Ճառք

Ամենայն բնութիւնք մեղաց եւ պիղծ ախտից անօրէնութիւնք ջանան 'ի մարդկանէ ծածկել զանօրէնութիւն իւրեանց։ Իսկ բարկութեան ախտին մոլութիւն անամօթ եւ վայրենաբարոյ, անակնածող եւ գազանամիտ եւ արագ շարժի յաղաղակելն իբրեւ զհաւահալածն մրգապահաց, որ մինչեւ չեւ օդոյն ինչ շարժեալ՝ եւ նա սկսանի կարկաչել, ցուցանելով զիւրոյ բնութեանն զթեթեւութիւն։ Նոյնպէս է եւ բարկացող մարդն, զի դեռ չեւ իցէ 'ի սիրտն հասեալ ընդդիմութիւն ինչ բանից, նա իբրեւ զհուր լուցեալ՝ աղաղակելով 'ի վեր բորբոքի, եւ անամօթ ամենեցուն ցուցանէ զիւրոյ բնութեանն թեթեւութիւնն, եւ յանհամբոյր գազանութենէն ոչ կարէ ծածկել զիւրոյ մոլորութեան անօրէնութիւնն. այլ իբրեւ զհողմ 'ի հուր մտեալ վառէ 'ի ցասումն բարկութեան անօրէնութիւն 'ի զրկելիս իւր, եւ զամենեսեան առ հասարակ ցաւեցուցանէ աղաղակաւ իբրեւ 'ի հինէ արշաւանաց։

Քանզի յորժամ բարկութեան դիւին ոք հնազանդեսցի, զամենայն զգայութիւնս նորա յիմարեցուցանէ, եւ վառէ որպէս կամի զլեզու նորա 'ի չարութիւն. զբերանն լնու թշնամանօք, զմիտսն գազանացուցանէ 'ի ցասումն, զսիրտն թնդէ բարկութեամբ, զլեարդն պնդէ կռուողութեամբ, զարիւնն եռացուցանէ, զմարմինն դողացուցանէ, զաչսն այլագունէ, զգոյնն շրջէ, եւ ամենեւիմբ զմարդն վայրենի ցուցանէ, եւ տայ աղաղակել բազում մորոսախօսութեամբ. գազանացեալ առաւել քան զվայրենի գազանացն գազանութիւն։ Այլ եւ ոչ 'ի գազանս ինչ խածանող, եւ ոչ 'ի սողունս թիւնաւոր կրի երբէք այնպիսի չարաբարութիւն, եւ ոչ իժից եւ քարբից դառնութիւն հաւասարէ բարկացողացն ախտից. ոչ դեղք մահաբերք եւ ոչ հարուածք կարճի նման են հարուածոց բարկութեան. ոչ հատումն սրոյ եւ ոչ այրեցուած հրոյ կսկծեցուցանեն առաւել քան զբարկացողացն. եւ ոչ այնչափ չար են մոլիւնք դիւաց, որչափ բարկացողք դիւաց յայնմանէ։ Քանզի դեւն բարկութեամբ վառի 'ի նախանձ միշտ, եւ պնդէ յանհաշտ ոխակալութիւն, եւ հանապազ մածեալ պահէ 'ի վերայ սրտին զխաւարն նախանձու։ Եւ զոր օրինակ թիւնաւորքն զթոյնսն ընդ իւրեանս կրեն հանապազ, սոյնպէս եւ բարկացողքն զցասումն եւ զքէն նախանձու. եւ յամենեսին յարձակին իբրեւ զշունս կատաղիս, եւ հանապազ խայթեն իբրեւ զկարիճս, եւ խածանեն իբրեւ զօձս, եւ լցեալ թիւնօքն բարկութեան ոչ կարեն վաղվաղակի խոնարհել առ միմեանս։ Քանզի իժք եւ ծնունդք իժից անուանին, անհաշտք 'ի միմեանց, եւ անհնազանդք։ Բազում բանս ձեւացուցանեն՝ իւրաքանչիւր ոք զինքն արդարացուցանելով, եւ յօրինեն տողս բազումս պատմութեանց զանձինս իրաւացուցանելոյ. եւ զվնասս կուտել 'ի վերայ ընկերին ջանայ ամենեցունց առաջի, կարծեցուցանելով զնա վնասակար։ Զի դեւ նորա տրտմութեան պնդէ յանզղջութիւն, եւ խստացուցանէ զմիտսն յանապաշաւ անհաւանութիւն, եւ զսիրտն քարացուցանէ չլինել ունկնդիր խրատու եղբօրն եւ գրոց վարդապետութեան. եւ յիմարեցուցեալ սատանայի զգայութիւնս նորա՝ ոչ տայ ճանաչել զյանցանս նորա. այլ 'ի միտս նորա կարծեցուցանէ զնա անմեղ յամենայնի, եւ զընկերն վնասակար։ Նոյնպէս եւ 'ի միւսում ընկերին զսա տայ նմա համարել վնասակար, եւ զինքն արդար յամենայնի։ Եւ դարձեալ զսա աստ խստացուցանէ՝ թէ նմա պարտ է քեզ խոնարհել, զի վնասակար է. եւ զնա անդ պնդէ՝ թէ չէ արժան քեզ նախ նմա հնազանդել, զի անմեղ ես։ Եւ այսպէս զերկոսեան թշնամութեամբ 'ի միմեանց հեռացուցանէ սատանայ 'ի մնալ անզեղջ եւ անապաշաւ։ Աւուրս բազում ծանրացուցանէ զսիրտ եղբօրն, եւ ամօթ եւ անարգանս տայ համարել զխոնարհելն ընկերին. զի եթէ ես յառաջ խոնարհիմ, ասէ, զիս վնասակար ոք կարծիցէ, եւ զնա անմեղ համարիցին. վասն այսորիկ գազանացեալ անհնազանդի։

Քանզի յորժամ միանգամ զխորհուրդս ըմբռնէ անօրէն ախտն բարկութեան, յափշտակէ զմիտսն 'ի նմանէ, եւ գազանացուցանէ, եւ ամենեւին չտայ իմանալ զերկիւղն Աստուծոյ, եւ ոչ զահ ահեղ դատաստանին. այլ հեռացուցանէ յիրաւանց, եւ զդատաստանն ոչ երբէք ածէ զմտաւ, եւ ոչ յիշէ զօր մահուանն իւրոյ եւ զարհաւիրս սոսկալի բեմբին. այլ պնդեալ մաքառի՝ զկամս անձին իւրոյ կատարեալ։ Եւ ոչ ամօթ եղբարցն, եւ ոչ խրատ վարդապետաց, ոչ հրամանք պատուիրանաց, եւ ոչ երկիւղն Աստուծոյ, ոչ փափագանք արքայութեանն, եւ ոչ արհաւիրք տանջանացն զնա ոչ պատկառեցուցանեն 'ի զեղջ եւ յապաշաւ։ Այլ եւ ժտի եւս յեկեղեցին մտանել, եւ աղօթս առ Աստուած կատարել՝ որ ոչ ընդունի, եւ առ Աստուած ոչ ելանեն։ Քեզ ինքն տէրն ասէ. «Եթէ հանեալ իցես զպատարագն քո 'ի վերայ սեղանոյն, եւ անդ յիշեսցես եթէ եղբայր քո ունիցի խէթ զքէն, թող զպատարագն 'ի վերայ սեղանոյն. երթ նախ հաշտեաց ընդ եղբօր քում, եւ ապա եկեալ մատուցանիջիր զպատարագն քոե, եւ ընդունելի է։ Եւ իւրաքանչիւր ուրուք աղօթքն են պատարագք. եւ անընդունելի են Աստուծոյ, եթէ ոչ նախ երթեալ հաճի ընդ տրտմեալ եղբօրն, եւ ապա եկեալ աղօթէ առ Աստուած, եւ ընդունելի է։ Այլ եւ ասէ. «Արեգակն 'ի վերայ բարկութեան ձերոյ մի մտցէե. զի մի՛ դեւքն եկեալ 'ի գիշերին յարուցանիցեն զսիրտ քո առ վաղիւն չհաշտել ընդ ընկերին, եւ խորհուրդս չարս, ոխս եւ նախանձս, եւ ազգի ազգի նենգութիւնս արկանիցէ 'ի միտս քո։ Այլ մինչեւ չեւ գիշերոյն հասեալ իցէ՝ երթ հաշտեա ընդ եղբօր քում։ Մինչ դեռ յաշխարհի ես, հաշտեա ընդ ոսոխի քում. մի՛ գուցէ մատնիցեն դատաւորին, եւ դատաւորն դահճաց, եւ ոչ ելանիցես։ Սոյնպէս եւ դու մինչ դեռ օր առաջի կայ, փութա հաճել ընդ ընկերին, եւ 'ի վաղիւն մի՛ յապաղեր, զի աներեւոյթ են ելք մեր յաշխարհէ, եւ ոչ գիտեմք՝ թէ ունի՞մք զվաղիւն ժառանգել՝ թէ ոչ. սակայն ժառանգեմք զվաղիւն, եւ ոչ փութամք հաշտել ընդ եղբօրն։ Ընդ հեթանոսս համարեալ եմք, զի անընդունելի իցէ առանց հաշտութեան ընդ եղբօրն եւ ընդ ընկերին։

Իսկ որպիսի¯ դառն տանջանօք դատիցին՝ որ խիղճ ինչ թշնամութեան ընդ ընկերին ունիցին, եւ 'ի սուրբ խորհուրդն մերձենայցեն. որպիսի¯ հուր, եւ որպիսի¯ գեհենք խաւարայինք նոցա սպասիցեն։ Մարմնոյ տեառն հաղորդիս, եւ զԱստուած գողանալ կամիս՝ թաքուցանելով զթշնամութիւն քո ընդ ընկերին։ Այո եւ Կայէն գողանալ կամէր զԱստուած՝ թաքուցանելով զեղբօրն սպանութիւն. եւ արդ տես զերերումն տատանման նորա՝ զչար խորհրդոյն զպտուղն։ Որ 'ի մարմինն տեառն մերձենայ, եւ թշնամութիւն ընդ ընկերին ունիցի, ոչ մարմին կենարար է նմա, այլ հուր կիզանող, զի դատաստան անձին իւրում ուտէ եւ ըմպէ։ Այլ ոմանք ոչ եթէ վասն փափագելոյ սրբոյ խորհրդոյն փութան 'ի հաշտութիւն ընկերին, այլ աւուրք բազումք հեռանան 'ի սուրբ խորհրդոյն, եւ զաղաչելն եւ զհաշտելն ընդ եղբօրն ծանր համարին քան զհեռանալն եւ զչընդունելն 'ի սուրբ խորհրդոյն՝ 'ի մարմնոյն եւ յարենէն Քրիստոսի. վասն խոնարհելոյ ընկերին արհամարհէ զխորհուրդն տէրունական. հրաժարելով 'ի նմանէն՝ կարծէ պատիւ համարել Աստուծոյ չմերձենալ 'ի խորհուրդն։ Եւ ոչ իմանայ՝ եթէ առաւել եւս արհամարհէ չփութալով 'ի հաշտութիւն ընկերին վասն սիրոյ փափագելի մարմնոյն Քրիստոսի, զոր եւ Պաւղոս ասէ, թէ ո՞վ մեկնէ զմեզ 'ի սիրոյն Քրիստոսի. նեղութի՞ւն թէ մահ, եւ որ 'ի կարգին է՝ ոչ կարեն մեկնել զմեզ 'ի սիրոյն