ԹՈՒՂԹԵՐ

Յիսուսահիմն եւ քրիստոսակառոյց սրբոյ մենաստանիդ մեծի զբաղձանս հոգւոց արդեանց արտայայտելով ի ձեռն նօմօսի, մտանելով ի յարկս նորա եւ երկրպագելով ի տեղւոջ ուր կացան ոտք նորա սքանչելի, այսինքն ի տեղի Իջման Բանին միածնի, որ ի սկզբանէն Աստուած էր եւ առ Աստուած էր, Աստուած յԱստուծոյ, լոյս ի լուսոյ, որ ամենայն ինչ նովաւ եղեւ յերկինս եւ որ ինչ յերկրի. նոյն ետ մարդեղութեան աստուածայինն հրաշուք յայդր տեսեալ հոգւոց մերոց լուսատուի։ Ուր նարդենիս ի սուրբ գլխում տաճարիդ կանգնեալ յաշտանակի՝ տարածմամբ զլոյս շնորհաց, ի նոյնում լուսոյ ճառագայթեցեալ սխրալի, եւ շառաւիղ եւ փոխանորդիդ Լուսաւորչին տեղապահի՝ Տեառն Նահապետ աստուածարեալ ամենից Հայոց կաթողիկոսի սրբազան եւ շնորհաբախ աջիդ համբոյրս ընծայապէս մատուսցի. որ ի ձեռն քոյդ նպատակի Տեառն Յիսուսի եւ ի ձեռն սրբոյն Գրիգորի լուսաւորեալ փոխանորդաց եւ աթոռակալաց նորին ի հնազանդեալ երիցանց եւ ի ժողովրդեանս Թէքֆուրտաղոյ։ Եւ զկնի իղձ առմանս արտասուաթոր դիմօք գոգեսցի եթէ Սուրբ գլուխ քո ողջ լիցի վասն լուսաւորեալ հոգւոյն երջանկի եւ կեանք եւ արեւ նորա յերկար ամօք քեզ պարգեւեալ ի նախախնամողէն խնդրեսցի։ Տինա՛ եւ բազմավայելուչ շնորհաւորութեամբ բարձրագագաթ եւ տիեզերատարած ըստ անուանդ հռչակի անբասիր կենօք ընդ արդեանց շահաւէտեալ ի պարծանս Արամեան ազգի, ի փառս Հօրն երկնաւորի, ըստ ասից նորուն փառակցի թէ Տեսեալ զգործս ձեր բարիս Աստուածն համայնից փառաւորեսցի։ Եւ սոյն պատճառաւ ի խնամս սրբազնութեանդ վստահանալի, զի ուսուցիչն քո եւ բարերարն մեր վաղեմի, բազմերախտն քո եւ հայրն մեր պանծալի, վարդապետն քո եւ հայր՝ եւ Հոգեւորտէրն մեր լուսաւոր հոգի ի գալուստ Գրիգորիս վարդապետի նորուն ճրագի առ յընդունել զպարգեւս օրհնութեանն ձրի, որոյ հայրն եւ պապն եւ պապուց պապքն ի նախնեաց իւրոց սուրբ տանդ եւ հոգեւոր տեարց անմիջոց սիրելի, որք եւ բազմաց սարասիւ եւ մեզ եւս բարեկամք եւ համշիրակք եւ դրացիք բառացի։ Յորոց շառաւիղեալ սա Գրիգորիս րաբունին յար եւ նման նախնեացն եւ հօր որդին՝ առեալ յետին թոշակին զօրհնութիւն վասն իւր եւ վասն մեր զնամակս Հոգեւորտիրին՝ առթիւ եւ բարերարութեամբ քոյին, եւ եկեալ եհաս առ մեզ ի պահոց սրբոյ Ծննդեան եւ Աստուածայայտնութեան տօնախմբութեան Փրկչին, եւ յընթեռնուլն զնամակսն օրհնութեանն վերջին՝ ի վերայ մեր սփռեալ տարածէր թարգմանօրեն ըստ ոճին։ Ապա թէ Ի ճանապարհի լուայ զվախճան Հոգեւորտիրին, յորժամ բարբառէրն, ասէ, որպէս թէ ի լուր յարտաբերութիւն կտակի խաչելութեան մերոյ կենսատուին, լի լինէր լսարանս ողբովք դառնագին. եւ թէ Գլուխ ձեր ողջ լիցի եւ կենդանի աղօթք ոտնակացութեան եւ սաղմոսերգութեան նորին ի վերայ ուստերաց եւ դստերաց ձերոց տարածեալ համայիլ լիցին։ Եւ վասն մեծութեանդ զձիգս մաղթանս ընդ երկայն աւուրս անխարդախապէս պահպանիլ յասելն ի կամս նախասահմանողին, իբրու գետ յորդեալ արտասուք ի բազմախումբ եկեղեցին։ Իսկ ի պահ ջրօրհնեայի՝ արտաքոյ եկեղեցւոյս ի գաւթին՝ ի գովաբանութեանն հաւաքաբանութիւն սրբալոյս միռոնին յորժամ հանդիսիւ հանդիսանայր այլազգ լեզուաւ յարտաբերութիւն ըստ պատշաճին, եասաղճիք, Տաճիկք եւ Յոյնք պշուցեալ թմբրեալ ի զարմացման մնային, թո՛ղ թէ վասն հաշտութեան հայցելն թագաւորաց, եւ քաղաքացւոցս մեծամեծաց զանդորրութիւնս յորժամ լսէինն, որք առեալ ի բերան զմեզ երանելով եւ յունկն ամենից անդրէն զայն համբաւէին։ Իսկ ի յեղյեղումն նախորդական տրամատութեան ի դրուատ ճառի միռոնին՝ յորժամ գոգէրն Զսուրբ իւղս եփողին պատճառաւորին ամենայն Հայաստանեայց գլխոյ Տեառն Եղիազարու՝ զձեռս բարձէ՛ք, մարդի՛ք, զբազուկս ձեր տարածեցէ՛ք, ասէ, ողորմիս գոչելոյ պահու հարկին. դարձեալ համարիցիս՝ թէ որպէս ի ծնօղաց բազմաց անդրանկամեռից ճիչ հեկեկանաց գոռման եւ գոչման ձայնք բարձրանային։ Զի որ ժողովուրդքս խմբեալ զօրն մեծացուցանել ի խնդութիւն ճոխաբանութեանց յուսային, աստ դիպմամբ այլ իմն ձայն գուժեաց ի Ռօդօն փոքու՝ լալումն, ողբումն եւ աշխարումն յոյժ. Գրիգորիս լայր զանձն իւր եւ ոչ կամիւր մխիթարիլ, զի այդր ոչ դիպեալ վախճանի նորա։ Եւ մեզ իսկ որպէս թէ ի մեծի ուրբաթի ի ճառ կտակին բողոք ձայնի լինէր լսելի ի բօթն նորին, զի ոչ մնայր սիրտ հողածնի եթէ ոչ դառնացեալ փղձկեցաւ ի գեղգեղելն զբանն կողկողագին. եւ այս ի փառս Տեառն է իւր յօրինողին եւ աղօթքն սուրբ Հոգեւորտիրին։

Արդ որպէս կամքն էր վերջին լուսաւոր հոգւոյն ի կամս վերին, կամք նորա ընդ Արարչին մերոյ օրհնեալ եղիցին վասն սորա եւ վասն մեր բարիոք խոկման նորա, զի կտակն որ հաստատեսցին որպէս որդեաց հնազանդից հօրն բարեաց կամեցօղին, որ հաճեցաւ զսա մեզ դիտապետ՝ այսինքն զիւր կերպարան ի մեզ ճառագայթելով, զի ցնծասցուք առ ժամանակ մի ի լոյս ճրագին, եւ անտես հօրն փոխանորդեալ հայր երեւելի՝ ի մեզ շաղկապել դիտաւորութիւն նորին, զի երկուց կողմամբք մնասցէ սիրտք որդեացս առ հայրն բարին, որպէս եւ հասարակացս սիրտք ի ձեռն մաքուր հաւատոյս անխզելի գոլ առ ծայրագոյն բարին, կալ զմեօք մինչ ի կէտ կոչման սորին յերկար ամօք եւ բարիոք կառավարութեամբ՝ աղօթիւք զսա մեզ կամեցօղին եւ ի հաճոյս իւր ստեղծողին։ Եւ այժմ զգիրս առ մեծութիւնդ, որ կերպարանդ ես Հոգեւորտիրին եւ փոխան Յիսուսի եւ տեղապահ սուրբ Լուսաւորչին, յօժարութեամբ եւ սեռն սիրով որպէս զաղերս ընդունելի քեզ լիցին. զի որպէս ընտրեալն է ի ձէնջ, որպէս եւ յԱստուծոյ ի սկզբանէ, զոր ընտրեացն եւ կոչեցաւ, եւ արդ փառաւորեսցի ի ձեռն քոյին՝ ըստ որում առողքս զշնորհս փոխանակ շնորհաց փրկագործութեամբ խաչելութեան կենսատուին։ Եւ զոր ինչ արքեպիսկոպոսաց եւ մայրաքաղաքացեաց պատիւս դնեն, խնդրեմք մաղթանօք զի եւ նոյն պարզ պատիւ ի սա ձրեսցին. եւ վասն կտակի Հոգեւորտիրին բարդ մեծարանաց ի սա ազդեսցին. եւ սակս ձերոյդ խնամոց վառելոց անդստին՝ առ ի սա փառս յարաբարդապէս չքնաղ փայլեսցին, եւ ի փառս սուրբ տանդ հոգւոց մերոց լուսաւորչին՝ երեւելի սիւն եւ մեծ նեցուկ ի սա արդիւնքն միշտ երեւեսցին։ Զի մեծութիւնդ իսկ պարտի զնմանութիւն հօրդ յինքեան բերել որպէս հօրդ հարազատի մեր վեհապետին՝ դնելով զսա որպէս զվէմ գլորման եւ վէմ ապաստանի, ըստ որում վասն Տեառն ասէր Սիմօն ծերունին զի Որք տեսանենն տեսցեն եւ որք ոչ տեսանենն զսա՝ կուրասցին։ Եւ զի ակն քո առատ է, վասն որոյ եւ լուսաւոր համայն քոյդ մարմին, եւ առաւել գիտես զպէտս սորա եւ զհաճոյսն ամենից բարեաց կամեցողին, եւ լսել քան զմեզ եւ եւս՝ թէ ուր որ հանդիպեցաւն Լե՛ր մեզ առաջնորդ՝ խնդրեալ հարկէին. եւ այժմ յԱդրիանուպօլիս փաթրիգն Շահին, որ ի վաղու իմն ակն ածէր գալստեան սորին, կամիւր, ասէ, բոլորովիմբ ի սա յանձնել զառաջնորդութիւն մեծի քաղաքին։ Բայց ըստ առակին ախորժակի որդւոյ թագաւորին՝ միտեալ ի վայելչութիւն դիմաց դստեր աղքատին, ըստ որում պերճաբարոյն եւ ճոխաբուն պարզէութիւն աստուածային բանին ցանկացեալ գեղաբուն գեղոյ հոգւոյս յինքենէ փչմամբ շնորհին տնանկացելոյ բնութեանս աղքատի՝ վասն ստունգանելոյ երբեմն ի դրախտին, որոյ ըղձայր թագաւորն անկարօտ եւ մարգարէն Եսսէածին, աղերսելով զօգնութիւն ի Փրկչէն թէ Ես աղքատ եմ եւ տնանկ եւ մի՛ յամենար ասելով կողկողէր կրկին։ Որ մարդասիրաբար տնտեսեաց զհրաշս զանբաւելին, զոր ետ ի վերնատունն սրբոց առաքելոցն ասելով՝ Առէք զսուրբ Հոգին, ըստ նոյն նախագուշակողին թէ Ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն պատահեսցին, արդարութիւն եւ խաղաղութիւն համբուրեսցին։ Եւ բազում թագաւորք եւ կաթողիկոսունք սիրեցելոցն իւրեանց քաղաքաց պատիւս տալով այլ իմն կերպիւ զանուանսն ճոխացուցանէին. թէպէտ չիցէ ըստ արժանաւորութեան, զի ի մարթիլն անվավեր նկրտմունք մեր երեւեսցին. թերեւս մի՛ մեզ մի՛ մեզ, այլ վասն անուան մեծութեանդ սիրոյդ սխրագին, զի թէ կամիցիս՝ կարողանայցես, որ ըստ տէրունեան բանին՝ թէ Որ անկարն է մարդոյ՝ այն կար է հզօր կամաց հինաւուրց Արարչին. այսինքն ընդ բոլոր Հայաստանեայսս անուամբք հռչակն այսմ տարածեսցին, եւ զմեզ յետնեալ որդիքս սուրբ Լուսաւորչին ի ձեռն սորա բարձրացուսցես ի փառս քո եւ ի պատիւ նախնեաց սորա եւ ի խոստումն հաւու քո սրբազանին։ Զի թէ փոքրիկ քաղաք մի է՝ մեզ եւ սորա բաւական լիցին, ըստ որում առ Փրկիչն էր դիտաւորութիւն անճառ սիրոյ մերն Աբգարու նամակին, իբրու թէ լաւ համարելով զբանճար խաղաղութեամբ ըստ իմաստնոյ առակին, որպէս հայր ընդ որդի կառավարութեամբ, որ է պատուէրն սիրոյ մեր կենարարին, ի փառս եւ ի պատիւ հօր մերոյ Լուսաւորչին եւ յանուն տանդ նորա Սուրբ Էջմիածնին։ Եւ զի թէ նշանեցեալ էր լոյս երեսաց ի սրբոյ հաւրէդ եւ ժառանգորդդ եւ փոխանդ Յեսու Մովսիսի մեծին, արդ վառեա՛ զճրագ ի նոյն լուսոյ, զի փոքր մի ցնծասցուք ի լոյս սորա ճրագին, որ ի վերուստ ի Հօրէն լուսոյ եւ ի պատճառէն ամենայնի երեւին, զի լուսով երեսաց քոց տեսանիցեմք՝ ի լոյս սորա բերկրեցեալ հոգւոյ շնորհաց ըստ հոգենուագին։ Արդ որ զգայութեամբք հեռացեալքս եմք ի տեսլենէ զզենումն պարարակին՝ աւանդեցելոյ զյիշատակ խաչելութեան Փրկչին, որ ի ձէնջ ի սրբարանդ միշտ կատարին, այլ հոգւոց բաղձանօք մերձ առ մերձ յաւուր հարսանեաց խրախութեանս ըստ որում ճառին, առաջի բեմիդ սրբոյ կանգնեալ ի հանդէս յատենին եւ հայեցեալ ի լոյս մշտավառ ճրագի շնորհաց Հոգւոյն սրբոյ, որ ի քեւ փայլեալ ճառագայթին, հանդէպ քո առ քեզ անթարթ ակամբք նկատմանց գոչեսցուք միաբանութեամբ ի նուագս աղերսագին թէ Հրամայեա՜ Տէր օրհնութեամբ ասել՝ զբարեհնչումն լուսացոլ բերանոյդ քաղցրութեան՝ զշնորհասփիւռ բարբառ օրհնութեան, ըստ որում յաւուր համբարձման Տեառն մերոյ յերկինս ամբարձ զձեռն իւր աստուածացեալ եւ եդ ի վերայ գլխոց առաքելոցն եւ օրհնեաց զնոսա ի սուրբ Ձիթենեաց լերինն։ Նովին եւ նորին օրհնութեամբ ի ձեռն քո օրհնեսցի սա ի հոգի եւ ի մարմին. որպէս օծեալն աստուածային էութեամբ ընդ բնութեանս մարդկայնոյ խառնելով անշփոթաբար ի մի անձնաւորութիւն, նոյն օծմամբ շնորհին ի ձեռն սրբալոյս մեռոնին նիւթոյ Հոգւոյն սրբոյ՝ ի հոգի եւ ի մարմին սորա միասցին։ Որպէս եւ առերդ ձրի՝ զնոյն ընձեռեալ շնորհս պարգեւաց ձրի յանուն եւ ի կամս եւ ի փառս միոյ աստուածութեան եւ երրեակ անձին։ Յորմէ եւ եպիսկոպոսապետիդ եւ պատուական հայրապետիդ մերոյ վասն փրկութեան հոգւոյ եւ կենդանութիւն իսկ շնորհիլ անբասիր եւ անդորր կենցաղավարութեամբ եւ ուղիղ վարդապետութեամբ՝ եպիսկոպոսօք եւ վարդապետօք եւ կրօնաւորօք եւ հնազանդեալ մանկամբք սրբոյ Սիոնիդ ի փառս անախտ եւ անմահ սրբոյ փեսային, որ յամենայն եկեղեցիս սրբոց խնդրին ի ձեռն մաղթանաց օրհնաբանութեան առ ի յիշատակի փրկագործութեան մեր Կենարարին, այն՝ որ միշտ օրհնի յամենայն էականաց եւ փառաբանի յերկնայնոց եւ յերկրայնոց Հարբ անսկզբնականաւ իւրով գոյակցաւ եւ Հոգւովն սրբով էակցաւ եւ փառակցաւ երրեակ անձնաւորութիւնն ի միում աստուածային բնութեան եւ յէութեան ի համապատուին։ Եւ այժմ ի սոյն պատճառ եւ անճառելի արտագոչութեամբ օրհներգութիւն եւ անլռելի գոհաբանութիւն, շնորհ, պատիւ եւ փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս եւ մշտնջենաւոր յաւիտենիւ վերընծայեսցին, ամէն։

( Ձեռ. թիւ 1058, թղ. 57ա- 61ա )