Պատմութիւն

Առ սա եկն Թադէոս առաքեալ եւ մկրտեաց զսա եւ զամենայն քաղաքն, եւ գնացեալ առ Սանատրուկ կատարի ՚ի նմանէ յԱրտազ։ Ի նոյն վիճակեալ եւ Բարդողիմէի, վճարի ՚ի նոյն թագաւորէ յԱրաբիոն քաղաքի։ Իսկ Աբգարու թագաւորեալ ամս երեսուն եւ ութ կատարի ՚ի Տէր. եւ Սանատրուկ տիրէ Միջագետաց. եւ շինէ զՄծբին, որ ՚ի շարժմանէ փլեալ էր, եւ մեռանի յորսի թագաւորեալ ամս քսան, եւ առնու զթագն Երուանդ որդի կնոջ արշակունւոյ, եւ կոտորէ զամենայն զաւակս Սանատրկոյ, զերծեալ մանուկ մի Արտաշէս անուն, զոր առեալ Սմբատայ՝ անկանի ՚ի Պարսս, առ Դարեհ արքայ վերջին։ Եւ Երուանդ թողու զՄիջագետս ՚ի Տիտոս, եւ առնէ զնա յ՚ոյժ. եւ շինեալ զԵրուանդաքար, անդ փոխէ զարքունիս յԱրմաւրոյ, եւ ՚ի նմանէ հեռագոյն շինէ զԲագարան տուն կռոց ՚ի վերայ Ախուրանայ գետոյ, եւ քուրմն դնէ զԵրուազ եղբայր իւր. մինչեւ ՚ի յամն քսան եւ մի, յորում դառնայ Արտաշէս թագաւորեալ. եւ տուեալ ճակատ ՚ի ՄարացեւՄարգ յԱխուրեան գետ, փախչի Երուանդ ՚ի քարն եւ սատակի չարակնն այն։ Եւ առնու զթագն Արտաշէս. սա շինէ զԱրտաշատ ՚ի տեղւոջ ուր խառնի Մեծամօր յԵրասխ։ Սա գերի ածեալ յամենայն կողմանց՝ չեթող տեղի անգործ ՚ի Հայս. եւ չորեքանկիւնի քարիւ նշանակէ զկոպարսն. եւ կարգէ աւուրս շաբաթուց եւ ամսոց եւ բոլորման տարեաց, եւ կազմուած նաւագնացութեան, եւ արուեստ ձկնորսաց։ Թագաւորեալ սորա ամս քառասուն եւ մի մեռանի. որում մահակից լինին ոչ սակաւ ծառայք։ Եւ առնու զթագն Արտաւազդ որդի նորա, որ զկնի աւուրց ինչ ՚ի յորսս գետամոյն լինի, առ կամրջովն Մեծամօրի, լլկեալ յայսոց։ Եւ առնու զթագն եղբայր նորա Տիրան, յերրորդ ամի առաջնոյ Պերոզի, ամս քսան եւ մի. որում ձիք ասեն երկու երագունս զոր թեւաւորս կոչէին։ Սա մեռանի ՚ի ճանապարհին Եկեղեաց, պատահեալ ձեան սաստկագունի. եւ առնու զթագն Տիգրան վերջին եղբայր նորա ամս քառասուն եւ երկու։ Զնա փոխէ Վաղարշ որդի նորա, յամի երեսներորդի երկրորդի հոմանուանն իւրոյ Պարսից արքայի։ Սա շինէ զՎաղարշաւան ՚ի գաւառին Բասենոյ, ուր ծնաւ զնա մայրն իւր, եւ պատեաց զՎարդգէս աւանն ՚ի վերայ Քասաղ գետոյ. եւ Վարդգէս քեռայրն Երուանդայ հայկազնոյ սակաւակեացն շինեալ էր զնա. զոր սա պատեալ պարսպով Վաղարշապատ կոչեաց, որ եւ Նոր-քաղաք։

Յաւուրս սորա միաբանեալ ազգն Բուլղարաց եւ Խազրաց, թագաւոր ունելով զՎնասեպոմն Սուրհապ գան առ Կուր գետով անհուն բանակօք, զոր տարեալ Վաղարշու կոտորմամբ անցուցանէ ընդ դուռն Չորայ. սակայն ՚ի նետէ հարեալ յանկարծս մեռանի, թագաւորեալ ամս քսան։ Եւ առնու զթագն Խոսրով որդի նորա, յերկրորդում ամի Արտեւանայ Պարսից արքայի. եւ նոյնժամայն անցանէ ընդ լեառն Կովկաս յառնուլ զվրէժ հօրն, եւ մաշէ սրով զերկոսին ազգսն. եւ ՚ի լաւացն պատանդս առեալ մի ՚ի հարիւրոցն, դառնայ այսրէն, զիւրոյ տէրութեանն նշան արձան հաստատեալ հելլենացի գրով։ Յորում ժամանակի սպան զԱրտաւան Արտաշիր Ստահրացի. եւ լուեալ Խոսրովու ազդ առնէ Փիլիպպոսի կայսեր, եւ առեալ զզօրս Եգիպտոսի, եւ առ անապատօք մինչեւ ցծովեզրն Պոնտոսի, աւերէ զաշխարհն Պարսից ամս տասն, փախուցեալ զԱրտաշիր ՚ի Հնդիկս. մինչեւ եկն Անակ, եւ նենգութեամբ սպան զքաջն, եւ մեռաւ ինքն եւ իւրքն։ Եւ զորդին Անակայ զԳրիգոր առեալ Բունդարայ պարսկի որ եկեալ էր զկնի Անակայ, եւ գնացեալ ՚ի Կեսարիա. եւ առեալ կին զքոյրն Եւթաղեայ զՍոփի. եւ զկնի ամի միոյ դարձաւ գնալ ՚ի Պարսս, եւ հասեալ աներոյն արգելու ՚ի Վաղարշապատ քաղաքի. ուր մտանէ Սոփի ստնտու մանկանն Գրիգորի, ցնա տուեալ այր իւր, ՚ի գրկացն Ոգոհեայ առեալ ՚ի ժամ կոտորածոյ ազգին Անակայ։ Եւ տարեալ ՚ի Կեսարիա ընծայեն Քրիստոսի. եւ վարժեալ անդ յոյն եւ ասորի գրով, եւ եղեալ երկոտասան ամաց, Դաւիթ ոմն ամուսնացուցանէ զնա ՚ի դուստր իւր Մարիամ. եւ եղեալ երկուց որդւոց, մեկնին ՚ի միմեանց. Մարիամ ՚ի կանանց վասն գնաց երէց որդւովն, եւ կրտսերն գնաց զկնի ճգնաւորի ումեմն Նիկոմաքեայ. եւ դարձոյց մայրն զՎրթանէս առ դայեակն իւր, որ եւ սնուցեալ ամուսնացոյց եւ զնա եւ ս։ Իսկ զկնի մահուանն Խոսրովու՝ կոտորէ Արտաշիր զյիշատակս նորա. բայց զմանուկ մի փոքրիկ Տրդատ անուն, Արտաւազդ անուն ոմն նախարար յազգէ Մանդակունի, փախուցանէ ՚ի Յոյնս, որ եւ սնաւ առ Լիկիանեայ իշխանի։

Եւ լուեալ Գրիգորի զամենայն պատահումն ինքեանց, գնաց առ Տրդատ, եւ ծառայէր զնա։ Իսկ միւս եղբայր Գրիգորի Սուրէն անուն, տարեալ եղեւ առ Արտաշիր, եւ սնաւ առ հօրաքեռն որ էր կին որդւոյն Ջուանշիրի, արքային Հեփթաղաց. որ եւ զարգացեալ՝ չոգաւ յերկիրն Ճենաց եւ Դարբանդայ, եւ թագաւորեաց ՚ի վերայ նոցա։ Բայց ոմանք ասեն Զգօն ոմն անուն կոչեցեալ Յակոբ, թէ նա է եղբայր Գրիգորի. բայց Յակոբ որդի է քեռն Անակայ Խոսրովուհեայ, որ էր կին Տիրանայ արքայի, զոր սպան թագաւորն Լփնաց Առիդէս. եւ Յակոբայ առեալ զքոյր իւր զՍակդէն որդւովն իւրով Հրաչէիւ, զկնի մահուան ծնողացն՝ գնաց յերկիրն Գթաց. ուր եւ թագաւորեաց Հրաչէն ՚ի բարի պատահմանէ. եւ նա է որ եկն ՚ի վերայ արքային Յունաց, եւ խնդրէր ախոյեան իւր զկայսրն Դիոկղետիանոս. եւ յերկնչելն նորա ՚ի Հրաչէէ՝ խնդրեցաւ այլ ոք զօրաւոր. եւ գտեալ եղեւ Տրդատ, եւ կազմեալ կայսերակերպ՝ ըմբռնէր զՀրաչէ եւ ածէր առ կայսր։ Վասն որոյ եւ թագաւորեալ գայ ՚ի Հայս, Գրիգրիւ. որ եւ յառաջին ամին իւրոյ չարչարէ զսուրբն Աստուծոյ, եւ արկանէ ՚ի վիրապն։ Եւ ՚ի հնգետասաներորդ ամին Տրդատայ՝ գան սուրբ տիկնայքն ՚ի Հայս եւ մարտիրոսանան. եւ պատահարքն հասին ՚ի վերայ թագաւորին. եւ ելեալ սուրբն Գրիգոր զհինգ օր անսուաղ պահելով, եւ այլ եւ ս վաթսուն օր վարդապետելով, ազատէ զաշխարհս ՚ի դիւապաշտութենէ. եւ յեօթնեւ տասներորդ ամին Տրդատայ քահանայանայ ՚ի Տէր։