Քրիստոսի։ Եւ զքեզ սակաւ ինչ թշնամութիւն ընդ ընկերին մեկնեաց 'ի սիրոյն Քրիստոսի, եւ 'ի սուրբ խորհրդոյն մերժեալ հեռացոյց։ Զի թէ թշնամանեաց ոք զքեզ, եւ դու խոնարհեսցիս վասն պատուիրանին Աստուծոյ, մի՛թէ վնասեցա՞ր ինչ. այլ վարձս մեծամեծս ընկալար։ Անարգ եւ արհամարհեալ ոք զքեզ անուանեաց. այլ դու հող եւ մոխիր եւս ասա զանձն քո։ Գձուձ եւ ցնոտաւոր ոք զքեզ կոչեսցէ. այլ դու ասա. մերկ իսկ եկի յաշխարհս, եւ մերկանդամ անդէն դառնալոց եմ։ Այսպիսի խոնարհութեամբ կապեցեր զլեզուս անօրինաց, խցեր զբերանս թշնամանողաց, լուծեր զջիղս սատանայի, ցրեցեր զխորհուրդս նորա, եւ ամենեւին ոչ ոք ինչ քեզ կարէ վնասել 'ի թշնամանողաց, եթէ միայն առողջ միտս ունիցիս։ Ահա բազումք թշնամանեցան եւ համբերեցին. այլ եւ աղօթս եւս 'ի վերայ թշնամանողացն արարին։ Ստեփաննոս աղօթէր 'ի վերայ քարկոծողացն իւր. Մովսէս, Սամուէլ, Դաւիթ եւ Քրիստոս Որդին Աստուծոյ թշնամանեցաւ, եւ առ Հայր վասն նոցա աղօթս մատուցանէր։ Եւ արդ լեր դու նմանող արանցն երեւելեաց։ «Լռեա 'ի բարկութենէ, եւ հանգիր 'ի սրտմտութենէ, եւ մի՛ նախանձիր ընդ չարսե ասէ մարգարէն. զի ուր բարկութիւն եւ սրտմտութիւն մտանէ, անդ շնորհք Հոգւոյն ոչ մտանեն, եւ ոչ խորհուրդք արդարութեան ելանեն 'ի բարկացող սրտէ. որպէս եւ ասէ. «Բարկութիւն մարդոյ զարդարութիւն Աստուծոյ ոչ գործէե։

Է եւ ցասումն արդար, եւ բարկութիւն արդարութեան, յորժամ զվրէժս ինչ պատուիրանացն Աստուծոյ խնդրեսցես իբրեւ զՍամուէլն եւ զՓենեհէզն, կամ վրէժխնդրութիւն եղբօրն զրկելոյ։ Իսկ որ աւելի քան զայս առաւել ինչ բարկանայցէ, կամ վրէժ անձին իւրոյ խնդրեսցէ, այն է 'ի տարապարտուց բարկանալ, զոր եւ Քրիստոս ասէր՝ պարտաւոր եղիցի 'ի գեհենն եւ 'ի հուր։ Քանզի տարապարտուց բարկութիւն՝ ճանապարհ է բազում ինչ ախտից. զի բարկութիւն է եւ աղաղակ եւ կռիւ, ատելութիւն եւ թշնամութիւն, նախանձ եւ ոխակալութիւն, քինահանութիւնք եւ սպանութիւնք, եւ բազում այլ եւս չարութիւնք։ Եւ որ բարկութեանն յաղթէ, այս ամենայն իջեալ դադարէ իբրեւ զհուր առանց նիւթոյ. զի յորժամ բարկանայցէ ոք, եւ դու համբերութեամբ տանիցիս, շիջուցեր զբարկութիւն։ Այլ թէ դիւահար ոք զքեզ անուանեսցէ, մի՛ ինչ բարկանար. եւ եթէ բարկանաս՝ արդարացուցեր զթշնամանողսն, զի 'ի դիւէն է բարկութիւն եւ ոչ յԱստուծոյ։ Ահա