Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ Մարտիրոսաց. եւ սրբոյնԳէորգայ. ի Բանն՝ (Երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան՝ զի նոցա է արքայութիւն երկնից։) Մատ. 5. 10։ (Գլուխ. ՃԽԱ)

Զհանդէս գերամեծար եւ փառաւորեալ վկայից՝ Տէրն մեր եւ հանդիսագիրն մարտիրոսաց կրկին պատւով փառաւորեաց։ Նախ բանիւ. եւ ապա գործով։ Բանիւ յորժամ ասաց. (երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) Եւ գործով՝ յորժամ ինքն հալածեցաւ. եւ չարչարանօք խաչին նահատակեցաւ. (եւ վկայեաց առաջի պոնտացւոց Պիղատոսի զբարւոք դաւանութիւնն։) Եւ գիտելի է՝ զի երեք կերպիւ է վկայութիւնն։ Նախ վկայութիւն սրտի։ Երկրորդ՝ վկայութիւն լեզուի։ Երրորդ՝ վկայութիւն արեամբ։ Սրտի վկայութիւնն հաւատն է՝ զոր ունիմք ի հոգիս մեր հաստատեալ. ըստ այնմ, (սրտիւ հաւատալն արդարութիւն է. ) եւ լեզուի վկայութիւն՝ բանիւ խոստովանութիւնն է առաջի մարդկան. ըստ այնմ, (որ խոստովանեսցի յիս առաջի մարդկան, խոստովանեցայց եւ ես զնմանէ առաջի հօր իմոյ որ յերկինս է։) Եւ արեան վկայութիւն՝ մարտիրոսութիւնն է եւ չարչարանքն. ըստ այնմ, (որ կամեսցի գալ զհետ իմ, առցէ զխաչ իւր եւ եկեսցէ. զի որ կորուսանէ զանձն իւր վասն իմ, գտցէ զնա։) Առաջինն՝ բարի է հասարակաց հաւատացելոց։ Երկրորդն՝ առաւել բարի՝ որ բանիւ զծածուկ հաւատն յայտնի ցուցանէ. ըստ այնմ, (խօսէի զվկայութիւնս քո առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէի։) Երրորդն՝ եւս առաւել բարեգոյն եւ կատարեալ. որպէս մարտիրոսացն։ Նախ զոր բանիւ վկայեաց՝ գործով կատարեաց։ Երկրորդ՝ զարիւնն իւր ընդ արեան Տեառն փոխանակեաց. ըստ այնմ, (չարչարեցաւ եւ նորին փառացն կցորդեցաւ։) Վասն որոյ երանէ զնոսա ասելով։ (Երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) *Այլ արդ՝ ի վերայ այսր բանի չորս ինչ հարցաքննելի է։ Նախ՝ յաղագս երանութեան։ Երկրորդ՝ վասն է՞ր աղքատաց հոգւով, եւ աղքատասիրաց, եւ հալածելոց միապէս զարքայութիւնն երկնից խոստանայ։ Երրորդ՝ թէ զի՞նչ երանութիւն գոյ որ վասն Տեառն հալածի եւ չարչարի։ Չորրորդ՝ թէ վասն է՞ր վկայիցն դասք այնքան ուրախութեամբ կրէին զչարչարանս վասն Քրիստոսի։ * Տեսցուք զառաջին գլուխն յաղագս երանութեան։ Եւ գիտելի է՝ զի արտաքին փիլիսոփայքն՝ երեք կրեպիւ ասեն զերանութիւնն. սակայն թիւր։ Նախ՝ ստոյի կեանքն ասեն թէ՝ երանութիւնն կայանայ ի յառաքինութիւն հոգւոյն։ Երկրորդ՝ ճեմականքն ասեն թէ՝ երանութիւնն կայանայ ի ճանաչումն ճշմարտութեան։ Երրորդ՝ եպիկուրեանքն ասեն թէ՝ երանութիւնն կայացեալ է ի բարի հեշտութիւնս մարմնականս։ Առաջին երկուքն՝ հոգեպէս իմանան. այլ անցաւոր. այլ վերջինն՝ ամենեւին սուտ եւ մարմնաւոր։ Նախզի՝կեանս այս թշւառական է եւ անցաւոր։ Երկրորդ՝ զի ոչ է պարտ երանել զմարրդ մինչեւ ցօր մահուն ասէ իմաստասէրն։ Իսկ աշակերտքս ճշմարտութեան կրկին ասեմք զերանութիւն։ Մին արտաքին. եւ միւսն ներքին։ Արտաքին երանութիւն է ստեղծեալ. որ երանելի առնէ զմեզ տեսակաբար ի վերինն գաւառի յետ փոխելոյ աստի կեանցս։ Եւ միւսն ներքին. որ է անստեղծ երանութիւնն. որ երանելի առնէ զմեզ ներգործաբար որ ինքն Աստուած։ Այլ առաջին երանութիւնն որ է ստեղծեալ՝ երանելի առնէ զմեզ՝ որով պսակեալ եւ որով հանգուցեալ լինիմք։ Երկրորդ երանութիւնն որ է անստեղծ՝ երանել առնէ՝ առ որ պսակեալ, եւ ի յոր հանգուցեալ լինիմք։ Առաջինն է պսակն եւ հանգիստն սրբոցն։ Եւ երկրորդն՝ պսակիչն եւ հանգուցիչն Քրիստոսի։ Զորմէ ասէ առաքեալն։ (Կայ եւ մնայ ինձ արդարութեան պսակն՝ զոր հատուսցէ ինձ Տէր յաւուր յայնմիկ արդար դատաւորն։) Եւ զայս խոստանայ Տէրն։ (Երանի որք հալածեալք իցեն վասն արքայութեանն երկնից։) Իսկ այս երանութեանս՝ սահման դնեն այսպէս եթէ, երանութիւն է պարառութիւնն ամենայն բարեաց. արպէս եւ թշւառութիւնն պարառութիւն է ամենայն չարեաց։ Զի այն է երանութիւնն՝ որ զինչ բարի իմանայ միտքն եւ ցանկայ հոգին, զամենայն լիով պարունակեալ ունիցի առանց կարօտութեան։ Այսպէս եւ թշուառութիւնն՝ պարունակէ յինքեան զամենայն չարութիւն եւ զցաւս։ Եւ հետեւի երանութեանն խնդութիւն եւ ուրախութիւն։ Եւ թշուառութեանն՝ վիշտ եւ ցաւ։ Վասն այսոսիկ աստի կեանքս՝ ոչ է երանելի. այլ թշուառական եւ ցաւօք լցեալ։ Իսկ անտի կեանքն՝ է երանելի. ուստի մերժեալ են ցաւք եւ տրտմութիւնք եւ հեծութիւնք։ Զոր աւետեաց Քրիստոսի. (երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) Իսկ թէ ո՞յք են երանելիք. ասեն վարդապետք եթէ՝ երեք էութիւնք են երարնելիք ի մէջ ամենայն գոյից։ Արդ՝ առաջին եւ ճշմարտապէս երանելի է նոյն ինքն աստուածութիւնն. որ զամենայն բարեաց լիութիւն բնութեամբ յինքեան պարունակեալ ունի. զկեանս, զանմահութիւն, զթագաւորութիւն, զլոյս, զուրախութիւն, եւ զայլս. որպէս ասէ առաքեալն. (երանելին եւ միայն հզօրն՝ թագաւորն թագաւորաց՝ եւ Տէրն տէրանց. որ միայն ունի զանմահութիւն բնակեալ ի լոյս անմատոյց։) Երկրորդ՝ երանելիք են իմանալի էութիւնք ինն դասք հրեշտակաց յերկինս. որ մինն ի նոցանէ թշուառացեալ է եւ անկեալ յերկիր. եւ այլք մնացին եւ երանեցան յանճառ փառս եւ յանմահ կեանս։ Իսկ երրորդ՝ երանելի էր մարդկայինս բնութիւն ի պատկեր արաչին ստեղծեալ. ի դրախտին փափկութեան վայելչացեալ. եւ անմահ կենօք զարդարեալ, եւ այլն ամենայն։ Եւ պատրանօք չարին անկեալ յայնպիսի երանութենէն՝ ի թշուառական կեանս մեղաց եւ մահու եւ ապականութեան ծառայեալ. եկն ինքն որդին Աստուծոյ. եւ սրբութեամբ աւազանին եւ զանազան չարչարանօք մարմնոյն՝ զառաջին երանութիւնն եւ զարքայութիւնն երկնից պարգեւեաց մեզ ասելով։ (Երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) *Տեսցուք զերկրորդն թէ՝ վասն է՞ր աղքատաց հոգւով, եւ աղքատասիրաց եւ հալածելոց միապէս զարքայութիւնն երկնից խոստանայ։ Վասն զի որոց հանդէս գործոցն մի է, նոցա եւ մրցանակն մի է. ըստ այնմ, (երանի հեզոց՝ զի նոքա ժառանգեսցեն զերկիր։ Եւ երանի սգաւորաց՝ զի նոքա մխիթարեսցին. ) եւ այլն նմանապէս։ Իսկ սոցա երեք առաքինեացս՝ միապէս խոստանայ զարքայութիւնն երկնից։ Զի ասաց՝ (երանի աղքատաց հոգւով՝ զի նոցա է արքայութինն երկնից. ) եւ աղքատասէրք եւ ողորմածք՝ զողորմութիւն գտցեն. զայն՝ զոր ասէ. (եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն երկինց։) Եւ աստ ասէ. (երանելիք ենե հալածեալք՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) Արդ՝ այս է տրակոյս՝ զի երեւի թէ, աղքատն եւ աղքատասէրն եւ հալածեալն՝ չեն նման միմեանց յառաքինութիւնն։ Նախզի՝ աղքատասէրն տայ զինչսն. եւ աղքատն առնու. արդ՝ տալն եւ առնուլն՝ չեն մի գործ։ Երկրորդ՝ զի հալածեալն փախչի. եւ աղքատասէրն ի յարկն իւր ընդունի։ Երրորդ՝ զի աղքատն եւ հալածեալն՝ կարօտ են բժշկի. եւ ողորմածն զնոցա կարօտութիւնն լնու։ Ապա ուրեմն երեւի թէ՝ ոչ են միապէս առաքինւթիւնք. վասն է՞ր միապէս զվարձն առնուն սոքա երեքեան։ Ասեմք առ այս եթէ՝ յարմար են սոքա եւ նման երեք իրօք. այսինքն, գործով, եւ յաղթութեամբ, եւ դիտմամբ։ Նախ գործով. զի որ աղքատսէր է՝ աղքատանայ. եւ աղքատն հոգւով՝ աղքատասէր է, վասն այն աղքատանայ. եւ աղքատն հալածեալ է ի մարդկանէ յամենայն ուրեք. եւ հալածեալն ի տանէ եւ յնչից՝ աղքատանայ։ Ահա որ միապէս են գործով՝ յիրաւի միապէս զարքայութիւնն երկնից ժառանգեն։ Երկրորդ յաղթութեամբ. զի հալածեալն հակառակ ունի զբռնաւորն եւ զհալածիչն. եւ աղքատասէրն եւ աղքատն՝ զինչ ունի հակառակ յերկնիս ընթանալոյ. զի բռնաւորն ընդդէմ կայ հաւատոյն. եւ զբարի գործն խափանէ. եւ ինչք աշխարհիս՝ ընդդէմ կան բարի գործոյն եւ զհաւատն խափանեն։ Այլ արդ՝ որ հալածեալն է վասն հաւատոց՝ զհալածիչն ի թիկունս թաղու եւ երթայ յերկինս. ապա ուրեմն երեքեանն միապէս զթշնամիսն յաղթեցին, յիրաւի միապէս զարքայութիւնն երկնից ժառանգեն։ Երրորդ՝ վասն մի դիտաւորութեան նոցա եւ յուսոյն. զի որ աղքատանայ հոգւով՝ վասն սիրոյն Քրիստոսի աղքատանայ. զի նա աղքատացաւ վասն մեր։ Եւ որ զաղքատն սիրէ ողորմութեամբ՝ զՔրիստոս սիրէ. եւ յուսով արքայութեանն բաշխէ զինչս իւր. նոյնպէս որ հալածի ի բռնաւորաց՝ եւ զանազան չարչարանս կրէ՝ վասն սիրոյն Քրիստոսի համբերէ. (զի չարչարանացն լիցի կցորդ. եւ փառացն հաղորդ։) Որպէս մեծ վկայն Քրիստոսի սուրբն Գէորգէոս՝ զայնքան սարսռելի եւ անտանելի տանջանս կրեաց. որպէս յայտ է ի պատմութեանն։ Սրալից անիւն. երկաթի կօշիկն բեւեռեալ. ի մէջ եռացեալ կրոյն համբերելով երեքօրեայ. բազում անգամ մեռեալ եւ կենդանացեալ։ Զայս ամենայն կրեաց ի սէրն Քրիստոսի. յիրաւի զարքայութիւնն երկնից ժառանգեաց։ Աստ զհարիւրւորն ընկալաւ. եթէ որ քան անւանի է ընդ ամենայն աշխարհս. եւ նշխարք նորին ոսկերացն՝ զանազան բժշկութիւնս ախտաժետաց կատարեն. եւ անդ հոգւովն զկեանսն յաւիտենից ընդ Քրիստոսի ժառանգէ։ Ապա ուրեմն յայտ է՝ զի երեքեան սոքա նման են գործովք եւ յաղթութեամբ եւ դիտաւորութեամբ յուսովն. յիրաւի նմանապէս զարքայութիւնն երկնից ժառանգեն։ Այս երկրորդ գլուխն։ *Երրորդ հարցումն թէ՝ զի՞նչ երանութիւնն՝ որ վասն Տեառն հալածի եւ չարչարի. որպէս ասէ. (երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան։) Ասեմք թէ՝ հալածումն որ յաղագս Քրիստոսի՝ բազում բարութիւն եւ երանութիւնս ցուցանէ։ Նախզի՝ հալածումն զփախուստն եւ զհեռանալն ի չարէն նշանակէ. որ է մեծ երանութիւն. զի որպէս որ հեռանայ ի հրոյն՝ զերծանի յայրիլոյն. նոյնպէս որ հեռանայ ի չարէն՝ փրկի ի տանջանաց նորա։ Երկրորդ՝ երանութիւն է. զի որքան հեռանամք ի չարէն՝ մերձենամք ի բարին. զի վախճան չարին՝ սկիզբն է բարւոյն. եւ որքան հալածիմք ի չարէն, նոյնքան հաստատիմք ի բարին։ Վասն զի կեանք մարդոյս՝ ի մէջ բարւոյ եւ ի մէջ չարին է սահմանեալ. թէ ի բարւոյն հեռանամք՝ ի չարն անկանիմք. եւ եթէ ի չարէն օտարանամք, ի բարին լինիմք. եւ առաւել բարի է Քրիստոս՝ որ հալածիլովն ի նա հաստատիմք։ Երրորդ՝ զի հալածումն՝ զքաջապնտութիւն ցուցանէ մարմնոյն. այսպէս որ հալածցեալն է վասն Քրիստոսի՝ քաջապնտի ի հաւատս եւ ի յոյս եւ ի սէր նորին։ Չորրորդ՝ որպէս հալածեալն ըստ մամնոյ՝ երագ եւ փութապէս ընթանայ. այսպէս որ հալածի վասն Քրիտսոսի՝ փոյթ եւ երագ ընթանայ առ Քրիստոս. ըստ այնմ որ ասէ առաքեալն. (ցանկամ ելանել ի մարմնոյ եւ մտանել առ Աստուած։)

Հինգերորդ՝ հալածեալն որ յառաջ ընթանայ քան զհալածօղն՝ զյաղթութիւն նշանակէ. զի նա յետոյ ընթանայ եւ ոչ կարէ ըմբռնել զնա։ Վեցերորդ՝ որպէս հալածեալն թեթեւացեալ ի հանդերձէ եւ ի բեռանց փութապէս փախչի. այսպէս սուրբքն թեթեւացեալք ի ստացուածոց եւ ի հայրենեաց եւ ի ծանրութենէ մեղաց, փութով փախչին եւ զերծանին ի կենցաղոյս. վասն այն երանէ զհալածեալսն։ Եօթներորդ՝ զի հալածեալն ոչ տեսանէ զոր թողու. այլ միշտ յառաջիկայն հայի. նոյնպէս եւ նա (զյետոյսն մոռացեալ է. եւ յառաջիկայն նկրտի ըստ Պօղոսի. յոյս եդեալ ընթանայ ի կէտ կոչման Քրիստոսի։) Եւ այս է յոյս յաղթանակին զոր ասէ Տէրն. (երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) Ութներորդ՝ որ հալածի՝զտեղին թողու եւ հեռանայ. այսպէս որ հալածի յերկրէ ի մարդկանէ՝ յերկինս ելանէ եւ առ հրշտակս հասանի. քանզի երկինք եւ երկիր՝ հրեշտակաց եւ մարդկան կրթութեան եւ ընտրութեան են տեղիք. որպէս յերկնից յորժամ ի հրեշտակաց կրթեցան, անկան յերկիր եւ եղեն դեւք։ Այսպէս մարդիկ կրթեալք եւ ընտրեալք ի յերկրի, ելանեն ի յերկինս ի դասս հրեշտակաց։ Եւ դարձեալ անմարմին ոգիք նախ անկան ի յերկնից. եւ ապա մարմնով մարդն ի դրախտէն։ Այսպէս նախ հոգիք ընտելոց ելանեն յերկինս. եւ ապա մարմնով ի կատարածի մտանեն առ Աստուած։ Ապա ուրեմն թէ հալածիմք յերկրէ, ելանեմք յերկինս. եւ թէ ոչ հալածիմք, մնամք յերկրի։ Իններորդ՝ զի չարչարանքն որ վասն Քրիստոսի պսակ է եւ փառք ինքն ըստ ինքեան. ըստ այնմ, (չեւ էր հոգի. զի Յիսուս չեւ էր փառաւորաեալ. ) այսինքն, չարչարեալ։ Եւ Պօղոս ասէր. (պարծիմք եւս ի նեղութիւնս մեր. զի որ չարչարի մարմնով՝ դադարի ի մեղաց. ) յաղագս որոյ երանելի է։ Տասներորդ՝ երանելի է հալածումն վասն Տեառն. զի Տէրն հանդիսադիր է եւ չարչարակից. եւ այս երեք եղանակաւ։ Նախ՝ հանդիսադիր է յառաջ ընտրութեամբ. որպէս առաքեալն. (նախ քան զլինիլն աշխարհի ընտերեաց զմեզ. զի զորս յառաջ ճանաչեաց՝ զնոսին ե կոչեաց. եւ արդարացոյց եւ փառաւոր արար։) Երկրորդ՝ զի նախ ինքն եդ զհանդէս նահատակութեան եւ չարչարեցաւ. եւ ապա զհետեւեալսն իւր առ ինքն կոչեաց։ Երրորդ՝ զի այժմ զհանդէս վկայիցն ինքն Տէրն դնէ՝ եւ ընդ նոսա չարչարակից լինի եւ օգնական. եւ պատերազմի ընդ թշնամիսն եւ յաղթէ զնոսա. եւ ինքն պսակէ զսուրբս իւր. որպէս ասաց. (ես ընդ ձեզ եմ զամենայն աւուրս մինչեւ ի կատարծ աշխարհի։) Յաղագս այս քան եւ աւելի քան զայս պատճառաց՝ երանելիք են որք հալածին վասն անւանն Քրիստոսի։ Այս երրորդ գլուխն։ *Չորրորդ գլուխն տեսանելի է թէ՝ վասն է՞ր սուրբքն եւ վկայքն՝ ուրախութեամբ կրէին զտանջանս. եւ զչարչարանս մարմնոյ ոչ ինչ համարէին։ Ասեմք թէ վասն երկոտասան պատճառի։ Նախզի՝ զքրիստոս մարտակից եւ օգնական տեսանէին. որպէս սուրբն Ստեփաննոս ասէր. (տեսանեմք զերկինս բացեալ. եւ զՅիսուս զի կայ ընդ աջմէ Աստուծոյ. ) զի նա է հանդիսադիրն. եւ նա է գործակից. ի կատարումն հանօղ. ըստ այնմ, (առանց իմ ոչ ինչ կարէք առնել։) Երկրորդ՝ զխոստումն բարեացն առաջի աչացն ոււնէին. որպէս ասաց. (երանի որք հալածեալք իցեն յաղագս արդարութեան։) Եւ թէ՝ (ցնծացէք եւ ուրախ լերուք. զի վարձք ձեր բազում են յերկինս։) Երրորդ՝ զերկիւղ յաւիտենից տանջանացն ի մտի ունէին. զլալ աչացն, եւ զկրճտել ատամանցն. վասն այն զյանցաւորս ոչ ինչ համարէին, ըստ այնմ, (երկիւղիւ տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ։) Չորրորդ՝ զչարչարանսն Քրիստոսի որ Աստուած էր եւ վասն մեր կրեաց՝ միշտ խոկային. զխաչն. զբեւեռն. զգեղարդն. զփուշն. զծարաւն, եւ զայլն. մանաւանդ թէ զյարութիւն փառացն։ Վասն այն յօժարութեամբ չարչարէին. ըստ այնմ, (Քրիստոս չարչարիլն վասն մեր. եւ դուք ի նոյն միտս վառեցարուք։) Հինգերորդ՝ զխրատ աւետարանին անմոռաց ունէին թէ՝ (մի երկընչիք որք զմարմին սպանանեն. այլ ի նմանէ՝ որ զհոգի եւ զմարմին արկանէ ի հուրն։) Եւ դարձեալ՝ (ջանացարուք մտանել ընդ դուռն նեղ եւ անձուկ. եւ որ ոչ թողու զհայր եւ զմայր եւ առնու զխաչ իւր եւ գայ զհետ իմ, չէ ինձ արժանի։)

Վեցերորդ՝ ծանրութիւն մարմոյս վայրաքարշ է եւ դժւարաշարժ. եւ դիւարաւ ըմբռնելի առնէ թշնամեաց. որպէս կրիայն եւ այլ խեցէ մորթք ծանրացեալք են. եւ դժուար շարժին. եւ դիւրաւ ըմբռնին. վասն այն ուրախութեամբ ի մարմնոյս ելանէին. եւ յերկինս մտանէին։ Եօթներորդ՝ զտանջանսն բժշկութիւն եւ մաքրութիւն մեղաց գտանէին. զի ամենայն մեղք՝ հեշտութեամբ մտանէ ի մեզ. եւ չարչարանօք վարի. որրպէս հիւանդութիւն մարմնոյն դառն դեղով. վասն այն գործիք տանջանացն հուրն եւ սուրն՝ ցանկալի էին նոցա. եւ ի վերայ տանջողացն աղօթէին որպէս բարերարի։ Ութներորդ՝ զի տանջանք մարմնոյս կրկին գործ ունի. մին՝ զմեղսն ի հոգւոյն վարէ. եւ ի տանջանաց ազատէ. եւ միւսն՝ որ զարդարութիւն եւ զպսակն պատրաստէ. յաղագս որոյ սիրելի է սուրբցն։ Իններորդ՝ որպէս ամենայն ծառ նախ ծաղկի եւ ապա պտղաբերի. զի ծաղիկն նշանակէ զպտուղն. նոյնպէս պտղոյ հանգստեան ծաղիկք են տանջանք եւ չարչարանք մարմնոյս. վասն այնորիկ սուրբքա զանազան կրէին զծաղիկն. զի զանազան կրեսցեն զպտուղն. ըստ այնմ, (յորժամ նախատեսցեն եւ հալածեսցեն, ցնծացէք եւ ուրախ լերուք. զի վարձք ձեր բազումք են երկինս։) Տասներորդ՝ որպէս մեծամեծ զպատուական ստացուածն սիրելեացն տան. եւ զանապաիւն ատելեացն. այսպէս եւ առ Աստուած տաջանք մարմնոյ պատուական է զոր տայ սիրելեացն, քան զհեշտութիւն մարմնոյ որ աշխարհասիրացն. ըստ այնմ, (զոր սիրէ Տէր՝ խրատէ. եւ տանջէ զամենայն որդի զոր ընդունի։) Վասն այն նոքա յօժարութեամբ ընդունէին զտանջանս մարմնոյ որ հաճոյ է Աստուծոյ։ Մետասաներորդ՝ տանջանք մարմնոյ ուրախութիւն է հրեշտակաց՝ եւ տրտմութիւն դիւաց. որպէս հշտութիւն մարմնոյ ուրախութիւն է դիւաց. եւ տրտմութիւն հրեշտակաց. վասն սուրբքն տանջին եւ չարչարեն զմարմինս. զի նոյնպէս յաղթեսցեն զհակառակ թշնամին. եւ առցեն զպսակն յաղթութեան։ Երկոտասաներորդ՝ սիրովն Աստուծոյ արբեալք եւ թմրեալք էին որպէս գինւով. վասն այն զտանջանսն ոչ զգային. զի այնպիսի է սէրն Աստուծոյ։ Իյորս բնակի՝ մոռանայ զինքն. եւ վասն սիրոյ նորա ոչ ինչ համարի զտանջանս մարմնոյ. որպէս Պօղոս կրէր զզանազան չարչարանս. եւ Յակօբոս զգլխատումն. սուրբն Ստեփաննոս զքարկոծումն որպէս զցօղ համարէր. Պետրոս զգլուխ ի վայր խաչումն. որ ասէր՝ չեմ արժանի թէ նման Տեառն իմոյ խաչեցայց. այլեւ զառաջին անկումն Ադամայ բերեմ յիս. նոյնպէս եւ զելանելն յերկինս։ Այսպէս եւ ամենայն սուրբք՝ զհուր եւ զջուր. զվիհ եւ զգազանս. զցրտութիւն սառնամանեաց. զսով եւ զծարաւ. զքերումն մարմնոյ. զսողոցումն. զբեւեռս. զծայրատութիւն մատանց, եւ զայլ բոլոր չարչարանս մարմնոյ ոչ ինչ համարէին վասն սիրոյն Քրիստոսի. վասն այն ասէ։ (Երանի որք հալածեալք իցեն վասն արդարութեան։) *Եւ արդարութիւնն Քրիստոս է. (որ եղեւ մեզ արդարութիւն եւ սրբութիւն եւ սրկութիւն եւ փրկութիւն որպէս ասէ առաքեալն։) Ապաուրեմն ճշմաարտապէս երանելի է որ վասն ճշմարիտ եւ ուղղափառ հաւատոյ հալածի իբռնաւորաց։ Երանելի է որ վասն Քրիստոսի ի գործոց զրպարտի եւ հալածի։ Երանի որ բամբասեալ իցէ եւ չարախօսեալ։ Երանի որ նախատեալ իցէ եւ չարախօսեալ։ Երանի որ նախատեալ իցէ եւ անարգեալ վասն անուանն Քրիստոսի։ Այլ վայ է եւեղուկ բռնաւորաց եւ հալածողաց։ Վայ է հերձւածողաց եւ հակառակաց։ Վայ է զրպարտողաց եւ չարախօսաց։ Վայ է նախատողաց եւ անարգողաց։ Դարձեալ՝ յայսմ կարգ է երանութեանս են որք զխրատ պատուհասին Աստուծոյ ընդունին եւ դառնան ի մեղաց. ըստ այնմ. (երանի մարդոյ զորխրատես դու Տէր. ) եւ որք ոչ դառնան՝ վայ է նոցա. զի անզեղջ սրտիւ կորուսին զինքեանս։ Երանի է նոցա հետեւողաց՝ որք զխրատ առաջնորդաց ընդ ունին. զի ամենայն խրատու արմատն դառն է. եւ պտուղն քաղցր. ըստ այնմ որ ասէ առաքեալն. (ամենայն խրատ առժամայն ոչ ուրախութեան թուի. այլ տրտմութեան. բայց յետոյ պտուղ խաղաղութեան հատուցանէ նովաւ կրթեցելոցն։) Եւ վայ է անհնազանդիցն. (զի զխրատս անպարիշտք անգոսնեն ասէ իմաստունն։) Եւ զի՞նչ է արքայութիւնն զոր խոստանայ հալածելոցն։ Ասեմք եթէ՝ ոչ թագաւորութիւն երկրի խոստանայ որ անցաւոր է եւ փոփոխական. զի ոչ թագաւորք երկրի, եւ ոչ թագաւորութեան իշխանութիւնք մնան. այլ երկոքեանն փոփոխին եւ կորնչին. այլ երկնից թագաւորութիւնն ՝ անփոփոխ է եւ մնացական։ Եւ զի՞նչ է երկնից թագաւորութիւնն։ Ասեմք եթէ՝ թագաւորութիւն երկնից կրկին իմանի. նախ ի վերայ երկրի. եւ ապա ի վերայ երկնից։ Եւ առաջինն այսպէս իմանի որ ասէ Տէրն. (ամենայն որ առնէ զմեղս՝ ծառայէ մեղաց. ) այսինքն, ծառայ լինի գործոյ մեղացն եւ ուխտին եւ գործակցին, եւ պատճառի մեղացն։ Եւ ծառայն անպատիւ է եւ հնազանդ կամաց Տեառն. ապա ուրեմն որ ի բաց եկաց ի մեղաց, ոչ է ծառայ մեղաց. այլ ազատ. եւ զպատիւ ազատի ունի։ Եւ այն է ազատութիւնն՝ որ ինքնիշխան լինի. ապա ուրեմն մարդիկ թէպէտ թագաւորք եւ իշխանք կոչին ի վերայ երկրի. այլ յորժամ մեղաց ծառայք են, եւ ախտից գերիք անկեալք, ոչ են ազատք. զի ոչ են անձնիշխանք. այլ ընդ իշխանութեամբ մեղաց։ Այլ արդ՝ թագաւորութեան պատիւն այն է՝ որ անտէր լինի. եւ ինքնիշխան այլոց։ Այսպէս նա որ ազատ է ի մեղաց՝ անտէր է. զի ոչ է ընդ իշխանութեամբ մեղաց. այլեւ ինքնշխան է ի վերայ մեղաց։ Ապա ուրեմն առաջին թագաւորութիւնն երկնից այս է՝ զոր խոստացաւ Քրիստոս սիրելեաց իւրոց. զոր ոչ ունին ամենայն թագաւորք երկրի. այս է (հարիւրապատիկն զոր ասաց առնուլ աստ. եւ յետոյ զկեանսն յաւիտենից։) Իսկ երկրորդ արքայութիւնն՝ է թագաւորութիւնն երկնից. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ համբերեմք, ընդ նմին եւ թագաւորեմք։) Իսկ յերկինս ասելն՝ նախ ցուցանէ թէ՝ ոչ է երկրաւոր ինչ. այլ (զոր ակն ոչ ետես, եւ ունկն ոչ լուաւ, եւ ի սիրտ մարդոյ ոչ անկաւ, պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց։) Երկրորդ՝ ցուցանէ թէ մշտնջենաւորք են եւ անանց. զի թագաւորութեանն երկնից վախճան ոչ գոյ։ Երրորդ՝ ցուցանէ թէ՝ դասակից հրեշտակաց լինելոց են. զի զտեղի անկելոց հրեշտակաց լնուն։ Չորրորդ՝ ցուցանէ թէ՝ ի լուսաւորութեան են միշտ. զի թէ արտաքին սրահն երկնից այսպէս լուսաւոր է, քանի՞ առաւել ներքին արքայութիւնն պայծառ եւ լուսաւոր լիցի։ Հինգերորդ՝ ցուցանէ թէ՝ մերձ են առ Աստուած. եւ ի նա հային. եւ զնա տեսանեն միշտ. (զի այժմ տեսանեմք ընդ հայելի օրինակաւ. այլ յայնժամ դէմ յանդիման։) Վեցերորդ՝ զի ընդ հրեշտակաց զնոր իմաստ եւ զնոր գիտութիււն առնուն։ Զայս եւ առաւել քան զայս՝ նշանակէ խոստումն արքայութեանն երկնից։ Եւ այսմ պատճառ՝ հալածանքն լինին եւ չարչարանք մարմնոյն. ապա ուրեմն սիրելի են մեզ չարչարանքն՝ որք զայսպիսի հանգիստ եւ զփառս բերեն, քան զհեշտութիւն եւ զփափկութիւն մարմնոյ՝ որք զտանջանս յաւիտենից պատրաստեն։ Վասն այն ասէ առաքեալն. (որք կամիցին աստուածապաշտութեամբ կալ ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի հալածանս կացցեն։) Եւ այսպէս բարի են հալածանքն մեր. եթէ ի չարէն սատանայ է, եթէ ի բռնաւորաց եւ յիշխանաց, եթէ ընչից տուգանք, եւ եթէ մարմնոյ չարչարանք, եւ եթէ յերեսս նախատինք, եւ եթէ անէծս եւ այլ ինչ, մի դժւարասցուք եղբարք հայելով ի մեր ձակայ պակասութիւնն. այլ ակն կալցուք յուսով ի փոխարէնսն որ հեռաւոր է. զի որքան յամէ փոխն, այնքան յաւելու շահն։ Վասն այն ասէ. (ցնծացէք եւ ուրախ լերուք. զի վարձք ձեր բազումք են երկինս։) Այսինքն է բազում օթեւանք. որպէս ասաց. (ի տան հօր իմոյ օթեւանք բազում են։) Զի իւրաքանչիւր գործ բարի՝ գործողին իւրոյ օթեւան է եւ հանգիստ. եւ նոյնն պսակ եւ վարձ. որպէս թէ, արդարն արդարութեամբն պսակի. եւ ողորմածն ողորմութեամբն. սուրբն սրբութեամբ, եւ այլն նմանապէս։ Զի ըստ գործոյն՝ եւ ի գործոյն առնուն զվարձս աշխատութեան. զոր յայլ ուրեք յերիս բաժանէ. ի յերեսնաւոր, ի վաթսնաւոր, եւ ի հարիւրաւոր. ըստ չափոյ առաքինութեանցն զպսակն եւ զպարգեւս խոստանայ։ Եւ բազում պարգեւքն որք լինին բազմաց՝ ի միոյ Տեառն երեսաց բազմանան ի բազումս. եւ յիւր միութենէն ոչ որոշի. այլ զամենայն սուրբս պսակաւն ընդ ինքեն կապէ եւ բոլորէ։ Զի ինքն Տէրն է որ բաժանէ զժառանգութիւն արքայութեանն. եւ ինքն է բարի ժառանգութիւն. որպէս ասէ մարգարէն. (Տէր բաժին ժառանգութեան իմոյ եւ բաժակի իմոյ դու ես՝ որ այսրէն դարձուցանես զժառանգութիւն իմ յիս։) Վասն զի ինքն ամենեցուն բաւական է. եւ արտաքոյ նմա այլ բարի ոչ է. այլ ամենայն բարի ի նմա ժողովեալ եւ կատարեալ։ Ինքն է որ ճոխացուցանէ. եւ ինքն է ճոխութիւն մեր եւ գանձ ծածկեալ յագարակի։ Ինքն է պատուական մարգարիտն. եւ ինքն է որ տայ զվայելչութիւն մարգարիտին յաւիտենականի։ Այլ պարտ է վաճառել զամենայն ինչ զոր ունիմք՝ եւ գնել զմարգարիտն զայն։ Եւ վաճառն երեք յատկութիւնն ունի։ Նախ՝ զոր ունի՝ տայ. եւ զոր ոչն ունի՝ առնու։ Երկրորդ՝ զանպիտանն տայ, եւ զպիտանին առնու։ Երրորդ՝ արժանապէս առնու՝ որ որչափ տայ, նոյնչափ եւ առնու։ Ապա պարտ է զմարմնաւորս զոր ունիմք տամք. եւ զհոգեւորն զոր ոչ ունիմք առնումք. թէ ոչ տամք՝ ոչ առնումք։ Եւ դարձեալ՝ զանպիտանս եւ զապականացուս տամք. եւ զանապականն ստանամք։ (Եւ որով չափով չափէք՝ չափեսցի ձեզ ասէ Տէրն. չափ զեղուն թաթաղուն շարժուն տացի ի գիրկս ձեր) ի բարերար Տեառն է մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ։ Որեւ զմեզ զամենեսեան արժանի արասցէ երանաւէտ խոստման արքայութեանն երկնից՝ եւ անթառամ պսակացն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որով ընդ որում Հօր միանգամայն եւ հոգւոյն սրբոյ՝ փառք եւ պատիւ եւ զօրութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ վասն մարտիրոսաց. ի Բանն որ ասէ։ (Ամենայն տուրք եւ ամենայն պարգեւ կատարեալք՝ ի վերուստ են իջեալք առ ի Հօրէն լուսոյ։) Յակ. 1. 17։ (Գլուխ. ՃԽԲ)

Ասէ առակն. (Շնորհք եւ բարեկամութիւնք ազատք են։) Գիտելի է՝ զի շնորհքն եւ տուրքն՝ նախ զանազանին. զի տուրքն փոխարինաց է. կամ նախ կամ յետոյ. եւ շնորհքն անփոխարէնք։ Երկրորդ՝ զի տուրքն ծառայական է ի հատուցանելն, կամ ի պակաս մնալն. եւ շնորհքն ազատ։ Եւ բացայայտութիւն սոցա գիտելի է՝ զի ձիրն սեռ է. եւ շնորհքն եւ պարգեւքն տեսակք նմին։ Եւ այսպէս յայտ է՝ զի շնորհքն ձիր է. աւ պարգեւքն ձիր. եւ ոչ անդարդարձեալ. որպէս մարդն կենդանի է. եւ ձին կենդանի է. եւ ոչ անդրադարձեալ։ Իսկ շնորհն եւ պարգեւն զանազանին. զի շնորհն նախկին է. եւ պարգեւն վերջին։ Զոր օրինակաւ ցուցից. ձիր է եւ մկրտութիւնն. ձիր եւ խոստովանութիւնն. արդ նախ ի մկրտութիւնն մեղքն թողանի որ է շնորհ. եւ արդարանայ որ է պարգեւ։ Նոյնպէս եւ ի խոստովանութիւնն նախ է շնորհ թողութեան. եւ ապա պարգեւ արդարութեան։ Եւ այլ ընդարձակ իմա. շնորհն է ի կեանս յայս. եւ պարգեւն ի հանդերձեալն փառք. շնորհն է մարտիրոսաց աստ նահատակութիւնն եւ համբերութիւնն. եւ պարգեւն է անտի պսակն եւ փառքն։ Եւ թէ որք ասիցէ՝ յորժամ մկրտութիւնն եւ խոստովանութիւնն ձիր է եւ շնորհ, վասն է՞ր յետ մկրտութեանն զբարիս գործեմք. եւ յետ խոստովանութեանն ապաշխարե՞մք։ Ասեմք եթէ՝ ճշմարտութեամբ ձիր է շնորհ մկրտութեանն. զի հաւատ միայն պահանջի եւ ոչ այլ ինչ գործ. եւ արդարանայ մարդ։ Նոյնպէս եւ ի խոստովանութիւնն՝ զղջումն միայն պահանջի. եւ զամենայն մեղսն թողու Աստուած. ապա յայտ է՝ զի ձիր եւ շնորհ են երկոքինն ի շնորհացն Աստուծոյ։ Իսկ զի յետոյ զբարիս գործեմք կամ ապաշխարեմք՝ կրկին է իմացումն։ Նախզի՝ պարտ է յետ մկրտութեանն եւ խոստովանութենն՝ նոյնպէս միշտ սուրբ կալ. այլ այս ի ձեռն բարի գործոց եւ ապաշխարութեանն լինի։ Երկրորդ՝ վասն ողորմութեանն եւ արդարութեանն Աստուծոյ. զի կամի Աստուած ողորմութեամբ զձիրն շնորհել. եւ արդարութեամբ տալ զպսակն փառաց։ Արդ՝ որպէս ձիրն եւ շնորհն է ի հաւատն եւ ի զղջումն որպէս ցուցաւ. նոյնպէս տուրք արդարութեանն՝ է ի բարի գործն յետ մկրտութեանն. եւ ապաշխարութիւնն յետ խոստովանութեանն։ Եւ այս ի մին կողմանէ՝ էր ձիր շնորհ եւ պարգեւ որ զանազանեցաւ։ Նոյնպէս ի միւս կողմանէ՝ տուրք՝ փոխ՝ եւ վարձ. եւ երեքին սոքա՝ փոխարինաց են եւ ծառայականք։ Եւ այսպէս զանազանին։ Տուրքն սեռ է. եւ փոխ եւ վարձն՝ տեսակ. եւ ոչ անդրադարձեալ։ Արդ՝ փոխն նախ է քան զհատուցումն եւ զգործն. եւ վարձն զհետ գործոյն։ Արդ՝ փոխն երեւի առ ծառայսն. որք նախ զգինն տամք. եւ ապա նա հատուցանէ վաստակով։ Իսկ վարձն՝ երեւի առ մշակս. զի ի ցերեկի վաստակի. եւ յերեկոյին վարձաւորի։ Եւ որպէս այս՝ նոյնպէս ի հոգեւորն իմացիր։ Զի տուրք փոխոյն Աստուծոյ է այժմ. եւ տուրք վարձուցն ի հանդերձեալն։ Արդ՝ այժմ տուրք են օրէնքն Աստուծոյ եւ պատուիրանքն. զի պահանջէ զգործն։ Տուրք են եւ փոխ մարդեղութիւնն Աստուծոյ եւ չարչարանքն՝ որ պահանջէ զփոխարէնն։ Նոյնպէս քարոզութիւնն տուրք է. զի պահանջէ զլսելն եւ զկարտարելն։ Զի սոքա են քանքար յաւետանին զոր ետ մարդկան. եւ պահանջէ զշահիլն։ Իսկ վարձն է զկնի գործոց, եւ զկնի աստի կենացս ի հանդերձեալն։ Այսպէս բացայայտին շնորհք եւ տուրք։ Նոյնպէս քննութիւնս է եւ վասն բարեկամին որ ասէ. (բարեկամք ազատք են։) Զի այն որ ճշմարիտ բարեկամն է՝ ոչ ի տալն սիրէ, եւ ոչ յառնուլն ատէ. ոչ ի նախատիլն տրտմի, եւ ոչ ի գորվելն ուրախանայ։ Այլ որ օտար է եւ ծառայ եւ մշակ՝ ի տալն սիրէ. եւ յոչ տալն ատէ. ի գովելն գովէ. եւ ի նախատիլն նախատէ։ Եւ այսպէս ճշմարիտ բարեկամ աշխարհի Քրիստոս է եւ առաքեալքն իւր. զի թէպէտ նախատեցին եւ ատեցին եւ չարչարեցին զՔրիստոս, զիւր բարերարութիւնն ոչ պակասեցոյց. ոչ ատեաց եւ ոչ նախատեաց զմեզ. այլ չարչարանօքն իւր փրկութիւն գործեաց աշխարհի։ Նոյնպէս եւ առաքեալքն ճշմարիտ բարեկամք էին մարդկան. թէպէտ չարչարեցին եւ նախատեցին, նոքա ի քարոզելոյ եւ ի խրատելոյ ոչ դադարէին. որպէս գրէ առաքեալն. (հալածէին զմեզ յանձն առնուաք. նախատէին համբէրէաք. անիծէին օրհնէաք։) Քարշէին արտաքս ի քաղաքէն՝ դարձեալ ի ներս մտանէր. եւ քարոզելով մխիթարէր զանձն իւր եւ զժողղղղովուրդն ասելով։ (Բազում նեղութեամբ պարտ է մտանել մեզ ի հանգիստն։) Նոյնպէս եւ ամենայն ոք՝ թէ առաջնորդ՝ թէ վարդապետ, քահանայ եւ այլն, եթէ ի գովելն եւ ի սիրելն ուրախանայ եւ ժրանայ, եւ ի նախատելն եւ ի չարչարելն տրտմի եւ թուլանայ, ոչ է ճշմարիտ բարեկամ ժողովրդեանն. եւ ոչ քահանայ, այլ օտար եւ վարձկան եւ ծառայ։ Այլ նա է ճշմարիտ բարեկամ Քրիստոսի՝ որ նմանի Քրիստոսի եւ առաքելոցն. թէպէտ նախատեն, թէպէ չարչարեն, յանձն առնու. եւ զբարութիւնն իւր ոչ պակասէ ի նոցանէ որքան կարէ։ Վասն նոցա ասէ Քրիստոս. (ոչ կոչեմ զձեզ ծառայս. զի ծառայն ոչ գիտէ զինչ գործէ Տէրն իւր. այլ զձեզ կոչեցից բարեկամս. զի զամենայն զոր լուայ ի հօրէ իմմէ՝ ծանուցի ձեզ։) *Եւ թէ վասն է՞ր զսուրբս իւր եւ զբարեկամս տայ Աստուած ի չարչարանս եւ ի փորձանս մարմնոյ։ Ասեն վարդապետք վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ աստ պանտխտութիւն եւ օտարութիւն տայ. զի երկնաւոր գաւառին ցանկասցին. եւ զայն խնդրեսցեն. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ նահապետքն օտարք եւ պանհուխտք եղեն. զի ազնւական գաւառին ցանկասցին։) Երկրորդ՝ տայ զսիրելիսն իւր ի փորձանս. զի Աստուծոյ սէրն ի նոսա երեւեսցի, եւ նոցայն առ Աստուած. (զի զոր սիրէ Տէր՝ խրատէ Սողոմօն. ) եւ նոքա որքան համբերեն փորձանաց՝ այնքան սիրեն զԱստուած։ Երրորդ՝ զի յորժամ արիութեամբ տանին, Աստուած փառաւորեսցի. որպէս ասէր ի ծնէ կուրին. (ոչ դորա եւ ոչ հօրն եւ մօրն է վնաս. այլ զի Աստուած փառաւորեսցի ի դմա։) Չորրորդ՝ զի սատանայ պատկառեսցի եւ յամօթ լիցի ի նահատակութիւն սրբոցն. որք հողեղէն եւ տկար մարմնով յաղթեցին թշնամւոյն։ Եւ այս դիտելի է՝ որ Աստուած ըստ ժամանակի կարգաւ ածէ զփորձանս ի վերայ մարդոյն։ Զառաջինն որ դեռեւս նոր էին եկեալ ի հաւատս՝ եւ նուազ էր աստուածապաշտութիւնն՝ միայն օտարութեամբ եւ պանտխտութեամբ փորձեաց։ Որպէս զնահապետսն՝ զԱբրահամ, զի Սահակ, զՅակօբ. որք ասէին եթէ՝ օտար եւ պանտուխտք եմք յերկրի. եւ յորժամ ընդ արձակեցաւ աստուածապաշտութիւնն, ծանրացոյց զմարմնական փորձանս. որպէս ի վերայ Յոբայ. որ համբերութեան սկիզբն եղեւ եւ օրինակ. եւ յորժամ այլեւ հաստատեցան հաւատաքն եւ օրէնքն յաւուրս մարգարէիցն, այլեւս ծանրացաւ նեղութիւնն։ (Որք քարկոծեցան՝ սղոցեցան՝ սպանմամբ սրոյ մեռան. նեղեալք, կարօտեալք, զորս ոչ արժէ աշխարհս ասէ առաքեալն։) Եւ այս ոմանց ոմանց. զի զարկոծեցաւ Երեմիա. սղոցեցաւ Եսայի. սրով սպանաւ Զաքարիա. նեղեալք կարօտեալք՝ որպէս Եղիա եւ Եղիսէոս, եւ այլք։ Իսկ յետոյ յորժամ Բանն Աստուած վասն մեր մարդ եղեւ եւ չարչարեցաւ եւ ասաց. (եթէ ոք գայ զհետ իմ, առցէ զխաչ իւր եւ եկեսցէ, ) ամենայն հաւատացեալք նմին հետոցն հետեւեցան. արհամարհեցին զանցաւոր կեանս. եւ առին զանանցն եւ զյաւիտենականն, եւ ոչ մերժեցան. որպէս ասէ. (ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրորյ Քրիստոսի. նեղութիւն, թէ անձկութիւն, եւ այլն։) Արդ՝ սքանչելի պատարագիլ մարտիրոսացն սրբոց՝ է եռակի։ Նախ՝ ի պատարագէն։ Երկրորդ՝ ի մատուցողէն։ Երրորդ ի յընդունողէն։ Նախ ի պատարագէն այսպէս. զի որ իւրովի սպանանէ զինքն, մահապարտ է յօրէնս. իսկ նոքա կամաւ իւրեանց ետուն զինքեանս ի մահ փոխանակ մահուն Քրիստոսի. եւ կենդանացան ընդ նմա յաւիտեան։ Երկրորդ՝ իմատուցողէն. զի անարժանն եթէ մատուցանէ պատարագ՝ ոչ է ընդունելի. որպէս Կայէնին զի ոչ հաճեցաւ Աստուած։ Եւ Եսայի ասէ. (թէ անօրէնն մատուցանիցէ պատարագ. որպէս թէ հեղու զարիւն խոզի։) Իսկ մարիրոսքն սուրբք՝ անպարշտաց եւ անսրբոց մատուցան ձեռօք պատարագ ընդ ունելի Աստուծոյ։ Երրորդ՝ ի յընդունողէն. զի յառաջագոյն ոչ կամէր Աստուած զհեղումն արեան մարդոյ. զոր դիւաց զոհէն զուստերս եւ զդսհերս. այլ զողջակէզս խոյաց եւ զուարակաց օրինադրեաց ի ձեռն Մովսէսի։ Իսկ այժմ ընդունի զհեղումն արեան սրբոց՝ որք վասն անուան նորա նահատակեալ չարչարին։ Եւ զայս երեքին սքանչելի պատարագս ուսանանք ի Քրիստոսէ՝ որ նախընծայ եղեւ այսմ պատարագի. եւ կամաւ իւրով ետ՝ ի մահ զանձն իւր. եւ ի ձեռս անօրէն հրէիցն խաչեցաւ. եւ եհեղ զարիւն իւր վասն փրկութեան մարդկան. յորմէ ուսան վկայքն սուրբք. եւ վկայեցին արեամբն իւրեանց փոխանակ արեանն Քրիստոսի։ Եւ սոքա մարտիրոսաց դասք՝ առաջին պտուղ առաքելական վերընծայեցան Աստուծոյ. զի յորժամ քարոզութիւնն ընդ արձակեցաւ, վարդապետք եւ մարտիրոսք բազմացան ի յերկնի եւ կվայքն զենմամբք ի վերին սեղան սրբութեանն նուիրեցան. եւ սիրովն Քրիստոսի վառեալ բորբոքեցան իբր զբոլորապտուղ պատարագ եւ ողջակէզ Աստուծոյ ի հոտ անուշից։ Եւ զի՞նչ էր պատճառ որ այսչափ յերկար համբերէին սուրբքն ի չարչարանս վասն Քրիստոսի։ Վարդապետք ասեն երեք պատճառս։ Նախզի՝ այնպէս միացեալ են ի սէրն Քրիստոսի՝ զի ոչ կամին անգամ բաժանիլ ի նմանէ. որպէս ասէ առաքեալն. (ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի. նեղութիւն, թէ անձկութիւն, թէ այլն։) Եւ վասն առաւել սիրոյն՝ կամին ոչ մի անգամ մեռանիլ վասն Քրիստոսի, այլ թէ հնար գոյր, բիւր անգամ մեռանէին եւ զօրհանապազ. ըստ մարգարէին. (զօր հանապազ մեռանիմք վասն քոյ։) Արդ տեսանէ Քրիստոս զառաւել սէրն նոցա, եւ ճանաչէ զպատրաստութիւն սրտից նոցա որք կամին յերկարիլ ի տանջանս, վասն որոյ տայ նոցա համբերութիւն տոկալ եւ յերկարիլ ի տանջանս։ Որպէս լուսաւորիչն մեր ի կախաղանին ասէր. կամիմ զի յերկարեսցին տանջանք հոգւոյս։ Երկրորդ պատճառաւ՝ տայ սրբոցն համբերել երկար եւ խիստ տանջանացն. զի եւ այլք ի մարդկանէ տեսեալ նախանձեսցին տանջանաց նոցա եւ նմանեսցին. որպէս Ադրիանոս եհարց զչարչարեալսն թէ՝ վասն է՞ր այդպէս յերկար եւ դառն տանջանաց համբերէ՞ք. եւ նոքա ասեն. վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ արքայութեանն երկնից՝ ոչ ինչ համարիմք զտանջանս. վասն որոյ եւ նա հաւատաց ի Քրիստոս եւ նահատակեցաւ։ Այսպէս եւ այլք բազումք ի տեսանել զչարչարանս սրբոցն, հաւատացին ի Քրիստոս։ Երրորդ պատճառաւ՝ տայ նոցա համբերութիւն. զի գիտասցեն թէ ոչ յինքեանց, այլ ի Քրիստոսէ ունին զկենդանութիւնն եւ զզօրութիւնն. զի որպէս ի մեռելոց կենդանացուցանէր զնոսա. նոյնպէս ի չարչարանսն զօրացուցանէր եւ տայր համբերութիւն. որպէս զսուրբն Գէորգէոս երեք անգամ կենդացոյց. եւ զայլս բազումս. զի գիտասցուք թէ՝ Քրիստոսի զօրութեամբ համբերէին եւ ոչ մարմնով. (զի զօրութիւն տայ Տէր երկիւղած իւրոց ասէ մարգարէն. ) Եւ ինքն Տէրն ասէ. (առանց իմ ոչ ինչ կարէք առնել։) *Եւ այս գիտելի է՝ թէպէտ դասք մարտիրոսացն եւ առաքելոցն զանազանապէս չարչարանս կրեցին, ոչ հաւասարէր փոխարէն լինիլ մահուն Քրիստոսի. այլ գերազանց էին չարչարանքն Քրիստոսի. եւ նոցայն նուազ։ Եւ յայտնապէս ուսուցանէ զքեզ չորեքին սոքա. այսինք, բնութիւնն. կարիքն. կարգն. եւ պատճառն։ Նախ բնութիւնն. զի նոքա մահկանացուք էին բնութեամբ. եւ մեռան. եւ Տէր մեր անմահ էր բնութեամբ, եւ մեռաւ մարմնով։ Երկրորդ կարիքն. զի նոքա վասն անմահութեան կամ արքայութեան կամ փառաց կամ թողութեան մեղաց մեռան. այլ Տէրն անկարօտ է ամենայնի սոցա։ Երրորդ կարգն. զի նախ Քրիստոս մեռաւ. եւ ապա սուրբքն ուսեալ ի նմանէ. որպէս Պետրոս նախ ուրացաւ առ խաչին եւ յետոյ տեսեալ զՏէրն՝ խաչակից եղեւ. նոյնպէս եւ այլքն։ Չորրորդ պատճառն. զի սուրբքն վասն Քրիստոսի մեռան՝ որ Աստուած էր եւ բարի բնութեամբ. իսկ Քրիստոս վասն մարդկան մեռաւ. եւ ոչ վասն բարեաց, այլ վասն չարաց եւ մեղաւորաց. վասն որոյ հրամայեաց. (զայգ ամենայն արարեալ՝ ասացէք ծառայք անպիտանք եմք. զոր պարտ էաք առնել արարաք։) Նախզի՝ զոր ինչ չարչարիմք՝ պարտք է Քրիստոսի առ մեզ. թէ պահք, թէ աղօթք, թէ ողորմութիւն, գետնախշտութիւն, խոնարութիւն, ողորմութիւն, չարչարանք, ապտակ, գան, նախատինք, թուք, եւ այլն ամենայն պարտք է Քրիստոս առ մեզ զորս հատուցանեմք։ Եւ անպիտան եմք՝ զի ոչ հաւասարի մերս մնայն որպէս ասացաւ։ Երկրորդ՝ զի գովութիւնն մեր ի նմանէ լինիցի եւ ոչ ի մէնջ. զի նա զօրացոյց զմեզ. եւ նա ուսոյց. եւ նա փառաւորեաց։ Եւ զի՞նչ է պատճառն որ ժողովիմք ի տօնախմբութիւն սրբոցն։ Ասէ իմաստունն Սողոմօն։ (Յիշխանութիւնս անպարշտաց հեծեն արդարք։) Նախզի՝ յորժամ յիշեմք զանգութ եւ զանողորմ բարս չարչարողաց սրբոց, հեծեմք եւ ողբամք զանմտութիւնս նոցա. որպէս յորժամ թէ, եղբարքն վաճառեցին զՅովսէփ եւ ի գուբ արկին. զողջախոհն շուշան հոլանի ի սպանումն տանէին։ ԶԱստուած Աբան մարգարէն Եսայի սղոցեցին։ ԶԵրեմիա քարկոծեցին։ Զնոյն ինքն զՏէր մեր զբարեգործն Քրիստոս ի խաչ բեւեռեցին։ Զառաքեալսն իւր եւ զծառայսն սպանին. որպէս զնահատակն արի զսուրբն Լուսաւորիչ զանազան եւ անտանելի չարչարանօք տանջեցին. եւ հնգետասան ամօք ի մէջ վիշապացն ի վիրապն ընկեցին։ Զայս յեիշելով, հեծեմք եւ արտասւեմք զանպարիշտ միտս չարչարողաց նոցա։ Երկրորդ՝ հեծեմք եւ կսկծիմք եւ սարսռին ոսկերք մեր ի մտածումն խստագոյն եւ անըմբերելի կրից նոցա. զմանրամասն կտրումն. որպէս զսուրբն Յոկովիկ. զյօդիցն լուծումն. զքերանս ճանկիցն. զքանցումն լուսաւորացն. զշանթս շափրացն. եւ զմխումն բեւեռացն. ի կոճեղս պնտիլն. զսրալից անիւսն։ Զսարսումն սղոցացն. զբանտ խաւարային. զտուայտումն ի սով եւ ի ծարաւ. եւ ի սառնամանիս լճաց եւ յայրեցումն հրոյ, եւ զայլսն։ Եւ սիրոյն հպաւորութեամբ որպէս մերձ գոլով աստ՝ եւ այժմ տեսեալ զհեռաւորն ժամանակաւ եւ տեղեաւ, հեծեմք եւ հառաչեմք սրտիւ վասն գործոց անօրինաց ի սուրբսն Աստուծոյ։ Երրորդ՝ հեծեմք եւ յորդւոց հանեմք եւ հիանամք ըն դ անհաս խորս դատաստանին Աստուծոյ թէ՝ յի՞նչ պատճառս զսուրբս իւր տայ ի ձեռս անսուրբ եւ անպարիշտ արանց այսպէս դառն չարչարել զնոսա. զի սուրբք են եւ ոչ են արժանի չարչարանաց։ Սոքա տանջին. երւ անսուրբքն որք պարտականք են բազում տանջանաց՝ նոքա հանգչին եւ մեծանան ուրախութեամբ։ Չորրորդ՝ համանգաման ի միասին ուրախանամք եւ հեծեմք, եթէ ունիցիմք ի մեզ այսպէս յանդուգն եւ անողորմ բարս որպէս նոքա. եւ ուրախանամք, եթէ կրեալ եմք զնոյն յանդգնութիւն ի յայլմէ անպարշտաց։ Դարձեալ՝ ուրախանամք եթէ ունիցիմք իշխան բարեպաշտ՝ որ խաղաղ եւ հանդարտ զկեանս մեր ուղղիցեմք. եւ հեծեմք՝ եթէ հանդիպեսցի մեզ այնպիսի անպարիշտ եւ խռովարար իշխան, եւ հակառակ եղեղեցւոյ եւ օրինաց։ Որով զմեզ զամենայսն զհաւատացեալս եւ զերկրպագուս անուան իւրոյ՝ արժանաւորասցէ փրկիչն մեր Քրիստոս մասին բարեաց. եւ չարչարանացն սրբոց պսակակից եւ հաղորդս փառաց. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ մարտիրոսաց. ի Բանն՝ (Շնացօղք՝ ո՞չ գիտէք. զի սէր աշխարհիս՝ թշնամութիւն է առ Աստուած։) Յակ. 4. 4։ (Գլուխ. ՃԽԳ)

Գիտելի է զի վեց են շուրջանակի թշնամիք հոգւոց մերոց։ Նախ՝ ախտն բնաւորեալ ի մեզ. որ հաստատեալ է այլ օրէն հակառակ մտաց. այս է՝ բարկութիւնն, ցանկութիւնն, հպարտութիւնն, ծուլութիւնն, եւ այլն։ Երկրորդ՝ մարմինս է թշնամի հոգւոյս մերոյ. (զի մարմինն ցանկայ հակառակ հոգւոյ. եւ հոգին հակառակ մարմնոյ որպէս ասէ առաքեալն։) Երրորդ՝ սատանայ թշնամի է անմարմին՝ որ հանապազ գաղտ ի խորհուրդս մեր պատեարազմի եւ ձգէ զնետ ի խաւար. եւ դնէ շուրջանակի լար է գայթակղութիւն ոտից մերոց։ Չորրորդ՝ թշնամի է աշխարհս. որ զինչ մարմնոյ ցանկութիւնն է՝ առ ձեռն պատրաստ յառաջ բերէ, օգնելով ցանկութեան մարմնոյ. եւ հակառակի ընդդէմ հոգւոյն։ Հինգերորդ՝ թշնամի է հոգւոյ կինն. որ զգայարանաց հեշտութեամբ՝ որսայ եւ ըմբռնէ ի կորուստ զմարդկան ոգի. որպէս ասէ առակն. (անթիւ են սպանեալքն ի նմանէ. եւ զբազումս ի տապաստ է արկեալ։) Վեցերորդ՝ թշնամիք են կռապշտք՝ հերձուածօղք եւ այլազգիք. սոքա հանապազ հակառակք են կրօնից մերոց եւ օրինաց. որպէս նախկին չար թագաւորքն. եւ այժսմ այլազգիք յայտնի. եւ հերձուածօղք ի ծածուկ. սոցա ամենեցուն ընդդէմ կալլ պարտ է եւ զինիլ. զի մի յաղթեսցեն եւ կորուսցեն զմեզ։ Այլ յաղթելով առնումք զպսակ յաղթողաց. որպէս ասէ տեսիլն. (որ յաղթէ՝ տայ նմա զպսակ կենաց։) Իսկ թէ վասն է՞ր թոյլ տայ Աստուած փորձողին նելել զմարդիկ եւ փորձել։ Ասեմք թէ՝ վասն հասարակաց փորձանաց թէ զի՞նչ է օգտութիւն նեղութեան փորձութեան՝ բազում ասեն վարդապետք։ Զի զգործեալ մեղս սրբէ. որպէս հուր զժանկ արծաթոյն. եւ յառաջիկայն զգուշացուցանէ. եւ ի ներկայն արի եւ կազմ առնէ զմարդիկ. եւ այլ բազում։ Իսկ սրբոց որք ոչ ունին մեղս՝ որպէս առաքեալք, մարտիրոսք, եւ այլ սուրբք, վասն էր տայ նեղութիւն եւ չարչարանս։ Ասեն վարդապետք բազում պատճառս։ Նախզի՝ թէպէտ սուրբք ոչ ունին մեղս զի նեղութեամբ եւ փորձութեամբ քաւեսցին. սակայն նոքա զինուորեալք են Քրիստոսի՝ պարտին Տեառն իւրեանց նմանիլ որ հադիսադիրն է, եւ ընդ նոյն գնալ. ըստ այնմ, (ոչ ոք զինւորեալ, եթէ ոչ՝ զօրավարին հաճոյ լինիցի, եւ այլն։) Երկրորդ՝ զի օրինակ լիցին հետեւողաց նոցա եւ ամենայն մարդկան. որպէս Յոբայ փորձութիւնն. եւ Ասրահամուն. ըստ այնմ, (զհամբերութիւնն Յոբայ լուարուք. եւ զկատարումն Տեառն տեսէք։)Երրորդ՝ զի զոր բանիւ այլոց ուսուցանեն՝ պարտին ինքեանք գործով կատարել. զի հաւատարիմ լիցին բանք նոցա. որպէս ասէ առաքեալն. (ճնշեմ զմարմին իմ եւ հնազանդեցուցանեմ. զի մի որ այլոց քարոզեցի՝ ես ինքնին անպիտան գտանիցիմ։) Չորրորդ՝ զի մի հպարրտասցին ի մեծամեծսն, եւ մարմնով զանմարմնոց վարս ունեալ. ըստ Պօղոսի՝ (զի մի հպարտացայց ասէ՝ տուաւ ինձ խայթ մարմնոյ հրեշտակ սատան կռոփ. ) որ է բնաւորական կիրք մարմնոյ. որով թշնամին սատանայ ընդ մարդիկ պարտերազմի եւ փորձէ. թէպէտ ոմանք ի սուրբոց վասն արտաքին թշնամեաց առնուն։ Հինգերորդ՝ զի տկար մարմնով՝ անմարմին եւ զօրաւօր թշնամւոյն յաղթեսցեն. որով Աստուած իսկապէս փառաւորի, զտկարսն յաղթօղ գոլ զօրաւորին. ըստ որում զախորժակս իւր յայտնէր սիրելւոյն. (շատ է քեզ շնորհն իմ. զի զօրութիւն իմ ի տկարութեան քում կատարի. ) այսինքն, թէ որպէս ես աստուածային մարմնոյս զօրութեամբ յաղթեցի փորձողին. նոյնպէս դու շնորհօք իմ՝ տկար մարմնով քով՝ յաղթես եւ նկուն առնես զնա։ Վեցերորդ՝ զի գիտասցէ սատանայ զտկարութիւն իւր թէ՝ ոչ միայն յԱստուծոյ, այլեւ ի մարդկանէ յաղթիմ. ըստ Տեառն որ ասէր. (տեսանէի զսատանայ տնկեալ. ձեզ ետու իշխանութիւն կոխել զօձս եւ զկարիճս եւ զամենայն զօրութիւնս թշնամւոյն։) Եօթներորդ՝ զի պսակքն բազմասցին. որպէս սրբոյն Ստեփաննոսի մարտիրոսական պսակն ի վեայ առաքելականին. որպէս ասէր Յակօբոս. (եթէ ընտիր եւս գտանիցի՝ առցէ զպսակն կենաց։) Ութներորդ՝ զանկեղծ սէրն նշանակէ զոր ունին առ Քրիստոս. փոխանակ չարչարանաց նորա չարչարանս կրել. եւ ի սիրոյ նորա ոչ մեկնիլ. որպէս ասէր առաքեալն. (ես զչարչարանս Քրիստոսի ի մարմինի իմում կրեմ. ) եւ յայլ ուր թէ, (ո՞ մեկնեսցի զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի. նեղութիւն, թէ չարչարա՞նք. ոչ որք կանս. եւ ոչ հանդերձեալն։) Իններորդ՝ թոյլ տայ փորձութեան արդարոց ի խրատ եւ յուղղութիւն այլոց. որպէս զՂազարուն եւ զմեծատանն. զի տեսանելով զՂազարոս՝ եւ լսելով վասն մեծատանն, զարհուրիմք եւ գամք յուղղութիւն։ Տասներորդ՝ասէ սուրբն Դիոնէսիոս. վասն այն տայ Աստուած սրբոցն նեղութիւնս եւ փորձութիւնս՝ զի նեղութիւնն սիրելի եւ փափագելի է նոցա. եւ յայն ժամ ուրախանան սուրբքն յորժամ ի մարմնական հեշտութեանց հեռանան եւ արիանան ի փորձութիւնս. եւ այսպէս նեղութեամբ ի մեծ հանգիստն ժամանեն. ըստ առաքելոյն. (բազում նեղութեամբ պարտ է մեզ մտանել ի հանգիստն։) *Եկեսցուք այժմ ի տեսութիւն բանիս որ ասէ։ (Շնացօղք՝ ո՞չ գիտէք. զի սէր աշխարհիս՝ թշնամութիւն է առ Աստուած։) Ասեն վարդապետք եթէ՝ շնութիւնն յերկուս բաժանի. ի հոգեւորն եւ ի մարմնաւորն։ Իսկ մարմնաւորն՝ եւ նա բաժանի յերկուս. ի շնութիւն սրտի. ըստ որում Տէրն հրամայէ. (որ հայի ցանկութեամբ՝ անդէն շնացաւ ի սրտի։) Եւ ի շնութիւն գործոյ. ըստ որում, (շունք եւ պոռնիկք զարքայութիւնն Աստուծոյ ոչ ժառանգեն։) Իսկ հոգեւոր շնութիւն կոչի այն՝ որք թողուն զՏէր Աստուած իւրեանց, եւ պաշտեն զկուռս. ըստ որում ասէր մարգարէն. (շնայր Երուսաղէմ եւ պոռնիկ էր Սամարիա։) Նոյնպէս եւ որք թողուն զհայրենի օրէնս սուրբս եւ զուղղափառ դաւանութինս. եւ մտանեն յայլ ինչ աղանդս, մահմետականաց կամ քաղկեդոնականս, շնացէղ կոչին։ Նաեւ վերատեսուչք եւ հոգեւոր հովիւք՝ որք հոգեւպէս պպսակեալք են ի վիճակս իւրեանց. եթէ ոք մտցէ ի ժողովուրդս նոցա եւ հանցէ ի նոցանէ, շուն եւ պոռնիկ կոչի. որպէս ասէ առաքեալն վասն սուտ քարոզողացն. (որք մտին ի մէջ ժողովրդեանն. եւ հակառակէին ընդ ճշմարիտ վարդապետացն։) Իսկ որ ասէ. (սէր թշնամութիւն է առ Աստուած. ) բազում եղանակաւ է։ Նախ՝ աշխարհ ասէ աստ զանառակ կեանս զմայրն ապականութեան. զոր թէ ոք կամեսցի սիրել եւ ընդունիլ թշնամի առնեէ զանձն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ ի հեղգութենէ եւ ի ցանկութենէ՝ յորմէ ծնանի հեռ եւ նախանձ. եւ ի սոցանէ անկարգութիւն յառաջէ՝ որ է թշնամութիւն առ Աստուած։ Երրորդ՝ զչարութիւնն սահմանէ սէր աշխարհի. եւ զբարութիւնն սէր Աստուծոյ. իսկ չարն եւ բարին ի միասին բնակիլ ոչ կարեն։ Չորրորդ՝ զի որ սիրէ զաշխարհ վասն մեղաց, ատելի է Աստուծոյ. եւ որ սիրէ զԱստուած բարեպաշտութեամբ ի բոլոր սրտէ, վաղվաղակի թշնամի գտանի աշխարհի. ըստ որում ինքն ասաց. (ոչ կարէք Աստուծոյ ծառայել եւ մամոնայի. կամ սիրել զԱստուած եւ զաշխարհս։) Վասն որոյ եկեալ Տէրն նոր սէր հաստատեաց մարդկան առ Աստուած. եւ զսէր աշխարհի բաժանեաց ի մէնջ, տալով յապաւիչ յերկրաւոր խորհրդոյ զհրաման պատուիրանի իւրոյ ի ձեռս հետեւողաց իւրոց ասելով. (ոչ եկի խաղաղութիւն արկանել յերկիր. այլ սուր եւ բաժին։) Եւ բազումք սպառազինեցան ընդդէմ աշխարհի. որոց խոստացաւ տալ զխաղաղութիւն. (ոչ որպէս աշխարհի տայ տամ ես ձեզ ասէ. ) այլ զայն՝ որ միայն ընդ Տէրն ձեր զանխռով խաղաղութիւնն ունիցիք. այլ ընդ անառակ կեանս ի պատերազմ կայցէք։ Իսկ զի՞նչ տայ աշխարհս. զանցաւոր հեշտութիւնս. որով բազումք վարանին եւ տկարանան. եւ զրկին յերկնաւոր պարգեւացն։ Դարձեալ հրամայէ Տէրն. (թէ ակն կամ ձեռն քո գայթակղեցուցանէ զքեզ եւ այլն, հատանել լաւ է եւ մտանելի ի կեանս։) Եւ սուրբն Ոսկէբերան ասէ. ոչ վասն անդամոց զայս ասէ, այլ վասն սիրելեաց եւ բարեկամաց։ Նոյնպէս եւ առաքեալս ասէ զսէր աշխարհիս. այսինք, զբարեկամաց սէր. զի թէպէտ չիցեն ի վատթար սիրելեաց, այլ գթեն զնոսա յառ Աստուած սիրոյն. ի բաց թողլի է զնոսա։ Ոպէս եւ բազումք կարացին կոխել զայնպիսի սէր՝ զհօր եւ զմօր եւ զայլն. եւ արժանացան Քրիստոսի։ Արդ՝ այժմ մեծ սաստիկ հրաման առաք հրաժարիլ ի սիրոյ եւ ի զբօսանաց աշխարհի։ Ապա ուրեմն եղբարք՝ ի նեղութեան են վիճակեալ կեանք մեր. որպէս եւ առաքեալն պարծէր. (ի նեղութիւնս, ի դանս, ի բանտս։) Բայց պարտ է գիտել՝ զի նեղութիւնս այս որ հաստատութիւն է հաւատոց մերոց՝ ոմանք կրեն զանօգուտն։ Նախ եւ առաջին՝ որք ոչ նախայօժար բաղձանօք եւ սիրով կրեն այլ ի մէջ նեղութեան գոլով, ունին զբաղձանս հեշտութեան։ Երկրորդ՝ յորժամ ոչ համբերութեամբ ի գլուխ տարցեն այլ պատահմամբ, կասին ի նեղութենէ։ Երրորդ՝ յորժամ ի գալ նեղութեանց՝ տկարանան հաւատով, ոչ ունելով զնեցուկ յուսոյն ի ճանապարհն կենաց. այլ յորժամ գտանեն հեշտութիւն՝ փութով արտաքս վազեն եւ յօրանան ի նոյն։ Չորրորդ՝ յորժամ ոք զերանել կեանս ունիցի բաժին իւր. այսինք, զնեղն եւ զանձուկն ընտեսցէ ճանապարհ. եւ խոտեսցէ զլայնն եւ զարձակն։ Եւ այսպիսիքս երկակի են. ոմանք բանաւոր. եւ ոմանք անբան եւ յիմար. վասն որոյ ոմանք ընտրին եւ ոմանք խոտին. զի այն որ անբան է՝ թէպէտ զնեղն եւ զանձուկն ունի ճանապարհ, եւ բազում այլ ինչ գայցէ ի վերայ նորա ցաւագին վիշտ մարմնական՝ որպէս աղքատութիւն, հիւանդութիւն, եւ այլն, լայն եւ արձակ է համարեալ նմա. զի ոչ ունի զչորս պարագայս զայսոսիկ։ Նազի՝ ոչ ունի հաւատ եւ յոյս. այլ ի ցոյցս մարդկան առնէ։ Երկրորդ՝ զի ոչ յօժար կամօք կրէ։ Երրորդ՝ զի ոչ ի փառս Աստուծոյ գոհանայ զնմանէ։ Չորրորդ՝ զի անբանապէս ոչ գիտելով զպատճառն՝ այլ կեայ չար անմեղութեամբ, եւ վատթար առողջութեամբ։ Իսկ այն որ արդար է եւ իմաստուն ընդդէմ նմա ունի զայսոսիկ։ Նախզի՝ ի մէջ նեղութեանց եւ փորձանաց՝ ոչ նւազի ի հաւատոցն. այլ որքան յաճախէ, ուրախ է յուսով հանդերձեալզ բարեացն։ Երկրորդ՝ զի առաւելու ի գոհութիւնն։ Երրորդ՝ զի շնորհ համարեսցի ինքեան, այսու չարչարակից լինիլ Քրիստոսի։

Չորրորդ՝ զպատճառն գիտելով թէպէտ հեշտութեան հանդիպի, փախչի ի նմանէ. զի մի կերեալ յագեսցի եւ մոռասցի զՏէր Աստուած իւր. եւ զրկեսցի ի խոստացեալ բարեացն յաւիտենից։ Այլպիսին ընթացակից է առաքելոյն ընդ անձուկ ճանապարհն ի հանգիստ ժամանել. որպէս ասէ. (յամենայն նեղեալք, այլ ոչ նւազեալք. չարչարեալք, այլ ոչ տարակուսեալք։) Եւ թէ՝ (գիտեմ նուազիլ, գիտեմ առաւելուլ։) Եւ այս զայս կրել. այսինքն ի ժամանակս այս չարչարիլ. եւ ի միւսն ոչ տարակուսիլ։ Իսկ թէ ի մի եւ ի նոյն ժամն, այս կատարելոցն է. զի ի չարչարանսն գոլով, յուսով հանգստեանն մխիթարեին։ Նոյնպէս նւազիլն ի մարմնի. եւ առաւելուլն յոգի. եւ թէ տրտմէր, ուրախ էր յուսով։ Նոյնպէս եւ զամենայն ներհակսն իմասցիս. զքաղց, եւ զծարաւ, եւ զայլն։ Իսկ թէ ոք ասիցէ՝ թէպէտ այնքան նեղին եւ ճգնին սուրբք՝ բազում գովութիւնս առնուն ի մարդկանէ։ Ասեմք թէ՝ ոչ է յայս դիտաւորութիւն սրբոցն. այլ հետեւումն է նոցա. իսկ դիտաւորութիւն նոցա այն է, որք զանբան ցանկութիւնս կորուսանեն յինքեանք։ Իսկ թէ ոք ասիցէ եթէ՝ մեծատունք զայս ոչ կարեն առնել. այլ ընդ իրս աւելորդօքն վատթարանան։ Ասեմք թէ՝ այնպիսին թէպէտ յաղցաւոր աղքատութեան իցէ՝ ոչ կարէ համբերել եւ ընտիր լինիլ. զի զմեծութիւնն ոչ գիտէր վայելել. զի ինքն է պատճառ վատթարութեան իւրոյ. եւ ոչ մեծութիւնն։ Այլ որ համբերէ վշտաց վասն որդւոյ իւրոյ՝ թէպէտ յառողջութեան իցէ եւ ի հանգստեան եւ ի փարթամութեան, առ ոչ ինչ համարի զնոսա։ Թողեալ զամենայն յաջողմունս, մինշտ եռայ եւ տարփայ սիրոյ յաւիտեանական կենացն. որպէս Աբրահամ, Դաւիթ. Կոստանդիանոս. եւ այլք։ Վասն որոյ այնպիսիքն փոխանակ վրիպական կենցաղոյս՝ առցեն զանվրէպ կեանսն։ Եւ աստ ի նեղութիւնս օգնական լինիլ նոցա. ըստ այնմ, (Աստուած մրե ապաւէն եւ զօրութիւն՝ օգնական ի վերայ նեղութեանց որք գտին զմեզ յոյժ։) Եւ այս հարցանելի է թէ՝ նեղութիւնքն բազմատեսակք զորս կրեն սուրբքն՝ ոմն զպահս՝ ոմն զաղօթս, ոմն զկուսութիւն, ոմն զանսուաղ կեանս, ոմն զանբերելի նահատակութիւնս. որպէս մարտիրոսացն հեղումն արեան, գլխոյ հատումն, հրով այրումն եւ այլն, սոքա ամենեքեան մի՞են, եթէ զանազա՞նք։ Ասեմք եթէ՝ ամենեաքան սոքա, եւ այլ զինչ եւ իցէ նեղութիւն՝ ըստ անուանցն զանազանք են. այլ ըստ դիտաւորութեանն մի. այսինքն իկիրսն զանազանք են սոքա. այլ դիտաւորութիւնն նոցա ի մինն ակնարկէ ի յոյսն՝ որ ոչ երբէք ամաչեցուցնէ։ Իսկ թէ զի՞նչ է յոյսն. այս է՝ որ ի նեղութինս կալով ունին նպատակ հանգստեան. այսու յուսով համբերեն ի նեղութիւնսն. եւ այս էր պարծանք սրբոցն։ *Եւ թէ մեզ զի՞նչ օգուտ է ի սրբոցն՝ առաքեալն ի յեբրայեցւոցն ուսուցանէ։ (Այսու հետեւ մեք որք այսչափ շուրջ զմեօք մածեալ ունիմք զբազմութիւն վկայիցս. ) այսինք, որք Յաբելէ մինչ ի նահապետսն եւ ի մարգարէսն եւ յառաքեալսն մարտիրոսք եղեն։ Ոմանք հաւատով վկայեցին. ոմանք գործով. ոմանք պանտուխտք. ոմանք ողքատք. ոմանք կուսութեամբ եւ ճգնութեամբ։ Ոմանք արեամբ. սղոցեցան, քարկոծեցան, կոշկոճեցան, այրեցան, եւ պէսպէս չարչարանս կրեցին։ Եւ այժմ շուրջ զմեօք մածեալ են. որպէս զլուսաւոր ամպ՝ հոգիք նոցա ի բարձունս հովանի լինին մեզ։ Եւ նշխարք նոցա ի յերկրի յորդորեն զմեզ։ Եւ պատմութիւնք նոցա ի լսելիս մեր ուսուցանեն զմեզ նմանօղս լինիլ նոցա։ Եւ չորս ինչ պիտոյ է մեզ՝ զոր առաքեալն խրատէ։ Նախ՝ զհպարտութիւն զամենայն ի բաց ընկեսցուք. որ է հոգեկան մեղք. եւ զամենայն մեղս կաեւորս. որ է ցանկութիւն մարմնոյ. որ կարեօք ըմբռնէ զմեզ։ Երկրորդ՝ ասէ. (համբերութեամբ ընթասցուք ի պատերազմ. ) այսինքն, նախ ընդ սատանայի։ Երկրորդ՝ ընդ հալածօղս։ Երրորդ՝ ընդ ախտից մարմնոյ։ Եւ ամենայն պատերազմ սրբոց ի սատանայէ լինի. որ երբեմն հեշտութեան ախտիւ՝ երբեմն չար բռնաւորօք զինի։ Երրորդ՝ ասէ. (հայեցարուք ի զօրագլուխն հաւատոց եւ ի կատարիչն Յիսուս) Զօրավար Քրիստոս է այսմ մարտի. եւ ամենայն առաջինք եւ վերջինք՝ զինւորք են նմա. ի Քրիստոս հայեցէք ասէ եւ ոչ ի մարդ։ Նախզի՝ մարդ ոմն զայս ինչ ունի. եւ ոմն զայն. այլ Քրիստոս զամենայն. զկուսութիւն. զսրբութիւն. զառաքինութիւն. զարիւն. զխաչ. եւ զայլն։ Երկրորդ՝ զի նոքա մարդիկ են հողեղէն եւ մահկանացու. այլ Քրիստոս Աստուած է՝ որ զամենայն խոնարհութիւնս գործեաց։ (Որ փոխանակ ուրախութեանն