Ճառք

Ոչ ինչ պիտոյ է որ յաղագս սիրոյ նորագոյնս ինչ խնդիրք. զի ունիմք զնոյն ինքն Քրիստոս սիրոյ մեզ վարդապետ, որ ասաց՝ եթէ սիրեսջիք զմիմեանս. եւ եթէ սիրէք զիս, զպատուիրանս իմ պահեսջիք. զի գլուխ պատուիրանին սէր է. եւ որ կամի մերձենալ յաստուածպաշտութիւն, յառաջ քան զամենայն պատուիրան զսէրն պարտ է ստանալ. «Յայսմ ծանիցեն ամենեքեան եթէ իմ աշակերտք էք՝ եթէ սիրիցէք զմիմեանս, որպէս ես զձեզ սիրեցիե։ Զի ինքն իսկ սէր է, եւ Յովհաննէս զԱստուած սէր կոչէ. եւ որ կայ 'ի սէր նորա, նա յԱստուած բնակէ, եւ Աստուած ի նմա. զի զհրամանս սիրոյ նորա կատարեաց։ Զի սէր եւ 'ի հնումն եւս քարոզէր. այլ 'ի նորումս Քրիստոս եւ զսիրելիս եւս հրամայէ սիրել, եւ զթշնամիս եւս սիրել, եւ զանձն եւս դնել 'ի վերայ սիրոյ սիրելւոյն. եւ նա զանձն իւր եդ 'ի վերայ թշնամեաց եւ սիրելեաց, զի զպատուիրանն սիրոյ ոչ բանիւք միայն, այլ եւ արդեամբք 'ի մեզ հաստատեսցէ։ Վասն որոյ եւ մեք զԱստուած սրտիւ սիրեսցուք, եւ զպատուիրանս նորա երկիւղիւ պահեսցուք. զի այս է սիրելն զԱստուած՝ եթէ զպատուիրանս նորա սրտիւ պահեսցուք. եւ պատուիրանք նորա այս են՝ զի ճշմարտիւ սիրեսցուք զմիմեանս. եւ ամենայն որ ճշմարտիւ սիրէ զեղբայր իւր, նա պահէ զպատուիրանս նորա։

Եւ այս է ճշմարտիւ սիրելն՝ յորժամ ոչ վասն երախտեաց իրիք սիրեսցուք, եւ ոչ վասն ընդելական իրիք սովորութեան, եւ ոչ վասն քաղցրահայեաց երեսաց, եւ ոչ վասն ազգի ինչ գթոյ, եւ ոչ սէր փոխանակ սիրոյ սիրեսցուք։ Այլ միայն վասն պատուիրանին Աստուծոյ զամենեսեան սիրեսցես, եւ ընդ ամենեսեան զխաղաղութիւն ունիցիս։ Բայց զընչիցն կարողութիւնն կարօտելոյն միայն բաշխեսցես, իբրեւ վշտացելոց իւրոց անդամոց խնամ ունել աղքատին. վասն զի ամենեքեան անդամք եմք միմեանց, եւ պարտիմք ընդ վշտացելոյն միոյն անդամոյն՝ այլոց անդամոցն վշտանալ ըստ ասելոյն Պաւղոսի, եւ տալ զանձն 'ի չարչարանս վասն սիրոյ ընկերին. որպէս եւ Քրիստոս ետ զանձն իւր 'ի չարչարանս վասն մեր։ Զի թէ նա որ Աստուած էր՝ այնչափ յանարգութիւն էջ վասն մեր եւ թշնամեաց եւ ատելեաց, մեք զի՞նչ պատասխանի ունիցիմք եթէ չսիրեսցուք զմիմեանս ըստ պատուիրանին զոր պատուիրեաց մեզ սիրել զթշնամիս, օրհնել զհալածիչս, բարի առնել այնոցիկ՝ որ ատենն զմեզ, եւ աղօթս առնել 'ի վերայ հալածողացն։ Զի սէր ընդ սիրոյ եւ մաքսաւորք հատուցանեն. բայց այն էր վասն պատուիրանին՝ որ զթշնամիսն սիրեցին. եւ ըստ զօրութեանն իւրում օգնեսցէ ամենեցուն. զկարօտեալսն մխիթարեսցէ. զտրտմեալսն սփոփիցէ. ընդ զրկելոյն խօսեսցի վրէժխնդրութիւն. անօգնականին օգնեսցէ. հիւանդացելոյն սպասաւորեսցէ. զմոլորեալն ի գիտութիւն ածիցէ, եւ զամենայն տկարութիւն եղբօրն լցուսցէ, եւ զինչս եւ զօրութիւն ամենեցուն 'ի կիր արկանիցէ, եթէ հաւատացելոցն է ամենայն ինչ հասարակաց։

Եւ արդ այսպէս սիրել պարտ է զեղբարս քրիստոնէին եւ աշակերտին Քրիստոսի. զի «Յայսմ ծանիցեն ամենեքեան եթէ իմ աշակերտք էք, եթէ սիրիցէք զմիմեանսե։ Զի քան զոգի մարգարէութեան ընդունել՝ առաւել է սիրելն զեղբայրն, եւ քան զկոչումն առաքելութեան բարձրագոյն է, եւ քան զպատիւ մարտիրոսացն պատուական է, եւ 'ի վէր քան զամենայն առաքինութիւնս պատուեալ երեւի, եւ ամենեւին իսկ իբրեւ զթագաւոր 'ի մէջ ռամկաց պայծառացեալ 'ի վայելչանաց։ Զի թէպէտ եւ մեծ է վայելչութիւն կուսանաց, բայց առ սիրոյ պայծառութեանն նուազին ամենայն լուսաւորութիւնք առաքինութեան. որպէս 'ի ճառագայթից արեգականն ծածկին ամենայն պայծառութիւնք աստեղաց, ուր ողորմութիւնք լինին առանց սիրոյ։

Եւ արդ զիա՞րդ լինիցին ողորմութիւնք առանց սիրոյ։ Յորժամ սնափառութեամբ ոք ախտիւ 'ի ցոյց մարդկան առնիցէ. եւ կամ նովիմբ ախտիւ ոք 'ի գանս եւ 'ի բանտս մաշեսցի, եւ 'ի հուր այրեսցի, ոչ ինչ օգտի. որպէս եւ Պաւղոս ասէ. «Եթէ ջամբիցեմ զամենայն ինչս իմ աղքատաց, եւ մատնիցեմ զմարմինս իմ յայրումն, եւ սէր ոչ ունիցիմ, ոչ ինչ օգտիմե։ Զի որ սրտիւ ոք սէր սրբութեամբ ոչ ունիցի, թէպէտ եւ զհոգիս մարգարէութեան ունիցի, եւ շնորհս առաքելութեան, եւ բազում խստամբերութեամբ զանձն չարչարիցէ, եւ բանիւ վարդապետութեամբ զբազումս լուսաւորեսցէ, եւ հաւատովք նշանս մեծամեծս առնիցէ, եւ զլերինս փոփոխիցէ, ամենեւիմբ յամենայնի ոչ ինչ օգտի. զի սէր աղ համեմիչ է ամենայն առաքինութեան. եւ ուր սէր ոչ մտանէ՝ ապականի, եւ արտաքս ընկենուն յարքայութենէն։ Որ սրտիւ ոք սէր ունիցի, նորա է ողորմութիւն եւ անընչեղութիւն. զի հարկ է սիրողին անընչանալ, զի սէր եւ ինչք 'ի միում անձին ոչ բնակին. զի սէր զինչս թօթափէ կարօտելոցն յօգնականութիւն։ 'Ի սիրոյ հալածական են ագահութիւնք եւ չարակնութիւնք եւ նենգութիւնք եւ թշնամութիւնք, նախանձ եւ բարկութիւն, ամբարշտութիւն եւ սնափառութիւն, եւ ամենայն մախանք ախտից հեռանայ 'ի սիրոյ պահողին։ Այլ ընդ սիրոյն միաւորեալ եւ կապեալ է խոնարհութիւն, հեզութիւն, քաղցրութիւն, ողորմութիւն, անընչութիւն, անկեղծաւորութիւն, անանձնասիրութիւն, խաղաղութիւն, ճշմարտութիւն, սրբութիւն, անմեղութիւն, բարերարութիւն. եւ զամենայն առաքինութիւն եւ զկատարեալ պատուիրանապահութիւնս պահողն սիրոյ կատարէ։

Իսկ որ ոչ սրտիւ 'ի սէր հաստատեալ է, ամենայն չար խորհուրդք սատանայի զեղուն զնովաւ, ամենայն բազմութիւնք ախտից. զի սատանայական ախտից գլուխ՝ անձնասիրութիւնն է, եւ 'ի նա շարին ամենայն ախտիցն բազմութիւնք. քանզի անձնասէրն ոչ երբէք կարէ ընկերասէր լինել։ Իսկ գլուխ պատուիրանին սէր է, եւ 'ի նա շարին ամենայն առաքինութիւնք. զի ընկերասիրին չէ հնար զկամս անձին իւրոյ խնդրել, այլ եւ զամենայն հաճոյս ընկերին եւեթ կատարել 'ի բարիս, այլ եւ զանձնն եւս տայ 'ի ծառայութիւն վասն պատուիրանին Աստուծոյ. քանզի գիտէ՝ եթէ կատարումն պատուիրանին սէր է։ Եւ ամենայն առաքինութիւնք որ առանց սիրոյ են, փակեցան նոցա դրունք երկնային առագաստին, եւ լսեն զսոսկալի զձայնն զայն՝ եթէ ոչ գիտեմ զձեզ, եւ մատնին 'ի հուր գեհենին ընդ պոռնիկս եւ ընդ մարդասպանս. «Զի ամենայն, ասէ, որ ատէ զեղբայր իւր, մարդասպան էե։ Իսկ որ չարակնէն եւ նախանձին, նա յո՞ր խաւար երթայցէ, եւ կամ ո՞ւր սուզանիցի, կամ որպիսի՞ տանջանօք խաշիցի եւ մաշիցի։ Քանզի սկիզբն ախտից է նախանձ եւ չարակնութիւն. զի նովաւ անկաւ սատանայ 'ի փառացն, նովաւ ել Ադամ 'ի դրախտէն. եւ անէծք եւ քրտունք, փուշ եւ տատասկ, մահ եւ մեղք 'ի վերայ ամենայն ծննդոց Ադանայ տիրեցին. նովիմբ Կայէն երերեալ տատանէր։

Եւ այժմ բազումք են՝ որ միշտ այրին նախանձու, յորժամ տեսանիցեն զեղբօրն զյաջողութիւնն՝ կամ ընչիւք, կամ արուեստիւ, կամ բանիւ վարդապետութեամբ յարգեալ 'ի բազմաց. եւ զայն տեսեալ նախանձորդացն հալին եւ մաշին, եւ յօդեն զնմանէ բանս բամբասանաց, եւ կան հակառակ կամացն Աստուծոյ՝ որ զյաջողութիւնն շնորհեաց։ Վասն այսորիկ թէպէտ բազում ճգունս տանիցի նախանձոտն, եւ բիւր առաքինութիւնս ստացեալ իցէ, եւ սրբութիւն կուսութիւն ունիցի, եւ պահօք եւ ամենայն վշտամբերութեամբ զինքն մաշիցէ հանապազ, եւ խորգով եւ մոխրով եւ մշտահեղ արտասուօք սգայցէ 'ի տուէ եւ 'ի գիշերի, եւ ողորմութեամբք անընչանայցէ, եւ նշանս մեծամեծս առնիցէ, եւ ցանկաջան աղօթիւք եւ փառատրութեամբք վերին զուարթնոցն նմանիցէ, այլ եւ մարտիրոսասցի եւս, եւ հրով այրեսցի, եւ 'ի սիրտն նախանձ եւ չարութիւն ունիցի, եւ քան զամենայն սպանողս եւ զշնացողս պիղծ գտանիցի, եւ քան զամենայն ամբարշտեալս թաթաւեալս մեղօք՝ անիրաւագոյնս։ Եւ արդ ո՞ր չարիք ժանտագոյն իցեն քան զնախանձ եւ զչարակնութիւն. զի քան զհուր այրիչ է եւ զսուր սատակիչ, զունելիս իւր սատակէ։ Եւ ո՞վ ոք կարէ համբերել այնմ բոցոյ, եւ կամ զո՞ր ներեալ թողութիւն ունիցին այնպիսի սատանայական անձինք։ Քանզի եւ ոչ մի ինչ չարութիւն նման է նախանձու եւ չարակնութեան, զի միշտ 'ի մեղս է. հանապազ 'ի տուէ եւ 'ի գիշերի ոչ դադարէ 'ի սպանութենէ, քանզի միշտ բարձեալ կրէ ընդ իւր զչարիս իւր։

Եւ արդ ո՞վ կարասցէ փարատել զխաւարն զայն թանձրամած՝ որ տարածեալ մածեալ ունի զմիտս նախանձողացն. զի դառն մթերք նախանձու մարդասպանի ոչ երբէք հեռանայ 'ի սրտից նոցա։ Զի թէպէտ յեկեղեցի մտանիցեն այնպիսիքն, եւ յաղօթս եւ 'ի խնդրուածս մաշիցին, թէպէտ եւ արտասուիցեն եւ ողորմութիւնս առնիցեն, ոչ երբէք սրբին 'ի սպանութենէ։ Արդ զո՞ր ներեալ թողութիւն ունիցին այնպիսիքն, եւ կամ որպիսի՞ ինչ ահեղ չարութեան կարիցեմք նմանեցուցանել զայնպիսի անմեկնելի անօրէնութիւնս. ո՞ր գազան չարաժանի, ո՞ր սողուն խածանող, ո՞ր իժ, կամ ո՞ր քարբ այնպիսի չարագազան թոյնս ունիցի։ Չէ եւ չէ իսկ հնար գտանել անսուրբ եւ անօրէն անձինս քան զչարականցն եւ զնախանձոտացն, զի միշտ լուցեալ բորբոքի 'ի միտս իւր հոգածութեամբն։ Դողայ եւ դեղնի, զի տեսանիցէ զեղբարս իւր եւ զդրացիս, զի տուն եւ տղայս ունիցին. եւ դեւք աւերեն զտունն՝ հատուցանեն, կամ վիմօք, կամ հրայրեցութեամբ, կամ 'ի ջուր ընկղմելով, կատարելով զկամս սատանայի. զայնպիսին պարտ է արտասուել եւ ողբալ հանապազ։ Զի լաւ էր այնպիսւոյն երկու աչօք կոյր լինել, քան բոլորովին անդամօք 'ի հուրն յաւիտենից առաքիլ։ Զի նա եւս քան զհեթանոսս պղծագոյն երեւեսցի, եւ լծակից է սատանայի չար նախանձմամբն, եւ ընդ նմին ժառանգեսցէ զհրացայտ տարտարոսն եւ զանշէջ գեհեանն։

Եւ եթէ զամենայն բարեգործութիւնս եւ զզանազան առաքինութիւնս եւ զազգի ազգի վարս եւ զկրօնս յինքն բարձեալ ունի, ոչ օգուտ գտանէ յայսմ ամենայնէ, եթէ զխաւար ատելութեան 'ի սրտին պահիցէ, եւ զչարակնութիւն եւ զնախանձ։ Արդ փութա այսուհետեւ եւ 'ի բաց փախիր 'ի խաւարամած մեղացդ, եւ արտասուօք մեղաց տեառն Աստուծոյ ասա. զի կարասցես լսել 'ի Քրիստոսէ որ ասէ. «Եկայք օրհնեալք Հօր իմոյ, ժառանգեցէք զպատրաստեալ արքայութիւննե։ Որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։