Պատմութիւն թագայորի Պարսից

Յետ այսորիկ լուան արք Բաղդիարայ, զոր ինչ արար Ղուլի խանն ընդ շահ Թամազն, ի մի վայր ժողովեցան, եւ զոմն ի միջոյ իւրեանց շահ կացուցին եւ զօրաժողով եղեն գալ ի վերայ Շոշայ ի վրէժխնդրութիւն շահին: Եւ եկին հասին մերձ Շօշայ, եւ զգիւղօրէս գաւառին ասպատակեալ` զբազումս գերի վարեցին եւ զբազումս սրով կոտորեցին. եւ այսպէս զիննսուն եւ եօթն գիւղս յաւեր ածին: Զայս լուեալ Ղուլի խանին` ել բազում զօրօք գնալ ի վերայ Բաղդիարայ: Իբրեւ եհաս ի սահմանս նորա, ազդ եղեւ արանցն Բաղդիարայ, եւ փախուցեալ գնացին մտին ամրացն ի բերդ մի Ջմլան անուանեալ եւ ոչ ելին արտաքս: Եւ էր բերդն այն ամուր յոյժ, որոյ մի կողմն առ իւր ունի զԱբուգուրան անուանեալ գետն, եւ ի միւս կողմանէ բարձրաբերձ սայրասուր սար դժուարաել: Նմին իրի Ղուլի խանն թողեալ զայն` եկն եմուտ ի Հաւուզա, որոյ կէսն է արապ, կէսն` լօռ, կէսն` խորիջի, կէսն` շիա, եւ այսպէս զանազան ազգք են: Իբրեւ ազդ եղեւ իշխանին Հաւուզայ, որոյ անունն էր Ալիմարդան խան, թէ Ղուլի խանն գայ, մեծամեծ ընծայիւք եւ բազում մեծարանօք գնաց ընդ առաջ նորա: Եւ Ղուլի խանն բազում պատուասիրութեամբ ընկալաւ զնա եւ ծիրանիս զգեցոյց նմա եւ զօրագլուխ կարգեաց զնա` երթալ ի վերայ Բաղդիարայ: Եւ էր անուն իշխանին Ալիմարդան խան:

Եւ ինքն չու արար անտի եւ եկն ի Քրմանշայ եւ անդ կացեալ զաւուրս Լ [30] հանդէս արար զօրաց իւրոց եւ ապա ել անտի` երթալ ի Բաբիլոն, եւ եկն եհաս ի Մայտաշ, անտի ի Հառնաւա, անտի Քրենտ, անտի ի Քուիքօռա, որ ստուգաբանի ի մարաց բարբառս մանկամարդոյ սար, զի ելք նորա այնչափ դժուարին է, ընդ որ եթէ ոք ծեր իցէ, ոչ կարէ ընդ այն անցանել: Արդ` ընդ այս ճանապարհ անցեալ Ղուլի խանն ԻԴ [24] ժամ` ետես, զի ընդ այսչափ տեղիս ոչ ինչ երթեւեկութիւն մարդոյ էր: Եւ պատճառն է, զի Քուիքօռայ է սար մի, որոյ մի կողմն է սահմանն օսմանցւոց, եւ միւսն` պարսից: Եւ ճանապարհն նորա է մի միայն, եւ ոչ առաւել, եւ ի նմին ճանապարհի է իջեվան մի ճանապարհորդաց, որ ի բարբառս մարաց` Խունայի Մէհմուն անուանի: Արդ յիջեվանի յայսմիկ ի զօրացն օսմանցւոց պահապանք կային, որք զճանապարհն այն պահէին, եւ այսմ գիտակ էր Ղուլի խանն: Յորժամ հասարակ գիշեր եղեւ, ել երթալ եւ պատուէր ետ ամենայն զօրացն ընդ ճանապարհն ընդ այն ոչ գնալ, այլ իւրաքանչիւր ոք զձին հետեալ զկնի իւր` ընդ սարն ելանել եւ գնալ. եւ ինքն նոյնպէս առաջի նոցա երթայր: Արդ ընդ լերինս ընդ այսոսիկ անցեալ գնացին եւ ի մերձենալ ծագման արեւուն մտին ի սահմանս օսմանցւոց, եւ զօրքն օսմանցւոց ոչ իմացան զանցանելն նոցա:

Եւ եկին մտին ի Զաղով, եւ էր իշխան նորա ոմն, որոյ անունն է Ահմէտ բէկ, եւ ոչ կարաց իմանալ գալուստ Ղուլի խանին: Քանզի նա պահապանս կացուցեալ էր ի ճանապարհին, եւ վասն այսորիկ ոչ հաւատայր թէ Ղուլի խանն այնպէս առանց ուրուք իմանալոյ կարէր անցանել ընդ այն եւ գալ: Արդ` իբրեւ ետես զնա յանկարծ մտեալ ի Զաղով, ել ընդդէմ նորա տագնապաւ, վեց հազար զօրօք, պատերազմիլ ընդ նմա: Եւ յառաւօտէ մինչեւ ի հասարակ օր պատերազմեցան: Ի պարտութիւն մատնեցաւ Ահմէտ բէկն, եւ հարան զօրք նորա սրով սուսերի, եւ ինքն փախստական եղեւ: Մի ոմն ի ղաճար ազգէ զհետ նորա պնտեալ մինչեւ ցժամ մի` եհաս նմա, եհար զնա նետիւ, եւ նետն ի գլուխ նորա մխեցեալ մնաց: Եհաս նմա եւ ձերբակալ արար զնա եւ առեալ տարաւ առ Ղուլի խանն, եւ զ113 թումէն դրամ պարգեւս յաղթութեան ընկալաւ ի նմանէ:

Զվեց օր եկաց Ղուլի խանն ի Զաղով եւ յետ այնորիկ կալաւ զճանապարհն Բաբիլօնի: Եւ իբրեւ զերիս ժամս գնացին, հասին ի գետ մի, զոր Զանգանոյ ջուր անուանեն: Եւ գետս այս ընդ այն աւուրս յոյժ աճեցեալ բարձրացեալ յորդ գնայր: Զտեղի էառ անդէն Ղուլի խանն ժամս ինչ եւ տարակուսեալ խորհէր ընդ իւրսն` միթէ կարիցեն անցանել թէ ոչ: Եւ ապա ասէ ցամենայն հեծելազօրսն. «Որ զիս կամի, անցցէ ձիով ընդ գետս այս զհետ իմե: Զայս ասաց եւ ինքն յառաջ քան զամենեսեան մխեցաւ ի ջուրն եւ էանց յայնկոյս, եւ հեծելոցն քաջալերեալ` մտին զկնի նորա եւ անցին յայնկոյս. այլ ի նոցանէ ի ջուր անդ ընկղմեալ` կորեան անձինք իբրեւ հարիւր: Իսկ հետեւակն մնացին յայսկոյս գետոյն: Եւ արար վասն նոցա կազմել յերկաթի շղթայից հաստ առասանս երկուս, զորոց զծայրս յերկուց կողմանց յեզերս գետոյն ամրացուցին եւ ի վերայ նոցա տախտակս ի փայտից շարադրեալ եւ հող արկեալ ի վերայ` անցս կազմեցին եւ զամենայն հետեւակսն անցուցին յայնկոյս: Եւ յետ նոցա զդոբսն եւ զայլ կազմածս իւրեանց անցուցին: Յառաջն կամէր գնալ ի վերայ Բաբելոնի, բայց յետոյ փոխեաց զխորհուրդ իւր եւ դէմ եդ գնալ ի Քարքուտա:

Եւ եկն եհաս ի Լէյլան գիւղ, որոյ բնակիչքն բազում հպատակութեմաբ եւ պատուով ընկալան զնոսա, զի աղանդով համաձայն էին պարսից: Եւ էառ անտի զտանուտէրն ընդ իւր առաջնորդ ճանապարհի եւ սպառազինեալ տանէր զնա ընդ զօրս իւր: Բայց իբրեւ ելին ի Լէյլանայ, ուղղեցաւ գնալ ի վերայ Բաբիլոնի, եւ եկին բանակեցան ն Ղարաթաբա եւ անտի եկին ի Ղզրաբատ եւ գտին զնա ամայի, զի բնակիչքն փախուցեալ մտեալ էին ի Բաբիլօն: Այլ արդ, թէ ընդէ՞ր երբեմն ընդ այս եւ երբեմն ընդ այլ ուղղէր զգնացսն եւ ոչ ի մի կողմն ընթանայր` այս էր պատճառն. զի կամէր զօսմանցիսն գրգռել ի մարտ, այլ ոչ ոք ի պետաց տեղեաց ել ընդդէմ մարտնչիլ: Ի Ղզրաբատայ չուեալ եկին հասին ի Մանդալի, եւ անտի ելին գնալ ի Հիլա, եւ մինչ չեւ էր նոցա հասեալ անդ` երկու իշխանք պարսից, որոց միում անուն էր Ալի Մարդան եւ միւսու` Բաբա, եկին հասին առ Ղուլի խանն ԼՌ [30. 000] զօրօք, զի յառաջագոյն ինքն պատուիրելով ժամադիր եղեալ էր նոցա` այսպէս առնել: Եւ այնուհետեւ ինքն ոչ կամեցաւ գնալ ի Հիլա. զնոսա զերկոսին առաքեաց անդ: