառաքինիսն ի յաջ կողմն. եւ զմարրմնասէր ի ձախն։ Նոյնպէս զտղայն. նոյնպէս զծերն. զայր եւ զկին. եւ զայլն։ Իսկ յորժամ զբան պատւիրանին ի սրտի պահեմք, ճանաչել տայ իւրաքանչիւրոցն զիւր որոգայթն՝ եւ զերծանին ի նմանէ։ Վեցերորդ՝ պահել է զբանն Աստուծոյ ի սրտի. զի նովաւ կարգաւորին ընթացք մեր։ Եւ այս կրկին է։ Նախ՝ ներքին զօրութիւնք հոգւոյն. զի պարտ է որ բանն իշխէ ի վերայ ցասման. եւ ցասումն ի վերայ ցանկութեան. եւ սոքա երկուքս՝ հնազանդ լինին բանին. եւ բանն է իշխան եւ տէր ի վերայ սոցա։ Երկրորդ՝ արտաքին մարմինն ստրուկ եւ աղախին է. եւ հոգին Տէր եւ տիկին. պարտ է զիւրաքանչիւրսն ի յիւրում կարգն պահել. զհոգին Տէր՝ եւ զմարմինն ծառայ։ Եւ զի հոգին պատկեր է Աստուծոյ. զնա հանապազ յիմացումն Աստուծոյ պահել. եւ մարմինն պատկեր է հողոյ եւ անասնոյ. զիւր զչափաւոր պիտոյսն տալ. եւ զառ աւելն հոգւոյն։ Եւ զայս այսպէս բանն Աստուծոյ կարգաւորէ՝ որ պահի ի սրտի։ Եօթներորդ՝ բանն Աստուծոյ զախտ հոգւոյ եւ մարմնոյ բժշկէ. եւ առողջացուցանէ. որպէս ասէ առակն. (ապա բժշկութիւն եղիցի մարմնոյ քոյ. եւ դարման ոսկերաց քոց։) Մարմին կոչէ զզգայարանս՝ որ օտար ախտիւք հիւանդացեալ լինի։ Աչօքն յարատ նայիլն. եւ ունկամբն հեշտացեալ. եւ այլ զգայարանօքն։ Բանն Աստուծոյ ի ներքուստ զօտար ախտն հանէ եւ բժշկէ զնոսա։ (Եւ դարման ոսկերաց։) Ոսկերք զզօրութիւն հոգւոյն ասէ. որ է բան, ցասումն, եւ ցանկութիւն, զի նոքօք զօրանայ հոգին. որպէս ոսկերօք մարմինն։ Արդ՝ բանն Աստուծոյ առողջարար կերակուր է. ըստ այնմ, (ոչ թէ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ։) Զի որպէս դեղն զոր ըմպեն՝ ունի կրկին գործ. այսինքն, զցաւն բժշկէ. եւ զառողջութիւն ի ներքս ածէ։ Այսպէս բանն Աստուծոյ ի սիրտս մեր՝ զախտ մեղացն բժշկէ. եւ զհոգին առողջացուցանէ եւ կերակրէ։ Ութներորդ՝ (գնասցես յուսով խաղաղութեան զճանապարհս քո։) Եւ կրկին յոյսն է խռովութեան յոյս՝ յորժամ ակնունիմք պատուհասի. եւ է խաղաղութեան յոյս՝ զոր ի պահելն զօրէնս Աստուծոյ ակնունիմք հանդերձեալ փոխարինացն. եւ այն յուսովն՝ խաղաղութեամբ գնամք զճանապարհ կենցաղոյս։ Զայն խոստացաւ Տէր մեր. (զխաղաղութիւն զիմ տամ ձեզ։) Այսպէս բանն Աստուծոյ ի մեզ՝ զյոյսն հաստատուն առնէ։ Իններորդ՝ ասէ. (զի թէ նստիցիս՝ աներկիւղ իցես. եւ թէ ննջիցես՝ քաղցր ի քուն լիցիս։) Այսինքն, յորժամ բան պատուիրանացն Աստուծոյ ի սրտիդ լինի, եւ ի նոյն խոկաս, խռովարարքն աշխարհի զքեզ ոչ կարեն վնասել. ոչ պակասութիւ մարմնոյ. ոչ փառաց. ոչ հեշտութեան. եւ յամենայն ժամ հանգիստ լինիս ի նստիլն եւ ի ննջելն։ Այլեւ նստիլն՝ զհանգչիլն ասէ մտաց ի հոգեւոր տեսութիւնն. յորժամ ննջեն եւ լքանին զգայարանքն, յայնժամ Աստուած արեալ միտքն՝ անպատմելի հեշտանայ աստուածային քաղցրութիւնն, եւ ի խոկումն պատւիրանին։Զի թէ մտօքն եւ զգայարանօքն տեսեալ զզգալիս