Ճառք

Յոյժ չար են սովորութիւնք չարին ամենայն ուրեք. այլ առաւել եւս չար ախտ եւ սովորութիւնք անօրէնութեանց են երդմունք. եւ այնչափ յիմարեցուցանէ 'ի սովորութիւն ախտին՝ մինչեւ յընդելական սովորութենէն եւ չարիքն չարիք իսկ ոչ երեւին։ Որպէս եւ այժմ զբազումս տեսանեմք զոր սովորեցոյց սատանայ յերդմունս անօրէնս. եւ 'ի սիրտս իւր ոք ոչ երկնչի՝ եթէ մեղս ինչ անօրէնս գործեսցէ։ Թէպէտ եւ ասաց 'ի հնումն՝ եթէ 'ի տէր Աստուած քո երդնուցուս, ոչ եթէ հրամանս ինչ երդման հաստատեաց, այլ զտղայական միտս նոցա յանուանցն 'ի կռոցն երդմանէն հեռացուցանել կամեցաւ։ Քանզի ոչ եթէ անդէն եւ անդ զամենայն կատարելութիւնս կարէին ընդունել, այլ ընդելացուցանէր որպէս յովանակս տրմուղս։ Եթէ ասացեալ էր թէ ամենեւին մի՛ երդնուր, թերեւս եւ չերդնուին իսկ. այլ եթէ երդնուցուս, 'ի տեր Աստուած քո երդնուցուս։ Իսկ 'ի նորումս Քրիստոս զամենայն հրամանս կատարելութեանն պատուիրեաց, եւ ամենեւին 'ի բաց եբարձ զերդմունս սատանայականս։ Եւ ասէ Մովսէս՝ թէ «ամենեւին մի՛ երդնուցուս սուտ. այլ ես ասեմ. ամենեւին մի՛ երդնուցուս, մի՛ յերկինս՝ զի աթոռ է Աստուծոյ, մի՛ յերկիր՝ զի պատուանդան է ոտից նորա, եւ մի՛ յԵրուսաղէմ՝ զի քաղաք է արքայի մեծի, եւ մի՛ 'ի գլուխ քո երդնուցուս՝ զի ոչ կարես մազ մի սպիտակ առնել կամ թուխե։

Եւ արդ տես զառաւելութիւն նորոյ պատուիրանիս։ Մովսէս ասաց թէ սուտ մի՛ երդնուցուս. այլ ես ասեմ, ամենեւին մի՛ երդնուլ, մի՛ սուտ եւ մի՛ արդար. զի երդումն արդար երբէք ոչ է, այլ 'ի սատանայէ է. զի ինքն Քրիստոս ասաց, եթէ որ քան զայոյն եւ քան զոչն աւելի է՝ 'ի սատանայէ է։ Եւ արդ եթէ յաթոռն Աստուծոյ չհրամայէ երդնուլ, իսկ քանի՞ գեհենի եւ ահեղ հրոյ մատնիցին որք յԱստուած երդնուցուն. եւ եթէ 'ի պատուանդանն չհրամայէ երդնուլ, իսկ յո՞ր խաւար երթիցէ՝ որ 'ի խաչն երդնուցու եւ 'ի չարչարանս նորա. եւ եթէ 'ի գլուխն չհրամայէ երդնուլ, յայտ է՝ թէ ոչ ես իշխան 'ի վերայ գլխոյ քո, այլ այն՝ որ սպիտակացուցանէ. եւ եթէ գլխոյդ ոչ ես իշխան, ո՞րչափ եւս առաւել ընկերին։ Իսկ որպիսի՞ տանջանօք դատապարտեսցին որք 'ի մարգարէս եւ յառաքեալսն եւ 'ի մարտիրոսս երդնուցուն. եւ եթէ յԵրուսաղէմ չհրամայէ երդնուլ, յայտ է՝ եթէ եւ ոչ 'ի սուրբ բնակիչս նորա. եւ եթէ յերկինս չհրամայէ երդնուլ, յայտ է՝ եթէ եւ ոչ յերկնաւորն։ Արդ ո՞ւր է արդար երդնուլ, յորժամ ասիցէ՝ եթէ ամենեւին մի՛ երդնուլ, մի՛ յԱստուած, մի՛ յերկինս, մի՛ յերկիր, եւ մի՛ որ ինչ 'ի նոսա է. ամենեւին արգել եւ եբարձ զսովորութիւն սատանայական երդմանց։ Իսկ զի՞նչ. եղիցի ձեր բանն այոյն այո, եւ ոչն ոչ. եւ որ քան զայն աւելին է երդումն, այն 'ի սատանայէ է։ Արդ ո՞ւր է արդար երդնուլն, յորժամ ասացն՝ եթէ որ քան զայոյն եւ ոչն աւելի ոք ասիցէ՝ 'ի չարէն է։

Եւ արդ որ զերդումն ոք արդար ասիցէ, յայտ է եթէ զսատանայ արդարացուցանէ։ Քրիստոս զերդմունս ամենայն՝ ծնունդ սատանայի ասաց. բայց միայն զայս երդումն՝ որ հրամայեացն զայոյն եւ զոչն. զոր եւ իւր իսկ 'ի կիր արկեալ երդուաւ Աբրահամու, եւ ասէ. «Այո օրհնելով օրհնեցից զքեզե։ Եւ այլուր ասէ. արդարեւ ասեմ ձեզ. եւ 'ի միւսումն ասէ. ամէն ամէն ասեմ ձեզ։ Այս է երդումն զոր հրամայեաց մեզ, եւ այսպիսի երդմամբք հաստատին, եւ վստահանային ամենայն հաւատացեալք։ Իսկ չարք եւ հակառակողքն 'ի սատանայական երդմանցն առնուն զվճիռ հաստատութեան, որպէս եւ Պաւղոս ասէ՝ եթէ ամենայն հակառակողացն հաստատութեան վճիռ երդումնն է. հակառակողաց եւ ոչ քրիստոնէից հաւատացելոց։ Իսկ հաւատացելոցն՝ այոյն այո է հաստատուն, եւ ոչն ոչ. եւ Աստուծոյ պաշտօնեայն որ քան զայոյն եւ զոչն աւելի երդնուցու, թէ եւ քրիստոնեայ անուանի վասն մկրտութեանն, այլ ոչ հաւատացեալ, բայց հակառակող։ Որպէս քրիստոնեայք են եւ գողք, քրիստոնեայք են եւ պոռնիկք, նոյն քրիստոնեայք են եւ հակառակողք, երդմնահարք եւ երդմնակերք։ Իսկ հաւատացելոց այս պատուիրանապահութիւն է որ վասն երդմանս է, զոր եւ առաքեալն Յակոբոս եղբայր տեառն յայսմանէ զգուշացուցանէ ասելով. «Յառաջ քան զամենայն ինչ մի՛ երդնուցուք, մի՛ յերկինս, եւ մի՛ յերկիր, եւ մի՛ յայլ ինչ երդումնե։ Եւ վասն այսորիկ ասաց, եթէ յառաջ քան զամենայն, զի երդումն է անօրէնութիւն առաւել քան զամենայն ամբարշտութիւնս մեղաց։

Ահա մեղս եւ անօրէնութիւնս գործեցին որդիքն Իսրայէլի, ոմանք չարաչար սպանութիւնս եւ պոռնկութիւնս, իսկ ոմանք զհայր եւ զմայր սպանին. ոմանք զկանայս ընկերաց յափշտակեցին. ոմանք զուստերս եւ զդստերս իւրեանց զոհեցին դիւաց. ոմանք թողին զԱստուած, եւ կռոց երկիր պագին. եւ այսու ամենայնիւ ոչ զարթեաւ սրտմտութիւնն Աստուծոյ 'ի վերայ նոցա՝ որպէս յորժամ երդուանն եւ ստեցին. քանզի որթ կտրեցին 'ի տաճարին, եւ անցին ընդ մէջ քահանայքն եւ թագաւորն Սեդեկիա, եւ երդուան արքային բաբելացւոց, եթէ ոչ ապստամբեմք եւ ապստամբեցին։ Եւ ասէ Աստուած՝ թէ Սեդեկիա որ երդմանն իմում ստեաց, ասէ՝ ահա ես հանից ընդ կառափն նորա։ Ապա յարոյց Աստուած զարքայն բաբելացւոց 'ի վերայ Երուսաղէմի, եւ եկին պատեցան զօրքն զնովաւ քաղդէացւոց, զքաղաքն հիմն 'ի վեր արարին, զտաճարն աւերեցին, զաչս թագաւորին խաւարեցուցին, զորդիս նորա փողոտեցին, զմեծամեծս նորա սրով սատակեցին, եւ զժողովուրդն 'ի գերութիւն վարեցին։ Այս են երդման անօրէնութիւնք առաւել քան զամենայն ամբարշտութիւնս. որպէս եւ գրեալ է՝ թէ «Արդարացաւ ապստամբութիւնն Իսրայէլի առ ուխտազանցութեամբն Յուդայե։ Ապստամբութիւնն Իսրայէլի կռապաշտութիւնն էր, եւ ուխտազանցութիւնն Յուդայ՝ երդումն Սեդեկիայ. եւ վասն առաւել երդմանն Յուդայ՝ կռապաշտութիւնն Իսրայէլի որպէս թէ արդարութիւն համարէր։ Զի որպէս որ սակաւ ինչ ցաւ ունիցի, եւ ապա յետոյ սաստիկ կսկիծք ինչ 'ի վերայ հասանիցեն, առ աղէտս վերջին ցաւոցն զառաջինն որպէս առողջութիւն համարիցին, նոյնպէս եւ առաւել մեղացն եւ չարութեան երդմանն ա՛յլ անօրէնութիւնք որպէս եթէ արդարութիւն համարէին։

Եւ արդ 'ի չար սովորութենէ ախտիս այսորիկ ամենեւին իսկ մեղս չարաչարս եւ անօրէնութիւնս ոք ոչ համարի. այլ իբրեւ զհուր վառեալ 'ի բերանն զերդման սովորութիւնն այրեն հանապազ եւ ոչ զգան, այլ եւ 'ի հրապարակս երդնուն հանապազ։ Եւ յորժամ յեկեղեցին երթան մտանել 'ի ներքս 'ի յերդնուլ՝ զարթնու իմն եւ խորհի. ընդէ՞ր. զի յերդումն երթամ, ասէ. եւ որ արտաքոյն երդուաւ, բազում անգամ զայն ոչ իմանայ, եւ ոչ համարի ինչ առ ընդելական սովորութեամբ։ Մի՛թէ 'ի նե՞րքս բաւանդակեալ է Աստուած, եւ արտաքոյ ոչ. այլ նա արտաքոյ է եւ ներքոյ. եւ ամենայն որ մեղս եւ անօրէնութիւնս առնէ, եթէ արտաքոյ գործէ եւ եթէ 'ի ներքս, առաջի Աստուծոյ է։ Եւ դու զհրապարակին երդումն մի՛ փոքր ինչ եւ ընդվայր համարիր։ 'Ի միտ առ զոր ասեմս. ամենայն սպանութիւնք եթէ արտաքոյ է, եթէ ընդվայր ինչ, սպանութիւն գործեցաւ. եւ ամենայն գողութիւնք եթէ արտաքոյ եւ եթէ 'ի ներքս, եւ եթէ ընդ խաղ ինչ եւ եթէ ընդվայր, գողութիւն գործեցաւ. եւ ամենայն պոռնկութիւն եթէ արտաքոյ եւ եթէ 'ի ներքս, եւ թէ զինչ օրինակաւ է, պոռնկութիւն գործեցաւ։ Սոյնպէս եւ երդմունք ամենայն եթէ արտաքոյ երդնուն եւ եթէ 'ի ներքոյ, եւ կամ ընդ խաղ ինչ ընդ վայր, եւ եթէ զինչ օրինակաւ եւ իցէ, չարութիւն երդմանն կատարի։ Մի՛ զայս փոքր կարծեցուցաներ. եթէ աստ երդուար եւ անդ, եթէ աստ ստեցեր Աստուծոյ եւ անդ, եթէ աստ ուրացար եւ անդ եւ ամենայն ուրեք երդուար, առաջի Աստուծոյ երդուար, առաջի Աստուծոյ ստեցեր, առաջի Աստուծոյ ուրացար։

Արդ զի՞նչ արասցուք զահեղ ամբարշտութիւնս ախտիս այսորիկ. զի իբրեւ զհուր հոսեցաւ ընդ ամենայն երկիր, եւ լցան բերանք ամենայն բոցով անօրէնութեան ախտին։ Որք 'ի հրապարակս եւ երդմունք 'ի բերանս. մանկունք 'ի զբօսանս եւ երդմունք 'ի բերանս. վաճառականք վաճառեն եւ երդնուն. թշնամանողքն թշնամանեն եւ եդնուն. դատախազողն դատախազէ եւ երդնու. եւ ամենեցուն քան զխօսս բերանոյն սատանայական երդումն յառաջէ. եւ ամենայն ցոփոգեացն եւ աղալեզուացն չեւ խօսք 'ի սրտին՝ երդումն 'ի լեզուն կայ պատրաստ։ Եւ արդ ո՞ զայսպիսիս մարդ անուանեսցէ. չէ եւ չէ իսկ ասել մարդ, այլ օձ չար եւ չարին սատանայի սպասաւոր։ Պիղծ է բերան այնպիսւոյն, եւ հուր ժանդահոտ ցոլացեալ ելանէ 'ի բերանոյ նորա հանապազ։ Ընդէ՞ր հանապազ առաջի Աստուծոյ հայհոյես, երդնուս եւ ուրանաս։ Ընդէ՞ր հուր առեր 'ի բերանդ այրել զքեզ հանապազ։ Ընդէ՞ր սուր սրեալ 'ի լեզուիդ ունիս՝ անդադար զքեզ խոցոտել. ո՞չ գիտես՝ եթէ երդումն տէգք սրեալ են սատանայի, եւ հանապազ որչափ երդնուս՝ ցցին 'ի սրտիդ քում։ Երդումն կապանք սատանայի՝ կապէ զմարդիկ, եւ լուծումն ոչ գոյ։ Երդումն խեղդ անձին՝ որով խեղդէ զմարդիկ 'ի ժամ մահուն, եւ առեալ տանի 'ի դժոխս։

Եւ արդ եղբարք, երկիցուք յերդմանէ քան յամենայն մեղաց եւ քան յամենայն անօրէնութենէ. զի քան զամենայն մեղս հեռացուցանէ յԱստուծոյ։ Վասն զի գիտաց անիծեալ թշնամին՝ թէ 'ի ժամ մկրտութեանն երդմամբ հրաժարեն յինէն, եւ երդմամբ ուրանայցեն զիս, երդմամբ հեռասցին յինէն ասելով՝ թէ հրաժարեմք 'ի քէն, սատանայ, հրաժարեմք 'ի պաշտամանէ քումմէ, հրաժարեմք 'ի հրեշտակաց քոց, հրաժարեմք յամենայն խաբէութենէ քումմէ. եւ դարձեալ երիցս անգամ երդուան եւ հաւատացին 'ի Սուրբ Երրորդութիւնն ասելով՝ հաւատամք 'ի Հայր, հաւատամք յՈրդի, հաւատամք եւ 'ի Սուրբ Հոգին, եւ կնքեցին զինքեանս երրորդական զօրութեամբ Հօր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն, եւ զսուրբ խաչն 'ի վերայ մատանի եդին։ Եւ ես յորժամ հայիմ յերեսս նոցա, եւ տեսանեմ զնշան խաչին սրբոյ դրոշմեալ 'ի վերայ երեսաց մարդոյն, յետս երթամ 'ի սուրբ նշանէն եւ փախչիմ եւ հեռանամ, եւ չկարեմ ինչ առնել։ Խորհեցաւ եւ ասէ. զի՞նչ արարից, եւ կամ զի՞նչ գործեցից, ի՞ւ կարացից հեռացուցանել զքրիստոնեայս 'ի մեծութենէ եւ հիմանէ հաւատոց Սուրբ Երրորդութեանն, եւ 'ի զօրութենէ եւ 'ի պահպանութենէ սուրբ խաչին։ Եւ ասէ. գիտեմ զինչ արարից. զի երդմամբ ուրացան զիս, եւ երդմամբ հեռացան յինէն, ուսուցից եւ ես առ հասարակ ամենայն մարդկան՝ թագաւորաց եւ իշխանաց, եպիսկոպոսաց եւ քահանայից, մանկանց եւ ծերոց, արանց եւ կանանց երդմունս սուտս 'ի հրապարակս, 'ի վաճառս, 'ի տունս, յեկեղեցիս, յարեգակն եւ 'ի լուսին եւ յաստեղս եւ 'ի գլուխ իւրեանց եւ յաչս եւ յԱստուած ինքն գլխովին եւ 'ի սուրբ խաչն Քրիստոսի, որ է կատարեալ ուրացութիւն եւ հեռանալ 'ի քրիստոնէութենէ եւ 'ի զօրութենէ սրբոյ խաչին, եւ ապա կարացից յաղթել ամենայն մարդոյ։ Եւ արդ ո՞չ երկնչիցիմք յահագին եւ 'ի կործանիչ եւ յանկանգնելի չարեացս այսոցիկ. ո՞չ դողայցեմք եւ ընդ երկրաւ մտանիցեմք՝ որ հանէ զմեզ յերեսաց Աստուծոյ, եւ տայ 'ի ձեռս սատանայի։

Այլ երդմամբ հաստատեմք զբերանս, զի առանց երդման ոչ հաւատայ։ Չէ այդ հաստատութեան, այլ սատանայական սովորութեան. քանզի զբանն միտք առաքինիք ընտրեն, եւ ոչ երդմունք. զի առաքինեացն երկիւղածիցն թէ եւ չերդնուն՝ հաւատան. իսկ ցոփոգեացն եւ աղաւալեզուացն թէպէտ եւ բիւր անգամ երդնուն՝ ոչ ոք հաւատայ. զի ամենայն ոք 'ի մտացն հաստատութիւն եւ յառաքինութիւն հայի, եւ ոչ յընդվայրած լեզուին աղութիւն։ Քանզի մեծ առաքինութիւն այս է՝ եթէ մտօք ոք 'ի բանս կամ յերդմունս հաստատուն կայցէ, քան զողորմութիւնս եւ զպատարագս մատուցանել. այն յընչիցն ձեռնհասութենէ է, բայց 'ի բանս եւ յերդմունս հաստատուն կալ՝ մտացն առաքինութիւն է. եւ որոյ միտքն առաքինիք են, երդումն ոք 'ի նմանէն ոչ պահանջէ։ Իսկ երդմանց սովորութիւնք յաներկիւղածութենէ է, եւ յանընտրող յիմարութենէ. հանապազ կապէ զբանս իւր երդմամբք, եւ կապէ զհոգին իւր ընդ հուր գեհենին։

Եւ արդ զայս ամենայն իմացեալ թափեսցուք զթմբիր յիմարութեան մերոյ. երկիցուք յահէ ահաւորի մեծին Աստուծոյ, եւ բազում զգուշութեամբ պահեսցուք զհրամանս պատուիրանացն Աստուծոյ՝ ամենաքննող եւ ճշմարիտ ահեղ դատաւորին, եւ զչար սովորութիւնն 'ի լեզուաց մերոց 'ի բաց արասցուք, եւ առաւել փութով հեռասցուք 'ի սատանայական եւ 'ի սատակիչ ախտիցն երդման. եւ մի՛ վայրապար ընդ Աստուծոյ յուխտ մտցուք եւ զսուրբ անունն Աստուծոյ ընդ երդմանն կապեսցուք. այլ վստահացուսցուք զմարդիկ յոչն եւ յայոյն մեր հաստատել. զի այս են երդմունք քրիստոնէից հաւատացելոց. եւ ամենեւիմբ ոչ նեղել զոք եւ զրկել, եւ ոչ հակառակութեամբ երդմունս սատանայականս յեկեղեցի Աստուծոյ մուծանել։ Եւ զի՞ իսկ գոն, ասէ, դատաստանք 'ի մէջ քրիստոնէից. ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք 'ի նոցանէն, այլ դուք զրկէք եւ նեղէք զնոսա, որ ոչ էք 'ի քրիստոնէից հաւատացելոց, այլ յանօրինաց հեթանոսաց։ Արդ 'ի բաց արասցուք զայս ամենայն, եւ դիցուք սանձս լեզուի եւ կապ բերանոյ զերկիւղն Աստուծոյ. զի ըստ հաճոյիցն նորա խօսեսցուք, եւ զկամս նորա արասցուք. կացցուք առաքինութեամբ, եւ վախճանեսցուք հաւատով, եւ անդ երթալ զերկինս ժառանգեսցուք, եւ 'ի խոստացելոց բարութեանցն վայելեսցուք 'ի Քրիստոս Յիսուս. որում փառք եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։