ԹՈՒՂԹԵՐ

Սրբոյ հօրդ հասարակաց եւ Տեառնդ հոգեւորի պատկանաւորեալ ճառս առ յապաքինութիւն պատահելոյ կսկծանացդ ի պատճառէ պակասութեան Ոհանին ի մաքրազուարթ յաչաց քաղցրագթութենէդ։ Քանզի եւ իմ յորժամ լուայ զլուրն բօթի՝ սոսկացաւ անձն իմ, դըրդեցան ոսկերք իմ եւ կսկիծ դառնագին վասն ընտանի հարազատութեան նորա եւ աղէտ նարդենիս վասն համշիրակութեան, զի ձեռնասուն մեր էր եւ ծանօթապէս սիրել տայր զինքն՝ բառացի գոլով քան զծնօղսն վայրենամիտ։ Սակայն եւ առաւել գալարեցան աղիք մեր ընդ գալարումն աղեաց ծնօղաց ի կողկողիլսն ողբովք ներբողինաբար յիշմամբ ի տեսիլն քաղցրազուարճ դիմաց նորա այլովք հանդերձ։ Քանզի ի լուր գուժիս ողբայր եկեղեցիս ընդ աղէտ ծնօղաց դորա, վշտակից լինէին օտարք եւս ընդ մռնչելն ձայնի հեծութեանց սոցուն յեղակարծ բօթոյն։ Ձայնք լալականաց լսելի եղեն ի սասդերօդ, գուժկանք ողբոց ի հրապարակս, կականս աշխարանաց ի սահմանս բնակութեանց նոցա, ճիչք եղկութեան ի տունս նոցա, վայ ի վերայ վայի ի մէջ ազգատոհմի նոցա եւ Ռ աւա՜ղ ասողաց ի բերանս բազմաց։ Իսկ ոմանց երթալն եւ ասելն նոցա թէ Դուք ողջ լերուք, պատասխանեն եւ ասեն. Մի՛ ասէք եւս մեզ ողջ լինիլ, զի խոնարհ եղեն մինչեւ ի հող անձինք մեր եւ յերկիր կցեցան մէջք մեր, զի ապռեցաւ ուրախութիւն մեր, խլեցաւ փառքն մեր, յափշտակեցաւ պարծանքն մեր, բարձաւ մխիթարութիւն մեր։ Միթէ չէ՞ր բաւական անծուկ փափաքման մերոյ առ նա՝ որ այսօր դառնագին նոր վէրք մեզ պատահեցաւ. միթէ չէ՞ր շատ եռանդն տոչորման մերոյ ի տարանջատութիւն զաւակին մերոյ՝ որ այսօր սեւ խապար նորա եհաս ի մեզ. միթէ չէ՞ր հերիք խարխափումն սրտից մերոց ի մրրկէ կարօտանաց նորա՝ որ այսօր մահուն հռչակն զսիրտս մեր նոր կրակով բորբոքեցոյց։ Վա՜յ մօրս տառապելոյ, զի մորմոքի սիրտ իմ ի ձգտումն տեսութեան եւ ոչ կարեմ հասանել։ Եղո՜ւկ հօրս թշուառութեան, ժամանել ջանամ եւ ոչ կարեմ տեսութեան անգամ, միթէ եկի՞ց ի վերայ երեսաց իմոց տեսանել միայն զգերեզմանն եւ առընթեր թաղիլ մնալ։ Վա՜յ ծնօղիս եղկութեան, զի գալարի լեարդ իմ ի գուժ որդեկին իմոյ, թալիթլի աղիք իմ հրով բոցոյ ի վերայ ղարիպ անդրանկին իմոյ մեռելոյ։ Ո՞վ տայր զգլուխ իմ ծով առնուլ եւ զաչերս աղբիւրս արտասուաց։ Արդ չորասցի արգանդ իմ, զի ոչ կարեմ եւս զայնպիսի զաւակ ծնանել. գօսասցի ծառն, զի ոչ եւս կարէ զայնպիսի ոստս վայելուչս արձակել. խլեսցի յարմատոյ որթս, զի ոչ եւս կարէ զնոյնպիսի բերել բարունակ ողկուզաբեր. կտրեսցի տապարաւ տունկս, զի ոչ եւս կարէ պտուղ քաղցրահամ պտղաւորել. խաւարեսցին այսուհետեւ աչք մեր, զի ոչ եւս կարեմք զայնպիսի գեղեցկատիպ որդի տեսանել. պակասեսցին լոյս ականց մերոց, զի ոչ եւս կարեմք զայնպիսի անդրանիկ հասուցանել՝ չքնաղ եւ վայելչահասակ որպէս զՈհանդ. երերասցի տուն մեր եւ դղրդեսցի քաղաքս մեր ընդ մեզ ի դէպ կոծմանս։ Ո՜վ ցաւագին դառնութեանս, ի պանդուխտ վայրիդ անտես յաչաց մերոց խլեալ զորդին մեր յանդառնալին ճանապարհ։ Ո՜վ անըմբերելի բեկմանս, զի անյոյս աշխարհի տարագրեալ զաւակն մեր։ Ո՞վ տայր մեզ զմահն քո տեսանել, ասէ, որդեա՛կ իմ Ոհան։ Զի՞նչ արասցէ եւ առ ո՞վ երթիցէ եղկելի մայր քո։ Վա՜յ է ինձ թէ մո՜յ մո՜յ ասացից ի ծննդենէ աւուրց մինչեւ ցդոյն հասակի, թէ զօրօրոցս գգուանաց յիշեցից՝ զդիելս խանդաղատական գորովով, թէ զգուշութիւնս իմ ի հրոյ եւ ի ջրոյ, թէ զներբողական գովասանութեան սէրն իմ, զիղձ անդրանկութեան լրման հասակին նկատմունս, թէ զակնկալութիւն յաւուր հարսանեաց խնդութեան դորա, զյոյս փափաքման պսակին տեսլեան, որ յայսմ յամենայնէ հրաժարեալ ի սրտէ՝ խզեալ էաք ի բաց եւ քահանայական կարգին միայն ակն ունէաք ի լրոյ լսել։ Բայց վասն դառնութեան սրտիս խռովելոյ, զոր ոչ լուայ զլուր կարգին փառաց, այլ զընդդիմակ մահն զոր ոչ եթող եւ յայնմ սահմանի մնալ եւ զոր ոչ եթող յանդիման աչաց մերոց ճոխալ ի տունս մեր։ Յորժամ մտանէր ի տուն մեր՝ կարծէի արեւով լցեալ սիրտ իմ եւ ճառագայթիւք պարագրեալ տուն իմ, վասն որոյ զանվավերն խորհեցայց որում ոչ հասեալ տեսի։ Զի որո՞վ արդ մայր քո տառապեալ պսակեցից զքեզ ականակուռ ստիֆանօք քեզ վայելչաբար. եթէ ոսկեթե՞լ շար մատնիլօք զընծայս զարդ պարանոցիդ տարածեցից. կարմրաներկ մատա՞մբս կալեալ զվարսասփիւռ տիպ քո համբուրեցից, թէ ընդ ազգատոհմն իմ ի պարս կաքաւեալ ցնծացայց. յԱմենասրբուհի ծնօղի՞ն քո գաւիթ զքեզ հրաւիրեցից, թէ ընդ օրիորդս հարսին իմ երգս առեալ գովասանական ձայնս յօրինեցից։ Ի մուտն քո առ բազմորդի ծնօղն քո հոգեւոր՝ Ուրախ լեր սուրբ եկեղեցի՝ զերգս եկեղեցականա՞ց լուայց. թէ զփեսաւէրիցն քո տիակցաց Թագաւոր գոլով քո յաշխարհ՝ զնուագն յարմարումն ունկն եդից։ ԶԱրեգականն արդարութեան ծագումն ի սիրտս մեր հասակակցօ՞ք քովք