եւ զտէրն դիւահար կոչեցին, եւ նա ոչ բարկացաւ, այլ հեզութեամբ ետ պատասխանի՝ եթէ յիս դեւ ոչ գոյ։ Թշնամանեաց ոք զքեզ եւ արհամարհեաց, այլ առաւել եւս զտէրն թշնամանեցին եւ արհամարհեցին։ Կռփեաց ոք զքեզ եւ ապտակեաց, ահա եւ զտէրն կռփեցին եւ ապտակեցին, այլ եւ չարչարեցին եւ խաչեցին, որ քո չեւ եւս ընկալեալ։ Արդ զայս ամենայն Աստուած զմտաւ 'ի ժամ ցասմանն յուզելոյ։

Շատ է մեզ սատանայ թշնամի, զեղբարս մեր մի՛ արասցուք մեզ թշնամի. այլ փութասցուք հաշտեցուցանել ընդ մեզ, զի զպսակ նահատակութեան ընկալցուք ընդ կանխելոյ եւ անկանելոյ առաջի եղբօրն։ Քանզի պսակք եւ պարգեւք կան 'ի միջի ոսոխացն եւ կագոցն. եւ որ ոք յառաջագոյն նահատակի եւ խոնարհի եղբօրն աղաչանօք ածել զտրտմեալ եղբայրն ի հաշտութիւն, նա յափշտակէ զպարգեւս եւ զպսակս վասն նախախոնարհ նահատակութեան իւրոյ. զի զչար թշնամին սատանայ վիրաւորեաց 'ի խոնարհելն իւրում, եւ զինքն եւ զեղբայրն իւր զերծոյց 'ի ձեռաց նորա, եւ փրկեաց 'ի յաւիտենական 'ի մահուանէն։ Յաղագս այնորիկ ընդունի համարձակութեամբ վարձս բազումս, եւ զվայելչութիւն անանց բարութեանց։

Եւ արդ մի՛ վասն սակաւ մի խոնարհութեան կորուսանիցեմք զյաւիտենական փափկութիւնսն. զի բազումք վասն յաւիտենական կենացն զանձինս եւ զինչս արհամարհեցին, զսէրս ամուսնութեան եւ զգութս որդւոց իւրեանց. զանազան տանջանաց համբերեցին եւ հրոյ մատնեցան, զի միայն զարքայութիւնն Աստուծոյ ընկալցին։ Իսկ քեզ ոչ հուր կայ առաջի եւ ոչ սուր, եւ ոչ զանազան տանջանաց համբերել. այլ միայն խոնարհել եղբօրն տրտմելոյն, եւ աղաչանօք հաշտեցուցանել, եւ զնոյն պսակս նահատակութեան ընդունել։ Ընդէ՞ր ծանրացուցանես զսիրտ քո աղաչել զեղբայրն. չես 'ի հուր դիմել, այլ 'ի խոնարհութիւն իջանել։ Դու նախ փութա անկիր աղաչանօք առաջի ընկերին, եւ առ զպսակն լուսոյ եւ պարծանաց նահատակութեան, եւ զերկնից արքայութեանն զանբաւ վայելչութիւնսն։

Արդ զայս ամենայն լսելով զտրտմութիւնսն ցածուսցուք, զբարկութիւն շիջուսցուք, զաղաղակ դադարեցուսցուք, զսէր սիրեսցուք, զխոնարհութիւն ստասցուք, զհնազանդութիւն ընկալցուք, եւ ընդ հաշտել ընկերին յառաջ ընթասցուք. զի համարձակութեամբ զերկնից բարութիւնսն ժառանգեսցուք 'ի Քրիստոս Յիսուս 'ի տէր մեր. որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից։