Մատեան ողբերգութեան

Ա

Բարձրեալ, հզաւր, անսկիզբն, անեղ, անբովանդակելի,
Աննիրհելի ակնդ նկատող, ծնող անքնին փառաց միածնիդ,
Իրաւացուսցե'ս զիմս ողորմութիւն հերքեցելոյս ընդունելութեան`
Առ երկնայինս եւ առ երկրաւորս:
Տաւնեա' զկեալս կորուսելոյս վերնականացն պարերգութեամբ,
Աւետարանեա' բանիւդ աւրհնութեան զկենդանութիւն իմ մահացելոյս,
Զբարեբաստութիւն կամացդ յայտնեա', գովեալ, բոլորից գոյից եղելոց,
Ստացի'ր անուն քեզ անճառ, եւ ինձ` թշուառիս` նորոգ փրկութիւն,
Զվճիռ հոգւոյս մահու ջրեսցե'ս կայլակաւք արեան Որդւոյդ սիրելւոյ,
Կորուսցե'ս զգիր մուրհակի մեղուցելոյս ամբաստանութեան
Վստահութիւն փրկութեան բարեաց արեամբ Քրիստոսի քո նկարեսցե'ս,
Ցո'յց զսքանչելիս քո բարեգթութեանդ ի ճաշ հարսանեաց քում հարազատի:
Մի' փակեսցես դիմելոյս առ քեզ զառագաստ սրահի կենացդ յարկի,
Մի' տրոհեսցես ի բազմականացդ եւ ի բարեացդ քո զրկեսցես,
Մի' պահեսցես ի գանձարանիդ զնիւթեալ իմ պարտուցս անաւրէնութիւն,
Մի' կնքեսցես ի քսակ բարեացդ զզազրութեանց իմոց գարշութիւն,
Մի' երկարս ինձ զվէր մեղացս ի յախտալից մարմնիս ծածկեսցես,
Մի' զփտութիւն նեխութեան ցաւոցս նձ տնկակից մահու մնացուսցես,
Այլ բա'րձ բանիւ քոյդ ողորմութեան զժանտութիւնն ապականարար,
Որպէս զի զատեալ ի հիւծմանց ախտից` առողջութեանն պատրաստեցայց:
Հնարաւորեա', գթութեանցդ Հայր, մեծ խոցուածոյս զաւրեղ սպեղանիս,
Կարեւոր կործանմանս` բարի այցելութիւնս,
Զի քո եմ, Տէր ոգեսէր:
Թէ եւ առ մի նուագ մեղիցեմ,
Բայց ոչ գրեցայց համայն մեղուցեալ,
Տուիչ կենաց իմոց բարերար,
Ի շնորհ պարգեւաց քոց ապաւինեալ,
Զի ճանաչելդ զքեզ բովանդակ արդարութիւն է,
Եւ գիտել զզաւրութիւնդ քո` արմատ անմահութեան,
Որպէս եւ կանխաւ իսկ գրեաց իմաստունն.
Եւ դարձեալ` Տիրելդ քո, ասէ, ամենեցուն`
Խնայել տայ քեզ յամենայն,
Եւ դարձեալ` Մաւտ է քեզ,
Յորժամ եւ կամիս` կարող գտանել:

Բ

Այս Սողոմոնի յուսոյ աղերսանք իմոյս առեալ տիպ,
Քանզի ոչ այլ ոք բազմամեղ, որքան զնա ինձ զուգաշաւիղ.
Երբեմն` որդի, ապա` ատելի,
Երբեմն` միջնորդ խաղաղութեան Աստուծոյ ժողովրդեանն,
Եւ յետոյ` խտրոց որոշման բազում խռովութեան,
Երբեմն` աւրէնք կենաց կացեալ,
Եւ յետոյ` մուրհակ մահու հաստատեալ,
Զերկնաւորին պաշտաւն ընդոտնեալ,
Եւ զաւտարին անուն ծանուցեալ,
Անպատճառ աւցտող, անկարաւտ զրկող, անսովելի գող,
Գրգեալ տրտնջող, փափկացեալ փախստական,
Սեղանանենգ սարտուցեալ, անպատասխանի վնասապարտ,
Քաղցրասնոյց հայհոյիչ, զաւակ հայրատեաց,
Կտակարանացն մատնիչ, Մովսեսի չարախաւս, մոռացող երախտեացն,
Իմաստուն սխալական, ամենագէտ յանցաւոր,
Ամաւթապարտ զղջացեալ, տարակուսեալ աշխարող,
Աղաչաւոր կռապաշտեալ, յամրային դարձաւոր,
Կեղակարծ ընկալեալ, կասկածաւոր հաշտութիւն,
Յապայս յիշատակ, յերկբայս փրկութիւն,
Չաւատալի գիւտ, ի մասնէ մնացուած,
Խարդաւանեալ գերի, կիսակտուր պրծեալ, կամաւոր անձնամատն,
Տմարդի յղփացեալ, բազմավրէպ հանճարեղ:
Ի յընթացս բանից երկեակ որոշմանց`
Ամենայն ուրեք բանս արկեալ ողբոց եւ ձաղանաց,
Մեծ պարսաւ եւ փոքր գովեստ`
Իբր ի վերայ ինքնագրաւ կորստականի,
Երգիծանութիւն խառնեալ ընդ աշխար.
Բան նորա` թելադիր բարգաւաճութեան ամենայն հասակի,
Եւ խոտորումն նորին` ի շրթունս բնաւից
Թառանչ թախծութեան ողորմելիս իմն ազդեալ:

Գ

Զարմանամ, վհատիմ` տարակուսեալ ապշութեամբ,
Զի թէ նա այնքան գթեաց, ինձ զի՞նչ պատահեսցէ.
Զիա՞րդ անկաւ ամբարձեալն,
Զիա՞րդ սասանեցաւ հաստատեալն,
Զիա՞րդ կործանեցաւ կառուցեալն,
Ի՞բր աւտարացաւ ծանուցեալն,
Զիա՞րդ զակատեցաւ զաւակն ընտրութեան,
Զիա՞րդ սրացաւ մերձաւորն,
Զիա՞րդ աղաւտացաւ փայլեցեալն,
Զիա՞րդ պատանդեցաւ ազատեալն,
Զիա՞րդ անաւրինեցաւ ուսուցիչն,
Զիա՞րդ նուաղեցաւ հռչակեալն,
Զիա՞րդ անարգեցաւ փառաւորն,
Զիա՞րդ փոքրկացաւ մեծատունն,
Զիա՞րդ ամբարշտեցաւ բարեպաշտն,
Զիա՞րդ ամբարհաւաճեցաւ ընտրողն,
Զիա՞րդ ունայնացաւ պատարունն,
Զիա՞րդ կտրեաց զուխտն, որ ընդ բարձրելոյն:
Պատկառեմ ասել, թէ` եւ ընդ սանդարամետականին կապեցաւ.
Զի՞ կայր նորա եւ կռոց,
Ուստի՞ սէրն ընդ պատկերաց,
Վասն է՞ր կամքն ընդ խտրանաց:
Զիա՞րդ ոչ յիշեցաւ յանդիմանութիւնն Սամուելի առ Սաւուղ եղեալ.
Հմայք, ասէ, մեղք են, եւ ցաւս եւ աշխատութիւն ածէ թերափ ի վերայ:
Զիա՞րդ ոչ հայրենի յանդիմանութիւնն.
Կուռք, ասէ, հեթանոսաց դեւք եւ անշունչք են, -
Եւ նման նոցա լիցին պաշտաւնեայք նոցա:
Տէր միայն ածէր զնոսա,
Մովսէս նախագրեալ յառաջաձայն ձաղանաւք սաստիկս իմն ամբաստանէ.
Ոչ էր ընդ նոսա, ասէ, աստուածս աւտարոտիս, -
Զոր ոչ ճանաչէին հարք նոցա:

Դ

Ո՞ւր է մահամատոյց այլազնեայ արձանն Փագովրայ,
Ո՞ւր` տգեղն եւ անպանծալին սիդոնացւոց իգական ամենանզով ձուլածոյն,
Ո՞ւր` կանացի կերպին անգրելին խայտառակութիւն զազիր տեսակին,
Որով ամաւթոյ մարգարէքն զանասնաւրէն դիմեցումն անխտրաբար
Յանուն չարութեան անժուժկալ դիւին` անաստուածաբար ձաւնեալ մոլէին:
Տարաւ զէութիւն բարեբաստութեանն,
Որ զնախնին որսաց ի կորուստ,
Յաղթեաց մեծութիւնն իմաստիցն առաւելութեան,
Գերեաց գոռոզութիւնն, յիմարեցոյց փափկութիւնն,
Վանեաց արծաթն ծառայեցուցիչ,
Յոգի դատեցաւ զայրն տաւնելի հին զէնն կործանողին,
Ի գրկացն Աստուծոյ հանեալ` ի յոտս ստամբակին գթեցոյց,
Մեռոյց մեղկութիւնն, թմբրեցոյց ծուլութիւնն,
Արբեցոյց շուայտութիւնն:
Ո'վ դիւրապատիր մարմին երկրածին,
Որո՞վք ձայնարկութեամբք զքեզ աւաղեցից,
Քանզի ոչ տիրապէս առ նա հանդիպի ընդդիմաբանութիւնս,
Այլ ամենից սխալողաց` կամաւ վրիպելոց,
Վասն զի նովաւ է իմանալի,
Թէ անիրաւ է պարծել յիմաստս մարմնոյ,
Եթէ ոչ Աստուծով դատեալ ընտրեսցի:
Որ զի թէ առ այս պայմանի յիմար ոք իցէ
Եւ ի հաստչին կամս յուսասցի,
Ոչ եւս ի նորայոց անտի ինչ կրեսցէ:

Ե

Այլ քանզի սաստիկս եւ քստմնելիս ունի Սողոմոն
Զդարձին իւրոյ յիշատակարան` ինքնապարսաւն կշտամբութեամբ,
Իբր մեռեալ իսկապէս համայն աշխարհիս անձնասիրութեան,
Զոր եթէ զիսկն ոք նկատեսցէ, Ունայնութեամբքն է իմանալի,
Այլ եւ ի մատեանս քահանայիցն եւ ի գիրս Աքիայ Սիլոնացւոյ,
Յորում զփոյթն իւրում ընթացիցն արտասուելիս իմն յեղանակէ.
Զուր ջան, անաւգուտ վաստակ,
Անմիտ հետեւումն, անշահ արշաւանք,
Անկայուն երկք, աւտարին իմաստք,
Ոչնչից հոլովք, բամբասելի բերք,
Անյարմար վարկածք, սնոտի սերմանիք,
Աւազափուլ շինուածք, ապականացու ստացուածք,
Քամահանաց տաժանմունք, ինքնամարտ կռիւ,
Ընդ ոգւոյ իւրում դատ,
Ընդունայնաթոպ քիրտն, վնասակար փափագ,
Կորստական շաւիղ, վրիպակ ճանապարհ,
Կործանական կրթութիւնք, մոլորապատիր վարժութիւնք,
Հանապազասխալ տեսութիւն, ակնայայրատ պչրութիւն,
Պոռնկակերտ կերպարան, ախտաբորբոք նիւթ,
Դժնէատեսիլ գոյն, յոգնատխուր գեղ,
Յոլովամեղձ ծուխ, շոգի ցնդելի,
Վաճառ մերձ ի յառ, տաղաւար քակտելի,
Ընդվայր աղաղակ, անպատճառաւոր ծաղր,
Արհամարհելի ասպարէզ, անձնավաճառ գիր,
Սատակչական ելք, անաստուած մտածմունք,
Ստայաւդ ճառ, զայրացուցանող զրոյց,
Եպերանաց խծբիծք, խելագարութեան խնդիր,
Ամաւթանաց ցոյցք, խայտառականաց յայտնութիւնք,
Առակ ապառնեացն, ապաշաւանաց գործ,
Ըմպահկանաց պատմութիւն, հեղգացելոց աւրինակ,
Խորխորատ ծածուկ, որս խաւարային,
Մահագուշակ վիհ, անյատակելի անդունդք,
Ուղեկցութիւն սպանողաց, յիմարութեան բարբաջմունք,
Դարանակալաց վայր, խարխուլ յարկ,
Շինուած սասանեալ, կամուրջ խախտեցեալ,
Երեւոյթ փախչելի, խաբող շողոքորթ, անոպայ մատնիչ,
Ընդդէմ բարձրելոյն հակառակութիւն:
Զայս ամենայն մասունս բանից խոստովանական կանոնադրութիւն
Ի սիրտս բնաւից նախասերմանեաց ժողովողս`
Կանոնադիր դարձելոց զղջման,
Որպէս զի մի' պարծեսցի ոք ի մարդկանէ`
Բամբասաւորաւք զինուորեալ նետիւք
Զանձն եւ զընկերն խոցոտելով,
Քանզի կռապարիշտ է քողով ծածկեալն,
Որ զկերպարանսն միայն ունի
Եւ զոչ ախորժելիս ստեղծիչն կատարէ:

Զ

Եւ արդ, նա, որ ոչ այնքան մեղաւ, որքան զղջացաւ,
Մի' իսպառ պախարակեսցի, այլ յիշեսցի այրն այն ի բարի`
Իբրեւ զհիմն յուսադրութեան ի տէրունի ոտսն դիմելոց,
Յորժամ հոգւովն էջ յայցելութիւն աստուածութեամբն անբաժանելեաւ`
Կենագործել զանդ խոստովանեալսն,
Զոր մեռեալքն ահա կենդանեացս անտարակոյս բերին աւետիս:
Ընդ որում մաղթեալ իմ պարտաւորի` իմաստութեանն ոչ ժամանելոյ,
Ի մեղանացն մասն կարգեալ, բարեբանեալ մեծիդ պաղատիմ.
Լի'ց զնուազդ իմ բանագրութիւն ի յերջանկին հանճարեղութիւն:
Նիւթեսցի'ն ներկայիս հայցմունք ի բարգաւաճին յարգաւորութիւն`
Ի գերաշխարան արքային աղերս,
Այցելութիւն խնդրո'ցս դիցի քո ընտրեցեալ վեհ արքայորդւոյն,
Զոր միածնիդ աւրինակեցեր:
Յարեան կցորդութենէ զքո փառակիցդ ճաշակեցաք.
Տո'ւր փրկութիւն քոյոյ ծառային, ամենահնար, զաւրեղ, ահաւոր,
Ի ստեղծողիդ փառս աճեցուցեալ
Զանքաւելի մեղացն ջնջումն:
Յիշատակաւ խորհրդոց բարեաց` ընդ ողորմեա'լսն նորոգեսցես,
Որ ամենահամ, ախորժաճաշակ, բազմապաճոյճ առակագրութեամբ
Զաստուածութիւնդ քո քարոզեալ ի մատեան լուսազարդ կտակի,
Եկեղեցւոյ ընծայեաց հետս բարութեան`
Խոստովանութեամբ մատչել առ քեզ, Հայր:
Քանզի ոչ հեռի յողորմութենէ առ այս ցոյց բանի է իմանալի,
Թէ անյուսութեանն կաթուած չէր անկեալ ի յեռանդն սրտին ըղձից,
Որ զճեպ զղջմանն փոքր ինչ կասեաց:

Է

Արդ, ի յուշ բերեալ զոր ի քեզ անճառելի բարեմասնութիւնք`
Զգթութի'ւն քո ողջունեսցես,
Որով զկոշկոճեալն ի բազում դարուց բամբասանաց քարաձգութեամբ`
Երանութեա'ն վերարժանացո,
Որ յոգնահոսան արտասուաց ելիւք
Զմէջ յատակի յարկին հեղեղեալ ապարանիցն իւր խրախճանութեան`
Սաստկակսկիծն ապաշաւանաւք,
Հաւրն կրիցն գերազանցեաց` ողորմելի ոգւոյն հեծութեամբ:
Զոր ի յաչաց Բանիդ քո արտաւսր,
Առ որ մերովս ի յիւրն ախտակրեաց,
Երկայնամիտդ ներողութեամբ միացուցեալ խառնեսցե'ս, գթած,
Եւ զանյարմարն առ նա կարծեցեալ զսաղմոսին բարեբանութիւն,
Ի փառս էակցի Որդւոյդ կնքելով,
Նովա'ւ կեցուսցես զնա քաղցրութեամբ ընդ աղքատս ժողովրդոց:
Զայս պուետիկոս ոմն բարեշնորհ արգահատէր ընդ Սողոմոնի`
Ամենայնիւ վարձս վարկուցեալ համակցորդ զուգաձայնութեամբ,
Իբր կենդանեաւք նովաւ ընդ նմին վասն նորին աղերսել առ քեզ,
Զոր յաւելուած կարգիդ տնտեսէ:
Քանզի եւ Աւստացւոյն, ի նմանէ ստեղծեալն
Բազմահրաշաւորն մարգարէաճառն պատմագրութիւն,
Աստուածութեանն արդարացուցիչ զՍողոմոն ողորմեալ կարգէ,
Որ զի անպարսաւ է աղաւթելն, քան չարաբանելն վասն նորին:

Ը

Զոր եւ ես մաղթեմ մեծ վստահութեամբ,
Նմանակից այսր հեծութեան,
Եւ զիմս ընդ նմին ընծայել գոչումն.
Զի թէ կորուսցես զմեզ` դատեալ ըստ գործոց,
Ոչ պակասին փառք քո, զի իրաւամբք քո ճանաչիս,
Իսկ եթէ գտցես, այնքան բարձրանաս,
Որքան մեծութեանդ քում վայել է,
Քանզի յաւէտ աւրհնաբանելի ես դու երկրորդաւս` ողորմածութեամբ,
Քան նախահրաման սաստկութեամբն:
Դարձի'ր, Տէր, դարձի'ր քաղցրութեամբ ի խնամս գթութեան`
Ձրի եւ ամէնառատ պարգեւաւք սիրոյ մխիթարել յաւէտ զտրտմեալքս
Համաշաւիղ տագնապաւ տապոյ տոչորման անբժշկականի,
Ձեռն եդեալ փրկութեան` նորոգեսցե'ս վերստին`
Քաւեալ եւ պատսպարեալ ի մեղսակործան խորտակմանէ:
Եւ քեզ միայնոյ` սկզբանդ եւ անսկզբանդ,
Ընդ սկզբանդ եւ սկզբնաւորիդ սկզբանց,
Սուրբ Երրորդութեանդ եւ միում աստուածութեանդ
Փա~ռք եւ իշխանութիւն յաւիտեանս:
Ամէն: