Պապիկ եւ թոռնիկ

Հեղինակ

Բաժին

Western Armenian And Diaspora Literature

Թեմա

ԻԱ. ԹՈՌՆԻԿԻՆ ՀԱՐՍՆԻՔ

       Է՜, Թոռնիկ, ես ծերացայ, մայրիկդ էլ պառաւած է, ո՞վ պիտի լինի տանուտէր եւ տանտիկին, որ շահէ ու պահէ մեր տուն։ Աւետիս տամ քեզ, քո ամուսնութեան ժամանակ հասած է. կարծեմ քսան տարին անցուցիր, դու գիտես գիւղացւոց հին նահապետական սովորութիւն, որ իրենց զաւակներ շուտով կը կարգեն, որպէս զի տան աշխատաւորներ հասնին։
       Դու կը տեսնաս ես եւ դու միայն ենք, մեր հողագործութիւն բոլոր վարձկան մշակներով կը կառավարենք. լաւագոյն չէ՞, որ տնէն եւս աշխատաւորներ ունենամք։
       Թո՛ղ այս, Թոռնիկ, թէ ես եւ թէ մայրիկդ կը ցանկամք չմեռած` տեսնալ քո թագն ու պսակ։ Պապերու, Հայրերու եւ Մայրերու միակ ցանկութիւնն այս է, որ տեսնան իրենց զաւակներ եւ թոռներ, որոնք Աստուծոյ օրհնութեան պտուղներ են, զի Աստուած երբ օրհնեց մեր նախածնողներ Ադամ ու Եւայ, ասաց, աճեցէք ու բազմացէք եւ լցէք երկիր։ Բայց մեր տուն դատարկ է, Թոռնիկ, երեխայ մի չկայ, որ գգուեմ ու սիրեմ, ընտանեկան ուրախութիւն ու բերկրանք` այն սիրուն եւ քնքուշ մատաղ տղայոց վերայ է. տղայք տան բնական երաժիշտներ են, կը խաղան, կը ճլվլան, կուլան, կը ծիծաղեն. այդ կենդանի փոքրիկ էակներ, անդադար կը շարժին, հանգիստ չը գիտեն։ Որչա՞փ հրճուանք է որդեսէր ծնողաց համար, երբ նոքա սեղանին շուրջ կը բոլորին, ինչպէս կասէ Դաւիթ «Որդիք քո որպէս նորատունկ ձիթենւոյ շուրջ զսեղանով քով»։
       Գիտե՞ս, Թոռնիկ, ամուսնութիւն Աստուծոյ հաստատած մի օրէնքն է` մարդկային սեռ պահելու համար. Պապկի տան անուն եւ մեր ընտանիք կը ջնջուի, եթէ դուք չամուսնանաք, եւ պէտք է որ ընդունիք կազմելով մեր ընտանեկան կեանքն ու գերդաստանի կենդանի պահէք։
       Իրաւ է, որ ամուսնութեան համար քաղաքացին շատ կը մտածէ, բայց շինական ժողովուրդ սովորած չէ մտածել, թէեւ լինի յետին աղքատ։ Մեր մէջ առած մի կայ, կը պատմեն թէ` մի աղքատ գիւղացի, որ միայն մի իշուկ ունէր, մի օր իւր կնոջ հետ խորհելով կասէ, կը տեսնաս մեր տղան հասաւ, ի՞նչպէս կարգեմք։ Եւ որովհետեւ շատ բնական է, որ մայրեր աւելի հոգացող ու հակամէտ են իրենց զաւակ շուտով կարգելու, պատասխան կուտայ էրկան ու կասէ, էշը ծախենք ու տղան կարգենք։ Ա՜հ, ի՞նչ կասես դու, կնիկ, չ»գիտե՞ս մեր ումուտ - ապաւէն այդ իշուկն է, մեք վար ու ցան չունիմք, պտտուր ցախ բառնալով կը տանեմ քաղաք կը ծախեմ եւ այդ իշով միայն մեր օրական պարէն կը ճարեմք։ Ծօ՛, մարդ, դու էլ շատ կը մտածես, Աստուած ողորմած է. տղան կարգենք, նորա հացն Աստուած կուտայ, եւ գուցէ մեր տան բախտ բացուի, իշու տեղ` ձիու տէր լինիմք։
       Օրհնեա՛լ է Աստուած, թոռնիկ, մեր տուն բարիքներով լի է, էշ կամ գոմէշ ծախելու պէտք չունիմք, ամէն բան տնէ է. մեր այն մեծ տահ եզը կը մորթեմք, հարիսայ կը դնեմք, թող գեղով ուտեն։ Կը յիշե՞ս Թոռնիկ, թէ ո՞ր եզն է. մի օր դու գութան արած ժամանակ ասիր, Պապիկ, ակօս ծուռ կերթայ, եւ ես ասի քեզ, գիտեմ, Թոռնիկ, ակօսին ծռութիւն մեզ եզնէն է. դեռ դու չգիտես աշխարհի բաներ, միայն անբան եզներ չեն, որ ակօս կը կծռեն, որչա՞փ ակօս ծռող մարդիկ կան, որոց գործն ու կեանք երբէք ուղղութիւն չունի. այդ ակօս ծռողներուն երեսէն է, որ աշխարհի բան ծուռ կերթայ։ չեմ խօսիր քեզ, միամիտ Թոռնիկ, նոյն իսկ մեր գիւղի մէջ որչա՞փ ակօս ծռողներ կան։ Հիմի մեր եզը մորթելով կազատուինք ծուռ ակօսի փորձանքէն, Աստուած աղաչենք, որ ազատէ զմեզ ծուռ մարդոց փորձանքէն։
       Գիտեմ, Թոռնիկ, դու այժմ ինքնին կը խօսես մտքիդ մէջ թէ Պապիկ նստեր է իմ հարսնիքի ճառ կը խօսի. կասէ թէ հարսանեաց ճաշ պատրաստ է եւայլն. բայց չասիր թէ` ո՞ւր է իմ հարսանեաց հանդերձ, եւ ո՞վ է Թոռնիկին նշանած աղջիկ։
       Ապուշ Թոռնիկ, չե՞ս յիշեր դու առջի գլուխ դասիս մէջ խօսեցայ քեզ թէ Ըստամպօլէն վերադառնալով մի ձեռք պատուական չուխայ լաթ ունէի, մինչեւ ցարդ սնտուկին մէջ պահած եմ, ահա այն պիտի լինի քո փեսայութեան հանդերձ. միայն թէ երբ հարսնիք լրանայ, պէտք է հանես դնես սնտուկ եւ միայն տօնի օրեր հագնիս, դու հողագործ աշխատաւոր ես, շալէ շալվար կը վայելէ քեզ։
       Իսկ նշանածիդ համար խօսիմ քեզ, որ սիրտդ հանդարտ լինի. մեր գիւղի տանուտէր Մուրատ համբան կը ճանչնաս, ահա այն պիտի լինի մեզ խնամի, որոյ տուն նահապետական է եւ ամբողջ ընտանիք բարի եւ անվնաս մարդիկ են։ Տանուտէր Մուրատին մի աղջիկ կայ չափահաս Շուշան անուն, որ շատ պարկեշտ, տնարար եւ ժրագործ միաղջիկ է, եւ դու անշուշտ շատ անգամ կը տեսնաս զինքը, մեր գիւղական ընտանիք Ֆռանգստանէն առաջ ալաֆրանկայ են, վասն զի գիւղական ժողովուրդի կեանք հին նահապետական կեանքի մնացորդ մի պատկերն է։
       Ահա իմացուցի քեզ ամէն բան. գուցէ քո մտքէն չէր անցներ, զի դու պարզամիտ եւ ուղղախոհ մի զաւակ ես. Պապկի սուր աչք քո վրան միշտ կը հսկէր, դու այժմ ժրացիր Թոռնիկ, ինչ որ կասմ` շուտով կատարէ, միայն վեց օր է մնացեր, յառաջիկայ երկուշաբթի առաւօտ մեր գիւղի եկեղեցու մէջ սուրբ սեղանին առաջ պատարագին դիմաց` աւետարանով ու խաչով քո պսակի խորհուրդ պիտի կատարուի։ Դու այժմէն լուր տուր նաղարաչի Մխօյին եւ զուռնաճի Մրդոյին. գիտես որ մեր գիւղական հարսնիք առանց այդ բաներուն համ չունի։ Առ դու այժմ Թոռնիկ, մեր մեծ էշ եւ երկու տիկ. գնա շուտ Շահպազի գիւղ մեր ծանօթ բարեկամէն տասներկու լիտր գինի առ եւ բեր, բայց նայէ որ ջուր չը խառնեն գինւոյն հետ. Շահպազեցիք մեզ պէս միամիտ չեն, քաղքցոց մօտ լինելով` խարդախել սովորած են. ի՞նչ անեն խեղճեր, երբ քաղքցին տոկոսն աւելի կը բարդէ, էնէոնք էլ ջուր կը խառնեն` երբ տոկոսին տեղ գինի տան։
       Կարգ եկաւ, մի բան պատմեմ քեզ, որ զարմանաս։ Ես մի օր աշնան վերջ Վանայ Առաջնորդարան գնացի, տեսայ որ քաղաքացւոց եւ գիւղացւոց դատաստան կար։ Ես էլ նստայ մտիկ արի. էդ քաղքցին մի պողիկ գինի բերած էր, մի գաւաթ լեցուց տուաւ Առաջնորդին. Հայր սուրբ, ասաց, խմէ` տես, այս գինի՞ է թէ ջուր. համտես արաց Առաժնորդ` եղբա՛յր ասաց, կերեւի որ բաւական ջուր խառնուած է, պատմեց վաշխառու քաղքցին թէ ես այս ինչ գիւղացւոց վերայ այսքան հազար դահեկան դրամ ունիմ, էդ պարտապան գիւղացին տոկոսին տեղ` երբեմն ալիւր եւ երբեմն շիրայ կը բերէ եւ ես կընդունեմ ի հաշիւ տոկոսին. այս տարի աշնան յիսուն լիտր շիրայ բերաւ, ես էլ միամտութեամբ լցի կարասներս։ Գիտե՛ս, Հայր սուրբ, ես գինի սիրող մի մարդ եմ, անհամբեր կսպասեմ որ շիրան եռից իջնայ` նոր գինի խմեմ, յաճախ կերթամ կը նայեմ կարասներուն կը տեսնամ որ չեն եռար. ի՞նչ բան է կասեմ, նոր գինին անպատճառ պէտք է եռայ, յետոյ իմացայ թէ ի՞նչ պարզամիտ եղեր եմ, շինական զիս խաբած է եւ ջուր խառնած է շիրային հետ։ Ես գրոց մարդ չեմ. բայց իմացայ որ ջրախառն շիրան չի եռար։ Ահա այս է իմ բողոք, կաղաչեմ Հայր Առաջնորդ, իմ դատաստանս ուղիղ տես։
       Կանչուեցաւ գիւղացին եւ նա առջի անգամ այսպէս խոստովանեցաւ, թէ ես ջուր չեմ խառնած, կարելի է որ ջուրն ինքնին խառնուած է, որովհետեւ մեր շիրախանայի պատի տակէն ջուր կանցնի էդ առուէն, ջրծակ ունիմք շիրախանէն լուանալու համար, պատահմամբ բացուած է եւ ջուր վազեր է շիրայի գուբին մէջ։ - Լաւ կը պատմես տղաս, բայց շիտակ չես խօսիր, ասաց Առաջնորդ. եթէ ջուրը ինքնին վազած է, անպատճառ բոլոր շիրան ջուր կը դառնար, բայց սա գինւոյ մէջ ջուրն չափով խառնուած է. թող այս. դու եէ գիտէիր որ այդպիսի փորձանք եղած է, ինչո՞ւ համար ջրախառն գինի բերիր քո աղային։
       Հայր սուրբ, հոգւոյդ մեռնիմ մտիկ արա, որ մեղքս շիտակ խոստովանիմ եւ կաղաչեմ, որ դու էլ շիտակ դատաստան տեսնաս։
       Անցեալ տարի ես յիսուն լիտր ալիւր բերի աղային, ես արդէն ալիւր կշռած էի, գիտէք որ գիւղերու կշեռքի քարեր բաւական ծանր են քաղաքի քարերու վերայ. մեք դիտմամբ այսպէս արած ենք, գիտնալով որ մեր բանր քաղաք կերթայ` միշտ պակաս կը հանեն, ինչպէս մեր աղան, բակի մէջէն մի անորոշ եւ կոշտ քար մի բերաւ դրաւ կշիռքն , ինձ ասաց թէ այս մի լիտր է. դու գիտես պարզամիտ շինականներ քաղքցւոց շուտ կը հաւատան. աղան սկսեց կշռել ալիւր եւ ծանր ծանր կշռեց, եւ տես դու, անիրաւ կշիռք հինգ լիտր պակաս բերաւ. Աստծու սիրուն ասի, աղա, իմ ալիւրս լման յիսուն լիտր է. - ո՛չ, միթէ ես քեզ անիրաւութի՞ւն կանեմ, այսպէս ասաց եւ քառասուն հինգ լիտր հաշուեց։ Այս անխիղճ զրկանք ինձի սրտի ցաւ եղաւ, չի կրցայ մոռնալ, միտքս դրի որ սորա փոխարէն աղայէն հանեմ, ուստի ջուր խառնեցի շիրային եւ լաւ արի, զի մեր աղան գինին ջրախառն կը խմէ, որ գլուխ չի բռնէ։
       Ահա Հայր դատաւոր, մեղքս ուղիղ սրտով խոստովանեցայ, դու էլ ուղիղ մտքով դատաստան արա. ո՞վ է մեղաւոր, ե՞ս թէ աղան. միայն անոր համար մեղաւոր եմ, որ ալիւրի խնդիր Ձեր ատեանը չը բերի, զի փորձով գիտեմ, քաղքցին ու չինական երբ դատաստանի գան, ո՛վ չի գիտեր որ քաղքցին կը շահի դատը, եւ սորա պատճառներ դու լաւ գիտես, Հայր սուրբ, էլ ի՞նչ ասեմ։
       Կը տեսնա՞ս, Թոռնիկ, որ գիւղացւոց աչքը աչքը սկսած է կամաց կամաց բացուիլ։ Բայց ես խրատ կուտամ քեզ, Թոռնիկ, մի՛ գուցէ դու էլ այս պատմութենէն օրինակ առնելով` հետեւիս ճարպիկ գիւղացւոյն, խարդախութեան դէմ խարդախութիւն գործ դնես, զի այդ շատ հակառակ է Աստուծոյ պատուէրին։ Թող այս, եթէ միանգամ խարդախել սովորիս, այլ եւս կը լինի քեզ այն արհեստ եւ ունակութիւն. էն ժամանակ դու ոչ միայն խարդախին դէմ նենգել կը ջանաս, այլ գուցէ նա եւ անխարդախ մարդոյն դէմն եւս այնպէս վարուիս։ Շատ է որ դու զրկանք կրես եւ վնասիս, քան թէ զրկես եւ վնաս տաս ուրիշին։ Բայց աւելի լաւագոյն է, որ արթուն եւ աչալուրջ լինիս, ոչ խաբես եւ ոչ խաբուիս։
       Գիտեմ, Թոռնիկ. ես քեզ խրատ կը խօսիմ, այլ դու մտքիդ մէջ ինքնախօս կը լինիս, թէ Պապիկ մեր հարսնիքի խնդիր մոռցաւ, գինու խնդիրէն ուրիշ խնդիր հանեց, երկար-երկար ճառ կը խօսի գլխուս։ Չէ՛, Թոռնիկ, չէ՛, ամուսնացողին շատ խրատ պէտք է, կարծես որ ծեր Պապիկդ ծանծղեր է, գուցէ մոռցաւ հարսնիքի մեծ խնդիր։ Ո՛չ, այսօր շաբաթ է, դու էլ գինին բերիր հասուցիր, ուրեմն ամէն ինչ պատրաստ է։
       Այս իրիկուն աղպանստում է, գեղի բոլոր նորահաս կըտրիճներ պիտի ժողուին, նոր փեսան իրենց մէջ առնելով` պիտի խաղան խնդան, ուրախութիւն անեն մինչեւ լոյս։ Առաւօտ կիրակի է, գեղի բոլոր ժողովուրդ մեծն ու փոքր, այր մարդիկ, կիներ, հարսներ, աղջիկներ, պառաւներ, իրենց ճժերովմեր հարսնիքի տուն պիտի լեցուին։ Գեղացւոց հարսնիք էսպէս կը լինի, դուռ բաց է, քաղքցւոց հարսնիք չէ որ դուռ փակեն հարսնիք անեն` մկներ առիքը չիմանան։
       Էսօր իրիկուան մօտ հարսի հետ պիտի երթամք, ես եւ գեղի բոլոր մեծ-մեծ համբաներ։ Հարս պիտի բերենք իջուցենք տուն, քող գլխուն թախթին վերայ պիտի նստի, հարսնքոր իր մօտ էնպէս, ինչպէս պահապան հրեշտակ։
       Ժամհար կոչնակ զարնելու պէս լուսումութիւն` եկեղեցի պիտի գնամք բոլոր հարեւաններով մէկ տեղ, դու այնպէս պէտք է հաւատաս, որ եկեղեցին քեզ համար մի Ադամայ դրախտ է, ուր իջած է Աստուած, ձեր պսակ պիտի դնէ եւ օրհնէ քահանային ձեռքով. դու էնպէս համարի թէ մինչեւ ցարդ կեանքիդ մէջ քնած էիր, յանկարծ կը զարթիս, քնաթաթախ աչքդ կը բանաս, որ մի նոր Եւայ Շուշան ծաղիկ բուսած է կշտիդ, ձեռք ձեռքի կուտայ քահանան ու կասէ. «Առեալ ըզձեռն Եւայի տուեալ ի յաջն Ադամայ» եւ այլն, դու եւս մտքիդ մէջ խօսիր մեր մեծ Պապկին պէս։ «Այս այժմ ոսկր յոսկերաց իմոց եւ մարմին ի մարմնոյ իմոյ եւ այլն։ Կսկսի քահանան ուրիշ խորհրդաւոր աղօթքներ կարդալ ձեր վրայ, ձեր ու հարսի բերնէն խոստումներ կանէ, բոլոր ժողովուրդ վկայ կը լինի. դուք Աստուածագիր օրէնքով էնպէս պինդ կը կապուիք իրարու հետ, որ միայն մահ կը քակէ. աշխարհի ձեռք կարող չէ քակել։ Յիսուս իւր Աւետարանով աւելի ամրապնդեց Հօր Աստուծոյ կապն եւ ասաց, թէ «Զոր Աստուած զուգեաց, մարդ մի՛ մեսնեսցէ»։
       Պսակն աւարտելէն յետոյ` կելնենք եկեղեցիէն, էն ժամանակ կարգ կուգայ ուրախութեան, կսկսին զուռնան - նաղարան մունետիկի պէս ձայն կուտան աշխարհին թէ Թոռնիկ եւ Շուշան ամուսնացան, էս օր նոցա հարսանեաց տօն է, մեր կտրիճ երիտասարդներ կսկսեն չոր փետ խաղ. է՜, Թոռնիկ, հին պողպատէ վահանին տեղն` ամէն մէկ իւր ապան կամ կօռտիկ կը փաթթէ մի ձեռքին վերայ, երկու-երկու իրարու հետ կը խաղան մինչեւ ի տուն։ Դրան առաջ ոչխար կը մորթեն. էա մի մատաղ է փեսին ու հարսին արեւշատութեան համար։
       Միտքս կուգայ այստեղ, Թոռնիկ, պատմեմ քեզ, քառասուն տարիէն յառաջ, երբ Հայրիկ կամուսնանար, ես էլ ինչպէս սովորութիւն է գիւղացւոց` իւղով բաղարջ, փոխինդ եւ մի գառնուկ առի գնացի հարսնիք. երբ փեսայ Հայրիկ եկեղեցիէն տուն կը դառնար, իսկոյն մտածեցի գառնուկս մատաղ անեմ իւր առաջ։ Գառնուկ գետին դրի որ մորթեմ, Հայրիկ ձիու վրայէն կանչեց, մի՛ մորթէք, մի՛ մորթէք. այ օր Պապիկ խմեր գլուխ դարձեր, ծուռ շինական եղեր էր. քաշեցի դանակ, արիւն ցայտեց, բայց փոշման եղայ, տեսայ որ Հայրիկի աչք լեցուեցաւ, նա սկսեց տղու պէս լալ. ձիէն իջուցին տարին սենեակ, ուր սաստիկ յուզուեցաւ ու լացաւ, հարսնիքիտու իրեն համար սգոյ տուն դարձաւ այն օրէն ես հասկցայ թէ Հայրիկ որչա՞փ գութ ունի անասնոց վերայ, եւ ո՞վ լեցուցեր նորա սիրտ այդչափ գորովով. ինքն կը խոստովանի այս բան իւր Խաչի ճառի մի ուղերձին մէջ, թէ իւր դաստիարակ հանգուցեալ հօրեղբայր Խրիմեան Խաչիկ աղան է, իսկ նորա սիրտն ո՞վ է լեցուցեր, -Աւետարան զոր միշտ կը կարդար եւ ուրիշ գիրք չ»գիտեր։
       Այժմ ճաշու ժամ է, հարսնիքին հարիսային ժամանակ հասաւ, հարսնեւորներ անօթի են, ձգեցէք թաղիսներ` թող նստին. երեխան, մեծ ու պզտիկ, հարուստն ու աղքատ, վերի վարի կարգ չկայ, Պապիկի տունն է այս, մեծ տանտիկին, հրաման արա հարիսան լեցնեն մեծ-մեծ մաթրաթներով, բերէք դրէք սեղան։ Իմ սիրելի դրացի բարեկամ գիւղի բոլոր ժողովուրդը, ծեր Պապիկ ձեզ ճառ կը կարդայ, տուէք ինձ մի բաժակ գինի, Պապիկ պարտական է խմել նախ այս բաժակ մեր երկրին տէր թագաւորին կենաց համար, որ հոգայ, կառավարէ ու պահպանէ իւր հաւատարիմ հպատակ ժողովուրդ։ Խըմենք ապա մեր Թոռնիկ թագաւորին կենաց, որ այսօր թագաւոր է եղեր եւ վաղը` մաճկալ պիտի լինի։ Չմոռնանք նա եւ մեր Շուշան հարսին կեանք, որ այժմ թագուհի է եղեր, վաղ պիտի լինի Պապկի տան տնաշէն եւ ժրագլուխ հարս։
       Մնաց ձեր կենաց բաժակ, սիրելի հարսնեւոր գեղացիներըս, շնորհակալ եմ որ պատուեցիք Պապկի տուն ու փառաւորեցիք Թոռնիկս հարսնիք։ Կաղօթեմ որ ազպէն ձեր զաւակներուն ու թոռներուն վերայ լինի։
       Այժմ հարիսի ճաշ լըմնցաւ, հարսնիքն էլ կը լըմննայ. ելէք բակ, բռնեցէք ձեր ալաճակէօնտ. տղաք այդ մեր քարէ մեծ սանդ լի գինի լեցուցէք, հողէ մեծ կուռիկ վրան դրէք, թող սանդին շուրջ բոլորին, պար խաղան, երգեն մեր գեղի կտրիճներ։
       Պապի՛կ պապի՛կ, աչքըդ լոյս,
       Թոռնիկ թագւոր է եղեր.
       Մամի)կ մամի՛կ, աչքըդ լոյս,
       Շուշան քեզ հարս է եղեր։
       Ապրին Շուշան եւ Թոռնիկ,
       Եւ ծերանան ի միասին.
       Ծըլին ծաղկին ինչպէս շուշան,
       Զաւակներով եւ թոռներով,
       Պապկի տուն բարգաւաճի,
       Թոռնիկ լինի մեծ տանուտէր.
       Եւ ումրշատ լինի Պապիկ.
       Տեսնայ թոռան իւր ճետեր։
       Նահապետաց չափ թող ապրի,
       Ծաղկին ալիք իւր ձիւնի պէս.
       Հասնի մինչեւ խոր ծերութիւն.
       Մեռնի երթայ արքայութիւն։
       Ուտենք վերջին իւր հոգեճառն,
       Յիշենք, օրհնենք իւր յիշատակ։
       Շատ ապրիք եւ դուք` իմ գեղացի քաղաքավար աղբարներս. հարսնիքի ճաշ կերաք, ի վերջոյ կուզեք իմ հոգեճաշն է՞լ ուտել։ Շատ իրաւունք ունիք. մեր քաղքցի գիտնականներ կը կարծեն որ` շինականք իմաստասիրել չըգիտեն, որչա՞փ բնական է ձեր հոգեճաշի տենչանք, վասն զի միշտ բնական հետեւանք է հարսնիքի ճաշին։ Հարսնիքի ճաշով մարդիկ կուգան աշխարհ, հոգեճաշով կերթան։ Աստուած թող էնպէս կամենայ, ինչպէս ձեր բարի ցանկութիւնն է։
       Բայց Պապիկ ձեզ խրատ կուտայ, բարեկամներ, աշխատեցէք ձեր քրտինքով, որ ամէն օր ձեր ընտանեկան սեղանին վերայ լիապէս ճաշ ուտէք, հարսնիքի ճաշ, մահուան հոգեճաշ` փոր չեն կշտացներ։ Թողէք հոգեճաշ խեղճ աղքատներուն եւ մանաւանդ քահանաներուն, որոց իրաւունք զլանալով եւ չը տալով` միշտ ձեր հոգեճաշին կսպասեն. շիտակ խօսելով` մեր քահանայք մեռելներու շնորհիւ աւելի կապրին, քան թէ կենդանեաց։
       Է՜, սիրելի հարսնեւորներս, հարսնիք աւարտեցաւ, ուտելու խմելու բաներն էլ լմնցա. գինու տկեր դատարկուեցան, տանտիկին լուր կուտայ թէ` տաշտին մէջ հաց չը մնաց, եւ ամանին մէջ իւղ. միայն հարիսի պղնձի մէջ տակուց մնացեր է, էն էլ աղքատներու բաժին է։
       Այժմ ամենայն քաղաքավարութեամբ` եկէք ծերուն Պապկի ձեռք համբուրեցէք, Թոռնիկիս ու Շուշանին արեւշատութիւն մաղթեցէք եւ մնաս բարով ասելով` գնացէք ձեր տներ։ Գիտեմ, անքուն մնացիք եւ շատ էլ խմեցիք, տեսէք ահագին սանդի գինին պարպեցիք. հարսնիքէն գացող` կասեն թէ մահմուռ կը լինի. այս գիշեր հանգիստ քուն եղիք, առաւօտ մութ լուսնալուն պէս դէպ ի դա՜շտ, դէպ ի դա՜շտ։
       Մտածեցէք, եթէ չաշխատիք վարուցանելով եւ դաշտի արդիւնք չ»բերէք տուն, ձեր հասած զաւակներ կարող չէք պսակել, միթէ դատարկ տնով հարսնիք կը լինի՞։ Կաղօթէ Պապիկ, որ Աստուած ձեր աշխատութիւն ադիւնաւորէ, եւ ձեր տներ բարութեամբ լեցնէ, որ դուք եւս հարսնիքներ անէք եւ ձեր որդիքներու եւ թոռներու թագն ու պսակ տեսնաք եւ մխիթարուիք։
       Ահա՛ ոռնիկ, հարսնեւորներ ցրուեցան, մնացինք ես դու, մամիկ, եւ նորեկ հարս Շուշան. մեր փոքրիկ ընտանեկան թուոյն վերայ մի հատիկ աւելացաւ։ Աստուած այդ մի հատիկն իբրեւ մի ցորենահատ ցանեց մեր ընտանեկան անդաստանին մէջ, դու պիտի տեսնաս, Թոռնիկ, թէ այդ մի հատիկ մայրենի սերմէն, որչա՞փ մանկահատիկներ պիտի բուսնին. մի օր կը տեսնաս, որ տունն լցուած է լաճերով, աղջիկներ, որոնք թռչնոց ձագերուն պէս` ճիւճիւ ձայն հանելով, բերան բացած` պիտի աղաղակեն, պապօ՜, հա՜ց կուզենք, հա՜ց։ Իրաւ է, որ մարդիկ կը հաւատան ու կասեն թէ` Արարիչ Տէր իւր ստեղծածին գսմաթ կուտայ։ Այո՛, կը հաւատանք այդպէս, բայց Տէր Աստուած ղըսմաթ եւ հաց նախապէս պատրաստեց. եւ ապա մարդն ստեղծեց. եւ այդ գըսմաթ այս մեր բնակած երկիր եւ հողն է, որոց համար ասաց գործել ու պահել։ Ուստի առանց գործելու, առանց աշխատութեան, առանց վարուցանի մարդոյն համար ոչ հաց կայ եւ ոչ գըսմաթ։
       Պատրաստուիր ուրեմն, Թոռնիկ, աշնան գութանի ժամանակ չանցնի, վաղն առաւօտ պիտի երթամք դաշտ սկսենք մեր աշխատութիւն։ Այժմ դու հան այդ փեսայութեան չուխայ լաթեր, հագիր մշակութեան շալէ շալվար. Շուշանն էլ թող իւր հարսանեկան զարդեր հանէ, մամկի հրամանով աւել ձեռք առնէ, տունն խորդէ, աւլէ, մաքրէ, ամէն բան իւր տեղ դնելով կարգադրէ։ Այսպէս, Թոռնիկ ի դաշտ Շոնշանն ի տան, եթէ աշխատին` Աստուած հաց կուտայ։