Մատեան ողբերգութեան

Ա

Գոհանամ զքէն, բարեգութ, միայն մարդասէր, արարիչ երկնի եւ երկրի, Որդի Աստուծոյ կենդանւոյ, այն ինչ զարթուցեալ անձկութեամբ սիրոյ քոյ յիշատակի ի լրութիւն հնչման փայտիդ հրաւիրման, որով բախեալ զձայնարձակութեանցն զազդողարան` սթափեցաք, կանգնեցաք` ի վեր յարուցեալ ի մեռաւրինակս թմբրմանէ, ուստի իբր կոչմամբ սփոփանաց բանի` բերեալ ձգեցաք ի ժամ պաշտաման աւրհնաբանութեան` յանդիման լինել քեզ ուրախութեամբ հանդէպ հատուցմանս բեմի:

Բ

Ահա փա~ռք քեզ, անսահման անուն եւ անբովանդակելի զաւրութիւն, որ այսքանեաւք հնարաւորութեամբք ընդ փրկութեան իմում հոգացար, գոհաբանեալ անեղծ իսկութիւն, որ կերպարանեցեր հրաշիւք աստստին զհանդերձելոցն նմանութիւն, հանդարտ գործեաւ վայելչականաւ փայտի անաւթոյ առ քունս անյարիր սաստիկս որոտացեր, որպէս թէ ընդ ծուլութեանս դանդաղութիւն զյանդիմանութիւն խրատուդ խառնեցեր, ի հայրենի սիրոյդ հեզութիւն զուժգնութիւն ճայթմանն յարեցեր, յընդոստ զարկուած երկուց միջնորդաց` մարդասիրապէս քաղցր անձրեւեցեր, ոչ մեղմութեամբ մեղմական վանկիւ նիրհմամբ ընկղմեցեր եւ ոչ անխնամաբար ահաւորութեամբ զտառապեալ հոգիս զարհուրեցուցեր: Ծնրադրական երկրպագութիւն ստեղծիչդ բոլորից, որ այժմէն ցուցեր համայն յայտնապէս զաւրինակ ահեղ բարբառոյն մեծի աւուրն յարութեան, կենդանացուցեր ի դադարմանէ դժոխական անբանութենէ, ի խնդիր ելեալ կոչեցեր զպակասամիտս ի գինիդ ուրախութեան, արարեր զսոյն լինել հանդերձիչ անարատ հարսինն առ սէր փեսայիդ, երկուցեր փոքր այս խթանաւ զապարասանին զվիթխարութիւն, լուծ ստուար կրթութեան ստամբակին ուսոյ զայս իր գործեցեր, վարապան վանիչ չարախաւսին կզակաց եդեալ կազմեցեր: Փառատրեալ յաւէտ անբաւ բարձրութիւն մեծիդ Աստուծոյ, որ փոխարկեցեր զփայտին պարտիս յազատութիւն շնորհիդ կենաց, իմաստնացուցեր վերստին դարձեալ զյիմարս ցնդեալ` հոգեւորական հանճարովդ, կարկառ կռճմամբ զանբժշկութիւն հարուածոց աւձին առանց մոռացման միշտ թարգմանեցեր, ընդ Երրորդութեանդ գծագրութիւն զկապն երեքկին իմ վնասակարին ի կատարածին սովիմբ կրկնեցեր:

Գ

Գովեստ ներբողից բուրմամբ խնկոց վերառաքեմ քեզ, ամենախնամ, զի ի ստապատիր կռոցն բազմաստուածութենէ առաւել յաճախագունիւք որսացար զանձն իմ պարտաւոր ի քո երկրպագութիւն, խրոխտ եւ ահարկու նուիրեալ փայտիւս զճշմարտութիւնն քարոզեցեր, մեծացուցեր այսր պատճառաւ պատշաճականաւ զնոր աւետարանութեանդ պատիւ: Սոյն ինքն աղաղակ բարձրութեան գոչման սպառազինութեանդ քոյ, արքայ պետութեանդ կայսերաց երկրի Տէր Քրիստոս, նշան խրախութեան աւարտման հանդիսի մարտի քոյ, Յիսուս, յորում իմանալին փարաւոն կապեալ ըմբռնեցաւ, կռփիչ հանապազորդեան գլխոյ գագաթան հպարտացեալ չարագործին` շերտս այս տաշեցեալ: Սովաւ գումարին ի պատերազմի որդիք Սիոնի ընդդէմ աշխարհակալին խաւարի, տաւն իմն աստուածաւանդ կրթութեան կարգեալ ի հեռուստ այս դրաւշուած իւղեալ` առանց հնանալոյ եւ կամ խափանման, նշանակիչ ժամանակի ապագայիցն հատուցման` ի բացուստ անդր ծանուցմամբն, ազգակից հանգունանման կենացն փայտի, որ ի դրախտիդ Աստուծոյ, կոչարան բարւոք հաւաքման փոյթ ընթացիւք ի յարկն աւրհնութեան, պատկեր տեսակի տնկոյն գիտութեան ի կարգ ընտրութեան բարւոյն եւ չարի, յիշատակ մեծ տեառնագրութեան յերեսս կերպիս Հոգւովդ Սրբով զնշան խաչիդ, նախազեկոյց աւետամատոյց փառաց գալստեան ի դշխոյն պահեալ սուրբ թագաւորիդ, յորդորիչ քաջալերական մաքրապարիցն խրախճանութեան, անախտական սիրարկու անձնահամբոյրն կցորդութեան շքեղաշուք քողընծայ ամենածին կուսի թագուհւոյ, յարդարիչ ծածուկ պճնութեան, որ ի հոգին է վայելչութիւն, նմանութիւն պատգամին Սինայ, որ ի տէրունեացն արտաքս առաքէր, միշտ աւրիորդ պանծալի` անշաղախ որդւոց մայր անարատից, սովաւ փառազարդէր:

Դ

Գերագոյն քան զԵրիքովին փողովն եղջերեայ զբռնութիւնն Բելիարայ սովաւ հարթեալ տապալեցեր, քարինս արձակեցեր պարսիւս այս փայտեայ ընդդէմ Գողիաթու, գայիսոն նորոգ կառուցեր` վկայ ահարկու կործանմանն սատանայի, զ՚ի խոր աճեցեալ արմատս մեղացն մեքենայիւս այսու խլեցեր, զմոռացեալ գործոցս իմ պարտիս այսր երախտեաւք ընդ իս կապեցեր: Զոր եթէ այլ իմն ձայն Բանիդ Աստուծոյ անուանեմ նախապատում եկաւորութեանն, ոչ սխալեմ, քան թէ ճշմարտեմ: Ի տկար ամանս այս նիւթոյ հոգեկրի` մեծութիւն գործոցդ Յիսուսի առաւելապէս պատմեալ հռչակի, բիւրաւոր աւգնականութիւնս վերնապարգեւս եւ քոյինատուրս ի յայսմ անպատսպար ապաւինութենէ երկրականաց զարմանագրեցեր:

Ե

Խոստովանեալ անունդ անքնին մարդասիրիդ բարեխնամութան, խնկեալ խորհրդով սրբամասնութեան` անգծագրելի կերպարան լուսոյ, որ կրկնաձիր նշանաւս այսու նետս արձակեցեր հեռաձիգս, ձայնատրականս, աւդաչուս եւ յարմարաթռիչս, ունողս յինքեան հոգի կենդանի, որով անսխալ հանդիպմամբ զնպատակն խաւարային աղեղնաւորին գաղտնութեան յաւէտ կործանմամբ ի յետս ընկճեցեր: Իբր զպատնէշս ամրաբերձ բերդամարտութեան, կանգնաւորս, անվայրարկելիս` աստուստ անդանաւր զկտեալ դիպուածս այս փայտի զարկման` հրեշտակ կամարար թշնամւոյն ներհակ վերյուղարկեցեր: Բանիւ հրամանի մեծիդ ակնարկութեան, աւծութեամբ շնորհիդ արեամբ քո խառնեալ, զայս եղջիւր խեթկիչ մոլի գոռոզին իբր զխաչիդ փրկանակ յեսանեալ սրեցեր: Ի մեծ ազդմանէ այսր աղաղակի գեր քան ի վերնոցն քանդեալ վերացաւ դրանդն ամրութեան կամաց անվայելուչ եւ ամէներկչոտ խենեշութեան կարճամտին` ընդ հրէական սրտին իմաստից եւ ստուերական տանն կործանութեան:

