Պատմութիւն

Դարձեալ ՚ի նոյն կայսերէ Վասլէ եկն ներքինի մի Նիկիտ կոչեցեալ յերեքհարիւր քսան եւ հինգ թուին, խնդրել ՚ի յԱշոտոյ թագ, բերեալ շատ պարգեւս. քանզի Վահան ոմն եպիսկոպոս Տարօնոյ ասէր նմա թէ արշակունի իցէ. զի մայրն հայ էր, եւ կատարիլ թուէր տեսլեանն Սահակայ սրբոյ՝ նստիլ թագաւոր արշակունի. եւ կամէր պսակիլ ՚ի բագրատունւոյն։ Զոր կատարէ Աշոտ, ընդ նմին առաքէ եւ տասն հազար արծաթ ընծայ նորաշէն եկեղեցւոյն, որպէս Մամիկոնեանքն՝ հինգ գրիւ արծաթոյ, ասեն գնել զդուռն արեւմտեան սրբոյն Սոփիայ ՚ի Յուստիանոսէ, յիշատակ Հայոց։ Եւ պատմեաց Նիկիտն թէ գտաք նշխար սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին ՚ի յաղուհացսն ՚ի հինգերորդ շաբաթուն շաբաթ օրն, զոր տօն կարգեցին։

Յաւուրս յայսոսիկ տէր Զաքարիա երթայ տեսանել զՅիսէ որդի Շեխայ, եւ յոյժ մեծարի ՚ի նմանէ, տուեալ նմա շատ ինչ պարգեւս, եւ դրօշս՝ բառնալ խաչ ՚ի վերայ նորա, եւ մտանել առաջի նորա միշտ։ Զսա յաջորդէ Գէորգ ՚ի տանէ պատրիարգարանին։ Յորում աւուրս ընդարձակեալ մեծին Աշոտի ՚ի Վիրս եւ Աղուանս, եւ զԿաւկասայինսն հնազանդեալ, եւ չէր ինչ պակաս՝ բայց ՚ի թագէ. զոր խորհին իշխանքն Հայոց, եւ ՚ի ձեռն Յիսէի ազդ առնեն ամիրապետին, եւ նորա զուարթ սրտիւ առաքէ թագս եւ հանդերձս եւ երիվարս։ Զնոյն եւ կայսրն Վասիլ առաքէ. եւ օրհնէ զթագն տէր Գէորգ յերեքհարիւր երեսուն եւ վեց թուին, եւ յերկոտասաներորդ ամի հայրապետութեան իւրում, եւ յութհարիւր ութսուն եւ ութ ամի ծննդեան Տեառն։ Որ բարիոք կարգաւորեաց զյօրինուածս թագաւորութեանն ամս հինգ։

Յաւուրս սորա էր Համամ, որ գրեաց մեկնութիւն Առակացն եւ Քերականին, եւ ՚ի Յոբայ՝ զՈ՞վ է զայն թարգմանեաց, եւ զօրհնութիւնս որ ՚ի գլուխս Սաղմոսացն ասացեալ գիրս մի, եւ զԱնբիծսն գիրս մի։

Այլ Աշոտ արքայ դնէ իշխան Վրաց զքեռորդի իւր, եւ ինքն կատարի ՚ի Քրիստոս եօթանասուն եւ մի ամաց. եւ առնու զթագն Սմբատ որդի նորա յերեքհարիւր քառասուն եւ չորս թուականին, ամս քսան եւ չորս, կամակցութեամբ Լեւոնի որդւոյ Վասլի, որ թագաւորեաց յետ հօր իւրոյ ամս քսան եւ վեց, այր առատ ՚ի տուրս եւ ոչ նման Հոռոմի, զի նա որդի Հայի էր եւ յոյժ սիրէր զՀայս։ Իսկ Սմբատ առեալ զպատիւն, շինէ զսուրբ Փրկիչն յԵրազգաւորն, որ է Շիրակաւանն. ուր եւ օծաւն իսկ. զի նա էր նախագահ թագաւորացն Բագրատունեաց, մինչդեռ չեւ էր ընդարձակ շինեալ քաղաքն Անի, որ կոչի Խնամք, թէպէտ ներքին բերդն ընդ այս անուամբ էր, եւ հին ժամանակաւ շինեալ. ուր Օտա նախարարն ամրացեալ պահէր զքոյրն Տրդատայ, եւ զկուռս եւ զգանձս թագաւորացն Արշակունեաց զկնի մահուանն Խոսրովու. եւ ՚ի դառնալ Տրդատայ ՚ի Յունաց աշխարհէն, ընդ առաջ նորա ելանեն յԵկեղեաց գաւառն Օտայն եւ Տաճատ աներ իւր, Աշոցաց տէր. եւ այս Տաճատս էր որ տեղեկացոյց զթագաւորն վասն Գրիգորի թէ որդի է սա Անակայ։ Ասեն թէ իշխան մի լուծեալ ոտիւք՝ ՚ի ներքին բերդն ամրացեալ ոչ հաւանէր գալ ՚ի մկրտութիւն, ՚ի դառնալն Հայոց ՚ի հաւատս. մինչ հնարս իմացեալ սրբոյն Գրիգորի, այլափոխէ զինքն եւ երթայ հանդէպ բերդին, եւ ընդ զառ ՚ի վայրն թաւալգլոր գնայ անկանի ՚ի ջուրն, եւ վաղվաղակի կանգնեալ յոտիցն փառաւորէ ՚ի ձայն բարձր զԱստուած. որպէս թէ զօս գոլով ոտիցն առողջացաւ ՚ի ջրոյն զօրութենէ. զոր տեսեալ եւ լուեալ իշխանին՝ առ ինքն կոչէ, եւ տեղեկացեալ մկրտի եւ ողջանայ ոտիւք ՚ի նշան հոգեւոր բժշկութեանն։