Պատմութիւն

Իսկ Խոսրով թագաւոր Պարսից մօտ ՚ի վախճանն հաւատայ ՚ի Քրիստոս, եւ կոչեցեալ առ ինքն զԵրան կաթողիկոսն՝ զոր տէր Գիւտ էր ձեռնադրեալ հանդերձ այլօք եպիսկոպոսօք, ՚ի գնալն իւրում առ Պերոզ արքայ՝ ուր յանդիմանեաց զմոլորութիւնն Պարսից, ցանկալով մահու, մկրտեցաւ յԵրանայ եւ հաղորդեցաւ. եւ զկնի սակաւուց կատարեցաւ, եւ թաղեցին զնա քրիստոնեայքն յարքունական գերեզմանս։ Եւ առ զթագ նորա որդի նորա Որմիզդ. որոյ նենգ գործեալ սպանին զնա յիւրում դահլճի, եւ առնու զթագն որդի նորա Խոսրով. յորոյ վերայ յառնէ Վահրամ գլուխ զօրացն, եւ առնէ զնա փախստական։ Եւ նա գնայ առ Մօրիկ կայսր, եւ գտեալ ՚ի նմանէ օգնութիւն դառնայ եւ տիրէ հայրենեացն, եւ լինի երախտահատոյց, թողլով ՚ի Մօրիկ զՄիջագետս, եւ ՚ի Հայոց զաշխարհն՝ որ Տանուտերական գունդն կոչի. բաց յոստանէն Դւնայ, եւ յերկուց գաւառացն՝ որ է Ոտն Մասեաց եւ կողմն Արագածու, թողու ՚ի Մօրիկ ՚ի լեռնէն որ կոչի Ընծաքիսար, մինչեւ ցԱռեստն աւան եւ ցՀացիւնս։ Որ յանդգնեալ զեդեալ անուանսն յԱրայէն՝ փոխէ. զԱրմնին կոչեցեալ ՚ի նմանէ՝ որ է Առաջին Հայք՝ Երկրորդ Հայք զնա կոչէ, յորում մայրաքաղաքն Սեւաստ. եւ զԿապոտկիա, յորում մայրաքաղաքն Կեսարիա՝ Երրորդ կոչէ Հայք, եւ առնէ զնա եպարքի. եւ զՄելտենի՝ որ ունի զհոմանուն գաւառն իւր, կոչէ զնա Առաջին Հայք. եւ զՊոնտոս, յորում մայրաքաղաքն Տրապիզոն, Մեծ մասն Հայոց կոչէ զնա. եւ զՉորրորդ Հայք, յորում մայրաքաղաքն Նփրկերտ որ ասեն Մուփարկին, Յուստիանունիստ գրէ զնա ՚ի դիւան արքունի. եւ զաշխարհն Կարնայ՝ յորում քաղաքն Թէոդուպօլիս՝ Մեծ մասն Հայոց կոչէ. եւ որ ՚ի Մեծ Հայոց մասն էր առ նոսա, ՚ի կողմանց Բասենոյ մինչեւ ցսահմանս Ասորեստանի, Մեծ Հայք անուանէ. եւ զկողմանս Տայոց սահմանօքն իւրովք՝ Խորագոյն Հայք կոչէ. եւ զկողմն Դւնայ՝ Ներքսագոյն Հայք կոչէ։ Զայս անուանս գրէ ՚ի դիւանի։

Յորում աւուր Սմբատ Բագրատունի քաջապէս խոնարհեցուցանէ ընդ ոտիւք Խոսրովու զամենայն թշնամիս նորա. եւ նորա պատուասիրեալ նմա տայ զմարզպանութիւնն Վրկան աշխարհի, ուր երթեալ գտանէ ազգս Հայոց գերեալ, եւ բնակեալ ՚ի Թուրքաստան անապատին մեծի՝ որ Սադաստանն կոչի, մոռացեալ զլեզու եւ զդպրութիւն. որք տեսեալ զՍմբատ խրախ լինէին, եւ նորոգէին զլեզու եւ զգիր. եւ զերէց մի նոցա Հաբէլ անուն՝ տայ եպիսկոպոս ձեռնադրել մեծի հայրապետին Մովսիսի. հաստատէ զնոսա վիճակ սրբոյն Գրիգորի, եւ առեալ հրաման յարքայէ՝ գայ տեսանել զերկիր իւր։ Եւ եկեալ ՚ի Դուին՝ սկսաւ շինել զփայտաշէն սուրբ Գրիգորն ՚ի Վարդանայ սրբոյ. եւ պահնակ բերդին բողոքէ ՚ի դուռն, թէ վնասակար է բերդիս. եւ ելանէ հրաման քակել զբերդն, եւ հեռագոյն շինել. եւ խնդացեալ Սմբատ ՚ի փառս Քրիստոսի, շինէ զեկեղեցին կոփածոյ վիմօք, եւ տայ ձառնադրել պատրիարգ զտէր Աբրահամ զեպիսկոպոսն Ռշտունեաց, որ շատ ջանացեալ թղթով ՚ի ձեռն Պետրոսի՝ ոչ կարաց դարձուցանել զԿիւրիոն յուղղափառութիւն (!). վասն որոյ արարեալ ժողով ÿի Դուին, անիծին զԿիւրիոն հերեսիոտեայ (!)։ Եւ Մօրիկ կացոյց յիւր կողմանն կաթողիկոս զՅոհան որ նստէր ՚ի գեօղն Աւան, շինեալ անդ եկեղեցի, այր սուրբ, եւ ընտրեալ յամենեցունց։