Պատմութիւն Հայոց

Իսկ իշխանն մեծ՝ որդին Իւանէի, որ Աւագն կոչէին, իբրեւ ետես զայն ամենայն բազմութիւն թշնամեացն, որք լցին զաշխարհս ամենայն, ամրացաւ եւ նա ի բերդն ամուր, որ կոչի Կայեան. եկին եւ ամենայն բնակիչք գաւառին, ամրացան եւ նոքա շուրջ զբերդովն։ Իբրեւ գիտացին զօրքն այլազգեաց, թէ անդ ամրացաւ իշխանն, մի ոմն ի նոցունց գլխաւորացն, որում անուն էր Իտուղատայ, առեալ զօրս բազումս, եկն պաշարեաց շուրջ զբերդովն։ Եւ առհասարակ լցաւ աշխարհն ի զօրաց այլազգեաց, զի ի նմա գաղթեալ էին յամենայն կողմանց վասն ամրութեան վայրացն։

Ածին շուրջ զստորոտով բերդին որմս յամենայն կողմանց, յղէին պատգամս առ Աւագն՝ գալ ի հնազանդութիւն ծառայութեան նոցա եւ մի՛ երկնչիլ։ Եւ բազում անգամ յղէին, եւ զնոյն բանս ասէին։ Իսկ նորա կամեցեալ շահել զմիտս նոցա, տայ զդուստր իւր նոցա եւ ինչս բազումս, զի թերեւս թուլասցին ի պաշարմանէն։ Իսկ նոցա առեալ զայն՝ ե՛ւս պնդութեամբ խնդրէին զնա։ Իսկ որ շուրջ զբերդովն եւ որք ի ներքս սկսան նեղիլ ի ծարաւոյ։ Ապա տարան զձի եւ զամենայն անասունս իւրեանց ի ձեռս թաթարին, զի թողացուսցեն ոմանց ի նոցանէ երթալ բերել ջուր աղխի իւրեանց։ Եւ նոցա յանձն առեալ՝ դիմեցին բազմութիւն մարդկան ի ջուր անդր. եւ նոցա արգելեալ զերթալսն զջրէ, եւ ոչ սպանին զոք, այլ ասէին նոցա իջուցանել զընտանիս իւրեանց եւ կեալ ի մէջ նոցա։ Եւ նոցա առ վշտին ակամայ իջուցեալ զնոսա, եւ նոցա արբուցեալ ջուր, արգելին ի մէջ իւրեանց եւ առին զկանայս, որոց ցանկացան, եւ սպանին զարս նոցա. եւ զկէսս թողին առ արանց իւրեանց։

Իսկ Աւագն իբրեւ ետես, թէ ոչ թուլանան նոքա ի պաշարմանէ եւ ի կոտորելոյ, կամեցաւ զանձն իւր տալ ի ձեռս նոցա, զի թերեւս սակաւիկ մի դիւր լիցի մարդկանն։ Եւ առաքեաց զԳրիգորն, զոր Տղայն կոչէին գգուանօք, յազատացն Խաչենոյ, զվերակացու տանն իւրոյ, յառաջ քան զինքն երթալ հանդիպիլ գլխաւորին նոցա, զոր Չարմաղունն կոչէին, որ հարեալ էր զխորանն իւր առ ափն ծովուն Գեղարքունւոյ։ Զոր իբրեւ լուաւ մեծ նուինն, ուրախացաւ յոյժ եւ առաքեաց վաղվաղակի առ Իտուղատայն, որ պաշարեալ էր զնա, փութով առ ինքն հասուցանել եւ այլ մի նեղել զբնակիչս բերդին եւ գաւառացն։ Եւ նորա առեալ զԱւագն՝ վաղվաղակի հանդիպի նմա։ Եւ իբրեւ ետես զնա, ասէ ցնա. «Դո՞ւ ես Աւագնե։ Նա պատասխանի ետ, թէ՝ «Ես եմե։ Ասէ ցնա մեծ զօրապետն. «Եւ ընդէ՞ր ոչ եկիր վաղվաղակի առ իս, իբրեւ եկի ես ի սահմանս երկրի քոե։ Պատասխանի ետ իշխանն եւ ասէ. «Մինչդեռ հեռին էիր, եւ կենդանի էր հայր իմ, նա ծառայեաց քեզ բազում պատարագօք. եւ իբրեւ մեռաւ հայր իմ, ես ծառայեցի քեզ՝ ըստ իմում կարողութեան. եւ այժմ իբրեւ եկիր յաշխարհս իմ, աւասիկ եկի առաջի քո. որպէս հաճոյ է քեզ, արա՛ ընդ իսե։ Ասէ ցնա զօրապետն. «Ասեն ի խօսս առակաց, թէ՝ Յերդն եկի՝ չեկիր, ի դուռն եկի՝ ապա եկիրե։ Եւ հրամայաց նմա նստել ի ստորեւ քան զամենայն մեծամեծս, որք նստէին առաջի նորա. եւ հրամայեաց ճաշ մեծ առնել ի պատիւ նմա։

Եւ բերին յոլովութիւն մսոց ի սուրբ եւ յանսուրբ անասնոց, անդամ անդամ յօշեալ եւ եփեալ, եւ խմուզս ի կաթանէ ձիոց՝ ըստ սովորութեան իւրեանց՝ բազում տիկս, եւ արկին առաջի, եւ սկսան ուտել եւ ըմպել։ Իսկ Աւագն եւ որք ընդ նմա, ոչ ուտէին եւ ոչ ըմպէին։ Ասէ ցնա զօրապետն. «Վասն ո՞րոյ ոչ ուտէք եւ ոչ ըմպէքե։ Ասէ ցնա Աւագն. «Քրիստոնէից ոչ է սովորութիւն ուտել զայս կերակուր եւ ըմպել զայս ըմպելիս, այլ միս ի սուրբ կենդանեաց՝ մեր զենեալ, եւ գինի առ ի յըմպելե։ Եւ հրամայեաց զայն տալ նոցա, զոր եւ խնդրեաց։

Եւ ի վաղիւն նստոյց զնա ի վերոյ յոլովից մեծամեծացն. եւ այսպէս օր ըստ օրէ յաւել ի պատիւ նմա, մինչեւ ի բուն մեծամեծացն կարգի նստուցանել զնա։ Եւ հրամայեաց ամենայն զօրուն ոչ մարտնչել ընդ բերդսն եւ ընդ քաղաքսն, որ ընդ իշխանութեամբ նորա էին։ Եւ բազում դիւրութիւն եղեւ յաշխարհի նորա, եւ բազում գերիս ազատս արձակեցին վասն նորա. եւ զամենայն աշխարհ նորա ետ նմա, եւ այլ եւս աւելի, եւ անքակ սէր հաստատեաց ընդ նմա։ Եւ առեալ զնա եւ զամենայն զօրն՝ չոգաւ ի վերայ քաղաքին Անւոյ։