ներբողեսցուք, թէ զընթրիս կազմեալ յաւուր ծառիդ ծաղկելոյ տեսլեան ընդ սիրելիս մեր խրախասցուք։ Արդ ո՞ւր են այս ամենայն յոյս, ո՞ւր է այս ամենայն ակնկալութիւն, որոյ սակի հաշեալ մաշէաք ցարդ եւս վասն խափանելոյ բառնալոյ այսց ամենից եւ կամայ յակամայ տեւեցաք առ ի զտեսանել զոր յուսացաք, եւ միայն ակն եւ կիւման ի Տարէն Ոսկւոյ (Սկիւտար) մինչ ի Կարին նկատէի եւ անտի մինչ յԱրարատ դիտէի զօրհանապազ. խոցադեղ սրտիս՝ զմատ մի թղթիդ ի դրունս պանտոկաց դեգերէաք, միայն զիջեւանս վաճառականաց տառապէաք, միայն զանցաւորօք ճանապարհաց շրջէաք՝ սպասելով լսել զհամբաւ ողջունիդ։ Այլ այսօր թուղթ մի բերին սեւով լցեալ, յանկարծ մահուն զսիրտ մեր սեւով լցաւ՝ թէ Առէ՛ք կարդացէք, ծնօղք իմ, ու տեսէք որ չեմ գալու։ Վա՜յ լսելեաց մերոց ընդ գոյժս, եղո¯ւկ տեսանելեացս անտեսանելի ճղակոտրութեանդ, որդեա՛կ իմ Ոհան։ Փոխանակ վերասացելոցս յուսոյ ամենայնի ընդդիմակն քեզ հանդիպեցաւ։ Միթէ պատանօք պատեցա՞ւ անձն քո վայելչահասակ. միթէ ի դագաղ մահու բարձա՞ւ կիպարաբաղդատ քո տի. միթէ փշրեցա՞ն աղեղնանման եւ կամարայար ուներ քո. միթէ հողով կափուցա՞ւ այդ ծով ծով աչեր քո, միթէ փակեցա՞ւ ճոխութիւնք աղվոր բերանոյ քո, միթէ լռեցա՞ն քաղցրանուագ բարբառ քո. միթէ անզարդացա՞ւ քաղցրատեսիլ կերպարան քո. միթէ խցա՞ւ անուշասփիւռ ձայն եղանակի քո. միթէ հարա՞ւ ի կարկտէ ծաղկեալ նռնենիդ. միթէ ի հո՞ղ գրաւեցին զանձն սիգաճեմ զոր յուսայի ի դէպ ժամանակի տեսանել. վա՜յ տեսանելեացս, միթէ ընդ երկրաւ գերեզմանի՞ ամփոփեցաւ տիպդ վարդեհոտ։ Արդ՝ որո՞վ շիջանիցի հուր սրտիս եւ որո՞վ զիջանի բոց ծավալման անտանելի մորմոքմանս։ Զի թէ անիծեալ էաք յԱստուծոյ ըստ Գրոյն՝ գոնէ հանդէպ աչաց մերոց պատահէր մահ քո, ո՛վ որդեակ մանկամեռ։ Մարթ էր զի կռնծելոյ ձեռօքս զվարս քո մշկորակ շօշափել կարէի, զի թափելոյ թեւօքս գրկածեալ ողջագուրէի, զի չորանալոյ շրթամբքս զքեզ համբուրել կարէի, զի կուրանալոյ աչացս յորդ արտասւօք զքեզ լուանայի։ Քանզի դու զմեզ սգալոյ փոխան՝ մեք զխակակոտորդ կսկծամք, դու զմեզ կոծելու փոխան՝ մեք զմատաղաբեկդ ափսոսամք, դու զմեզ ափսոսալոյ փոխան՝ մեք զմահ քո աւաղեմք, դու մեզ թաղելոյ փոխան՝ մեք զթաղումն քո լուեալ նուաղիմք, դու զմեզ սեւ սեւ հողով ծածկելոյ փոխան՝ մեք դառն խոցովք լցաք (թերի)։

( Ձեռ. թիւ. 1058, թղ. 26ա-28ա )