Խորհուրդներու մեհեանը

ԱՐԵՒՆ ՈՒ ԼՈՒՍՆԿԱՆ
(ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԵՔԻԱԹ) 

Փողոց մը։ Անոնցմէ՝ որոնք կը փախչին քաղաքներուն մեծ բոլորակներէն ու մէկիկ–մէկիկ ձգելով իրենց տուները՝ կը քաշուին ու կ՚երթան բլուրի մը ոտքին մեռնելու: 

Տուն մը։ Ամայի այդ փողոցին վայլող լքումով մը։ Անոր վրայ կը հատնի հատկտուն ու վիրաւոր գիծը տարօրինակ փողոցին։

Երեք պատուհաններ, տխուր պատի մը վրայ։ Ու երեք պատուհաններէն՝ երեք աղջիկներ։ 

* * *

Առաջինը ամէնէն մեծն է այդ աղջիկներուն։ 

Անոր երեսին վրայ միսը գոյնն ունի վարդի մը ճերմակ թերթին, որ տունկին ոտքը կ՚իյնայ ու կը սպասէ, հովին յանձնուելէ առաջ։ Անոր աչքերը յոգնութիւնովը կը տժգունին տարիներու լարումին։ 

Բայց անոր մազերը դեղին են, վտանգաւոր դեղինով մը ու չորցած ինչպէս որան, որ կէս-օրուան արեւին է ինկած։ Ու նեղ ու խիտ թարթիչներէն անոր նայուածքը կը մեկնի նետի մը պէս, որուն սլաքը մահուան թոյնովը կը թրթռայ։ 

Ան հպարտ է իր մազերով ու անոր թոռմած գեղեցկութիւնը պայազատներ կ՚երազէ: 

Երկրորդը թարմ աղջիկ մըն է, ճերմակ ինչպէս կ՚ըլլայ սառոյցը, որուն վրայ ձիւնը եկած է ինքզինքը դնելու: 

Անոր աչքերը կապոյտ են ու անոր բիբերը երկինքին մէջ թեւ բացող թռչուններուն պէս սեւ են եւ հեռաւոր։ Տարիներէ ի վեր անոնք  կը վառին յոյսի մոմերուն նման, ու անոնցմէ վազող բոցը չէ ինկած այն ճամբուն վրայ, որ տղոց սիրտերը կը տանի։ Չար է անոր նայուածքը, վտանգաւոր չարութիւնով մը ու անկէ մեկնող նետը մահուան անդունդէն կու գայ։

Անիկա հպարտ է մանաւանդ իր տարիներուն գողտր սակաւութեամբը ու անոր ցուրտ ճերմակութիւնը պայազատներ կ՚երազէ։ 

Երրորդը մատղաշ աղջնակ մըն է, գոյնով մը, որ տաք է՝ ինչպէս մոխիրի բամպակին տակ քնացող կրակը, եւ որ տղոցը սիրտը կ՚առնէ դիմացին։

Անոր այտերուն վրայ միսը կը նմանի բաժակէն բանտուած վարդի թաւիշին՝ ու անոր աչքերէն անմեղութիւնը կը նայի սրտառուչ ու գրաւող։

Բոց չառած ճրագն է անոր նայուածքը, քանի որ Սրբազան Աստուածը խորանող վարագոյրը դեռ կը մնայ անշարժ ու պատարագը հեռու է տակաւին։

Անիկա երջանիկ է` իր կոկոնի գեղեցկութեամբը ու բոլոր մեծ ու  պզտիկ, գեղեցիկ ու տգեղ աղջիկներուն նման ալ պայազատներ, գահաժառանգ ու թագաւորներ կ՚երազէ։ 

* * *

Ու քաղաքը ունի իր պայազատը: 

Քսանամեայ երիտասարդ մըն է ան։ Անոր ալ աչքերը խորունկ են ու փայլուն։ Խարտեաշ են անոր մազերը ու սաղաւարտին տակէն անոնց բարունակները տաղաւարի մը պէս կը պսակեն անոր գլուխը։ 

Երիտասարդ է ան, թարմ՝ ցօղի մէջ լուացուած ոսկիի մը նման, քաղցր՝ ինչպէս առաջին վանկը սիրտին, որ կը դողայ, հեռուէն անցնող դէմքի մը դիւթանքէն, կախարդ՝ ինչպէս կ՚ըլլայ պերճութիւնը տղոց, որոնք իրենց մարմինը ադամանդէ քերթուածի մը պէս կ՚անցնեն աղջիկներուն առջեւէն: Ու ոչ մէկը կը կարդայ վանկը կնքուած քերթուածին ու ոչ մէկը, աղջիկներէն, կը համարձակի մատ նետել անոնց անարատ, անոնց դեռ կոյս ստեղնին։

Երիտասարդ է ան ու աղջիկները անոր հասակէն կը կախեն պաղատանքը իրենց նայուածքին, անոր ոտքերուն կը նետեն փափկութիւնն ու մետաքսը իրենց մազերուն ու անոր աչքերուն դէմ կ՚աշխատին վերցնել, բիւրեղէ բաժակի մը պէս, պարապութիւնը իրենց սիրտին, ուր բերդարգել թագուհիի մը նման կ՚ապրի ստուերը պայազատող Երազին։

Բայց տղան կանցնի փողոցներէն, երջանիկ՝ իր հոգիին մինակութեամբը ու անոր ներդաշնակ ու պերճ մարմինէն կը ծածանի պատմուճանը, ծիրանի՝ կարմրած կարծես արիւնին մէջ մորթուած աղջիկներուն։

Սիրոյ դրօշակն է ան, որ կը քալէ, ու աղջիկները անոր հովէն կրակ, կրա՛կ, կրա՛կ կը դառնան։ 

* * *

Լուսնկայ գիշեր։ 

Փողոցին մէջ կտրատուած պաստառի գիծ մըն է, որ տանիքներէն կ՚իյնայ վար։ Մեղմ է փայլը պաստառին ու սալարկին կէսը սեւ կերպասի մը պէս կ՚երկննայ դէպի վեր։ 

Լուսնկայ գիշեր ու գարնան գիշեր։ Հով կայ, անո՛ւշ՝ ինչպէս շունչը սիրող աղջկան, որ կը քալէ պայազատին առջեւէն: 

Գունատ լոյսին մէջ անոր ձեւերը կը մարին առանց աղմուկի ու անոր պատմուճանը սիրոյ դրօշակին պէս կը քալէ ամայի փողոցէն:

Անիկա անճանաչելի է, բայց երիտասարդ է անիկա ու առաջին պատուհանին տակ անոր ականջները կը լսեն երազը դեղին մազով աղջկան։ 

Ու աղջիկը կ՚երազէ պայազատ մը, ինչպէս ան, որ կը պտտի երբեմն փողոցներէն։ Ան պիտի տանի անոր առագաստին՝ դեղնութիւնը իր աննման մազերուն, եւ գիտութիւնը՝ իր ճաշակին։

Ան պիտի յարդարէ դահլիճ մը, ուր բոլոր դարերուն զարդն ու գեղեցկութիւնը պիտի գան իրարու: Ան պիտի հագուեցնէ պատուհանները ընդելուզուած ադամանդով, ու ան պատերը պիտի ծածկէ՝ խմորի պէս, դեղին ու ազնուազգի ոսկիով։ Ու տախտակամածին վրայ գորգերը պիտի վառին կրակի լիճի մը պէս ու ձեղունէն ջահերը պիտի թափեն գոյնզգոյն անձրեւը պրիսմակուած ճառագայթներուն: 

*  * *

Աղջկան երազ: Գոյնի ու փայլի, ոսկիի ու ադամանդի տրտում երա՜զ, որ կը բացուիս ամէն հողի վրայ, առանց ծաղիկի, ու կը մեռնիս շատ անգամ, ճառագայթէ մը չինկած։

Կախարդ իշխան մըն է երիտասարդ գահաժառանգը։ Ու տունին մեծ ստուերին մէջ պաշտպանուած ան կը հետեւի աղջկան երազներուն։ 

Ու տրտում, տրտում է երիտասարդ իշխանը։ Այդ հրաշավառ ու համակ ճառագայթ երազներուն մէջ չկայ հատ մը գոնէ, որ խելակորոյս մեղուի մը պէս երկննար իր սիրտին, որ ինքնաբուխ ու միջոցն ի վար թաւալող կաթիլի մը նման դողալէն դողդողալէն գար իր սիրտին։

Տրտում է երիտասարդ իշխանը։ Աղջիկները մետաքս ու ոսկի, բոյր ու շղարշ, գովեստ ու գոհար կ՚երազեն, բայց իրենց սիրտին համար բո՛յն մը գոնէ չեն փնտռեր։ 

Լուսնկայ գիշեր ու գարնան գիշեր։ 

Ո՞վ է այն ոգին, որ մեղմ ու վշտահար աստուծոյ մը պէս կը քակուի տունին ստուերէն ու կը քաշուի դէպի խորհուրդը լերան։ 

Աղջնակը, այն՝ որ ոսկի ու գոհար երազեց, որ արծաթի ջուրով լիճեր նկարեց թագաւորին պալատին մէջ, կը նայի անոր ետեւէն: 

Պատմուճանը կը ծփայ, քաղցր` սիրոյ դրօշակի մը պէս ու կը հատնի լեռնէն վեր։ 

Ինչո՞ւ աղջիկները ամէնէն շատ գոյնը կը սիրեն։

Ինչո՞ւ անոնց աչքերը աւելի շուտ ու շատ կը խօսին, քան անոնց սիրտերը։ 

Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ անոնք միշտ մետաղը փնտռեցին։

Գահաժառանգը գնաց ու առաջին պատուհանը զո՜ւր պիտի սպասէ նոր այցելողին: 

*  *  *

Լուսնկայ գիշեր։ 

Փողոցներուն մէջ մարդերը կը քալեն արծաթի մէջ թաթխուած: Ստուերը պատերէն վար կը գամուի, սեւ սաւանի մը նման ու տանիքներուն եզրերէն ժանեկաւոր երկինքը կը փախչի ու կ՚երթայ: 

Գարունի գիշեր, գոյնով ու ձեւով գիշեր: 

Երիտասարդ իշխանը հագած է թանկագին իր վերարկուն։ Ատոր պաստառին վրայ քարերը կը վառին փշրուած աստղի մը կտորներուն նման ու անիկա վերէն վար ճառագայթէ հիւսուած պատմուճանն է հեքիաթին։ 

Անիկա անճանանչելի է, բայց անիկա երիտասարդն է, որ կ՚անցնի ու անոր ետեւէն երազները, թեւ առած մեղուներունման՝ կը թռին ու կ՚երթան։ 

Ու իշխանը, որ կախարդ իշխան մըն է, կը լսէ երազը երկրորդ պատուհանի աղջկան: 

Ու աղջիկը կ՚ուզէ մտնել արքունի պալատէն, հագուած այնպէս՝ ինչպէս չեն կրցած մինչեւ հիմա աղջիկները բոլոր երկիրներուն։ 

Ան պիտի կարէ իրեն համար զգեստ մը, որուն կտաւը լուսինին մէջ կը գործեն եւ որուն ձեւը սեւ թռչուններ կը բերեն հեքիաթին աշխարհէն։  

Ան կ՚ուզէ քողը, նուրբ, այնքան՝ որքան կրնան ըլլալ լոյսին թելերը, որոնք նաշիհի մաղէն կը թափին թրթռուն, այնքան՝ որքան ալիքի մը մազերէն փախչող փրփուրը։ Ու անիկա պէտք է իյնայ իր դէմքին աւելի շնորհալի, քան ամպի մը թեւը՝ լուսնկայի երեսին։ 

Անով պիտի քողէ ան ճերմակութիւնն իր այտերուն, աւելի գեղեցիկ, անշուշտ, քան հալած ոսկիի քողը, որ լեռներուն սպիտակ կատարները կը դեղնաւորէ, աւելի գրաւիչ, քան շապիկը բոցին, որ մեծ մոմերուն աչքը կը տաղաւարէ։

Անոր մազերէն արծաթն ու ոսկին անհատնում անձրեւի մը նման պիտի տեղան ու պիտի տեղան։ Անոր մարմինը թափանցիկ ու պայծառ գոհարի նման պետք է փաթթուի վարդին ու սնդուսին, ծիածանին ու թաւիշին մէջ։ 

Ու տրտում է երիտասարդ իշխանը։ 

Ան կը տեսնայ երազները, որոնք նուրբ, գրեթէ ափիդ մէջ հալող շղարշի մը համբոյրովը կը դպին հոգիիդ ու հոն կը մնան։ Ան կը զգայ գգուանքը թաւիշներուն, որոնք աղջիկներուն միսին վրայ երկրորդուած միսի մը նման կը բացուին ու նորէն չեն յուզեր հոգին։ 

Տրտում, տրտո՜ւմ է երիտասարդ իշխանը։ Մետաքսին ու աղուամազին, բուրդի քաղցր թելին ու փայփայանքի պէս զովացնող բամպակին դէմ, որոնք աղջկանը հոգին կը փաթթեն ամէն կողմէ, չի կայ սրտի իսկական աղապատանք մը, որ աղջկանը կուրծքէն բարձրանար, մերկ՝ տղումը վարդագոյն մսին նման ու գար քու սրտիդ մէջ, հագնելու քու գորովիդ, քու սէրիդ անարատ հարսնութիւնը:

Լուսնկայ գիշեր։ Գարունի գիշեր ու ձեւի ու գոյնի ու խղդուա՛ծ փափկութեան գիշեր։

Կը տեսնէ՞ք լուսարձակ պատմուճանը, որ կը քաշուի լերան դին, ու անոր ծալքերը իրարու քով կը սեղմուին գոցելու համար, ծածկելու համար երիտասարդ պայազատին երջանիկ մարմինը։ 

Ի՜նչ գեղեցիկ է ան, ի՜նչ սրտագին, երբ լերան վրայ թեւերը բաց կը մտնէ խորհուրդի գիշերին մէջ, մինչ վարը, երկրորդ պատուհանէն աղջնակը իր երազովը անոր պատմուճանը կը ձեւէ մեծ շրջազգեստի մը համար։ 

Գահաժառանգ իշխանը կը տառապի աղջիկներուն չոր սրտին համար։

Ինչո՞ւ աղջիկները միշտ մետաքսը կը սիրեն։

Ինչո՞ւ անոնց համար լաթերուն վարագոյրը շատ անգամ պատանքի պէս կը բացուի։ 

Ինչո՞ւ անոնք վախցան հոգիին մերկութենէն ու խենթի պէս, խենթի պէս փնտռեցին պաշտպանութիւնը բեհեզին։ 

*  *  *

Լուսնկայ գիշեր։ 

Փողոցէն լոյսը կը վազէ։ Քարերը յստակացած կատորներու նման կը սալարկեն գետինը ճառագայթով ու բիւրեղով, ադամանդով ու բոցով։ 

– Հով կա՜յ, անուշ՝ ինչպէս առաջին հակումը, որ սիրտերը իրարու կը պարպի կախարդուած բաժակներու նման։ Ձայն ու վանկ կայ, սրտառուչ խենթեցնող՝ ինչպէս հոսումը առաջին համբոյրին։

Երիտասարդ իշխանը կը քալէ ամայի փողոցէն ու անիկա լոյսի մեծ ալիքի մը կը նմանի։ Խորացած ու գրեթէ ճշդուած են անոր ձեւերը եւ վերարկուին կու տան քաղցրութիւնը կորացող գիծերուն։

Անոր գլուխը սաղաւարտէն կը բխի՝ ինչպէս լուսնկան, ամառ վերջալոյսերուն, վարդին ու սուտակին հրդեհէն։ Ան դրած է արքունի մեծ զարդանշանը իր ճակտին ու ան կը քալէ, լուսնկային տակ, խրոխտ ու գեղեցիկ այն ոտքերով, որոնք գահերուն պատուանդանը կը փորձեն։ 

Ու անոր ետեւէն ու առջեւէն՝ տարտամ բաբախումը բոլոր մեր փառքերուն, մեր այն շքեղանքներուն, որոնք պալատներու պատին կը վազեն, որոնք թագուհիներուն կուրծքը ակնախտիղ ու անմատչելի խորանի մը կը վերածեն ու անոնց մարմինները թափառական հրաշքի մը պէս անկարելի արուեստով մը կը գեղազարդեն։

Անոր ետեւէն ու առջեւէն, բոլոր գոյները ու բոլոր բոյրերը, բոլոր փափկութիւնները, անոնք՝ որոնց սիրուն մեր նանրամտութիւնը ծովերուն սիրտը կը պատռէ ու անդունդներուն հետ կը խաղայ. անոնք՝ որ աւազներուն հովիտէն, թռչող քերթուածներու մահովը կ՚իրանան, եւ զորս մեր փառասիրութիւնը կը բերէ թափելու կիներուն վրայ, անոնց հագցնելու համար անդունդին խռովքը եւ թռիչին ամբաւութիւնը: 

Ու երիտասարդ իշխանը, որ կախարդ իշխան մըն է, կը կենայ պատուհանին տակը երրորդ աղջկան: 

Ու կը լսէ։

Պատուհանին բացուածքէն չտեսնուող աղաւնիի պէս կը թեւածէ սիրտը երիտասարդ աղջկան։ Անիկա պզտիկ մսի կտոր մըն է օդին մէջ, բայց այնքան թափանցիկ, այնքան ճառագայթով պսակուած, որ իր անցքին վրայ միջոցը գողտր տաքութեամբ մը կը թրթռայ ու պարապը լեցնող բոլոր հոգիները կը յուզուին անոր թովանքէն։ 

Ու այդ սրտէն, ճառագայթի ճամբուն վրան, անոր փափաքները կը թռչին միջոցներուն խորը, բոլորն ալ մերկ ու մինակ, նոր ծնող տղոց հանգունակ։ 

Կախարդ է իշխանը եւ կը տեսնէ պատուհանին դէմ ոսկի ոստայ նի մը պէս լարուած սրտէն՝ մայր գիծը մեծ երազին:

Երիտասարդ աղջիկ մըն է ան։ Ան կ՚երազէ թագաւորի մը պալատին, բայց չի խորհիր, միւսներուն նման, ոսկիին ու արծաթին, բեհեզին ու կտրունկին: Անիկա իշխանին հոգիին մէջ պիտի իյնայ առտուան ցօղի մը նման, վայրի վարդի մը խուսափուկ շունչին նման, նոր քալող հովի գգուանքին նման:

Անիկա պիտի փաթթուի իշխանին հասակին, ինչպէս համեստ բաղեղը նոճիներուն սլացքին. անիկա պիտի գրկէ անոր մարմինը իր թեւերուն կրակէ թաւիշին մէջ, պիտի դնէ անոր թագազարդ գլուխը իր կուրծքին գահին վրայ ու անոր շրթունքներուն վրայ իր հոգին գերի տարուած մեղուին նման պիտի վառի ու վառի։ 

Ու անիկա պիտի տայ անոր, երիտասարդ թագաւորին, ինն ամիսէն, երկու զաւակ։ Երկո՜ւ զաւակ, ու պիտի կախէ զանոնք, իր ծիծերէն, քով քովի, մէկը արեւ, միւսն ալ` լուսնկայ: 

Գարունի գիշեր, լուսինով գիշեր։ Հեշտանքի գիշեր, երբ մեր կուրծքին վրայի միսին տախտակը թափանցիկ կը դառնայ ու կախարդ աչքերը կը դիտեն մեր սրտին բոլոր սարսուռները եւ յուզումները, երբ մեր հոգին մեծ, մաքուր, փառաւոր իսկութեան մը նման կը քակուի մեր միսերուն պատանքէն, ու լուսաւոր ու ոսկի ու կենդանի ստուերի մը պէս կը քալէ մարմինին ետեւէն։

Ո՞վ է ան, որ կը ծեծէ դուռը ամայի փողոցին ամայի տունին։ 

Երեք պատուհաններէն երեք գլուխներ փողոց կը նային ու երեքը մէկ կ՚իջնան դուռը բանալու լուսազարդ ասպետին։ 

Ու անխօս, ու կախարդ, ու ողբերգական՝ ինչպէս մահուան ու կեանքի աստուած մը, իշխանը մէկ ձեռքովը կը բանայ վերարկուին ծալքը ձախ թեւին վրայ, կը հանէ կուրծքէն յաւիտենապէս վառուած աչքի մը պէս անթարթ ադամանդը, մանեակին վրայ, կը քաշէ մեղմով, հովի մը մատովը, երրորդ աղջնակը սեմէն դուրս, կը ծռէ անոր կոկոնի պէս հլու գլխիկը ու կը կախէ անկէ վար՝ նշանը հարսնիքին։

Յետոյ՝ գարնան գիշերով, լուսնակ գիշերով ան իր պայազատի ոսկի շրթները կը գոցէ աղջկանը մաքուր, միամիտ ու ադամանդ շրթունքին վրայ, ու անոնց սիրտերը, ծովերուն խորունկէն բարձրացող ջրաշուշաններուն նման դուրս կ՚ելլեն անոնց կուրծքերէն, անոնց բերաններէն, կը համբուրուին դարձեալ լուսնին տակ: 

Յետոյ՝ գինով, անգիտակ իրենց ըրածին, սրտերը կը փոխեն զի իրար։ 

Կախարդ է իշխանը ու երիտասարդ։ 

Ան ընտրեց երեք աղջիկներուն ամէնէն համեստը ու ամէնէն քաղցրագինը։ 

*  *  *

Նախանձը կուպրէ ծաղիկ մըն է, որ աղջիկներուն հոգիին մէջ շատ անգամ կը ծաղկի։ 

Նախանձը սեւ կրակի ատրուշան մըն է, որ ինքզինքը կ՚ուտէ եւ դժոխքը կը փոխադրէ աղջիկներուն սրտէն ներս։ 

Նախանձը կոյր օձ մըն է, որ մահուան պաղութեամբը կը գալարի երիտասարդ աղջիկներուն, անոնց հոգիներուն սլացիկ սիւնին, ու զանոնք կործանած պալատներու կը վերածէ։ 

Անիկա չի վախնար մահէն, ինչպէս չազդուիր Աստուծմէ։ Ան ուժով է մեր բոլոր կիրքերէն ու անով մեռնիլը մահերուն ամէնէն դժբախտը կ՚ըլլայ։

Ու երկու քույրերը կը նախանձին, կը նախանձին անմխիթար՝ իրենց պզտիկ քրոջը վրայ, որ գարնան առտու մը, արեւին մէջ կրակ առած երազի մը պէս գրկեց պայազատին մէջքը, արքունի երիվարին քամակին ու գնաց, գնաց պալատներէն ներս, ուր իրենց միտքը բեհեզ ու սնդուս, մետաղ ու բուրում միայն տեսաւ։ 

*  *  *

Ու գահաժառանգ իշխանը, պե՜րճ իր ձիուն վրայ, կը շարժի կամաց, ընդարձակ քաղաքին զարդարուն փողոցներէն:

Լրացած է իններորդ ամիսը ու պալատին առջեւ սեւեր հագած քառասուն կիներ կուլան եղերական երգը, որով կը դիմաւորեն մարդիկ ճակատագրին հարուածները:

Անոնք ձգած են վար ամբողջովին, մոխիրով պղտորած ալիքները իրենց մազերուն։ Անոնց ճերմակ կուրծքերուն վրայ, եղունգները պզտիկ, արիւնոտ մատիկներ կը փորեն ու անոնց ձիւնի պէս մատնե րուն ծայրերէն արիւն կը վազէ։ 

Անոնք, եղերամայրերը, դժբախտութիւնը կ՚երգեն. 

«Ի՞նչ է խոստումը եւ ինչո՞ւ։ Ո՞վ կրցաւ հասնիլ աստուածներուն իմաստութեան։

«Ինչպէ՞ս պիտի բխի արեւը մարդուն արգանդէն ու ինչպէ՞ս կնոջ մը որովայնէն լուսինը դուրս պիտի գայ: 

«Ինչո՞ւ խոստանալ, ինչ որ մարդերուն տկարութիւնը երազել միայն կրցաւ։ 

«Ինչո՞ւ հաւատալ, երբ աստուածներ քիչ անգամ կը զիջին մարդերու բառին ու ձեւին։ 

«Մեծ են աստուածները ու անոնց բարկութիւնը աւելի հզօր, քան զայրոյթը աւազի բոլոր հատիկներուն։

«Մեծ են աստուածները ու թագուհիները անոնց առջին աւելի չեն արժեր, քան թերթերը չորցող վարդերուն։ 

«Արեւները կը ծնին աստուածներուն ճակատէն ու լուսնկաները կը բխին անոնց աչքերուն անյատակ հորիզոններէն։ 

«Մեղք մըն է խոստումը, երբ մարդերուն ուժերը կը դաւեն անոնց:

«Կը պատժեն աստուածները բոլոր անոնք, որոնց երազը վիրաւորիչ նետի մը պէս կապոյտները կը հարուածէ։

«Կը պատժեն աստուածները բոլոր անոնք, որոնք արեւներ ու լուսիններ կը խոստանան, երբ մարդերը թռչելու համար անգամ մահուան կարօտ են»:

Ու կը դադրի խմբերգը: 

Դուռները կը բացուին լայն ու տրտմահար՝ ինչպէս թեւերը մեծ թռչուններուն։ Ու սանդուխին կատարէն Մայր–դայեակը, ոսկի սկուտեղի մը վրայ, ոսկի շղարշներու տակ, արքայազունին կը մատուցանէ զոյգ մը շան-լակոտ, իրարու ճիտ ինկած, իրենց մռութին զոյգ կոկոնովը։

– Դարեր թող ապրի իշխանը իր փառքին մէջ: Դժբախտութիւնը երբեմն կու գայ մարդերէն, երբեմն աստուածներէն։ Ահա թե ինչ կը բերէ իշխանուհին։ 

Կ՚ըսէ դայեակը ու կ՚իյնայ իշխանին ոտքերուն։ 

*  *  *

Ու ճիշդ պալատին դիմաց, մեծ հրապարակին կեդրոնը, կէս–մէջքը մինչեւ, թաղուած է Մայր–իշխանուհին։ 

Անիկա կը նմանի տժգոյն ծաղիկի մը, որ գերի է գացած աւազներուն։ Անիկա կը նմանի հողէն բուսած վշտահար երազի մը, որուն հանգիստին չէ երկնցած ոչ մէկ բազուկ եւ զոր ընդունելու չէ յօժարած ոչ մէկ կուրծք: Անիկա կը նմանի աստուածուհիի մը կիսանդրիին, որուն գլուխէն վերցուցած ըլլան կամարը կը տաճարին: 

« Անիկա վարսուած պիտի մնայ հոդ։ Ընդունելու համար անարատ երեսին վրայ թուքը քաղքի բոլոր աղտոտներուն` բոլոր կիներուն արհամարհանքն ու հեգնութիւնը, կիցը բոլոր անոնց, որոնք դժբախտութիւնը կը հալածեն՝ զայն աւելի շքեղ, աւելի փառաւոր տօնազարդելու համար։

Հրամանը Իշխանինն է։ Վա՜յ անոր անսաստողին։ 

Ու երամ-երամ կու գայ ամբոխը, կը թափէ իր լորձունքը Սիրոյ Մեծ–մարտիրոսին վրայ ու գոհ ու երջանիկ կ՚երթայ իր գործին։ 

* *  *

Մութ, մռայլ գիշեր։ Սեւերով հիւսուած ու կուպրով օծուած աղջամո՜ւղջ գիշեր։ 

Պզտիկ կրակ մը կը բաբախէ խաղաղ բոցին տակ ու ջաղացպանը անոր առջին իր մօրուքը կը շոյէ արդարի հանգստութեամբը։

Մութ, մռայլ գիշեր։ Դուրսէն հովերը կը պոռան ու կ՚անցնին հսկայ ոգիներուն թեւերուն նման քսուելով տանիքին, որ կը հեծկլտայ։ 

Բայց պզտիկ լոյսին մէջ երտերուն (կիսավառ փայտ) քարը կը դառնայ ինքն իր գլխուն, լիսեռին երգը կը քակուի անդադրում գեղի աղբիւրին նման:

Բարի է ջաղացպանը բոլոր անոնց նման, որոնք մարդերուն մեղքէն հեռու ապրեցան, որոնք գեղերուն ու քաղաքներուն սալարկը երկիւղով կոխոտեցին։ Բոլոր անոնց նման, որոնք, մեծ վիշտերէ զարնուած՝ վանքերուն խաղաղութեան կամ գերեզմանին հանգիստին վազեցին։ 

Բարի է ջաղացպանը ու աստուածները երբեմն այցի կու գան անոր։ 

Ու յանկարծ, չա՛թ, քարն է կը կենայ։ 

Աքաղաղը` լուռ՝ վիզը կ՚երկնցնէ ու երկու հաւ կը թօթուեն իրենց փետուրները: 

Ամէնէն խռովիչ պահն է գիշերուան ու ոգիները դուրսը կը պտտին ու կը պոռան։ Սիրտ պէտք է՝ երթալու համար մեծ խողովակին։ 

Բայց արդարները երբ են վախցեր։ Ու ծերունին, մօրուքը ափին՝ կը շտկէ կռնակը ու կ՚ելլայ խողովակին մօտ:

Հովերը կը յարգեն պզտիկ երտը ջաղացպանին ու ոգիները հանդարտ կը սպասեն անոր անցնելուն: 

Գոց սնտուկ մըն է, որ եկած է փակելու մայր խողովակին բերանը, ուրկէ ջուրը կը խուժէ նախնական անիւին վրայ։ 

Ի՛նչ մութ է գիշերը ու երկինքը հալած պիտի կարծէր։ Որքան կը սայթաքին մամռոտ քարերուն վրայ ոտքերը ծերունիներուն, երբ անոնք մշտապէս թաց ճամբայէն ջաղաց կը դառնան։ 

Անիկա դողդղալով առած է արգելքը, որ թեթեւ է սակայն հովի ալիքի մը պէս ու կը մտնէ ներս: Ինչպէս կը վախնան անոր մատները: Պարապ սնտուկները դագաղներ են աստուածներէն ղրկուած ու ջաղացպանը կը վախնայ մահէն:

Ու տրտմութեամբ, ու դառնութեամբ, ու յուսահատ կը վերցնէ  կափարիչը։

Հրա՜շք։ Սնտուկին խորէն լուսնկան կը թափէ վեր, իր լոյսերուն արծաթ հարստութիւնը:

Անիկա մերկ մանկիկ մըն է, որուն միսերը խտացած լոյսի կտորներու կը նմանին ու կը վառին հանդարտ, մոմերէն ալ խելոք, սիրահար աղջիկներուն, յուսահատ աղջիկներուն սիրտէն ալ խելոք։ 

Նորածին աղջիկ մըն է ան ու անոր թեւերը կ՚իյնան իրեն չափ ուրիշ մանուկի մը վրան, որ կը քնանայ աչքերը գոց ու մանչ մըն է ան։ 

Լուսին կայ ջաղացքին մէջ, վճիտ ու շոգեւորած արծաթի մը պէս, որ քարերուն վրայ ցօղի կաթիլներուն նման ծաղիկ կը բանայ ու ալիւրին մաքրութեան մէջէն անցած ատեն՝ շափիւղաներ կը վառէ։ 

Ու կը բռնկին արծաթէ ջուրով, բոլոր ոստայնները, որոնք անկիւնէ անկիւն քաղցր երազներու պէս կախուած կ՚օրօրուին ու կը բռնկին սեւցած առաստաղէն հիւսքերը պահծու պտուղներուն։ 

Լուսին կայ սնտուկին խորը ու լոյսը կը բխի անկէ հանդարտ, անաղմուկ, անսպառ ու պայծառ: 

Իսկ ցերե՞կը։ 

Քնացող մանչը կ՚արթննայ, կը շարժէ իր թաթիկները ու ցոլքերը կը բռնեն ամբողջ ջաղացը, դուրս կը նետուին խելայեղ ու կ՚անցնին բլուրներէն ալ անդին։ 

Արեւն ու լուսնկան։ Ի՜նչ խորունկ է երբեմն աստուածներուն գիտութիւնը։ Ինչո՞ւ, լեռներուն մարդը՝ առանց երազելու, կը հրաւիրուի բախտերուն ամէնէն լաւերուն եւ ինչո՞ւ երիտասարդ իշխանուհիին ստինքները, չայցելուած աղբիւրի աչքերուն նման, չորնան ու քարանան։ 

Ինչո՞ւ։ 

*  *  *

Ու ծերունի ջաղացպանը կը մեծցնէ տղաքը, խնամելով զանոնք՝ ինչպէս երկու բիբերը երկու աչքերուն։ 

Անդին պալատի հրապարակին վրայ, անոնց կիսաթաղ մայրը կը սպասէ աղտոտներուն թուքին ու ծեծին։ 

Անիկա սեւցած կոճի մը կը նմանի հիմա ու անոր աչքերը թուքերուն անձրեւին տակ կը վախնան նայելու:

Անոր մորթը կարծրացած ու ճեղքուած է գազանի կաշիին նման ու անոր մազերուն խուրձը արիւնոտ կծիկներով կը տանին իրմէն:

Բայց անիկա յամառ է իր երազին վրայ ու անոր հոգիին մէջ իր տղոցը բոլորակները կ՚ապրին, փոխն ի փոխ, ցերեկ ու գիշեր, արեւով ու լուսնկայով։

Ան երջանիկ է մանաւանդ պայազատի իր անկողինով։ 

* * *

Սիրուն մազերով, սիրուն ու շատ խորունկ աչքերով աղջնակ մը։

Սիրուն մազերով, սիրուն ու շատ խորունկ աչքերով մանչուկ մը։ 

Անոնք կը խաղան օրն ի բուն ջաղացքի շուքին, անոնք ջուրի խորունկ ճամբան շատ կը սիրեն ու անոր երեսին վրայ իրարու դէմքը կը սորվին։ 

Երբեմն անոնք կ՚ելլան ջուրն ի վեր՝ կ՚անցնին ծառերու երկար ուղիէն, որ կ՚երգէ ջուրին կորդը, ու կը կենան ուշակորոյս քաղաքին հեռակայ նկարին հանդէպ։ 

Անոնք շատ հարցուցած են ծերունի հայրիկին՝ քաղաքին վրայ, մարդերուն վրայ, որոնց կենդանիները ամէն օր կու գան ալիւր տանելու: Անոնք մանաւանդ լսած են փառքը քաղաքին թագաւորին։

Ծերունիները գաղտնիքը չեն սիրեր։ Բայց իրենց չգիտցածէն կը վախնան անոնք: 

Քանի՜ տարի է ան մտիկ կ՚ընէ բոլոր աղունուորներին պատմութիւնը վարսուած թագուհիին։ 

Քանի՜ տարի է անոր մտքէն փայլակը կ՚անցնի, որ այդ մարտիրոսութիւնը կը շաղկապէ ջուրէն հանուած սնտուկին։ 

Բայց անոնց ուղեղին անիւները ժանգ է կապած, ու հրաշքները ըմբռնելու համար ուղեղը կայծակի թեւ ունենալու է։ 

Ու կը կասկածի։ Ու արգիլուած է տղոց, որ քաղաք երթան։

Անոնք քոյր ու եղբայր են ու անոնք անծանօթ բանէ մը քաշուած, կը տարուին քաղաք հակառակ ծերուկին ու իր բարի արգելքին: 

*  *  *

Ո՞վ է այդ կինը, որ խարսխած է հրապարակին մէջ ու ինչո՞ւ անցող ու դարձող թուք ու կից կը նետէ անոր։ 

Քոյր ու եղբայր են անոնք, թեւ թեւի են անոնք ու կը մօտենան կիսաթաղ արձանին։ 

Անոնց բերնին մէջ թուքը կը չորնայ ու անոնց փոքրիկ ոտքերը հողէն վար կը քաշուին։ 

Հրամանը թագաւորինն է ու կը պատժուի ա՛ն՝ որ իր թուքն ու կիցը կը խնայէ մայրերուն ամէնէն մաքուրին։ 

Բայց տղաքը կը սպասեն անշարժ ու անոնց սրբապղծութեան դէմ դողաբար կը սպասէ ամբոխն ալ իր կարգին։

Ու ահա կը վերնայ մօրը վայրահակ նայուածքը ու կ՚իյնայ իր տղոցը աչքերուն մէջ։ 

Ո՞վ գիտցաւ երբեք խորհուրդը ճամբաներուն, որոնք սիրտէ սիրտ կը ձգուին։

Ի՞նչ բանէ շինուած են չտեսնուող այն թելերը, որոնք իրարու կը վազեն անջրպետներուն արգելքներուն վրայէն։ 

Ու երկու կոլոզ թուքի տեղ, երկու տղաքը երկու համբոյր կը դնեն մայրիկին դժբախտ աչքերուն ու երկու կից հարուածի տեղ անոնց մատիկները զոյգ մը շուշան կը կապեն մայրիկին փետտուած մազերուն։ 

Հրամանը թագաւորինն է ու մահով կը պատժուին բոլոր անսաստողները։ 

*  *  *

Ու երիտասարդ թագաւորին առջեւ տղաքը կը կենան հանդարտ ու անոնք չեն իսկ խորհիր դահիճին տապարին։ 

Անոնք կը սպասեն ջաղացպանին, որ կանչուած է իր զաւակներուն վերջին համբոյրը տալու: 

Բայց ծերունին կու գայ կորաքամակ ու անոր մօրուքը այնքան շատ է ու մաքուր այնքան, որ տեսնողները կու լան իրենց կսկիծէն։ 

– Ապրի թագաւորը օրերուն օրովը։ Անիկա գտած է իր զաւակները, անիկա ունի իր առջին արեւն ու լուսնկան։ 

Կ՛ըսէ ծերունին ու կ՚իյնայ թագաւորի ոտներուն։ 

* * *

Հէ՜յ նախանձը ամուրի աղջիկներուն։

Մանաւանդ նախանձը մերժուած աղջիկներուն։

Անոնք սեւեցին իրենց հոգիները ու գրեցին գեհենին։ 

Անոնք կաշառեցին դայեակը եւ իրենց քրոջը զաւակները գողնալով ջուրերուն յանձնեցին։ 

Անոնք յաջողեցան խաբելու իշխանին ամբարտաւան միամտութիւնը ու անոնք շան լակոտներ տեղաւորեցին երկունքի արիւնոտ մահիճին մէջ։

Անոնք գամել տուին իրենց հարազատ քոյրը հողերուն գերեզմանին։ 

* * *

Կ՚ըսեն, թէ ճակատագիրը երբեմն աչքերը կը բանայ իր ահաւոր քունէն ու փայլակի մը մէջ կ՚աշխատի դարմանել աղէտները, որոնք իր անունով, իր կամքովը, բայց առանց իր գիտնալուն գործուեցան մարդերուն մէջ։

Ու ճակատագիրը կը հանէ մայրը իր գերեզմանէն, կը ղրկէ զայն բաղնիք, ուր քառասուն կիներ կը լուան անոր մարմինին վրայէն  թուքն ու աղտը տարիներուն ու մարդերուն։

Ու ճակատագիրը կը կապէ երկու քույրերն ու դայեակը խենթ ջորիներու պոչերուն։ Հեքիաթը անոնց ոսկորները ածուխի կտորներու պէս կը ցրուէ սարերուն ու ձորերուն վրայ։ 

* * *

Տուն-մնայ աղջիկները երբ նախանձով կը տառապին, կը սեւնան աւելի խիստ, քան ամէնէն վաւերականները սատանաներուն ու անոնց ոսկորները ածուխի կը վերածուին։ 

Անոնց համար աւելորդ է գերեզմանը, քանի որ զայն ճանչցան դեռ հողին համը չառած։