այսպէս հեշտանայ՝ յորժամ միտքն ըստ ինքեան զիմանալիսն խոկայ՝ քանի՞ առաւել քաղցրանայ։ Տասներորդ՝ ասէ. (ոչ զարհուրիս ի վերայ հասելոց եւ յարշաւանաց անպարշտաց. ) այսինքն, թշնամին սատանային յորժամ մերկ ընդ մերրկ մարտնչի, ոչ զարհուրս. եւ յորժամ արշաւանօք՝ այս է՝ միջնորդութեամբ չար մարդկան, կամ կանանց կամ բռնաւորաց, ոչ երկնչիս. զի բանն Աստուծոյ ի սրտիդ է հաստատեալ. եւ ինքն Տէրն վերակացու է քեզ եւ պահպանօղ։ Որպէս ամենայն սրբոցն որք զօրութեամբն Աստուծոյ յաղթեցին թշնամւոյն. նոյնպէս եւ խնամն Աստուծոյ մեզ է կառավար, յորժամ զպատուիրան նորա ի սիրտս մեր պահեմք. զայս ասէ մարգարէն։ (Ի՞ւ ուղղեսցէ երիտասարդ։) Եւ գիտելի է՝ զի պահել զբանն Աստուծոյ՝ կրկին եղանակաւ լինի։ Նախ՝ լսել եւ ուսանիլ. եւ ապա ի միտսն պահել եւ առնել։ Վասն որոյ կրկին պարգեւս խոստանայ։ Նախ այնմ որ լսէ հնազանդութեամբ զխրատն եւ ուսանի, ասէ։ (Լուր որդեակ խրատուհօր քոյ. եւ մի մերժեր զօրէնս մօր քոյ. զի պսակ շնորհաց ընկալցիս ի գլուխ քո. եւ մանեակ ոսկի ի պարանոցի քում։) Եւ պարտ է լսել որդւոց զխրատս ծնողաց։ Նախզի՝ նոքա աննախանձաբար խրատեն զզաւակս իւրեանց՝ որք յետ արարչին երկրորդ արարիչ են զաւակացն. զի զհոգին Աստուած ստեղծանէ. եւ զնիւթ մարմնոյն նոքա պատրաստեն հրամանաւն Աստուծոյ։ Երկրորդր՝ զի զգոյութիւն ի ծողացն ունին. պարտ է նոցա հնազանդիլ եւ լսել զխրատն։ Արդ՝ հայր մեր Աստուած է՝ (որ ծնաւ զմեզ վերստին ի յոյսն. յանեղծ եւ յանթառամ ժառանգութիւնն. որպէս ասէ առաքեալն։) Եւ մայրն մեր՝ եկեղեցին է. որ ծնաւ զմեզ յարգանդէ սուրբ աւազանին։ Եւ մարգարէք եւ առաքեալք եւ վարդապետք ի սմա՝ հանապազ խրատօղք են մեզ ի բերանոյն Աստուծոյ։ Եւ վասն կրկին իրաց լսել պարտ է զխրատս նորա։ Նախզի՝ հրամայէ մեզ Աստուած շնորհաց. ապաուրեմն՝ զամենայն խրատ ճշմարտութեամբ ուսուցանէ եւ աննախանձ. վասն որոյ հնազանդիլ պարտ է մեզ։ Երկրորդ՝ վասն փոխարինացն որ ասէ։ (Զթագն շնորհաց առցես ի գլուխդ. եւ մանեակ ոսկի ի պարանոցդ. ) այսինքն, թագակից առնէ զմեզ ընդ բնութեամբ որդւոյն իւրոյ Քրիսոտսի. ըստ այնմ, (առէք զթագն գեղեցկութեան ի ձեռանէ Աստուծոյ. եւ զմանեակն ոսկի որ է լանջագեղ կամարն ի պարանոցն՝ որ սփռի ի վերայ սրտին։) Եւ զի ոսկւոյն բնութիւնն անապական է. նշանակէ զանապական խոստմունս հանդերձեալ փառացն։ Եւ պարանոցն եւ սիրտն՝ զյոյսն նշանակեն. որ յայժմու կեանս յուսով ունիմք զխոստացեալ բարիսն. եւ ապա ի հանդերձեալն առնուն արդանաւորքն։ Արդ՝ զայս յուսով փոխարէնս՝ նոցա դնէ որք լսեն զխրատն եւ ուսանին։ Իսկ երկրորդն այն է՝ որք լսեն զբան խրատուն եւ ի միտ պահեն եւ կատարեն գործով, նոցա իմն փոխարէնս խոստանայ ի ձեռն Սողոմօնի ասելով։ (Որդեակ՝ զօրէնս իմ մի մոռանար. այլ պահեա ի սրտի քում. զի երկարութիւն կենաց եւ ամք խաղաղութեան յաւելցին քեզ։) Որդեակ ասէ. փաղաքշական է՝ որ զգորովագութ սէրն նշանակէ։ Եւ դարձեալ՝ զանմեղ եւ զփոքրիկ մանկունսն՝ որք անմեղք են հասակաւ եւ իմաստութեամբ։ Ասէ՝ յորժամ զբանդ ի սրտի քում պահես, կեանքդ երկարի. եւ խաղաղութիւն յաւելանայ քեզ։ Եւ զերկարութիւն կենաց նախ խոստացեալ է ամենեցունց. որ բարեգործացն զերկար կեանսն յաւիտենից տալոց է Աստուած. ըստ այնմ որ ասէ. (երկայք օրհնեալք հօր իմոյ. ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն։) Եւ խաղաղութիւնն այն է որ ասէ. (յաշխարհի աստ զնեղութիւն ունիցիք. ընդիս զխաղաղութիւն ունիցիք. եւ զխաղաղութւն զիմ տամ ձեզ։) Սակայն եւ աստ զնոյն մարմնաւոր կենաց երկարութիւն տայ։ Եւ այս յայտ է յերից։ Նախ ի նախահարցն. որք ըստ Աստուծոյ կամացն գնացին. ալեւորեալ եւ լի աւուրբք ծերացեալ յաւելան առ հարս իւրեանց. որպէս Աբրահամ. Իսահակ. Յակօբ. եւ այլքն։ Երկրորդ՝ յայտ է յԵզեկիայ. որ զհաճոյսն Աստուծոյ պահեաց եւ աղօթեաց՝ երկարեցաւ ի կեանս նորա հնգետասան ամ։ Երրորդ՝ զ յայտ է յնդգիմակէն. որ չարաց աւուրքն կարճի. որպէս ասէ Դաւիթ. (արք արիւնհեղք եւ նենգաւորք՝ մի հասարակեսցեն զաւուրս իւրեանց։) Ապա ուրեմն թէ նոքա որք չարքն են, կարճին աւուրքն. յայտ է զի բարեացն յերկարին։ Եւ թէ ո՞րպէս յերկարի. այս է. Աստուած զամենայն մարդկան կենաց թիւն՝ ընդ ծնանիլն իւրեաենց չափեալ է առ նոսա. եւ զգործս բարիս եդեալ առաջի. զի այն բարի գործովն չափի այնքան թիւ ամացն։ Արդ՝ թէ մարդն ըստ կամացն Աստուծոյ գործեաց զբարին, յերկարեցան ամք նորա. եւ ժամանեաց ի լրումն կենացն։ Եթէ ոչ գործեաց զբարին, որպէս նա գործն կարճեաց՝ Աստուած զկեեանսն կարճէ եւ ոչ յերկարի։ Զորօրինակ մշակն մինչ ի յերեկոյն պարտ է վաստակիլ. եւ թէ ոչ՝ զվարձն ոչ տայ. այսպէս եւ Աստուած կարճէ զկեանս չարաց։ Իսկ թէ վասն է՞ր յերկարին կեանքն բարեացն. այն է՝ զի հանապազ զհանճոյսն Աստուծոյ կատարեն. եւ զայլս ի նոյն յորդորեն բանիւ եւ գործով զկամս Աստուծոյ առնել. եւ առանց կռւոյ են առ ամենայն մարդ։ Վասն որոյ ի խաղաղութեան կենան. ըստ այնմ որ ասէ մարգարէն. (ով մարդ՝ որ կամիս զկեանս քո տեսանել ի բարութեան, լռեցո զլեզու քո ի չարութենէ. եւ շրթունք քո մի խօսեսցին զնենգութիւն։) Դարձեալ՝ այն է յաւելումն կենացն՝ որ աստ այժմ զակնկալութիւն յաւիտենից կենացն յուսով ունի առ ինքն. եւ հաւատացեա է այժմ. զայն կեանսն ի վերայ այսր յաւելու եւ յերկարէ։ Եւ է առանց խռովութեան ախտից եւ մեղաց եւ ի խաղաղութեան միշտ առ Աստուած. այսպէս յերկարին կեանքն եւ խաղաղութիւնն հոգեւոր եւ մարմնաւոր յայժմու կեանս։ Եւ ի հանդերձեալն՝ պատրաստեալ կենացն ժառանգութեան արժանաւորեսցէ զայնոսիկ, որք լսեն զԲան պատւիրանացն Աստուծոյ եւ ի միտս պահեն։ Որոց լիցի մեզ ամենայն հասանիլ անմահ եւ յաւիտենից կենացն եւ արքաիւթեանն երկնից ւ Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։