Զ

Փառաբանութիւն քեզ վերընծայեմ, անմահ թագաւոր, զոր արարեր եւ հաստատեցեր աջովդ քո հզաւր, աղաչեմ զքեզ, կրկին ներգործեա': Անցուցեր սովաւ, հերքեալ առ ի մէնջ, զխէթ դժնդակ խորամանկութեան բանսարկուին, զտաժանական տապ մեղաց, զհողմ դառնութեան շնչման խաբողին, զտարր արկածից մահու երկիւղի, զառ ի յաւդից ցնդմանէ վնասակար բերմունս տխրեցուցիչս, զայսախառն հեծեծութիւնս թալկացուցիչս: Ցրուեա' վերստին քոյինազէն հեծանաւս, աւժանդակեալ թեւաւք նշանիդ, զամպս հրածինս, զորոտմունս կարկտաբերս, զցաւագին ցոլմունս հրախաւար կեղծաւորութեան փչման բազմոտանի վիշապին, զսուր սատակման, զճակատամարտ դիմեցման, զյարուցելոցն ի վերայ վայրենական խորհրդոց զդիւացն կաքաւս: Յորմէ զարհուրին յայսմ իրէ փոքուէ` տեղի տուեալ մեծաւ դողութեամբ, կիրթ իմն ծանաւթութեամբ յայտնի գիտացեալ, թէ յայս ազգ ձայնի յառնէ տէր ի դատաստանն: Եւ խրախուսին յոգի արութեան, զրահեալ պնդապէս սուսերաւ Հոգւոյն, աստուածարեալ մարտիկք ամենայն ի ձեւ կանոնի այսր յիշատակի, որ զամենափորձ հրոյն ընտրութենէ գոչմամբ անկերպադրելեաւ համաւրէն ազանց քարոզէ ի յաւրինաւոր ասպարէզ երջանկաբար նահատակութեան:

Է

Հարաւ ահա փող աւագափող, համբարձաւ սովաւ Աստուած աւրհնութեամբ, պատմեցաւ սովիմբ ամենայն երկրի, հնչեաց ի լսելիս բաժանման հեթանոսաց, ձայն պահապանաց մեծին զաւրացաւ, ըստ բանին Եսայեայ, եւ ի նոյն բարբառ առհասարակ ցնծասցուք: Ցնդեցան ջրոյն առակաւ ի ձեռն սորին թշնամիք խաչին, անպատուեցաւ ճաշակն պտղոյ առաջին փայտին, տաւնեցաւ նիւթս այս խորհրդական կենաց անուանեալ, անարգեցաւ երկաթ առ ի պէտս պատերազմի, իբր զսրբութիւն Տեառն` ի սանձս երիվարին մեծին նշանի այս փայտ կենաձայն յարմարագրեցաւ, ամփոփեցաւ աւծեալս ցպով հովուին երկնայնոյ սուր իշխանութեան մարդկային ձեռին: Ոչ գծեաց ի քար տաճարին մուրճ ինչ գործողի, իսկ յաստուածակերտս խորան փայտս այս նուիրեալ ընդ խաչին թեւոց սլացեալ զաւրէ: Ոչ ի գլուխս ամսոցն եւ կամ յեւթնիցս եւթներորդս յոբելինիցն` ի յանկեան ուրեք խափանմամբ փողէ, այլ ընդ ծագս տիեզերաց եւ ընդ ծիրս եզերաց, ի ծոցս ջուրց բազմութեան ծովուց եւ կղզեաց նոցա յաճախ սաստկութեամբ,
անարգել ճայթմամբ իմն աստուածայնով հնչեցեալ աւետարանէ: Կոտորեցան սուսերք սատակողին այս փայտի ցուցմամբ` յանաւգտակարէ անտի մեզ փոխաձեւեալ ի խոփս եւ ի մանգաղս:

Ը

Ո'չ արձագանք անձանաց ի խորոց ինչ գանչութենէ խիստս առաքեցեալ եւ ո'չ դժնդակապէս, ըստ իմաստակի ումեմն աւտարի, զաւդ վիրաւորեալ, ո'չ անախորժ սրութեամբ ընդ ունկն մտեալ եւ ո'չ զաման ուղղոյն անկամակութեամբ չար թնդեցուցեալ, ո'չ ոսկերցն փուշ խրտուցման յանձն բուսուցեալ եւ ո'չ մտացն այլայլ ապշութիւն առաջի արկեալ, ո'չ զանգակ նիւթոյ պղնձոյ դանդաչեցուցեալ եւ ո'չ քար ընդ վիրգս սալի առանց քաղցրութեան առ նոյն զարկուցեալ: Պարփակարան անխորտակելի նորոյս Սիոնի, մի սա ի սպասուցն կազմուածոց արարչաւանդիցն գլխաւորաց, զոր եկեղեցականքս քրիստոնէից ընդ ղեւտականացն զգուշաւորապէս բարձեալ յանձանձեն, աւրինակ ձայնի հրեշտակին, զոր առակողին բան` հաւուն կոչմամբ այսու տեսակաւ զայն տպաւորեաց, նոր գործի շնորհի նուագարանաց Աւետարանին` զարթուցիչ Հոգւոյն առ մեզ, քան առ աւրհնաբանութիւն սաղմոսարանին ի վերայ Եղիսէին: Սկզբնապար նախընթացութեան աղէյարմար ջութակաց` բարետաւիղ ողբերգարկութեանց, բարացուցական բամբռան բառացի բարառնութեանց, սրինգ նորոգ այլ իմն տեսակաւ` առեալ մեզ ընդ հնոյն փոխանորդութեամբ, ո'չ հեթանոսաւրէն ուրուաձայն հնչման եւ կամ հրէաբար խակախորհութեան, զոր մարգարէն տերամբ ազդեցոյց` Ի բա'ց արա յինէն, - այլ զսա սիրեաց եւ կրկին պատուեաց մաքրական տածմամբ` ահարկու դիւաց եւ ամենայն չար պատահարաց:

Թ

Եւ արդ, ընկալայ աւրհնաբանութեամբ, յարգեալ գովեստիւ զայս տուր սրբութեան` ինձ պահպանութիւն եւ քո փառատրութիւն, քո պաշտաւն եւ իմ գոհութիւն, անաղանդ արուեստ բարձրութեան արարչական փառաւորութեանդ: Մտցէ' ձայնդ այդ աստուածարեալ ընդ պատուաստ յաւդիցս շաղկապութեան` հանել ի հոգւոյս զպատիրս դիւաց եւ զմուտս անիծից եւ մեղաց ապականութեան: Արասցե'ս լինել զայս իր նշանակիչ ջնար ջահաւորական, անջրելի նամակ, ջատագով անխափանական տէրունական անաւրինականացդ: Ահա պարգեւեա' սովաւ, բարեգութ, աղաչեմ, հզաւր, կրկի'ն մեզ շնորհեա պահպանութիւն ի դիմամարտից յաներեւոյթ եւ յերեւելի: Ընձեռեա' մեզ, ձեռն ամենալի, որ բանաս եւ մատուցանես պատրաստաբար բաշխմամբ ի մասունս բազմապիսիս, աւդոց քաղցրութիւն, անձրեւաց շահեկանութիւն: Պակասեսցի'ն քոյով հրամանաւ այսու բարբառով հողմ տապախառն, շնչումն ցաւաբեր, յարձակմունք հինից չար խարդախութեանց: Սովա'ւ խափանեսցին ամենայն դիմամարտութիւնք զինուորութեանց դժնեայ մատնչին, հալեսցի'ն, հատցի'ն եւ մեռցի'ն յերջանիկ ձայնէ աւծեալս այս փայտի որդն եւ ուտիճ եւ ամենայն նմանք սոցին, ոոր ի մերոց մեղաց զաւրացեալ` ընդ մեզ պատերազմին: Արմատացո' մեզ սովաւ տունկ երանութեան զյուսոյդ ի քեզ մեծ պաշտպանութիւն, ստեղծիչ բոլորից, տէր արարածոց, զայս ծառ Սաբեկայ, որ ունի կախեալ ի դիտակ ոստոցն զաւանդ սուրբ նորոգ այժմու փրկութեանս ծաղկեալ քեւ, Քրիստոս, ի պտուղ կենաց անմահականաց: Փախիցե'ն յանհուն հեռաստան խորին խաւարի այսր փայտի փառաւորելոյ բարեզեկոյց ձայնարձակութեամբ` նեսարք ներհակք ստապատիրն ստորնականաց բազմաձեռնեան խարդաւանողաց: Մերժեսցի'ն սովաւ ի յանդոց պտղատոհմական արաւրադրութեանց մերոց սահմանաց եւ ի քո մշակեալ կենդանի երկրէ վէրք վատնիչք եւ հոյլք մորմոքեցուցիչք, կտրեսցի'ն սովաւ յաւելուածք կրկնատգեղ եւ անվայելուչ պատահմանց` ի հնարից չարին ի մեզ յայտնելոց: Իսկապէ'ս վանեսցի սովաւ, որք յերկաքանչիւրոց բնութեանցս մերոց վերերեւին, ինքնաստեղծութիւնք մերձաւոր դաւաճանողաց, յումեմն` աւտարին վրիպակ մտածմունս, եւ յայլումն` գարշ գոյութիւնք անմաքուր զեռնոցն ապականողաց: Փրկեա', Տէր Յիսուս, աղաչեմ զքեզ, փրկեա', բարերար, կարկառեա' առ իս զաջն ամենագով եւ աւգնեալ ինձ սովաւ` զերծո' զիս յամենեցունց ընդդիմացողաց:

Ժ

Խառնեսցի', միասցի' հրաման քո ի սոյն` առ ի փոխարկել զադամանդեայ սիրտս յիմարեալս ի քոյին բանիդ արդիւնատրութիւն: Հարցե'ս, մխեսցե'ս զայս նեցուկ հրաշից քումդ սքանչելեաց ի սիրտս ծորեալս եւ յոգիս լքեալս եւ հաստատեսցե'ս` կազմեալ պնդապէս ի կայումն ուղիղ, անսասանելի, իսկ զանընդոստն կակղացուսցե'ս` զարթնուլ եւ զգաստ լինել յոգի հեզութեան աստուածաւանդ քո պատուիրանիդ, որպէս զՊաւղոսն եւ զՄատթէոսն: Յիշեցո', մարդասէր, պատուեալս այս փայտիւ զերախտիս խաչիդ, որով զանճառսն ներգործեցեր: Բա'րձ յինէն, կեցուցիչ, զվտանգ պարտեացս պանծալի լծակաւք ամբառնալեաց նոր տապանակիդ: Բացցի'ն կամաւք քո, հզաւր, ի յայս ձայն կենաց լսելիք սրտից յամառեցելոց: Լուիցե'ն յայս մեծի բարութեան ի քումդ ակնարկութեան ականջք խլից: Պարզեսցի'ն ի ձեռն սորին լեզուք համրացելոց: Լուսաւորեսցի'ն ի սոյն տեսարանք աչաց` հայել մաքրապէս ի քեզ պշուցեալ անայլայլաբար: Զղջասցի'ն, դարձցի'ն կազդուրեալ կամք յափրացելոց: Ընձեռեալ տացե'ս, Տէր, տագնապելոյս անձրեւ արտասուաց: Եղիցի' քեւ սա մեզ լուր ցնծութեան, ձայն ուրախութեան, բարբառ բերկրութեան, նուագ հանգստեան, նիւթ երանութեան, պատճառ փրկութեան, առիթ քաւութեան, մերժումն վշտաց, խզումն խեղդմանց, ընդարձակութիւն նեղութեանց, համառաւտումն խեթմանց, հալածումն հեծութեանց, թեթեւութիւն թառաչմանց, յապահովութիւն կարեաց, կարգադրութիւն կրից, սփոփութիւն վհատմանց, բժշկութիւն ցաւոց, տեւականութիւն հեղգութեանց, ուշադրութիւն անտեսիցն:

ԺԱ

Ի յայս կամուրջ ցանկալի, անխոտոր եւ անխոտորնակ եւ ի վերնաշաւիղ, բարձրաբերձ, սրբահետ սանդուղ երկնաչու առ Հայր քո աւրհնաբան, ահաւոր անուն ձգեալ մատուսցես, բարերար, Հոգւոյդ առաջնորդութեամբ միանալ ի քեզ անընդմիջելի: Որով եւ սրբոյ միոյ միայնոյ եւ միասնական տէրութեանդ եւ անեղծ արարչութեանդ ի կենդանեաց եւ յանշնչականաց հաստելոց վայելչական գոհութեամբ փա~ռք եւ իշխանութի~ւն յաւիտեանս յաւիտենից: Ամէն: