Մատեան աշխարհավէպ հանդիսարանաց

Պարտ եւ պատշաճ վարկանիմ աստանաւր սակաւուք առնուլ զասացեալն ի Մովսէսէ, թէ յորժա՞մ չոգաւ Աբգար յԱրեւելս, որպէ՞ս յարդարեաց զորդիս Արշաւրի: Վասն զի ի մեռանելն Արշաւրի ի քաղաքին իւրում Բալխ, երէց որդի նորին Արտաշէս, յարուցեալ ի վերայ այլ եղբարցն եւ քեռն յափշտակել զիշխանութիւն հաւրն՝ դնէ զնոսա ի բանտ մահու: Վասն այսպիսի գուժի երթեալ Աբգար յԱրեւելս, համոզէ զեղբարսն ի խաղաղութիւն եւ կացուցանէ զանդրանիկն գլուխ եւ առաջին ի վերայ եղբարցն՝ զԱրտաշէս: Իսկ զկրսեր եղբարսն զԿարէն եւ զՍուրէն եւ զքոյրն զԿոմշ՝ ի հնազանդութիւն նմա: Եւ դնէ աւրէնս եւ ուխտադրութիւնս ի մէջ նոցա, զի եթէ հասցէ ի պակասումն եւ ի սպառումն թագաւորութիւնն ի տանէ եւ յորդոց Արտաշէսի, մի՛ տալ աւտարազգոյ ումեք պայազատել, եւ անկանել ի ժառանգութենէ հայրենի, այլ յորդոց եղբարցն առնուլ զիշխանութիւն եւ զանուն: Դնէ եւ անուանս նոցա յանուն քաղաքին իւրեանց Բալխայ՝ Պահլաւս: Եւ ցեղս որոշէ զնոսա անուամբ այսպիսեաւ՝ Կարէնի Պահլաւ, Սուրէնի Պահլաւ եւ զազգ քեռն՝ Ասպահապետի Պահլաւ. յանուն առնն Կոմշայ անուանեալ, որ էր ասպետ յԱրշաւրէ՝ հաւրէն Կոմշայ, կարգեալ ասպետ ամենայն Արեաց աշխարհին: Իսկ մերն Լուսաւորիչ ի Սուրէնեանն Պահլաւէ էր, եւ ազգ Կամսարական՝ ի Սուրէնեանն Պահլաւէ: Եւ արդ՝ զի ոչ իբր աւելաբանութիւն թուեսցին յիշատակ կարգելոց բանիցս, ի սոցանէ /242բ/ ցուցից զազգականութիւնս երկուց թագաւորացն՝ Տրդատայ ասեմ եւ Աբգարու: Որպէս կամք նախատեսակ կամացն յարդարեցին, նախ քան զգոլն արարածոց, եւ որպէս վասն Աբգարու եւ նախնեացն Բագրատունեաց ծանուցաւ ի միում ժամանակի ծագումն ողորմութեանն աստուծոյ, հաւատալ ի բանն աստուծոյ, սոյնպէս եւ ի նոյն գթութիւն պատրաստեցան երկուց թագաւորացն ծնունդք՝ Արշակայ եւ Վաղարշակայ: Մարմնական իշխանութեամբ եւ հոգեւորական թագաւորութեամբ մեծացուցանել զազգս Հայոց. այն որ սովորն է յարհամարհս եւ յոչինչս մեծ ցուցանել մեծութիւն, զի զաւրութիւն նորա ի տկարութեան կատարի: Եւ փառքն մի՛ կարծիցին ամբարձեալ ինչ սնոտի կամաց մարդկայնոց, այլ ճշմարիտ իշխողի եւ կառավարի, կարողին աստուծոյ: Եւ որպէս ասացաք վերագոյն, ի հաւատոց Աբրահամու ծնեալք եւ սերեալք ի խոստացեալ ճշմարիտ աւրհնութիւն ժամանեցին եւ հաւատացին ծնունդք նոցին: Եւ որպէս եղաք որդիք հաւատոցն Աբրահամու եւ ի մարմնասեր նորայն՝ մի՛ զրկեսցուք ազգականութենէ: Այնպէս հաւատարիմ է բանս. Արշակ Քաջ, թագաւորեալ ի զաւակէ Աբրահամու, ի Քետուրական ծննդոց, զայս ձայնս աւետեալ առ Աբրահամ, թէ «թագաւորք ի քէն ելցենե, որք թագաւորեցին մարմնական արութեամբ եւ հոգեւորական պերճութեամբ ի կեանսն յաւէրժականս: Եւ որպէս ունիմ ասել, թագաւորէ Արշակ Քաջ յետ Կ ամի մահուանն Աղեքսանդրի ի վերայ Պարթեւաց ի քաղաքին Բալխ Առաւաւտին, յերկրին Քուշանաց: Թափելով զամենայն արեւելեայսն, առնու եւ զթագաւորութիւն Բաբելոնի զկնի ամաց տասանց Անտիոքեայ Թէոսեայ: Եւ զկնի Քաջին Արշակայ՝ որդի նորին Արտաշէս: Զսա պայազատէ Արշակ՝ որդի նորին, որ Մեծն կոչեցաւ: Սա պատերազմի ընդ Դեմետրեայ, /243ա/ որդւոյն Դեմետրեայ Անտիոգոնեայ, քանզի ի վերայ նորա եկն ի Բաբելոն: Կալեալ զնա Արշակ Մեծ՝ տարաւ ի Պարթեւս հանդերձ երկաթի կապանաւք, ուստի եւ Սիրիպիդէսն կոչեցաւ: Եւ տիրեալ երրորդ մասին աշխարհի, որպէս ի պատմութեանցն Հերոդոտեայ ուսանիցիս, զի յերիս բաժանեալ զբոլոր աշխարհս, դնէ անուանս նոցա՝ Եւրոպայ, Լիբէ եւ Ասիա, որում տիրեաց Արշակ Մեծ՝ ամս ԾԳ: Սա զՎաղարշակ՝ զեղբայր իւր թագաւոր կացուցանէ ամենայն աշխարհիս Հայոց ի ԽԱ ամի իւրոյ թագաւորութեանն: Եւ արդ՝ վասն զի պահանջէ, հանէ յընդարձակ եւ ի լայն սփիւռս զբանն պատմութեանն օրէնք, դարձեալ ի սոցանէ երկոցունց բերցուք ի մի տեսակ:

• Արշակ Քաջ՝ ԼԱ
• Արտաշէս՝ ԽԶ
• Արշակ Մեծ՝ ԾԳ
• Արշական՝ Լ
• Արշանակ՝ ԼԱ
• Արշէս՝ Ի
• Արշաւիր՝ ԽԶ
• Արտաշէս՝ ԼԴ
• Դարեհ՝ Լ
• Արշակ՝ ԺԹ
• Արտաշէս՝ Ի
• Պերոզ՝ ԼԳ
• Վաղարշ՝ Ծ
• Արտաւան՝ ԼԱ, զոր սպան Արտաշիր Ստահրացի:
  
• Եւ ազգային նորին Խոսրով, հայր Տրդատայ, խնդրէ զվրէժ ազգայնւոյն յԱրտաշրէ Բռնակալէ՝ ամս Ժ: