Մատեան աշխարհավէպ հանդիսարանաց

Է եւ այս գործք քաջութեան արժանի յիշատակի ազգին Բագրատունեաց: Վասն զի ի ժամանակին, յորում ըմբռնեցաւ Արշակ թագաւոր Հայոց ի թագաւորէն Պարսից Շապհոյ, որոյ նենգեալ յաղագս ըմբռնմանն, ընդ սուր ելանէ կամաւորաբար եւ մեռանի ի Խուժաստան, յԱնուշն կոչեցեալ դղեկի: Իսկ Մեհրուժան Արծրունի, ուրացեալ եւ ի բաց մերկացեալ զզարդ հաւատոյն, առեալ ի Շապհոյ իշխանութիւն՝ բռնաբար կամէր թագաւորել ի վերայ Հայոց: Եւ բազում նեղութիւնս եւ վիշտս անցուցեալ ընդ կանայս ազատաց եւ ընդ որդիս նոցա՝ սատակմամբ սրոյ, զորս հանեալ յամրական տեղաց՝ կախէր զպարսպաց: Նա եւ զմայր Պապայ՝ զՓառանձեմ, նախատամահ եւ անյիշելի մահուամբ սատակէ: Ընդ որ յոյժ վշտացեալ ի դառն անցից ազգիս, Ներսէս հայրապետն խնդրեալ ի Թէոդոսէ՝ զՊապ թագաւորել, փոխանակ հաւրն իւրում Արշակայ: Եւ հնազանդեալ հրամանաց սրբոյն, թագաւորն Մեծ Թէոդոս տայ նմա զաւր յաւգնականութիւն եւ արձակէ հանդերձ հայրապետաւն ի Հայս: Որոց եկեալ պատահէին ուրացելոյն եւ որ ընդ նմա՝ Շերգիրն /249բ/ զաւրաւք Պարսից, ի դաշտին Ձիրաւ: Յայնժամ ելեալ սուրբն Ներսէս ի գլուխ լերին Նպատ եւ անդանաւր տարածէ զբազուկսն, որպէս նախնին մարգարէից ի պաղատանս առ աստուած, եւ խորտակեալ վկանդի ուրացողն եւ անաստուած գունդն: Յայսմ մարտի քաջ եւ ընտիր ասպետն Սմբատ, որդին Բագրատայ, Բագրատունի, մեծ քաջութիւն եւ հանդէս առաքինութեան կատարէր, աւգնականութեամբ աղաւթից սրբոյն եւ զաւրացն Հոռոմոց: Յորում եւ Կամսարականն Սպանդարատ զքաջն եւ զանուանին Շերգիր հարեալ՝ իբրեւ զշանթահար յերկիր կործանէր, եւ անդանաւր դիակամբք շատանայր վայրն ամենայն: Իսկ աստուածուրացն Մեհրուժան ոչ կարաց փախչել: Որում հասեալ քաջ սպարապետն Սմբատ եւ զառհաւատչեայ յաւէրժական այրմանն տայր ըմպել նմա: Զամենայն փախստեայսն, որ ընդ նմայն, սատակէ բազկաւ եւ սրով, եւ զուրացողն ձերբակալ արարեալ ի Կոգովտի, յՈտն Մասեաց: Եւ խորհեալ սպարապետին, թէ գուցէ խնայեսցէ ի նա սուրբն Ներսէս, անդանաւր գտանէ պատրաստական կրակետղ, զի խորովէին միս: Եւ առեալ անտի զշամփուրն երկաթի յեռանդան հրոյն արտաշիկագոյն փայլեցուցեալ եւ բոլորեալ անուաձեւ, ասէ ցնա. «Ե՛կ, զի պսակեցից զգլուխդ տիրամոռաց, զի ինձ հաւատացեալ է ասպետականն թագադրութիւն, եւ դու թագաւորել Հայոց եկեալ ես այսրե: Անդանաւր սատակի ամբարիշտն սաստիկ սատակմամբ, եւ փառաւորի անունն աստուծոյ:

Իբրեւ առ զիշխանութիւն թագաւորութեանն Պապ եւ խոտորնակ ընթացիւք անլուր լեալ խրատու սրբոյն Ներսէսի, գնայր յանարժան եւ յանաւգուտ վարս: Եւ ոխացեալ /250ա/ ընդ նմա, բարոյն՝ չար փոխարէնս հատուցանէ, ի ձեռն դեղոյ բարձեալ զնա ի կենաց: Եւ փոյթ ընդ փոյթ ըմբռնեալ զՊապ Թէոդոս՝ սատակէ սակրաւ, ընկալեալ զմասնաւորն վրէժ: Եւ զկնի Պապայ թագաւորէ Հայոց Վարազդատ զամս Դ, որոյ իրազգաց եղեալ Թէոդոս, եթէ տայ ձեռն ի Պարսս, եւ զնա սատակէ: Եւ փոխանակ նորա զորդիսն Պապայ՝ զԱրշակ եւ զՎաղարշակ, թագաւորեցուցանէ: Յաւուրս սոցա, որպէս Պատմութեանն իւրում սկիզբն դնէ Ղազարիկ պատմագիր, իբր զհնացեալ ձորձ՝ յերկուս պատառեցաւ թագաւորութիւնս Հայոց: Զերկիրն Այրարատեան մինչեւ ցսահմանս Պարսից՝ առնու թագաւորն Պարսից: Եւ զմնացեալ մասն առնու Արկադէոս, որդի Մեծին Թէոդոսի, եւ տայ ի ձեռս Արշակայ, զաւրավար զնա եդեալ յետս ընդդէմ իշխանութիւն տուեալ կայսերն: Իսկ թագաւորն Պարսից Շապուհ տայ զիւր հասեալ մասն ի Խոսրով ոմն Արշակունի: Զոր լուեալ նախարարացն, որք էին առ Արշակ, դարձան առ Խոսրով՝ ի տունս իւրեանց: