Ոսկի ապրջան

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԺԷ
       Կիրակի իրիկուն մը Եղիայ Տեմիրճիպաշեանը ճամբան Ղուկաս աղային դէմը ելաւ։ Տրտմաթաթաւ գրագէտը, Պոլսոյ ուրախ զուարթ արուարձանները տարիներու դեգերումներէն յոգնած, իւր տխրանոյշ Խասգեղը վերադարձած էր։
       —Եղիա՛ էֆէնտի, — ըսաւ գրաշարը ողորմուկ ձայնով, — սա մէյ մը չե՞ս իգար Արմիկդ տեսնալու։
       —Ի՞նչ ունի որ, — հարցուց Եղիան զարմացած։
       —Հիչ մի՛ հարցներ. հիւա՜նդ է, հիւա՜նդ։
       —Ի՞նչ կ՚ըսես, չէի գիտեր, — պատասխանեց յուզուած, — եթէ գործ մի չունիս, հիմակ երթանք։ Արդէն մօտերս օր մը պիտի գայի։ Ե՛ս ալ դեռ այս շաբթու փոխադրուեցայ։
       Համբաւաւոր գրագէտը մօրենական արենակցութիւն ունէր Արմիկին հետ։ Սրտցաւ գուրգուրանքով կը խանդաղատէր այդ անմեղուկ աղջկանը, որուն խարտեաշ մազերը, կարմրոտի այտերը, խնդամոլիկի մշտաժպիտ զուարթութիւնը իր տրտմութիւնը շատ անգամ փարատած էին։
       Հիւանդին քովէն կոտրուկ սրտով դուրս ելաւ։ Ղուկաս աղային հետ, երբ դէպի Խարա—Աղաճ կ՚երկննային, գրաշարը գլխուն եկածները պատմեց. ու վերջացմանը.
       — Ա՜խ, Եղիա էֆէնտիս, — ըսաւ, — հուսա՛ սրտիս վրայ— աջ ձեռքը կուրծքին տանելով, շատոնց է քար մը նստեր է, դուրս պիտի նետեմ, բայց կիւճէնմիշ չըլլաս։
       —Ի՞նչ ունիս նէ ըսէ, բան մը մի ծածկեր, սիրտդ թո՜ղ քիչ մը պաղըշտկի, թեթեւնայ, — յայտարարեց գրագէտը։
       — Ըսելիքս երկան չէ։ Ճանը՛մ Եղիա էֆէնտիս, հրամանքդ ալ, ուրիշներն ալ ամէն օր վարժապետներուն խեղճ վիճակին վրայ կը խօսիք, գրագէտներուն ու խմբագիրներուն ցաւերը ազգին աչքերուն առջեւը կը դնէք, որպէսզի բան մը մտմտան, ճար մը ընեն։ Աղէկ կ՚ընէք, շատ աղէկ կ՚ընէք, օրհնեա՜լ ըլլաք. ազգին երախտաւորներն են անոնք։ Անոնք չըլլային նէ մեր Հայոց ազգն ալ քիթապսըզ Առնաւուտին պիտի նմանէր. Քիւրտին, Չինկեանին պէս բան մը պիտի ըլլայինք։ Բայց գուզում Եղիա էֆէնտիս, գրաշարներն ալ ազգին աշխատաւորները չե՞ն, գրաշարներն ալ Էմէկտար ներ չե՞ն, անոնք ալ հայ քրիստոնեայ չե՞ն։ Ըսածիս կիւճէնմիշ չըլլաս, էֆէնտիս, բայց ինչո՞ւ օր մը օրանց մէկերնիդ մեզի ալ մտքերնիդ չբերիք։ Մենք ազգին խորթ զաւակնե՞րն ենք։ Է՛յ մենք չըլլանք նէ, վարժապետը ինչո՞վ պիտի սորվեցնէ, հեղինակը ի՞նչ պիտի հրատարակէ, լրագրապետները ընտո՞ր թերթ պիտի հանեն։
       Գրագէտը բերանը չբացաւ։ Ինք որ այնքա՜ն ցաւածներու վրայ լացած էր, օր մը գրաշարը մտքէն անցուցած չունէր։ Բայց ո՞վ ալ օր մը օրանց միտքը բերած էր անխօսուկ, գլուխը կախ բանուորները։
       Ու Ղուկաս աղան էրած սրտով խօսքը շարունակեց։
       — Բան մըն ալ ըսեմ, կ՚ուզես նէ գնա՛յ մէյ մը Պատրիարք սրբազանին, երեսփոխան էֆէնտիներուն հարցուր, նայէ ի՞նչ կ՚ըսեն։
       —Ի՞նչ է որ։
       — Ելան մինչեւ Բեռլինները մարդ խրկեցին Հայաստանի Հայերը Քիւրտերուն հարստահարութիւններէն, վալիներուն կեղեքումներէն ազատելու համար։ Աղէ՜կ ըրին. պարտքերնի՜ն կատարեցին։ Ինշալլահ օր մը բան մըն ալ կ՚ըլլայ։ Բայց, ճանըմ, Եղիա էֆէնտիս, աս Սթամպոլի մեր չօրպաճի էֆէնտիները Քիւրտերէն ալ եւել զալըմ չե՞ն, վալիներէն ալ պէթէր կեղեքիչ չե՞ն։ Քիւրտը, վալին գոնէ ժողովրդին բերանը պատառ մը չոր հաց կը թողուն, որպէս զի մարդիկը անօթի չսատկին. նորէն դատին, նորէն իրենց կերցնեն։ Մենք, փա՜ռք Աստծու, հոս Սթամպոլ, ո՛չ տուրքին ինչ ըլլալը գիտենք, ո՛չ ալ ձեռքերնուս բան մը քաշող առնող կայ, բայց մեր վիճակին նայելով հազա՜ր էրնեկ կու տամ Հայաստանի ան հարստահարեալ Հայոց։ Հո՛ս, մեր չօրպաճի ները, էֆէնտիները բերաննիս չոր հացի մը պատառ ալ չեն թողուր. ա՛ն ալ խափմիշ կ՚ընեն, իրենք կ՚ուտեն։ Քառասունը հինգ տարի դատեցայ, աշխատեցայ, օրին մէկն ալ կռնակիս թէքմէ մը, հայ՛տէ դուրս։ Մարդս տունը շուն մըն ալ պիլէ ունենալու ըլլայ նէ, ըխտիար ցեր է ըսելով, պոչէն չի բռներ տէ փողոց նետեր։ Մեր խեղճ գրաշար էսնաֆ ը շան չափ ալ յարգ չունի։ Աղէկ որ մեր էսնաֆ ին մէջ ծերացողը քիչ է։ Պատրիարք սրբազանը, երեսփոխան էֆէնտիները ասիկա չե՞ն մի տեսնար։ Արեւդ սիրեմ, Եղիա էֆէնտիս, ասոր ինկլիզը ի՞նչ ընէ, տաճկին խապահաթը ո՞ւր է։ Ծուռ նստինք, շիտակ խօսինք։
       Արեւը մարը մտնելուն վրայ էր, երբ գրագէտն ու գրաշարը իրարմէ բաժնուեցան։ Տեմիրճիպաշեան տունը մտնելուն, Արմիկին հիւծեալ, երիթացեալ երեսները դեռ աչքերուն առջեւ, սրտին յուզումն ու խռովքը թուղթին վրայ նետեց, ընդարձակ բանաստեղծութեամբ մը, որ յաջորդ շաբթուն հրատարակուեցաւ եւ որուն մէջ կ՚ըսէր.
       Հեգ գեղեցիկ աղջիկ… տերեւք անկանին,
       Երիկամունսդ յածին ըստուերք դամբանին։
       Նիրհդ է խռով յոյժ, եւ իբր երազ մ՚արթնութիւնդ,
       Մէն մի ճաճանչ արփւոյն, ըմպէ վարդ արիւնդ։
       Ղուկաս աղան ալ աս բանաստեղծութիւնը կարդաց։ Սիրտը շա՛տ ելաւ, «բայց ուզածս այս չէր, ըսաւ. ինծի՛ ալ, ան սէֆիլ ին ալ եղածը ա՛լ եղած է, բայց սա մեր զավալլը գրաշարներուն համար բան մը մտածէին, որ ամէնքն ալ մեզի պէս չըլլան։ Իշտէ Չամաշըրճի ն քառսունըհինգ տարի աշխատելէն ետքը անօթի անօթի մեռաւ գնաց, պատառ մը հաց տուող չեղաւ։ Յովհաննէսն ալ կենճ կենճ գնաց. մէճիտիէ մը չունէր, որ ինքզինքը նայէր, հիւանդ էր, քանի մը օր չկրցաւ երթալ նէ աւուրչէքներն ալ կտրեցին, զինքն ալ ճամբեցին։ Ասլանի՜ պէս մարդը գլտորեցաւ։ Ասոնք, նորէն ոտանաւոր կը գրեն, նորէն վաթսունմէկերորդ յօդուած կը պոռան, մինչեւ որ ամէնքս ալ ճաթինք։