Խորհուրդներու մեհեանը

ԿԱՂԱՆԴԻ ՀԵՔԻԱԹ 

Միտքս կու գայ։ Գետնէ տուն մըն էր, աւելի ճիշդը՝ հողէ մեծ սենեակ մը։ Ածուխի պէս փայլուն գերաններ իրարու կու գային մեր գլխուն վերեւ ու անոնցմէ կախ ու ծոյլ–ծոյլ իրենց վրայ դարձող սերկեւիլի ու խնձորի բոլորակները կը յիշեմ այսօրուան պէս։ 

Դրան մօտիկ, Կաղանդի սեղանը, իր եօթը լեցուն ամաններով։ Ու օճախին շուրջը թաղին բոլոր ինծիպէսները, ու մեր մէջտեղը հօրքուրս՝ բարի ու անուշ պառաւ աղջիկ, ճերմակ մազերով, թարթիչէ ու լոյսէ զուրկ աչքերով։

Ի՜նչ համով էր գզուըտուքը ծունկ մը տեղի համար։ 

Հօրքուրս պողին երկու փուլերը ամո՛ւր մը գօտիին փաթը անցուցած չորուկ մատներովը կը հսկէր իր գիրկը լեցնող պիլիթին ու պաuտեղին։ Մեր շարժումներին, մեր հեւուքէն կը հասկնար մեր հոգին, մեր անառակ տղու չարութիւնները, երբ լակոտին մէկը կատուի թաթ մը փորձէր պողին մէկ պատուած գանձին: 

– Խելօք կեցէ՛ք, ատենը չեկաւ։ 

Գիտէինք, որ ան իրկունը մեր ամէնուն հայրերը մեռել–տուն կ՚երթային խաչ ու աղօթք ընելու, հոգու դդում ուտելու։ Մինչեւ որ հօրս չոր հազը չառնէր ախոռին խորունկէն, հօրքուրս չորուկ մատները չէր բաժներ իր գիրկէն.

– Տղա՛քս, խունկը կէս–ճամբան կը մնայ, մեռելներուն աչքը ճամբան կը պաղի ետքէն։

Ու մենք քար դնելով մեր անհամբեր փորին վրայ՝ կ՚իյնայինք իրարու հետ։ Ինծի համար անպատմելի հաճոյք մըն էր օճախին ետին իրարու վրայ շարուած կաղնիի աղուոր ճիւղերուն հետ խաղալ շարունակ, սուր երկաթով մը չարչարել կարմիր միսերը, բոց տալ փայտին վրայ գոց–կապոյտ մամուռներուն ու անոնց հոգու պէս անուշ ծաղիկներուն։ Ուրիշ մը գործ կ՚ընէր իրեն տալմապազէն կախ հողէ ամանին մէջ բամպակէ պատրոյգին քիթէն սեղմել։ Ու կրակին կայծերը կ՚երթային համբուրուիլ կանթեղին երգող ցոլքերուն հետ: 

Տե՜ս հոն՝ հին բոլոր իմ ընկերները, Քուչիկը, Շիշտոն, Փախուկ Դաւիթը, Կուր–Օվնէսը։ Ի՜նչ ալ լեզուանի էր շան տղան՝ Կարմիրենց Պետիկը, երբ գլխիկը հօրքուրիս ծունկին դրած.

– Հոգեկդ ուտիմ, հօրքուրս, ա՛լ չհասա՞ւ խունկը։

Ու ամէնս մէկ կը կրկնէինք մեր աղաչանքը։ 

– Չէ, տղաքս, չէ։ Խելօք նստեցէք։ Ոսկիին հեքիաթը պատմեմ ձեզի։ 

Ու մենք ամեն տարի, ատ իրկուն մտիկ ըրած էինք արդէն Ոսկիին հեքիաթը: Բայց հօրքուրս պատմելու ձեւ ունէր։ Մեր անհանգիստ շարժումները քիչ–քիչ կը մեղմանային, մեր քիթերը դրած հօրքուրին արգելափակ գանձին վրայ կը սպասէինք։ 

*  *  *

Ինծի կուգայ, թէ հօրքուրիս հեքիաթը պատահած էր շատ առաջները, երբ գեղին մէջ մեր գիտցած տուներն ու մարդերը չէին եղած։

Այն ատեն մեր տան տեղը խոշոր լեռ ըլլալու էր։ Ու հօրքուրս գլուխը վեր առած իբր թէ մատովը ցոյց կու տար սեւցած գերանները, որոնք գեղին մօտիկէն, Ծմակէն բերուած էին: 

Բայց Սուրբի աղբիւրին վերօք, Պսակուած–Քարին կուշտիկը շատ պզտիկ հիւղակի մը խօսքը կ՚ընէր ան: 

Ու մենք գոց գիտէինք Մեծ–Քարը, որ մինչեւ մեր օրերը կը կենար հոն։ Ի՜նչ խոշոր էր։ Սարին մէկ երեսը լման կը բռնէր անոր հասակը:

Հիւղակին հետքն անգամ կերած էին տարիները: Բայց հօրքուրս խաչով ու պատարագով երդում կը հանէր բերնէն, թէ Գափիկանց մայրին, պատկառելի ծառ մը, որ խնայուած է գեղացիէն, բուսած էր ճիշդ ու ճիշդ տանը տեղը այն աղջկան, որուն փարչը ոսկի վազած էր։

Այդ ահարկու քարերուն սիրտին մէջ հիւղակը կար հին օրերուն, հոն կ՚ապրէին մինակուկ, աշխարհքին չարերէն հեռու քոյր մը ու աղբար մը:

Հօրքուրս ամէն տարի չէր մոռնար աղջկան ոսկի մազերը երկնցնել մինչեւ անոր կրունկները։ Այնպէս աղուոր ալ կու գար։ Ու հօրքուրս գովեստ ունէր անոնց կարմիր աքլորին, խելօք այծին, որ դունչիկը տուած օճախի շեմին՝ հանդարտ–հանդարտ կ՚աղար իր ակռաներով։

Ու կը նկարագրէր ան շատ համով Կաղանդի իրկուն մը, երբ մեռել–տուն երթալ չկար, ու պաստեղ ու շարոց ուտելու համար այսպէս ժամերով հոգի չէին քակեր պզտիկները։ Մեզի ի՜նչ փոյթ, թէ անոր գիշերին մէջ, դուրսը, հովն ու անձրեւը, ձիւնն ու ցուրտը իրարու ետեւէ կ՚իյնային։ 

Ու կը պատմէր։ Ան հովերուն թեւ կու տար, ամպերուն՝ ձայն ու կրակ։ Անոր անձրեւը խելօք ու նիհար անձրեւը չէր հիմկու օրերուն, անոր հեղեղը ձորակին մէջ առասպելի դեւերուն չափ ուժով կը պոռար։ Ի՜նչ անուշ էին բառերը, որոնք աղջկան բունը կը տեսցնէին մեզի։ 

Մինչեւ հոդ պատմութիւնը հանդարտ էր։ Մենէ շատեր իրենց ականջը կը յատկացնէին ախոռին հասնելիք հազին, կամ կ՚աշխատէին հօրքուրին կոյր հսկողութիւնը խաբել։

Բայց յանկարծ հեքիաթին մէջ այծին բոժոժը՝ մեղմ՝ կը հնչէր։ Կենդանին երկու տոտիկներուն վրայ կը շտկէր մեղմով։ Հիւղակին դուռը կը զարնէին։ 

Ամէնքս ալ ինքնաբերաբար պարտաւորուած էինք պատմուածքին հետեւելու:

Աղջիկը կ՚ելլար պառկած տեղէն, օճախին մէջ անթեղուած կրակին վրայէն մեկդի կ՚առնէր մոխիրին հաստ խաւը։ Մութին մէջ կարմիր ճառագայթում մը աղջկան դէմքին վրայ կը ցաթէր։ Ու Աստուծոյ մը վայելող անվախութեամբ մը ան կ՚երթար դուռը բանալու: 

Մեր վրայէն սոսկում կ՚անցնէր անպայման, երբ դուռին առջեւ փառաւոր ձիու վրայ նստած փառաւոր երիտասարդ մը կ՚ըսէր աղջկան. 

– Աղուոր աղջիկ, թրջեր եմ անձրեւէն, ինծի ներս կ՚առնե՞ս:

Ու աղջիկը ներս կ՚առնէր տղան։ Կրակին լուրջի փայտերը կը մէկ տեղէր։ Բոցը կը լուսցնէր հիւղակը ամբողջ։ Ու բոցը կը խաղար քնացած աղբօրը երեսին վրայ ու կը կոտրտուէր այծին անուշ աչքերուն մէջ։ 

Աղջիկը կը հանէր անոր թրջած լաթերը, կը չորցնէր բարակ կրակին դէմ, հաց ու ընկոյզ կը բերէր երիտասարդին առջեւ: Մինչ դուրսը անոր ձին դաշնաւոր ձեւով մը սմբակները շեմին կը զարնէր։ 

– Աղուոր աղջիկ, ջուր ալ կու տա՞ս։ 

Աղջիկը կ՚երթար փարչին մօտ, ոտքին վրայ առած՝ կը ծռէր զայն՝ փայտէ գուշին մէջ ջուր լեցնելու համար: 

Մենք շատ լաւ գիտէինք փարչին պարապ ըլալը։

Հօրքուրս կը կենար հոդ՝ մեզի հարցնելու համար.

– Հիմա ի՞նչ ընել։

Ու կրկնուած բառերով ան կը նկարագրէր անձրեւին սաստկութիւնը, քարէ ճամբայէն ոռնալով թռչող ջուրին կատաղութիւնը, գիշերուան զարհուրելի սեւութիւնը, ուր կրնաս մատդ աչքդ խոթել ու չտեսնել ըրածդ։ Աղբիւրը, Սուրբին աղբիւրը գիշերով գտնել ո՛ր քաջին գործն է, նոյնիսկ հիմա, երբ գեղացին ապառաժէն վար ճամբայ է քակած։ 

Մենք լուռ էինք: 

Հօրքուրս ժպիտով մը փարչը շալակը կու տար աննման աղջկան, զայն աղբիւր կը ղրկէր խուշի պէս թռցնելով, որպէսզի տան հիւրը չնեղուի ծարաւէն։

Երիտասարդը նստած կ՚ըլլար, աղբարը միամիտ քնացած։ 

Ու ջուրին ձայնը գլգլ կը հնչէր փայտէ գաւաթին մէջ ու աղջիկը ձեռք կ՚առնէր զայն բերելու երիտասարդին, երբ յանկարծ աքաղաղը՝ թափ տալով թեւերուն՝ կէս–գիշերուան երգը կը պոռար։ 

Մեր կռնակէն պաղ բան մը մեր սիրտերը կը զարնէր, երբ աղջկան առջեւէն երիտասարդը կը հալէր ու հով կ՚ըլլար ձիուն հետ։ 

Ու որքան հմայուած կ՚ըլլայինք, երբ առանց գիտնալու բոլորս մէկ.

– Վա՜շ… 

Կը պոռայինք աղջիկին հետ, որ փայտէ գաւաթը կրակին մօտ դրած ատենը ջուրը ոսկի դարձած կը տեսնէր: 

Ու հօրքուրս կը պարզէր փարչը ամբողջ, ու անոր նեղկուկ բերանէն խոշոր–խոշոր, կլոր–կլոր ոսկիները իրարու հետ իյնալէն կը թափէին իր ոտքին։

Քիչ չանցած՝ հօրս հազը կը լսէինք ախոռէն: 

Հօրքուրս հազիւ կը յաջողէր մեր անհամբերութիւնը զսպել, չորուկ մատները կը քակէր գանձին վրայէն, մէկ ձեռքը պողին ճեղքէն ներս խոթելով կ՚առնէր իւրաքանչիւրին բաժինը, ու՝

– Բարի Կաղանդ, Աստուած ամէն տարի հասցնէ աս օրին, – ըսելով կը կենար։ 

Առաջ անցնելու կռիւը, իրար հրելու խենթութիւնը վերջ կ՚առնէր մէկէն, երբ հօրս հասակը շուքի մը պէս գծուէր կէս–բացուած դրան մէջ։ 

Ու կարգով կը մօտենայինք հօրքուրիս չորուկ ձեռքին ու կը պագնէինք զայն հաճոյքով։

Ու ամէնէն վերջը երկիւղած յարգանքի մը մէջ կը տեսնայինք հայրս, որ հին գտակը հանած գլխէն՝ ծունկի կուգար պառաւին առջեւ պագնելու անոր երկու ձեռքերը 

– Մեծնա՛ս, Աստուած զաւակներուդ թագ ու պսակին հասցնէ։ 

Ու Հօրքուրիս ձայնը այս անգամ դողացող, յուզուած բան մը կը կաթէր իր մէջէն։