Մատեան աշխարհավէպ հանդիսարանաց

Արդ՝ թագաւորէ Հայոց զկնի Աբգարու քեռորդի նորին Սանատրուկ: Քանզի իբրեւ կալաւ զթագաւորութիւնն Աբգար զամս ԼԸ, վախճանեցաւ ճշմարիտ խոստովանութեամբ: Այլ որդի նորին անանուն, ոչ ըստ առաքինութեան հայրենի գնայր, այլ եբաց զդրունս մեհենիցն եւ խոտորեցաւ ի կռամոլութիւն: Եւ յայնմ հետէ պատառեցաւ թագաւորութիւն Հայոց յերկուս. անանուն թագաւորէ յԵդեսեայ, եւ Սանատրուկ՝ ի Հայս: Այլ Սանատրուկ ի քարոզութեանն Թադէի հաւատաց, որ եւ հետոյ եւ սա յերկիւղէ նախարարացն դարձեալ ուրացաւ, եւ չարչարեաց զառաքեալն եւ զդուստր իւր զՍանդուխտ, մատուցեալ ի նուէր երանելի նուիրին: Ըստ սմին աւրինակի, անանուն եւ զԱդդէ նահատակեալ՝ սրով յանկարծուստ զոտս նորա կտրեալ, վասն զի առաքեալ առ նա առնել /247բ/ խոյր գլխոյ նորա ըստ աւրինակի հաւրն: Իսկ նորա պատասխանեալ ասէ, թէ «Ոչ գործեսցեն ձեռք իմ խոյր գլխոյ, որ ոչ խոնարհեալ երկրպագէ որդոյն աստուծոյե:

Եւ Սանատրուկ ժողովէ զաւր ի ձեռն քաջացն Բագրատունեաց եւ Արծրունեաց, իւրոց դայեկացն, եւ պատերազմի ընդ որդիսն Աբգարու, զի բովանդակ առցէ զթագաւորութիւնն: Ես նա մինչեւ այսպէս պաշարեալ կայր ի դողման մեծի, ի վերուստ նախաժամանեալ նմա վրէժն Ադդէի արդարոյ: Վասն զի ի վերնատան ապարանի իւրոյ տայր կանգնել սիւն կճեայ եւ ի ներքոյ անցեալ անանունս կամէր պատշաճել ինչ: Անկեալ սեանն ի վերայ նորայ, չարաչար սատակեաց զամբարշտեալն, եւ այն ինչ պատշաճապէս պատշաճեաց զգործն: Վասն զի անձնատուր եղեն բնակիչք Եդեսեայ առ Սանատրուկ, միայն զայս ուխտ խնդրեալ ի նմանէ, զի մնասցեն ի դաւանութեան, զոր ունէին առ Քրիստոս: Զոր եւ ուխտեալ, յետոյ ստեաց, վասն զի կոտորեաց զամենայն որդիսն Աբգարու: Իսկ Սանատրուկ վասն այնր, ասի, կոչիլ անուն, զի ճանապարհ կալեալ քեռ Աբգարու ի Հայս, կալեալ զնոսա բքոյ ի լերինս Կորդուաց. եւ ցրէր զամենեսեան: Եւ դայեակ մանկանն, քոյր Բիւրատեայ Բագրատունւոյ, կին Խոսրոնեայ Արծրունւոյ, առեալ զմանուկն՝ եդ ի մէջ ստեանցն, լեալ ի ներքոյ ձեանն զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս: Եւ Մովսէս ասէ, եթէ շան սպիտակ լեալ ընդ նոսա ի բնակելն ի մէջ ձեանն, աւգնական ջերմութեան գտեալ, զոր եւ դայեկին կարդացեալ զմանուկն Շանատուրք: Սա /248ա/ թագաւորեալ ամս Լ, մեռանի ի դիպմանէ նետոյ որսոյ, զվրէժ առեալ սպանման դստերն:

Իսկ զկնի մահուանն Սանատրկոյ շփոթեալ թագաւորութեանն, անկանի յաւտարածինն, առասպելածինն հաբաւեալ եւ ոչ յաւրինական խառնից, ի վարար կնոջէ Արշակունւոյ, Երուանդ անուն մանկանն: Սնի ի դրան Սանատրկոյ, որոյ, ասի, առնուլ զթագաւորութիւնն յաղագս առատաձիր ձեռացն: Սա մերժէ զազգ Բագրատունեաց, ոչ լինել թագադիր ինքեան ըստ աւրինի թագաւորացն եւ կոտորէ զորդիսն Սանատրկոյ, որպէս նա՝ զորդիսն Աբգարու: Եւ զմի ոմն յորդոցն Սանատրկոյ առեալ ստնտուն՝ փախեաւ ի սահմանս Հերայ եւ ծանուցանէ Սմբատայ Բիւրատեան ի Սպեր գաւառ: Իսկ նորա երթեալ վաղվաղակի առեալ զմանուկն Արտաշէս, ի վանս հովուաց գաղտագողի սնուցանէր: Եւ անցանէ առ Դարէհ արքայ Պարսից եւ պատուի մեծապէս յաղագս քաջութեանն, եւ մանուկն կարգի ընդ որդիս արքայի: Այս որդիս Սանատրկոյ՝ Արտաշէս, սնանի առ Դարեհի: Եւ յղէ առ Դարեհ Երուանդ՝ տալ ի ձեռս զմանուկն, եւ նա ոչ առեալ յանձն՝ տալ: Յայնժամ առաքեալ Երուանդայ՝ կոտորեաց զգաղտականսն ի Բայբերդի եւ զդստերսն առեալ՝ դնէ յԱնի: Եւ ինքն ի կասկածանաց աղէտին հասելոյ Արտաշէսի, տայ ձեռս ի Տիտոս եւ ի Վեսպիանոս, թողլով ի նոսա զՄիջագետս: Եւ յայնմ հետէ բարձաւ իշխանութիւն <Հայոց> ի Միջագետաց եւ յԵդեսեայ եւ գրաւեցաւ ընդ տէրութեամբ Հոռոմոց: Եւ փոխէ Երուանդ զարքունիսն յԱրմաւրայ՝ յԵրուանդաքար: Յետ այսորիկ Մովսէս պատմէ զթագաւորեցուցանելն /248բ/ Արտաշէսի ի ԻԹ ամի Դարեհի: Եւ ինքն Սմբատ պատուի յարքայէ՝ հաւատալով ի նա զամենայն վերակացութիւն աշխարհին:

Ի սկզբան անդ, մինչդեռ ի հրէութեան աւրէնս էին ազգն Բագրատունեաց, էր յորջորջումն անուաց նոցա. Բագադիա, Տուբիա, Եղենան, Սարիա, Վազարիա, Ենանոս: Իսկ որ այժմ կոչին Բագրատունիք՝ ի Բագարատայ՝ Բագադիայէ, եւ Ասուդայ՝ Աշոտ, եւ Վազարիայ՝ Վարազ, որպէս Շամբատ՝ Սմբատ փոխարկեցաւ: