ԺԷ.
ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ
ՊԱՏԿԱՌԱՆՔ
ԵՒ
ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ
Ընդհանուր
տեսութեամբ
խօսելով`
ընտանեկան
պատկառանք
եւ
ազատութիւն,
երկուքն
եւս
մարդոյն
համար
ի
բնութենէ
տրուած
ազատ
կամաց
եւ
բնականզգացման
օժիտներն
են։
Միայն
թէ
մարդ
պարտաւոր
է
զայն
օրինօք
վարել
եւ
ոչ
թէ
ծայրայեղ
ազատավար
մոլութեամբ
կամ
նախապաշարեալ
հնութեամբ։
Մեր
հին
ընտանեկան
կեանքին
սաստիկ
պատկառանք
եւ
ամօթխածութիւնը,
որ
կնոջ
գլուխ
եւ
երեսը
թանձր
քողով
կը
ծածկէր
ու
կը
փակէր
զայն
տան
ու
վրանին
տակը,
եւ
նորա
հարսն
պարտաւոր
էր
եօթնամեայ
լռութիւնը
պահել
իբրեւ
պահք,
անշուշտ
նոր
աշխարհին
առաջ
շատ
պարսաւելի
վարմունք
է։
Իսկ
հին
աշխարհը,
որոյ
Նահապետները
դեռ
մեր
հայրենեաց
մէջ
շատ
կան,
նոքա
դատելով
կը
դատեն
աշխարհի
ընտանեկան
կեանքին
ծայրայեղ
ազատութիւնը,
որ
իսպառ
կը
բառնայ
պատկառանաց
քօղն
ու
շուքը,
կինն
ազատ
կը
թողու
ընկերական
հրապարակին
մէջ,
որ
նա
նոյն
իսկ
իւր
հարսանեաց
օրը
լեզուն
բանայ,
խօսի,
պարէ,
իբրեւ
հարսնեւոր
զուարճանայ
եւ
նոցա
հետը
խնճոյից
սեղանին
վրայ
հրճուի
եւ
մերթ
եւս
ծիծաղ
արձակէ,
որովհետեւ
ըստ
Պղատոնի
սահմանին`
միթէ
կինն
եւս
ծիծաղական
մարդ
չէ՞։
Ուղղապէս
դատելով,
երկու
աշխարհի
ծայրայեղ
վարմունքն
եւս
չափազանցութիւն
կը
համարուին
ուղիղ
բանաւորութեան
եւ
բարոյական
օրինաց
առաջը։
Ափսո՛ս,
որ
այս
աշխարհիս
մէջ
միջին
եւ
ուղիղ
ճանապարհով
քալել
դժուարագոյն
է։
Մարդիկ
սովորած
են
չափազանցել
եւ
իրենց
կիրքերէն
վարուելով
կը
խոտորին
միշտ
յաջ
կամ
յահեակ,
միջասահման
ուղիղ
ճամբուն
վերայ
խիստ
սակաւ
մարդիկ
կը
յաջողին
որ
համեստ
ընտանեկան
կեանքի
ուղղութիւնը
պահելով
չեն
խտորիր,
հետեւելով
միշտ
բարոյական
օրինաց
եւ
բնական
խղճին
գիտակցութեան,
որք
լոյս
են
եւ
միշտ
մարդը
դէպ
ի
լոյս
եւ
ուղղութիւն
կ՚առաջնորդեն։
Թողունք
հին
եւ
նոր
աշխարհի
ծայրայեղութեան
մասերը`
ստոյգ
խոստովանելով,
որ
ամօթոյ
զգացումն
ու
պատկառանքը
մարդոյն
ընտանեկան
կեանքին
սեպհական
վայելուչ
զարդն
ու
պատիւն
է։
Այն
ընտանիքը,
որ
այս
չքնաղ
զարդը
ամենայն
համեստութեամբ
հագած
է,
միշտ
պատկառելի
կը
հանդիսանայ
երկնից
եւ
աշխարհի
մէջ։
Ընտանեկան
պատկառանք
նախ
պէտք
է
ամենայն
մեծարանօք
յարգուի
ու
պահուի
նոյն
ընտանեկան
շրջանին
մէջ,
ուր
ծերունի
նահապետ
եւ
մայր
տիկին
բարձրաթոռ
կը
բազմին,
որոց
պարտաւոր
են
շուք
դնել
ու
պատկառիլ
բոլոր
զաւակներ,
հարսներ,
թոռներ,
եւ
ուրիշ
այլ
ամէն
ընտանեկան
պարագայք։
Գիտնալ
արժան
է
նաեւ
որ
պատկառանքը
միայն
փոքրերուն
պարտիք
չէ,
այլ
եւ
նոյն
իսկ
մեծերն
պարտաւոր
զգուշաւոր
պատկառանօք
վարիլ
փոքրերուն
հետը։
Վասն
զի
մեծերն
երբ
պատկառանքն
ի
բաց
թողուն,
այնուհետեւ
ի
զուր
է
պահանջել,
որ
փոքրերը
ամաչեն։
Եւ
եթէ
ջանան
մեծերն
ուղղել
զանոնք,
նոքա
քաջ
գիտեն
դարձեա
Խեչափառին
առակը
յառաջ
բերել,
ցոյց
տալով
թէ
մեծերն
իրաւունք
չունին
յանդիմանելու,
քանի
որ
իրենց
միակողմանի
քայլերով`
փոքրերուն
օրինակ
կուտան.
տղայոց
ներկայութիւնը
բանի
տեղ
չի
դնելով`
անզգոյշ
կը
շարժին,
անպատկառ
կը
խօսին,
ծուռ
կը
քալեն,
եւ
զարմանալին
այն
է
որ
մերթ
եւս
կը
զայրանան
իսկ,
եթէ
փոքրերը
իրենց
նման
շարժեն
ու
քալեն։
Յիրաւի՛
ընտանեվարութեան
մէջ
եթէ
մասնաւորապէս
թուենք`
շատ
անպատշաճ
շարժմունքները
կը
լինին.
բայց
ամենէն
աւելի
տպաւորիչ
եւ
թունաւորիչ
է
անպատկառ
վարմունք
անմեղ
տղայոց
առաջ։
Նոքա
խիստ
արագապէս
կ՚ընդօրինակեն
զայն.
թող
յոռի
ու
չար
լինի,
ոչ
ինչ
փոյթ
չէ,
զի
նոքա
միամիտ
են
ու
տեսնալով
կը
հաւատան
թէ
ինչ
որ
մեծերը
գործեն`
բարի
ու
անվնաս
է։
Այր
մարդիկ,
որ
առաւել
ազատ
վարմունք
ունին
թէ
ընտանեկան
յարկին
տակը
եւ
թէ
արտաքոյ
ընկերութեան
մէջ,
նոքա
պատկառանաց
ամօթը
աւելի
կանանց
սեռին
կը
վերածեն.
որոյ
շատ
օրինակները
կը
տեսնամք
նահապետական
կենաց
մէջ,
Աբրահամու
վրանի
տակ
ուր
երբ
երեք
հրեշտակները
հիւր
ըուգան,
Սարա
որ
պառաւ
եւ
մեծ
տիկին
էր
Նահապետի
տան`
կը
պատկառի
տեսնուիլ
հիւրերուն
հետը.
այլ
յետուստ
խորանին
պահուելով`
ականջ
կը
դնէ
երբ
հրեշտակներ
կը
խօսէին
աւետիս
տալով
հանդերձեալ
զաւակին
համար։
Նոյնպէս
եւ
Ռեբեկայ
մինչ
բացերես
ուղտին
վերայ
նստած
Խառանու
երկրէն
դէպ
Աբրահամու
տուն
կուգար,
յանկարծ
կը
տեսնար
Իսահակ
փեսայացուն
իւր,
որ
ի
զբօսանս
ելած
էր
ի
դաշտ.
իսկոյն
ուղտէն
վար
իջնելով
կը
քօղաւորէ
երեսը,
պատիւ
եւ
շուք
տալով
իւր
նորատէս
ամուսնոյն։
Այս
պատկառանաց
հին
քօղ
գրեթէ
չորս
հազար
տարիէն
ի
վեր
դեռ
մեծ
խնամով
կը
պահեն
մեր
հայ
հարսները.
այն
ինչ
գաղթական
Հայոց
ընտանեկան
կեանքին
նոր
ազատութիւնը
զայն
վերցնել
կը
ջանայ.
ինչպէս
ուրիշ
շատ
պատկառանաց
կերպերը
թողուցեր
է
արդէն,
որք
մի
մի
յատկանիշ
էին
հայկական
հնութեան
ու
կեանքին։
Բայց
հին
աշխարհի
ընտանեկան
խիստ
պատկառանաց
այս
վարմունքը`
որ
ինչպէս
գրեցի,
զկինն
իբրեւ
խուլ
ու
համըր
էակ
մի
կը
ճնշէ
անխօս
լռութեան
մէջ
եւ
որ
տակաւին
կը
տիրէ
այդ
վաղեմի
սովորութիւնը`
նոր
քաղաքակիրթ
աշխարհին
առաջ
ոչ
ընտանեկան
առաքինութիւն
կը
համարուի
եւ
ոչ
ազգային
գովելի
յատկութիւն։
Վասն
զի
աշխարհի
եւ
ազգերու
նոր
փոփոխութեանց
հետը,
գիտութեան
եւ
ազատութեան
հետը,
անշուշտ
բնական
է,
որ
ընտանեկան
կեանքն
եւս
իւր
հին
դրութենէն
փոփոխի.
եւ
այս
յեղափոխութեան
մէջ
այր
մարդիկ
զկին
իւր
զրկանքէն
ազատելով`
նմա
եւս
բաժին
տուին
կրթութիւն
եւ
դաստիարակութիւն։
Առաջին
անգամ
երբ
կինը
այր
գիրը
արտասանեց`
ինքնին
լուծեց
իւր
համրութիւնը,
կինը
կարդաց
ու
ճանչցաւ
իւր
իրաւունքն,
բողոքեց
ու
հռչակեց
աշխարհին
առաջ
թէ
ինքն
եւս
իւր
ընտանեաց
մայրն
է,
պէտք
է
խօսի
եւ
այր
մարդոց
ընկերութեան
մէջ
հաւասար
աթոռ
ունենայ։
Կին
եթէ
իւր
ամուսնոյն
ազատ
ու
ճշմարիտ
կենակից
է,
արժան
է
որ
նա
աշխարհի
կեանքը
ճանչնայ,
մարդկային
ընդհանուր
ընկեութեան
հետ
մտերմանայ,
խորհիլ
գիտնայ,
մտածել
սովրի,
փոքր
ի
շատէ
վերահասու
լինի
այն
ամէն
իրաց,
ինչ
որ
մտաւոր
ու
բանաւոր
մարդոյն
բնական
եւ
ազատ
իրաւունք
կը
պահանջեն։
Սակայն
մեր
դարու
պատկառասէր
ու
պարկեշտ
Նահապետներ
ու
մամիկները
երբ
նոր
աշխարհի
հանդէս
մտնեն`
անհնար
է,
որ
չի
գայթակղին
չարաչար
ու
մերթ
եւս
սրտմտելով
զայրանալով
տրտունջ
չը
բառնան.
թէ
վա՜յ
մեզ,
ի՞նչ
ժամանակի
հասանք,
ամօթ
եւ
պատկառանք
աշխարհէս
վերջացաւ,
կին
ընտանեկան
լռարանէն
դուրս
ելաւ,
կին
լեզուն
բացաւ
ճարտասան
դարձաւ.
կին
քօղն
ու
լաջակ
ձգեց,
քօղին
տեղը
հիւսկէն
վարդածաղիկ
խոյր
դրաւ.
կին
հրապարակ
ելաւ,
ընկերութեան
մէջ
մտաւ.
կին
հաւասար
մեզ
հետ
պատիւ
ստացաւ.
Նա
համարձակ
կը
խօսի,
համարձակ
կը
վիճի,
կը
դատի
եւ
կը
պատասխանէ
եւայլն։
Մէկ
խօսքով`
անմռունչ
կին`
խօսուն
բանադատ
դարձաւ.
կարդալ
գրե
սորվելով,
լեզուագէտ
լինելով,
նա
կը
ճգնի
մեզ
հետ
խորհրդական
լինել,
աշխարհ
կառավարել,
օրէնք
տալ,
Սահմանադրութիւն
գոչել։
Թերեւս
օր
մի
այլ
եւս
աւելի
յառաջ
երթայ
ու
մեզ
հետ
հաւասար
քուէ
տալու
իրաւունք
խնդրէ.
թողու
ընտանեկան
ամէն
հոգն
ու
կեանք,
թողու
ամուսնական
սէր։
Աւա՛ղ
այն
ժամանակին,
յորում
աշխարհիս
կարգ
եւ
օրէնք
պիտի
խանգարուին.
եօթն
հազար
տարուան
վաղեմի
ընտանեկան
շէնքը
քանդուի
եւ
կնոջ
այս
անպատշաճ
յառաջդիմութիւնը`
տանի
մղէ
զիրենք
մինչեւ
ծայրայեղ
ազատութեան
վիճակը։
Ո՛վ
այնուհետեւ
կարող
է
զսպել
զիրենք.
աշխարհիս
բոլոր
տէրութիւնք
եթէ
միաբանելով
դաշնակցին,
միթէ
կարո՞ղ
են
թումբ
քաշել
նոցա
զօրութեան
եւ
արշաւանաց
դէմ.
ո՛վ
կը
տարակուսի
այս
անկարող
ապագայի
վրայ,
որոյ
ստոյգ
նշանները`
ներկայն
իսկ
այժմէն
ցոյց
կուտայ
եւ
մեք
կը
հաւատամք
Զօրաբաբէլի
մեծ
վկայութեանն`
թէ
կին
զօրաւոր
է
ու
կը
տիրէ։
Եթէ
կին
զօրաւոր
էր
մինչ
ուսմունք
չունէր.
քանի՞
առաւել
պիտի
զօրանայ
երբ
ուսման
եւ
ազատութեան
զէնքով
զինուորի։
Կը
լսե՞ս,
խոհական
ընթերցող,
մեր
դարու
նահապետ
ծերոց
այս
նախանձաւոր
դատաստանը.
չգիտեմ
կ՚ընդունի՞ս,
որ
շատ
մասերու
մէջ
իւր
ստուգութիւն
ունի։
Մեր
կեանքի
ապագան
միշտ
ներկայէն
կը
սկսի
եւ
նրեկան
ապագային
ծայրայեղութիւնը`
ծերոց
մարգարէութիւն
պիտի
կատարուի
թէ
վաղ
եւ
թէ
անագան։
Մի
բան
կայ
միայն,
որ
սոյն
ձախորդ
մարգարէութեան
երազը
դէպ
ի
բարին
կատարել
կուտայ
եւ
այդ
բանն
է`
կանանց
սեռին
ուղիղ
եւ
պատշաճաւոր
դաստիարակութիւնը,
զոր
հազար
դիր
կրկնեցի
ու
դարձեալ
կը
կրկնեմ։
Բոլոր
աշխարհ
այսպէս
կը
դատի.
երբ
նոր
ազատութեան
իրաւունքը
կիներուն
գլխէն
վերցուց
այն
պատկառանաց
ճնշող
քօղը.
պէտք
է
ճշմարիտ
ու
պայծառ
դաստիարակութեամբ
քօղաւորէ
նոցա
ամօթխած
ճակատը,
զորով
թէ
հին
մթութեան
քօղ
ստուեր
կածէր.
թող
լուսոյ
քօղով
կին
իւր
աչքը
բանայ
ու
տեսնայ
աշխարհին
գործերը։
Առանց
այս
պատսպարող
քօղին`
կնոջ
ծայրայեղ
անդաստիարակ
ազատութիւնը
դէպ
ի
խաւար
կը
տանի
զինքն.
եւ
երբ
կնոջ
ոտքը
գթի
ու
սահի`
ողջ
ընտանեկան
կեանքը
իւր
հետ
կը
կործանէ։
Այո՛,
ուղղել
պէտք
է
կնոջ
ընթացքը
որ
այդ
վտանգաւոր
խորխորատէն
յետս
կասի։
Անհրաժեշտ
հարկ
է
նորա
միտք
ու
հոգին
մշակել
եւ
ապա
թողուլ
ազատ,
որպէս
զի
զօրանայ
կին
եւ
իւր
կթոտ
ոտքով
կարողանայ
ազատութեան
մէջ
անսայթաք
ու
անխոտոր
քալել,
եւ
ճշմարիտ
դաստիարակութեան
մայրերը
լինելով
նոր
ընտանիք,
նոր
կեանք
կազմեն
Հայոց
ժողովուրդին։
Երջանիկ
օրեր
են
այն
օրերը
երբ
Հայոց
տիկնայք
ու
կանայք
հին
պատկառանաց
շնորհին
հետը`
նոր
դաստիարակութեան
լոյսով
եւս
կը
փայլին
եւ
յայնժամ
միայն
կարող
են
իսկապէս
նմանիլ
Եւրոպիոյ
կրթեալ
եւ
ժրագլուխ
կիներուն։
Ապա
թէ
ոչ,
սոսկ
արտաքին
կեղծ
երեւոյթով,
քաղաքավարի
շարժման
կերպով,
պերճ
հագուստներու
նոր
նոր
ձեւերով,
առանց
մայրենի
լեզուին`
քանի
մը
Ֆրանսերէնի
բառերը
հնչելով,
Հայուն
հին
պար
մոռնալով`
նոր
պար
խաղալով,
մեր
հայրեն
կամ
մայրենի
անուշակ
երգեր
թողլով`
անընտանի
դաշնակ
զարնելով`
Հայոց
ընտանեկան
կեանքը
դէպ
ի
լաւագոյն
չի
փոխիր,
այլ
յաւէտ
կը
վատթարանայ
հին
ու
նոր
զեղծմունքները
իրար
խառնուելով.
որով
յետին
ազատութիւնը`
թերեւս
չար
լինի
քան
զառաջինն,
եւ
յայնժամ
իրաւունք
չունի՞ն
պատկառասէր
ընտանիք
նզովք
կարդալ
նոր
աշխարհի
ծայրայեղ
ազատութեանն
եւ
դարձեալ
բարւոք
համարին
կինը
ընկերական
հրապարակէն
հանել
և
անդրէն
տանել
հին
նահապետական
վրանին
տակ
փակել
եւ
թանձր
քօղով
ծածկել
նորա
գլուխ,
որ
այլ
եւս
արեւ
եւ
ազատութիւն
չի
տեսնայ։
Մոռացէ՛ք
այդ,
մոռացէ՛,
ք
ո՛վ
դուք
գաղթական
Հայեր,
դուք
որ
կէս
ու
կեղծ
լուսաւորութեամբ
խայտացիք.
առանց
ընտանեկան
դաստիարակութեան`
աճապարեցիք
կինը
պատկառանաց
համեստ
քօղին
տակէն
հանելով`
դպրոցին
տաճար
տարիք
զինքն.
ինչ
որ
կնոջ
պէտք
չէր`
դուք
զայն
ուսուցիք,
եւ
ինչ
որ
պէտք
էր`
դուք
կամ
չգիտցաք
կամ
աւելորդ
դատեցիք,
միայն
աղօտ
կիսախաւար
լոյս
տուիք
կնոջ
եւ
արձակեցիք
զինքն։
Կին
միանգամ
ազատութիւն
գտնելով`
ճամբայ
առեր
է
կ՚երթայ,
ուր
որ
հրապոյր
եւ
հաճոյք
կը
վարեն
զինքն։
Կինը
իր
կորստեան
ճանապարհ
չի
նկատեր,
կոյր
զկուրայն
կ՚երթայ
եւ
իւր
ուժով
ետեւէն
կը
քարշէ
կը
տանի
իւր
խեղճ
կապեալ
ամուսինը։
Չկայբնաւ
զօրութիւն
մի,
որ
կնոջ
քայլերը
յետս
կասել
տայ.
նա
պիտի
շարունակէ
այդ
խոտորնակ
ճանապարհ,
ո՛վ
կարող
է
կրկին
անգամ
շղթայել
նորա
ոտքը
երբ
նա
ազատութեան
իրաւունքը`
իւր
զօրավիգ
առած
է։
Չգիտեմ
ի՞նչ
ճար
ու
դարման
կը
մտածէք
սորա
համար,
ո՛վ
դուք,
այր
մարդիկ,
որ
ընտանեաց
տէր
ու
կառավար
էք,
կը
խորհ՞ք
վերստին
դնել
զինքն
այն
հին
պատկառանաց
բանտին
մէջ
կապել
ձեռքն
ու
ոտքերը
եւ
իսպառ
փակել
նորա
դէմ
ազատութեան
դուռը։
Այդ
դարմանը,
զոր
դու
կը
խորհիս
անհնարին
եւ
անօգուտ
է
այսուհետեւ.
դու
կարող
չես
աշխարհի
եւ
ժամանակի
անիւները
դէպի
յետս
դարձնել
անդրէն,
որք
անդիմադրելի
ուժով
դէպ
յառաջ
կ՚երթան։
Մանաւանդ
Եւրոպիոյ
հօսանքները
որ
մէկ
բաղխելով
քո
հին
բանտերը
եւ
շղթաները
առ
հասարակ
կը
խորտակեն։
Ուրեմն
մի
ճար,
մի
դարման
միայն
կը
մնայ
քեզ
եւ
այս
է.
կնոջ
հոգին
ու
միտքը
տիրապէս
կրթել
ուղիղ
դաստիարակութեամբ,
թող
այնուհետեւ
նա
ինքնին
իւր
կիրք,
իւր
հաճոյք
եւ
իւր
ազատութիւնը
չափաւորէ,
ինքնին
զգալով
ու
ճանաչելով
իւր
մոլորամիտ
շաւիղը։
Աշխարհիս
բոլոր
ողջամիտ
իմաստասէրներ,
բարոյախօս
բժիշկները`
կնոջ
հիւանդութեան
համար
միակ
դարման
ու
գեղ`
այս
կը
վարդապետեն։
Ո՛վ
դուք
դաստիարակք
Հայոց,
որ
թերեւս
աւելի
քան
զիս
կը
ճանաչէք
Հայոց
ընտանեկան
կեանքն
ու
վիճակը,
թէ
ի՞նչպէս
հին
պատկառանաց
մէջ
նա
առողջ
էր,
նոր
ազատութեան
մէջ
հիւանդացաւ.
եթէ
կայ
եւ
գիտէք
ուրիշ
դեղ
ու
ճարը`
հոգացէք
ու
գրեցէք
այս
հիւանդին
համար.
թող
կարդան
խելաբերին
ամէն
ընտանեաց
հայրերը,
որ
յուսախաբ
եղած`
դարմա՜ն
դարմա՜ն
կ՚աղաղակեն։