զոր բնութեամբ ունի՝ յանձն էառ զխաչ. արհամարհեց զամօթ. եւ ոչ ինչ համարեցաւ։) Եւ ապա այն մարմնովն որ յաղթեաց ախտից, (նստաւ ընդաջմէ Աստուծոյ։) Նոյնպէս եւ մեք թէպէտ ունիմք զանազան շնորհս եւ աստիճանս. այլ նեղութիւնքն եւ չարչարանքն են հանգստեան պատճառ. ըստ այնմ, (բազում նեղութեամբ պարտ է մեզ մտանել ի հանգիստն։) Չորրորդ՝ ասէ. (մոռացայք զմխիթարութինն որ ընդ ձեզ իբրեւ ընդ որդեակս խօսի) ի ձեռն Սողոմօնի։ (Որդեակ՝ գգուանաց է. մի լքանիր ի խրատու Տեառն. զի զոր սիրէ Տէր՝ խրատէ՝ տանջէ զամենայն որդի զոր ընդունի. ի խրատու համբերութեան կայք՝ իբրեւ յորդիս սիրելիս մատուցեալ է ի ձեզ Աստուած։) Զի խրատն հայրենի է առ սիրելիս, եւ ոչ առ օտարս։ Եւ նախ յայտնի է ի Քրիստոսէ՝ որ սիրեելիս որդի է Աստուած. որպէս հայր վկայեաց. զնա ետ ի չարչարանս վասն փրկութեան մարդկան։ Երկրորդ՝ ի սուրբ. որպէս առաքեալքն՝ մարգարէքն, եւ այլք. որ ետ զնոսա ի չարչարանսս վասն բազմոց օրինակ լինելոյ որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ (Եւ ամենայն խրատ՝ առ ժամայն դառն թուի. բայց յետոյ պտուղ բարեաց բազում նովաւ կրթեցելոցն. ) այսինքն, ամենայն խրատ ի սկիզբն դառն է. բայց յետոյ քաղցրանայ լսողացն. որպէս ծառոյն արմատն դառն է. եւ պտուղն քաղցր. եւ դառն դեղն առողջարար է։ Ընդդէմ այսմ՝ ամենայն մեղք ի սկիզբն հեշտ եւ քաղցր թուի. բայց յետոյ դառն է քան զլեղի. որպէս ասէ առակն. (մեղր կաթի ի շրթանց կնոջ պոռնիկի. եւ յետոյ դառն է քան ի լեղի։) Եւ տեսիլն ասէ. (քաղցր էր ի բերանս իմ որպէս ի մարմինս. եւ դառնացաւ յորովայնի իմում. ) այինքն ի հոգիս։ Ապա ասէ։ (Զի թէ առանց խրատու էք՝ ապա խորթք էք։) Առ մեզ հարազատ որդին այն է՝ որ ի հօրէն եւ ի մօրէն լինի. եւ խորթ ասեմք՝ որ ի միոյ կողմանէն լինի ի մօրէն, եւ ոչ ի հօրէն։ Այսպէս սերտ եւ հարազատ որդիք նոքա են՝ որք հաւատովն որդիք նոքա են՝ որք հաւատովն եւ աւազանաւն որդիք Աստուծոյ կոչեցան։ Իսկ որք ոչ ունին զճշմարիտ հաւատն, եւ չեն մկրտեալք, խորթք կոչին Աստուծոյ եւ յերկրէ միայն։ Եւ զայս Տէրն որոշեաց. (դուք ոչ էք յաշխարհէ աստի. այլ ես ընտրեցի զձեզ յաշխարհէ. ) սոքա հարազատքն են։ Եւ դարձեալ ասէր. (աշխարհս զիւրն սիրէ արդօք. ) սոքա խորթքն են։ Եւ չորիւք որոշին որդին եւ խորթն։ Նախզի՝ ի հօրէն են։ Երկրորդ՝ զի որդի կոչին։ Երրորդ՝ սիրէ եւ խրատէ։ Չորրորդ՝ բաժանորդս առնէ։ Արդ՝ առաջինն այն է՝ որ նախ քան զլինիլն աշխարհի ի նախածանօթութիւր ընտրեաց զբարիսն. եւ խոտեաց զչարսն։ Երկրորդ՝ որ աւազանաւն շնորհօք որդիք կոչեցան։ Երրորդ՝ որ սիրէ եւ խրատէ նեղութեամբ մարմնոյ։ Չորրորդ՝ որ ժառանգորդ առնէ անմահ կենացն։ Եւ տես՝ որոց որպէս աստ զնեղութիւնն բաժանէ զանազան կերպիւ որպէս ինքն կամի. նոյնպէս անդ զփառս եւ զպսակն բաժանէ որպէս ինքն գիտէ։ Եւ զայս կարգի ի Հռօմայեցւոցն ուսուցանէ առաքեալն ասելով։ (Զորս յառաջայոյն հրաւիրեաց. ) այս առաջինն է։ (Զնոսին եւ կոչեաց. ) այս երկրորդն է։ (Եւ զորս կոչեաց եւ արդարացոյց. ) այս երրորդն է։ (Եւ փառաւոր արար. ) այս չորրորդ է։ Եւ դարձեալ ասէ։ (Յուշլիցին ձեզ կապեալքն եւ չարչարեալքն. որպէս թէ դուք ընդ նոսա իցէք. ) այսինքն թէ, զկապեալսն յիշեցէք եւ մխիթարեցէք զնոսա ի չարչարանս։ Այլեւ յիշումն նոցա՝ մեզ լինի շահ եւ օգուտ։ Յորժամ տօնիւք եւ պատարագօք կամ այլ ինչ արդիւնս կատարեմք, նոցա չարչարանացն եւ փառացն հաղորդ լինիմք. ըստ այնմ, (եթէ չարչարանացն կցորդիմք, եւ փառացն հաղորդ լնելոց եմք։) Որոց արժանի արասցէ զմեզ Քրիստոս ողորմութեամբ իւով. եւ նմա փառքյաւիտեանս ամէն։

Յայլմէ քարոզ առհասարակ ամենայն Մարտիրոսաց սրբոց ի Բանն որ ասէ։ (Ողջոյն տուն ձեզ ամենայն սուրբք. մանաւանդ որք ի տանէ կոյսէրն։) Փիլիպ. 4. 23։ (Գլուխ. ՃԽԴ)

Արդ՝ տօն ամենայն սրբոցն՝ վասն երեք պատճառի եղեւ կացուցեալ։ Նախզի՝ ի հռօմ յաւուրս կռապաշտութեանն կայր տաճար մի՝ ուր յամենայն ազգաց կռոց եգեալ կայր, որք ամենեքեան անդ զսհէին։ Իսկ յորժամ դարձան առ Քրիստոս՝ ի տեղի ամենայն կռոցն կատարեն տօն ամենայն սրբոց։ Երկրորդ՝ զի սուրբք բազում են. եւ աւուրք սակաւ. ոչ կարեն առանձին իւրաքանչիւրոցն տօնել. վասն այն ամենեցուն ի մի օր տօնեն։ Երրորդ՝ ծուլութիւն մարդակն բազում է։ Զի կամ ի պահս կամ ի տօնս, եւ կամ յայլ պատիւս որ պարտ է, պակասեալս գտանին. վասն այն ի մի օր տօնեն՝ զի պակասութիւնն այն կատարի։ Արդ՝ եօթն են դասք սրբոցքն՝ որք ողջոյն տան մեզ. այսինքն, հրեշտակք. կուսանք. նահապետք եւ մարգարէք. առաքեալք. մարտիրոսք. վարդապետք. խոստովանօղք։ Եւ զի սոքա ամենեցուն հրացան սիրովն Աստուծոյ։ Ոմանք որպէս հրացեալ քարինք։ Ոմանք որպէս մորենի վառեալ։ Ոմանք որպէս գետք հրեղէնք։ Ոմանք որպէս լեառն հրեղէն։ Ոմանք որպէս բանք հրեղէնք։ Ոմանք որպէս աչք հրեղէնք։ Արդ՝ հրացեալ քարինք են հրեշտակք. յորոց ասէ Էզեկիէլ. (ի մէջ հրեղէն քարանց գնացեր անարատ։) Հրեշտաք ի քար օրինակին վասնն երեք պատճառի։ Նախզի՝ կարծր եւ պինտ մնացին ընդդէ սատանայի. եւ ոչ գլորեցան ընդ նոսա։ Երկրորդ՝ զի են իբրեւր քարինք պատուականք լի ամենայն բնական պարգեւօքն Աստուծոյ։ Երրորդ՝ զի նոքա են քարինք կենդանիք հաստատելով զհիմն վերինն Երուսաղէմի։ Արդ՝ զսոսա պարտ է մեզ պատուել վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ պահապանք են մեր. որպէս ասէ սաղմոսն. (հրեշտակաց իւրոց պատուիրեալ է վասն քո ի պահել զքեզ ճանապարհս քո։) Երկրորդ՝ զի նոքա զարթուցանեն զննջեցեալսն ի մեղս. որպէս ասէ յերկրորդ թագաւորութեանց. (որ ննջէր Եղիա՝ մերձեցաւ հրեշտակն եւ ասէ արի։) Եւ ի գործս առաքելոցն ասէ թէ՝ (յոր ժամ ննջէր Պետրոս ի մէջ զինւորացն՝ հրեշտակն խեթեաց զկող նորա եւ ասէ արի։) Երրորդ՝ զաղօթս մեր մատուցանեն Աստուծոյ. որպէս ասաց Ռաֆայէլ հրեշտակն ցՏուբիթ. (յորժամ աղօթէիր, ես մատուցանէի զաղօթս քո առաջի Աստուծոյ. նա եւ զմարմինս ի վերայ երկրի զորս թաղէիր։) Որպէս ասէ Ղուկաս. (եւ տարեալ հրեշտակաց զՂազար ի գոգն Աբրահամու։) Չորրորդ՝ զի զհոգիս մարդկան տանին առաջի Աստուծոյ։ *Երկրորդ՝ զի եղեն որպէս հրեղէն մորենի. եւ սոքա են սուրբ կուսանք. ի մէջ որոց սուրբ Աստուածածինն է գլուխ. եւ այս նշանակեցաւ յելսն։ Երկրորդ՝ զի մորենին վառեալ էր եւ ոչ այրիւր. նոյնպէս Բանն Աստուած մարմնացաւ ի կուսէն. եւ անապական մնաց պատիւ կուսութեանն. եւ ա յլ ամենայն կուսանքն վառեալ փորձութեամբ մարմնոյ եւ աշխարհիս՝ ոչ կորուսին զտեւողութիւնս իւրեանց. վասն այն պատուական է կուսութիւնն առաջի Աստուծոյ վասն բազում պատճառաց։ Նախ զի՝ կեանք կուսանացն նման են երկնային կենացն. որպէս ասէ Մատթէոս. (նման է արքայութիւնն երկնից տասն կուսանացն. ) ուր ասէ մեկնիչն թէ՝ կուսութիւնն ունի զերկնային կեանս ի յերկրի. (ուր ոչ արք կանայս առնեն. եւ ոչ կանայք արանց լինին. ) եւ որպէս ի յերկինս է անապականութիւնն. նոյնպէս եւ կուսանք պահեն անապական զհոգիս. եւ զմարմինս իւրեանց առնեն անուշահոտ որպէս շուշան եւ պալասան. որպէս ասէ յերգսն. (ով են սոքա որք ելանեն որպէս զստեղն խնկոյ ծխեալ։) Երկրորդ՝ զի կուսանքն քաղցրագոյն սիրեցեալ լինին ի Քրիստոսէ. որպէս յայտ է ի Յօհաննէ. զի անկաւ զլանջօքն Յիսուսի. եւ բազում ծածկեալ խորհուրդք յԱստուծոյ յայտնեցան նմա։ Վասն այն մեծագոյն հեշտութիւն գտանեն կուսանքն աշխարհիս։ Զի ասէ սուրբն Բեռնարտոս. զի որպէս ոչ կարեն լինիլ հուրն եւ ջուրն ի միասին. նոյնպէս եւ ոչ հոգեւոր եւ մարմնաւոր հեշտութիւնքն։ Զի զոր սնուցանէ զանազան խորտիկն, եւ հեշտացուցանէ զանազան գոյն հանդերձիցն եւ փափութիւն անկողնոցն, զանց առնէ զնոքօք երկնաւոր հանգիստն։ Զի ասէ Տէրն. (եկայք առիս ամենայն աշխատեալք. եւ ես հանգուցից զձեզ։) Եւ վասն հեշտասիրացն ասէ. (վայ ձեզ՝ զի ընկալայք զմիխիթարութիւնն ձեր։) Երրորդ՝ զի կուսանքն հետեւին Քրիստոսի. որպէս ասէ Յօհաննէս ի տեսիլն. (երթան զհետ գառինն ուր եւ երթայցէ. եւ երգէին երգ նոր առաջի աթոռոյն Աստուծոյ. եւ ոչ ոք կարէր երգել զերգն զայն բայց միայն նոքա։) Վասն զի կուսանքն անառիկ պահեն զտկարագոյն բերդն ի զօրաւորագոյն թշնամւոյն. վասն այնորիկ ի վեր քան զայլսն պսակին. որպէս ասէ առաքեալն. (ոչ պսակի՝ եթէ ոչ ըստ օրինին մարտիցի։) *Երրորդ՝ զի եղեն հրեղէն գետք. եւ սոքա են նախահարք եւ մարգարէք։ Վասն սոցա ասէ Դանիէլ. (գետ հրեղէն եւ յորդ ելանէր ի բերանոյ նոցա. ) գետս այս է իմաստութիւնն Աստուծոյ. որ լուսաւորեաց զսոսա ճանաչել զմարմնանալ որդւոյն Աստուծոյ. որպէս ասէ Եսայի. (ահա կոյս յղասցի. եւ կոչեսցի Յիսուս. ) նաեւ զտանջանս դժոխոց. որպէս ասէ Դաւիթ. (դարձցին մեղաւորք անդրէն ի դժոխս։) Եւ դարձեալ ասէ. (գնացք գետոյ ուրախ առնեն զքաղաքն Աստուծոյ։) Վասն այսորիկ իմաստութիւնն Աստուծոյ բաժանեաց զնոսա յաշխարհէս. եւ միացոյց ընդ Աստուած. որպէս ասէ իմաստութեան գիրքն։ (Իմաստութիւնս այս՝ ի հոգի սուրբ փոխէ զնոսա. եւ բարեկամս Աստուծոյ եւ մարգարէս կացուցանէ զնոսա։) Չորրորդ՝ եղեն որպէս լեառն հրեղէն. սոքա են սուրբ առաքեալքն. զի որպէս լեառն բարձրացան ի յերկրէս. եւ հրացան սիրովն աստուածային. զի որպէս Աստուած էջ ի լեառն Սինայ հրով՝ եւ ետ զօրէնս. նոյնպէս եւ էջ ի վերնատունն հրեղէն լեզւով. եւ հաստատեաց զնոսա օրինօք. այսինքն, զհաւատ աւետարանին։ *Եւ զի վասն բազում պատճառի պարտիմք պատւեալ զնոսա։ Նախզի՝ նոքա են որսորդ մեր. որպէս ասաց Քրիստոս Պետրոսի. (յայսմ հետէ զմարդիկ որսացես ի կեանս։) Զի թէպէտ նոքա ննջեցին, սակայն գործիք նոցա հանապազ հանեն զմեզ ի դառն ծովէ աշխարհիս։ Երկրորդ՝ զի եմք աւանդեալ պահպանութեան նոցին. որպէս ասէ Տէրն. (առցեն զայգին ի չարացն. եւ տացեն այլոց մշակաց. ) այսինքն, առաքեալքն. զի նոքա են յատօղք այգւոյս այս. այսինքն, հոգւոց մարդկան. որք արմատախիլ արարին զտունկն բարեպաշտութեան ի հոգիս մարդկան։ Երրորդ՝ զի եղեն սուրհանդակ ընթանալով յարեւելից միչեւ ի մուտս արեւու վասն փրկութեան մարդկան. որպէս ասէ Պօղոս. (յԵրուսաղէմէ մինչեւ ի լիւրիկիա՝ եւ մինչեւ ի սպանիա՝ լցի զաւետարանն։) Վասն այսորիկ ասէ Եսայի. (ո՞վ են սոքա որք իբրեւ զամպս թռուցեալք են։) Հինգերորդ՝ եղեն որպէս կառք հրեղէնք եւ երիվարք հրեղէնք. սոքա են մարտիրոսքն։ Արդ՝ երեք իրս ասէ. այսինքն, կառք հրեղէնք. երիվարք հրեղէնք. եւ շարժմամբ վերանալ յերկինս. որպէս ասէ ի չորրորդ թագաւորութիւնս։ Երկրորդ՝ վասն Եղիայի՝ նախ ասէ կառք հրեղէնք. որ ցուցանէ զայն՝ որ զհրեղէն օրէն յինքեանս ունէին. այսինքն, զսէրն Աստուծոյ եւ զընկերին։ Երկրորդ՝ զի զօրութեամբ յաղթող ձիք էին. զի զամենայն պատերազմունս սատանայի վանեցին եւ թեթեւ անցին ընդ աշխարհս։ Երրորդ՝ զի շարժմամբ վերացան. այսինքն, բազում չարչարանօք. զի ասէ առաքեալն. (չարչարանօք. նեղեալք, զորս ոչ արժէ աշխարհս. յանապատի մոլորեալք. ) եւ իբրեւ զԵսայի սղոցեցան. փորձեցան. սպանմամբ սրոյ մեռան. եւ Պօղոս դարձեալ ասէ։ (Վիշտս ի գետոց. վիշտս յաւազակաց. վիշտս ի սուտ եղբարց։) Վասն այսորիկ ասէ Քրիստոս։ (Երանի է ձեզ՝ յորժամ նախատիցեն զձեզ. զի վարձք ձեր բազումք են յերկինս։) Արդ՝ վարձք եւ փառք սրբոցն՝ բազում են վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ կատարեալ սիրեցին զՔրիստոս. որպէս ասէ աւետարանն. (մեծ եւս քան զայս սէր ոչ ոք ունի՝ եթէ զանձն իւր դիցէ ի վերայ բարեկամին։) Վասն այսորիկ ասէ Քրիստոս. (որ կորուսանէ զանձն իւր վասն իմ՝ գտցէ զնա։) Երկրորդ՝ զի ունէին երկիւղ մեծ յԱստուծոյ, քան ի դատաւորաց աշխարհի. ըստ այնմ, (մի երկնչիք յայնցանէ՝ որք սպանանեն զմարմին։) Վասն այն էր օգնական նոցա յամենայն վիշտս. որպէս ասէ սաղմոսն. (երկիւղածք Տեառն յուսացան ի Տէր. օգնական եւ փրկիչ էր նոցա։) Երրորդ՝ զի էին անօթք Աստուծոյ. որպէս ասաց Քրիստոս. (ամօթ ընտրութեան է ինձ՝ կրել զանուն իմ առաջի թագաւորաց։) Զի ի մէջ մեծամեծ վշտաց ոչ խորտակեցան. այսինքն, ոչ թուլացան. այլ քաջապէս խոստովանէին զՔրիստոս. եւ բաժանէին զանդամս նոցա ի միմեանց՝ եւ միտք նոցա միանայր ի սէրն Քրիստոսի։ Զի ասէին. յուսանմք լաւագոյն առնուլ. որպէս ասացին մակաբայեցիքն. եւ Պօղոս. (յորժամ յայտնեսցի՝ նման նմա լինելոց եմք։) Վեցերորդ՝ որպէս բանք հրեղէնք են այսոքիկ սուրբ վարդապետք. որք լուսաւորեցին զաշխարհս բանիւ քարոզութեան իւրեանց՝ եւ զմոլորութիւն բարձին յաշխարհէս. եւ հանապազ բառնան։ Արդ՝ գիտելի է վասն վարդապետաց. զի մեծագոյն պսակի արդանաւորեացան. որպէս ասէ Փիլիպպեցւոց. (ուրախութիւն իմ եւ պսակ։) Խօսի զբանս զայս ընդ հաւատացեալսն զորս ծնաւ բանիւ վարդապետութեանն իւրոյ. եւ խօսի զբանս զայս՝ ոչ զէական պսակէն զոր ունին վարդապետքն վասն գերագոյն վարդապետութեանն։ Եւ այս վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ եղեն աչք եկեղեցւոյ հեռանալով յերկրաւոր փոշոյ. զի սակաւ փոշին ընկեցեալ յաչսն՝ կուրացուցանէ. որպէս ասէ Սիրաք. (կաշառ կուրացուցանէ զաչս իմաստնոց։) Երկրորդ՝ զի սերմանեցին զԲանն Աստուծոյ ի հոգիս արանց բազմաց. որպէս ասէ կորնթացւոց. (մեք ի ձեզ զհոգեւորն սերմանեցաք. մեծ ի՞նչ է թէ զմարմնաւորն հնձիցեմք։) Վասն այսորիկ ասէ Քրիստոս. (նոքա եղիցին ձեր դտաւորք. ) այսինքն, թէ ոչ առնիցէք ըստ քարոզութեան նոցա։ Երրորդ՝ զի ազատ սրտիւ քարոզեցին զաւետարանն. այսինքն, զի ոչ էին անկեալ ընդ ծառայութեամբ ընչից աշխարհիս։ Զի որք ունի ինչս՝ ոչ ունին ազատ կամս ի քարոզելն։ Զի ասէ սենեքա. մեր էաք՝ եթէ մերքն ոչ էին. այլ զի կամ մերքն, ոչ եմք մեր. այլ մերոցն։ Վասն այն ասէ Մատթէոս. (ոչ կարէք Աստուծոյ ծառայել եւ մամոնայի։) Վասն զի այնոքիկ որք կամին քարոչել զԲանն՝ Աստուծոյ՝ պարտին թափուր լինիլ յաշխարհէ ընչիցն եւ լի հոգւովն սրբով։ Զի կարտարի ի վերայ նոցա բանն Ղուկասու. (հոգի Տեառն ի վերայ իմ. աւետարանել աղքատաց առաքեաց զիս։) Վասն այնոսիկ վարդապետք որք արժանաւորապէս կատարեցին գործս իւրեանց՝ մեծ վարձուց արժանաւորք եղեն յարքայութեանն։ Եօթներորդ՝ եղեն որպէս աչք հրեղէնք՝ որք են խոստովանօղքն. որք են մեծապէս փառօք պսակեալ յերկինս վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ հանապազ զաչս մտացն ունին առ Աստուած. որպէս ասէ Դաւիթ. (առ քեզ Տէր համբարձի զաչս իմ) եւ յայլ ուր ասէ. (առ քեզ Տէր Տէր են աչք իմ. ի քեզ յուսաց։) Վասն այն ասէ տեսիլն վասն նոցա թէ՝ (աչք նոցա իբրեւ զբոց հրոյ։) Երկրորդ՝ զի ցուցին զինքեանս ի կեանս այս պանտուխտք. ասելով զբանն Դաւթի. (պանտուխտ եւ անցաւոր եմ ես որպէս ամենայն հարքն իմ։) Վասն որոյ հատին ի սրտից իւրեանց նաեւ յայլոց զհեշտութիւն մեծութեան աշխարհիս, ասելով ըստ սաղմոսին. (մեծութիւն թէ առուով գայցէ՝ մի յօժարեսցին սիրտք մեր։) Զի ասէ առաքեալն Յակօբոս. (սիրօղք մեծորւթեան աշխարհիս՝ թշնամի առնեն զանձինս Աստուծոյ։) Երրորդ՝ զի կատարեալ ոչ ուրախացան յաշխարհի. այլ լային հանապազ զինքեանս եւ զայլս. զինքեանս՝ որպէս ասէ Դաւիթ. (լուացի զամենայն գիշեր զմահիճս իմ։) Նաեւ զայլս՝ զի ընթերցեալ լինի զսուրբն ամրոսէ թէ՝ յորժամ լսէր զխոստովանօղսն, շարժիւր յարտասուս։ Արդ՝ գիտելի է եղբարք՝ թէ մեք կամիմք հետեւիլ եւ նմանիլ սրբոցն, պարտ է մեզ բորբոքիլ բիրով որպէս նոքա. եւ լինիլ պատրաստ՝ զի ոչ շիջանի ի մեզ սէրն Աստուծոյ. որպէս կրակն՝ որ եօթն կերպիւ շիջանի։ Նախ շիջանի կրակն՝ յորժամ ցրուեալ լինի. նոյնպէս բարկացեալն յորժամ ցրուէ բանս բարկութեամբ, սէրն Աստուծոյ եւ ընկերին ի նմա շիջեալ լինի։ Երկրորդ՝ շրջանի կրակն՝ յորժամ բացեալ լինի. նոյնպէս փառասէրքն որ զամենայն բարիս առնեն ի ցոյցս մարդկան. վասն նոցա ասէ Քրիստոս. (ամէն ասեմ ձեզ՝ այն իսկ են վարձք նոցա։) Երրորդ՝ շրջանի կրակն քամով. որ նշանակէ զմեղսն նախանձու եւ ատելութեան. որ հանապազ փչեն ասելով չար ընկերին. եւ այսպէս շիջուցանեն յինքեանց յինքեանց եւ յայլոց զսէրն Աստուծոյ. վասն սոցա ասէ Սիրաք. (չար է աչք նախանձոտին։) Չորրորդ՝ շիջանի կրակն ջրով. որ ցուցանէ զմեղս պոռնկութեանն. զոր թէ մտանէ խորհուրդս այս ի սիրտ մարդոյ. ոչ մնայ անդ սէրն Աստուծոյ. որպէս ասէ Անսերմոս. որով չափով հեղուս ջուր ի լապտերն՝ նոյն չափով հեղեալ լինի ձէթն. եւ թէ բոլորովին լնուս, բոլորն թափի. վասն այն ասէ Պօղոս. (պոռնկութիւն եւ ամենայն պղծութիւն մի անուանեսցի ի միջի ձերում։) Հինգերորդ՝ յորժամ հող արկանեն ի վերայ՝ շիջանի կրակն. ցոււցանէ զագահութիւնն. զի ասէ Աստուած. (մի ունիցիս Աստուածս օտարս։) Իսկ ագահք որք առնեն զընդդէմն՝ յոյժ ծառայ են ընչիցն. վասն որոյ կռապաշտ կոչին. ըստ առաքելոցն որ ասէ. (ագահութիւն որ է կռապաշտութիւն։) Վեցերորդ՝ շիջանի կրակն յորժամ խեղդեալ լինի. ցուցանէ զորկրամոն. վասն որոյ ասէ Դաւիթ. (կերին եւ յագացան. )եւ յետոյ ասէ. (մինչդեռ կերակուրք ի բերանս իւրեանց էին, բարկութիւն Աստուծոյ էջ ի վերայ նոցա։) Եւ ըստ առաքելոյն՝ (որոց որովայնք իւրեանց Աստուածք են։) Եօթներորդ՝ շիջանի կրակն՝ յորժամ ոչ ունի այրելիք. ցուցանէ զծուլութիւնն՝ որ ոչ գործէ զգործս Աստուծոյ. վասն որոյ ասէ Նեղոս. անիծեալ որ գործեսցէ զգործս Տեառն հեղգութեամբ. եւ որք ոչ առնեն զգործս Աստուծոյ՝ շիջեալ է ի նոսա սէրն Աստուծոյ։ Վասն այս ասէ Ղուկաս. (արթուն կացէք եւ յամենայն ժամ աղօթս արարէք. զի արժանի լիցիք յայնմանէ զերծանիլ։) Արդ՝ վասն գրելոցս ասէ Պօղոս. սիրով արմատացեալք եւ հաստատեալք. զի կարօղ լինիջիք հասանիլ ընդ ամենայն սուրբս. գիտել զինչ է երկայնութիւն. լայնութիւն. բարձրութիւն. եւ խորութիւն Աստուծոյ։ Երկնութիւն յաւիտենականութեանն Աստուծոյ. լայնութիւն սիրոյն Աստուծոյ. բարձրութիւն կարողութեանն Աստուծոյ. խորութիւն իմաստութեանն Աստուծոյ։ Որով լուսաւորեաց զաշխարհս փառաւորաց՝ եւ զմեզ եւս հասուսցէ ի փառս արքայութեանն։